Coliséu
El Coliséu (en llatín: Amphitheatrum Flavium Romae) ye un anfiteatru de la dómina del Imperiu romanu, construyíu nel sieglu I y allugáu nel centru de la ciudá de Roma. Orixinalmente yera denomináu Anfiteatru Flaviu (Amphitheatrum Flavium), n'honor a la Dinastía Flavia d'emperadores que lu construyó, y pasó a llamase Colosseum por una gran estatua qu'había cerca, el Colosu de Nerón, que nun llegó hasta nós. Pol so caltenimientu y historia, el Coliséu ye unu de los monumentos más famosos de l'antigüedá clásica. Foi declaráu Patrimoniu de la Humanidá en 1980 pola Unesco y una de Les Nueves Siete Maravíes del Mundu Modernu'l 7 de xunetu de 2007.
| Coliséu | |
|---|---|
| Colosseum (la) | |
anfiteatru romanu, xacimientu arqueolóxicu, atraición turística, estadiu, archaeological artifact museum (en)  , museo nacional italiano (es) , historical civil building museum (en) y museo del ministerio de Cultura italiano (es) | |
 | |
 | |
| Llocalización | |
| País |  Italia |
| Rexón |  Laciu |
| Ciudá metropolitana | Ciudá metropolitana de Roma Capital |
| Comuña | Roma Capitale |
| Coordenaes | 41°53′25″N 12°29′32″E / 41.8903°N 12.4922°E |
  Coliséu Coliséu (Italia) | |
| Historia y usu | |
| Juegos inaugurales del Coliseo (es) | 80 |
| Usu |
ludi (es) cantera atraición turística |
| Aforu | 65 000 |
| Arquiteutura | |
| Materiales |
Roman travertine (en) , Toba volcánica y formigón |
| Estilu | arquiteutura de la Antigua Roma |
| Altor | 48 m |
| Anchor | 155 m |
| Llargor | 187 m |
| Superficie | 5000 m² |
| Patrimoniu | |
| Númberu d'oxetos |
140 pieza (es) y 600 pieza (es) |
| Visitantes añales | 1 633 436 |
| Instalaciones | |
| Archivo fotográfico (es) | |
| Biblioteca | |
| Edificiu d'archivu | |
| Llibrería | |
| Web oficial | |
 | |
Na antigüedá tenía un aforu pa unos 12 000 espectadores, con ochenta files de graes.[1][2][3] Los que taben cerca del sable yeren l'Emperador y los senadores, y a midida que xubíase asitiábense los estratos inferiores de la sociedá. Nel Coliséu teníen llugar lluches de gladiadores y espectáculos públicos. Construyóse xusto al este del Foru Romanu, y les obres empezaron ente 70 d. C. y 72 d. C., sol mandatu del emperador Vespasiano. L'anfiteatru, que yera'l más grande enxamás construyíu nel Imperiu romanu, completar en 80 d. C. pol emperador Titu, y foi remocicáu mientres el reináu de Domicianu.[4] La so inauguración duró 100 díes, participando nella tol pueblu romanu y morriendo na so celebración decenes de gladiadores y fieres que dieron la so vida pol placer y l'espectáculu del pueblu.[4]
El Coliséu usóse mientres cuasi 500 años, celebrándose los últimos xuegos de la historia nel sieglu VI, abondo más tarde de la tradicional fecha de la cayida del Imperiu romanu d'Occidente en 476 d. C. Los bizantinos tamién lo utilizaron mientres el sieglu VI. Amás de les engarradielles de gladiadores, munchos otros espectáculos públicos teníen llugar equí, como naumaquies, caza d'animales, execuciones, recreaciones de famoses batalles y obres de teatru basaes na mitoloxía clásica. L'edificiu dexó d'emplegase pa estos propósitos na Alta Edá Media. Más tarde, sirvió como abellugu, fábrica, sede d'una orde relixosa, fortaleza y cantera. De les sos ruines estráxose abondo material pa la construcción d'otros edificios, hasta que foi convertíu en santuariu cristianu, n'honor a los cautivos martirizaos mientres los primeros años del cristianismu. Esta midida contribuyó a detener el so espoliu y a que se caltuviera.
Anque la estructura ta seriamente estropiada por cuenta de los terremotos y los picapedreros, el Coliséu siempres foi vistu como un iconu de la Roma Imperial y ye unu de los exemplos meyor calteníos de l'arquiteutura romana. Ye una de les atraiciones turístiques más populares de la moderna Roma y entá ta bien amestáu a la Ilesia católica romana, polo que'l papa encabeza'l viacrucis hasta l'anfiteatru cada Vienres Santu.[5][6]
Historia
editarNa Roma Clásica
editar.jpg)
En 29 e.C. el cónsul romanu Estatilio Tauro construyó un anfiteatru nel Campu de Marte, el primeru de gran tamañu de la ciudá, con toles instalaciones necesaries. Esti edificiu quedó destruyíu nel Gran quema de Roma del añu 64, surdiendo la necesidá d'un nuevu anfiteatru pa la urbe romana.
Les obres del Coliséu empezaron sol mandatu del emperador Vespasiano, ente 70 y 72 d. C. L'allugamientu escoyíu yera un llanu ente les llombes de Celio, Esquilino y Palatín, al traviés del cual fluyía una corriente enriada. L'allugamientu onde se construyó l'anfiteatru fuera afaráu años tras pol Gran Quema de Roma en 64 d. C., y aprovechando esta circunstancia, Nerón apoderar de gran parte del terrén pa edificar la so residencia: la grandiosa Domus Aurea. Nella ordenó construyir una llaguna artificial, la Stagnum Neronis, arrodiada de xardinos y pórticos. El yá esistente acueductu de Aqua Claudia amplióse por que llegara hasta esa zona, y la xigantesca estatua de bronce conocida como'l Colosu de Nerón asitióse al llau de la entrada de la Domus Aurea. D'esta estatua recibe l'anfiteatru'l nome de coliséu.[7]
L'área tresformar mientres el reináu de Vespasiano y los sos socesores. Anque se caltuvo'l Colosu, baltóse bona parte de la Domus Aurea. El llagu rellenóse y la tierra sirvió como allugamientu pal nuevu Anfiteatru Flavio. Construyéronse escueles de gladiadores y otros edificios rellacionaos pela redolada, onde enantes s'atopaba la Domus Aurea. Según una inscripción reconstruyida que s'atopó nel llugar, l'emperador Vespasiano ordenó qu'esti nuevu anfiteatru alzárase usando la so parte del botín como xeneral. Esto puede referise a la gran ayalga que robaron los romanos tres la so victoria na Gran Rebelión Xudía de 70 d. C. El Coliséu puede asina ser interpretáu como un gran monumentu triunfal, siguiendo la tradición de celebrar les grandes victories.[7] La decisión de Vespasiano de construyir el Coliséu nel allugamientu del llagu de Nerón puede trate como un xestu popular pa devolver a la xente uno parte de la ciudá de la que Nerón apoderárase pa usu esclusivu. Al contrariu que munchos otros anfiteatros, que se topaben pela rodiada de la ciudá, como'l Anfiteatru Castrense, el Coliséu llevantábase xusto nel centru de la urbe, asitiándolo lliteral y simbólicamente nel corazón de Roma.
Ente los sieglos V y VI prohibieron les lluches de gladiadores y d'animales selvaxes, y nel sieglu XIII el Coliséu convertir en fortaleza. L'últimu espectáculu qu'allugó'l Coliséu del que se tien noticia ye nel añu 523 por orde del rei godu Teodoricu. Darréu l'anfiteatru foi abandonáu, ya inclusive parte de les sos piedres, como la de tantos otros edificios históricos de los Foros Imperiales, utilizáronse como canteres pa otros edificios más modernos. Foi namái a finales del sieglu XIX cuando s'escavó la estructura sol sable, y volvió ser símbolu de la gloria de Roma.
El Coliséu allugó espectáculos como les venationes (engarradielles d'animales) o los noxii (execuciones de prisioneros por animales), según les munera: engarradielles de gladiador. Calcúlase que nestos xuegos morrieron unes 200 000 persones.[8] Coles mesmes, celebrábense naumachiae, espectaculares batalles navales que riquíen anubrir el sable d'agua. Ye probable que fueren nos primeros años, enantes de construyise los suétanos sol sable. El Coliséu tenía un avanzáu sistema de canalización d'agua que dexaba enllenar y balerar rápido'l pisu inferior.
Desconozse la identidá del arquiteutu del edificiu, como asocedía polo xeneral cola mayoría de les obres romanes: les edificaciones públiques alzar pa mayor gloria de los emperadores. A lo llargo de los años embaraxáronse los nomes de Rabirio, Severu, Gaudencio o inclusive Apolodoro de Damascu, anque se sabe qu'esti postreru llegó a Roma nel añu 105.
Cuando Vespasiano morrió en 79, el Coliséu yá taba completu hasta'l tercer pisu. El so fíu Titu terminó'l nivel cimeru ya inauguró l'edificiu en 80.[4] Dión Casio diz que se mató a más de 9000 animales selvaxes mientres los xuegos inaugurales del anfiteatru. Más palantre remocicóse l'edificiu sol mandatu del fíu pequeñu de Vespasiano, l'apocayá nomáu emperador Domicianu, quien construyó'l hipogeo, túneles soterraños que s'usaben p'agospiar animales y esclavos. Tamién añadió una galería na parte cimera del Coliséu p'aumentar el so aforu.
En 217, el Coliséu foi gravemente estropiáu por un gran quema (causáu por una nube llétrica, según Dión Casio)[9] que destruyó'l suelu de madera nel interior del anfiteatru. Nun se reparó del tou hasta 240 y siguióse remocicando en 250 o 252, y de nuevu nel añu 320. Una inscripción recueye que delles partes del Coliséu fueron restauraes por Teodosio II y Valentiniano III (que reinaron de 425 a 450), posiblemente pa reparar los daños que causó un terremotu en 443; les obres prosiguieron en 484 y 508. El sable siguía usándose pa competiciones hasta bien entráu'l sieglu VI, rexistrándose la última engarradiella de gladiadores de la historia cerca del 435. La caza d'animales siguió a lo menos hasta l'añu 523.[7]
Na Edá Media
editar
El Coliséu esperimentó grandes cambeos nel so usu mientres el periodu medieval. A finales del sieglu VI construyóse una pequeña ilesia dientro de la estructura del anfiteatru, anque aparentemente nun-y dio un significáu relixosu al edificiu enteru. El sable tresformar nun campusantu. Los numberosos espacios ente les arcaes y so los asientos convertir en fábriques y abellugos, y según les fontes arrendar hasta'l sieglu XII.
Mientres el papáu de Gregorio Magno, munchos de los monumentos antiguos pasaron a manes de la Ilesia, que yera la única autoridá efectiva. Sicasí, escarecía de recursos pa caltenelos, polo que cayeron nel abandonu y l'espoliu. Na Edá Media, la decadencia de la ciudá afectó a tolos monumentos imperiales. Los terremotos de 801 y 847 provocaron grandes estroces nun edificiu práuticamente abandonáu nes contornes de la ciudá medieval.
Cuando en 1084 el papa Gregorio VII foi espulsáu de la ciudá, munchos monumentos pasaron a manes de families nobles romanes, que los usaron como fortaleces. Alredor de 1200 la familia Frangipani apoderar del Coliséu y fortificar, usándolo de forma asemeyada a un castiellu y convirtiéndolo nel so área d'influencia. El Coliséu foi camudando de manes hasta 1312, en que volvió a la Ilesia.
El gran terremotu de 1349 estropió severamente la estructura del Coliséu, faciendo que'l llau esternu sur derrumbárase. Munches d'eses piedres desprendíes fueron recuperaes pa construyir palacios, ilesies (incluyíu'l Vaticanu), hospitales y otros edificios en toa Roma. Una orde relixosa asítiase nel terciu norte del Coliséu y siguió habitándolo hasta principios del sieglu XIX. La piedra del interior del anfiteatru foi picada por demás, pa reutilizala n'otra parte o (en casu de la fachada de mármol) quemar pa llograr cal vivo.[7] Les abrazaderes de bronce que sosteníen la mampostería fueron arrincaes de les parés, dexando numberoses marques. Entá güei pueden reparase diches repulgos nel edificiu.
Na Edá Moderna
editar
A lo llargo de los sieglos XV y XVI, el travertino que lo anubría foi arrincáu pa emplegalo n'otres construcciones, por casu, el Palaciu Barberini y el Puertu de Ripetta. Un conocíu dichu llatín reza Quod non fecerunt Barbari, fecerunt Barberini (lo que nun fixeron los bárbaros, facer los Barberini). Tamién s'utilizó pa quemar y llograr cal. L'espoliu de piedres siguió hasta 1749, en que Benedicto XIV consagró'l monumentu como llugar santu en memoria de los mártires ellí executaos (magar se cree que la mayoría d'éstos fueron martirizaos nel Circu Máximu).
Nel sieglu XIX, otra manera, empezaron una serie d'obres pa estabilizar munchos monumentos antiguos. En 1820 termináronse dellos contrafuertes que son claramente estremables güei día, y ensin los cualos l'edificiu probablemente derrumbaríase. Mientres tol sieglu asocedieron obres d'afitamientu y meyora, nun procesu qu'entá sigue.
Nel presente
editar
El Coliséu ye ensin dulda unu de los grandes curiosos turísticos de Roma. Foi lleváu al cine en múltiples ocasiones, destacando sobremanera la reconstrucción dixital amosada na película Gladiator.
En 1980, la Unesco declaró'l centru históricu de Roma, incluyíu'l Coliséu, Patrimoniu de la Humanidá.[10] Dende 2000, les autoridaes caltienen l'edificiu allumáu mientres 48 hores cada vegada qu'en dalgún llugar del mundu se-y conmuta o aplaza una sentencia de muerte a un condergáu.
Esti monumentu de la Roma Clásica foi designáu una de Les Nueves Siete Maravíes del Mundu Modernu, según la designación honorífica realizada en Lisboa el 7 de xunetu de 2007, nel marcu del concursu New 7 Wonders, entamáu pol suizu Bernard Weber, del cual la Unesco desmarcóse dafechu.
El Coliséu foi desallugáu'l 7 d'agostu de 2011 por una alarma de bomba, que resultó inesistente. Una llamada telefónica informara qu'había una llata con cables colgando. Según l'alcalde de Roma, "Tenía daqué de trementina, una batería y dos cables, pero nengún material esplosivo".[11][12]
El sable y el hipogeo
editar
El terrén de xuegu puramente dichu yera un óvalu de 75 por 44 metros, y en realidá yera una plataforma construyida en madera y cubierta d'arena. Tol sosuelu yera un complexu de túneles y cuartóns (el hipogeo) nel que s'agospiaba a los gladiadores, a los condergaos y a los animales. El suelu disponía de delles trampillas y montacargas que comunicaben col suétanu y que podíen ser usaes mientres l'espectáculu.
El planu del sable tenía un completu sistema de drenaxe, conectáu a cuatro pimpanos cloaques. Suxirióse qu'obedecen a la necesidá de sacupar l'agua tres los espectáculos navales. Sicasí, paez ser que yá Domicianu, abandonando la idea de la naumaquia, pavimentó les cloaques y asitió nel sable los montacargas pa los combates de gladiadores. La cubierta de madera yá nun se caltién, colo que tol llaberintu soterrañu permanez güei al campu.
La estructura
editar
El Coliséu romanu foi quiciabes la obra más grandiosa de l'arquiteutura romana, y nél utilizaron les más variaes téuniques de construcción. Les pilastres y los arcos son de travertino asitiáu ensin argamasa. Nes partes inferiores y nos suétanos emplegó la toba de la mesma. Munchos d'estos sillares diben suxetos con grapes metáliques. Les bóvedes que sostienen la cávea fixéronse virtiendo argamasa de cementu direutamente sobre cimbles de madera, una innovación qu'allixeraba la fábrica.
El fechu de que l'edificiu allugárase sobre una llaguna obligó a escavar hasta 14 metros de llimos inservibles y realizar una cimentación de cuasi 13 metros de opus cementicium (filaes d'argamasa de cal y piedres alternaes).
La cávea
editarL'ampliu graderíu interior taba estremáu en gradus, pisos reservaos pa les distintes clases sociales:
- Nel podium, el primeru d'ellos, sentábense los romanos más pernomaos: senadores, maxistraos, sacerdotes y quiciabes les vestales. En dambos estremos de la exa menor había dos talos palcos: la tribuna imperial (pulvinar) y otra reservada pal maxistráu que n'ocasiones presidía los xuegos. Puesto que esti pisu yera'l más próximu a les fieres, había una rede metálica de proteición y arqueros apostaos regularmente.
- El maenianum primum, pa los aristócrates que nun pertenecíen al senáu,
- El maenianum secundum, estremáu nel imum pa los ciudadanos ricos y el summum pa los probes.
- No más alto taba'l maenianum summum in ligneis, fechu de madera, probablemente ensin asientos y reserváu pa muyeres probes.
Amás, dellos órdenes sociales, como los tribunos, sacerdotes o la milicia, teníen sectores reservaos.
L'accesu dende los pasiellos hasta les graes producíase al traviés de los vomitorios, llamaos asina porque dexaben salir una enorme cantidá de xente en poco tiempu. Taben tan bien diseñaos que los 50.000 espectadores podíen ser sacupaos en pocu más de cinco minutos.
La fachada
editar
La fachada articular en cuatro órdenes, que les sos altores non corresponder colos pisos interiores. Los trés órdenes inferiores formar 80 arcos sobre pilastres y con semicolumnas adosaes que soporten un entablamento puramente decorativu. El cuartu formar una paré ciega, con pilastres adosaes y ventanes n'unu de cada dos baldíos.
Al respective de los aspeutos estéticos, vemos la combinación d'arcu y dintel y la superposición d'órdenes toscanu, xónicu y corintiu. L'últimu pisu tien un estilu indefiníu que foi catalogáu nel sieglu XVI como compuestu. Yera corriente superponer estilos distintos en pisos socesivos, pero nun yera habitual faer edificios con cuatro órdenes superpuestos. Les comunicaciones ente cada pisu realizábense al traviés d'escaleres y galeríes concéntriques.
El velario
editarImaxe panorámica del interior del Coliséu.
El Coliséu cuntaba con una cubierta de tela desplegable aicionada por aciu polees. Esta cubierta, fecha primero con tela de vela y depués sustituyida por llinu (más llixeru), sofitar nun treme de cuerdes del que poco se sabe. Cada sector de tela podía movese por separáu de los d'alredor y yera remanáu por un destacamentu de marineros de la flota romana.
Na parte cimera de la fachada identificáronse los buecos nos que s'asitiaben los 250 mástiles de madera que soportaben los cables. Al paecer les cuerdes fondiar nel suelu, pos otra manera los mástiles soportaríen demasiáu pesu. Con esi envís había un aniellu concéntricu de piedres o cipos asitiaos a 18 metros de la fachada na escampada esterior, y que tamién dexaben controlar el públicu pa evitar aglomeraciones. La franxa ente la fachada y los cipos taba pavimentada con travertino.
Resume
editarEl Coliséu Romanu empezar ente'l 70 y 75 a.C , terminar nel sieglu I El 7 de xunetu de 2007 el Coliséu Romanu foi declaráu una de les actuales 7 maravíes del mundu .
Usos
editarEl Coliséu usar pa engarradielles de gladiadores, según una gran variedá d'eventos. Los espectáculos, llamaos munera, siempres yeren patrocinaos por ciudadanos en cuenta de pol Estáu. Teníen un fuerte elementu relixosu, pero tamién yeren una demostración de poder ya influencia familiar, y resultaron ser increíblemente populares na plebe. Otru espectáculu popular yera la caza d'animales, o venatio. Nella usaben una gran variedá de besties selvaxes, la mayoría importaes d'África, como rinocerontes, hipopótamos, elefantes, xirafes, lleones, panteres, lleopardos, cocodrilos y avestruces. Les batalles y la caza representar n'escenarios con árboles y edificios móviles. Estos festexos celebrábense dacuando a gran escala; dizse que Traxanu celebró les sos victories en Dacia en 107 con xuegos nos que participaron 11.000 animales y 10.000 gladiadores, desenvolviéndose mientres 123 díes.
Mientres los primeros díes del Coliséu, los escritores clásicos dicíen que l'edificiu sirvía pa naumachiae (más conocíes como navalia proelia) o simulaciones de batalles navales. Les fontes que nos cunten los xuegos inaugurales que fizo Titu nel añu 80 describen que'l pisu inferior enllenar d'agua p'amosar a caballos y toros primeramente entrenaos nadando. Tamién nos rellaten una recreación d'una famosa batalla naval ente los griegos de Corfú y los corintios. Esto foi oxetu d'alderique polos historiadores, yá que, anque enllenar l'edificiu d'agua nun presentara problemes, nun ta claru cómo podíen faer que l'arena fuera impermeable, nin si hubiera espaciu abondu por que los barcos de guerra moviérense. Suxirióse que les fontes falaben d'otru llugar, o que'l Coliséu tenía nos sos oríxenes un anchu canal inundable que diba hasta la so exa central, y que darréu sería sustituyíu pol hipogeo.[7]
El poeta Marcial tamién se fixo ecu de dichos xuegos inaugurales, y más concretamente, descríbenos una llucha de gladiadores que pasaría a la historia, la de Vero y Prisco. Dambos llucharon hasta la galdidura ante l'emperador Titu, ensin que nengún de los dos llegara a imponese sobre l'otru. Tal enfotu y capacidá de resistencia foi compensáu col clamor popular, que llevó al César a perdona-yos. Tan escepcional foi esti fechu que Marcial recoyer na so obra Liber spectaculorum.
Coles mesmes faíense sylvae o recreaciones de paisaxes naturales nel sable. Pintores, téunicos y arquiteutos construyíen una simulación d'un monte con árboles y arbustos reales que se llantaben nel suelu del sable. Poníen animales pa poblar el paisaxe y ablucar al ensame. Esos escenarios podríen usase a cencielles p'amosar una redolada natural a la población urbana, o como telón de fondu pa la caza o obres que narraben episodio mitolóxicos. Dacuando usábense pa execuciones nos que l'héroe de la historia interpretáu pol condergáu a muerte- yera asesináu de manera espantible pero mitológicamente auténtica, siendo taramiáu por besties o quemáu hasta la muerte.
Na actualidá
editar
El Coliséu ye la mayor atraición turística de Roma y miles de turistes paguen cada añu por entrar y ver el sable. Alluga igualmente un muséu dedicáu al dios griegu Eros, nel pisu cimeru del edificiu. Parte del suelu del sable foi reconstruyíu. Unu de los usos actuales del Coliséu ye la procesión del Vía Crucis, presidida pol Papa, los Vienres Santus.
Los cristianos y el Coliséu
editarMientres enforma tiempu consideróse al Coliséu como la escena de numberosos martirios de los primeres cristianos. De toes formes, esta creencia paez surdir mientres el sieglu XVI. Les fontes romanes y de l'Alta Edá Media referir a martirios cristianos en llugares de Roma vagamente descritos (nel anfiteatru, nel sable, etc.) pero ensin especificar cuál; había, ello ye que numberosos estadios, anfiteatros y circos en Roma. De cutiu dizse que San Telémaco, por casu, morrió nel Coliséu, pero Teodoreto, nos sos escritos alrodiu de esta muerte, diz que finó nel estadiu (eis to stadio). El martiriu de San Ignacio de Antioquía asocedió en "l'arena", según les fontes, pero ensin concretar cuál sable.
Na Edá Media, el Coliséu en concencia nun yera vistu como un llugar sagráu. El so usu como fortaleza y depués como cantera demuestra la poca importancia espiritual que se-y atribuyía, nun tiempu nel que los llugares acomuñaos con mártires yeren bien veneraos. Nun taba incluyíu nos itinerarios aconceyaos pa usu de los pelegrinos nin n'obres tales como la Mirabilia Urbis Romae ("Maravíes de la ciudá de Roma"), del sieglu XII, que diz que'l Circu Flaminio -y non el Coliséu- foi'l llugar onde asocedieron estos martirios. Parte de la estructura taba habitada por una orde cristiana, pero aparentemente nun teníen motivos relixosos nin espirituales pa vivir ellí.
Paez que mientres los sieglos XVI y XVII empezó a considerase llugar santu al Coliséu. Dizse que'l papa Pío V encamentó que los pelegrinos axuntaren arena del Coliséu como si fuera una reliquia, yá que taba trescalada del sangre de los mártires. Esta de xuru foi una visión minoritaria hasta que se fixo popular cuasi un sieglu más tarde por Fioravante Martinelli, que pueso al Coliséu a la cabeza d'una llista de llugares sagraos por causa de los martirios que nellos se celebraron, nel so llibru Roma ex ethnica sacra, de 1653.
Evidentemente, el llibru de Martellini tuvo un claru efeutu na opinión pública. Como respuesta a la propuesta que dellos años dempués fixo'l Cardenal Altieri de convertir el Coliséu nuna plaza de gües, Carlo Tomassi publicó un panfletu como protesta a lo que consideraba una profanación. El discutiniu que siguió persuadió al papa Clemente X por que cerrara les arcaes esternes del Coliséu y declarar santuariu cristianu, anque l'alderique sobre qué sacru yera l'edificiu siguiría por dalgún tiempu más.
A pidimientu de san Leonardo de Porto Maurizio, el papa Benedicto XIV prohibió que s'usara'l Coliséu como cantera y alzó un Viacrucis alredor del sable, que permaneció ellí hasta febreru de 1874. San Benito José Are pasó los últimos años de la so vida ente los murios del Coliséu, viviendo de la caridá de los fieles, hasta la so muerte en 1783. Dellos papes del sieglu XIX mandaron realizar trabayos d'arreglu y restauración nel Coliséu, polo que l'edificiu entá caltién una conexón cola cristiandá. Punxéronse cruces en dellos puntos alredor del sable y cada Vienres Santu'l Papa encabeza una procesión al anfiteatru en memoria de los mártires cristianos.[13]
El Coliséu na cultura popular
editarSiendo un iconu de la cultura occidental, el Coliséu apaeció en numberoses películes y obres d'arte de la cultura popular:
- El cantar de Cole Porter llamada You're the Top del musical Anything Goes (1934) inclúi'l versu "You're the Top, You're the Colosseum" (yes el visu, yes el Coliséu)
- Na película de 1953 Roman Holiday, el Coliséu sirve de telón de fondu pa numberoses escenes.
- Na película de 1954 Demetrius and the Gladiators, l'emperador Calígula sentencia al cristianu Demetrio a lluchar nel Coliséu; anque dicha escena ye anacrónica, pos Calígula ye anterior a la edificación del anfiteatru.
- El final de la película de 1957 20 Million Miles to Earth tien llugar nel Coliséu.
- Na película de 1972 Way of the Dragon, Bruce Lee lluchó contra Chuck Norris nel Coliséu.
- Na película de 1997 Double Team, Jean-Claude Van Damme llucha contra Mickey Rourke nel Coliséu.
- Na película Gladiator de Ridley Scott (2000), el Coliséu recrear por ordenador pa restaurar la gloria de los sos meyores tiempos nel sieglu II. La reconstrucción del edificiu ye fiel y da una bona impresión de cómo pudo ser el hipogeo. Aun así, munchos de los edificios qu'arrodiaben al Coliséu na película nunca esistieron, y la so proximidá col Tíber tampoco ye veraz.
- Na película de ciencia-ficción The Core (2003), el Coliséu ye destruyíu por múltiples rayos que lo amenorguen a escombros xunto col restu de Roma.
- Na película de Lizzie McGuire (2003), el Coliséu sirve d'escenariu por que la protagonista cante a miles d'espectadores.
- Na película Jumper (2008), vese'l Coliséu como escenariu de batalla ente'l protagonista (Hayden Christensen) y parte de los sos enemigos.
- Nos videoxuegos Colosseum Road to Freedom y Gladiator Road to Freedom Remix de PS2, según nel videoxuegu Gladiator Begins de PSP, puede lluchase con un gladiador propiu nel Coliséu de Roma ente otros sables.
- El Videoxuegu Assassin's Creed: Brotherhood basar na ciudá de Roma, onde s'amuesa'l Coliséu romanu.
La fama de Coliséu como llugar d'entretenimientu fixo que'l so nome fuera aplicáu a otros edificios públicos modernos, particularmente nos Estaos Xuníos, onde teatros, sales de conciertos y estadios llámense comúnmente coliseos.[14]
Ver tamién
editar- Domus Aurea de Nerón.
- Ludus Magnus, una escuela de gladiadores cerca del Coliséu.
- Anfiteatru Castrense, l'otru anfiteatru de Roma que se caltién.
- Anfiteatru de Pozzuoli, en Pozzuoli, Campania.
- Anfiteatru de Capua, en Capua.
- Anfiteatru de Mérida, en Mérida.
- Anfiteatru d'Apolace, n'Apolace.
- Meta Sudans, una fonte monumental frente al Coliséu.
- El Coliséu Romanu ye una de les nueves siete maravíes del mundu.
Referencies
editar- ↑ "The full history of the Colosseum" Archiváu 2010-11-28 en Wayback Machine. Rome-accom.com.
- ↑ William H. Byrnes IV (Spring 2005) "Ancient Roman Munificence: The Development of the Practice and Law of Charity". Rutgers Law Review vol. 57, issue 3, p. 1043–1110.
- ↑ BBC.co.uk, BBC's History of the Colosseum p. 1.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Roth, Leland M. (1993). Understanding Architecture: Its Elements, History and Meaning, primer, Boulder, CO: Westview Press. ISBN 0-06-430158-3.
- ↑ «Vía Crucis del Coliséu presidíos pol papa». L'Obsservatore Romanu. Consultáu'l 3 de payares de 2010.
- ↑ «Frommer's Events - Event Guide: Good Friday Procession in Rome (Palatine Hill, Italy)». Frommer's. Consultáu'l 8 d'abril de 2008.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Claridge, Amanda (1998). Rome: An Oxford Archaeological Guide, First, Oxford, UK: Oxford University Press, 1998, páx. 276–282. ISBN 0-19-288003-9.
- ↑ Heather, Peter (2005). imperiu romanu.html?hl=es&id=zDsy_AvHPzIC La cayida del imperiu romanu. Barcelona: Crítica/Círculu de Llectores, páx. 97. ISBN 978-84-672-3049-9.
- ↑ Cass. Dio lxxviii.25
- ↑ Referencia al Coliséu na llista de Patrimoniu de la Humanidá pola UNESCO
- ↑ [1] La Voz de Galicia. Consultáu'l 7 d'agostu de 2011.
- ↑ [2] Archiváu 2015-11-18 en Wayback Machine Consultáu'l 7 d'agostu de 2011.
- ↑ "Catholic Encyclopedia". Ed. The Encyclopedia Press, 1913
- ↑ "Coliseum". Pocket Fowler's Modern English Usage. Ed. Robert Allen. Oxford University Press, 1999
Bibliografía
editar- Luciani, Roberto (1994). El Coliséu. ISBN 84-8162-981-2.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Coliséu.- En castellán
- Coliséu y otros monumentos de Roma (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión)..
- Rellatu de la coliséu-el mayor.html Inauguración del Coliséu
- N'inglés
- Sitio d'informaciones sobre'l Coliséu
- Artículu de Philip Smith, de la Universidá de Londres.
- The Roman Colosseum Videos d'alta calidá y audioguías en MP3
- Tour virtual del Coliséu
- El conteníu d'esti artículu incorpora material d'una entrada de la Enciclopedia Libre Universal, espublizada en castellán baxo la llicencia Creative Commons Compartir-Igual 3.0.
