El ríu Oder[2] (alemán: Oder, polacu: Odra, checu: Odra) ye un importante ríu de la Europa Central que naz na República Checa y en fluyendo (xeneralmente en direición norte y noroeste) pel oeste de Polonia, y formar mientres 187 km, l'actual frontera ente Polonia y Alemaña (parte de la llinia Óder-Neisse) desagua na llaguna de Szczecin y depués al traviés de tres ramales (Dziwna, Świna y Peenestrom) desagua finalmente na badea de Pomerania (Stettiner Haff) nel mar Bálticu.

Ríu Oder
Odra (cs)
Odra (pl)
Oder (de)
Situación
PaísBandera d'Alemaña Alemaña
Estáu federáu Brandenburg
Tipu ríu
Coordenaes 49°36′48″N 17°31′15″E / 49.6133°N 17.5208°E / 49.6133; 17.5208
Ríu Oder alcuéntrase en Polonia
Ríu Oder
Ríu Oder
Ríu Oder (Polonia)
Datos
Conca hidrográfica cuenca del Óder (es) Traducir
Superficie de la conca 125 000 km², 118 900 km²[1] y 106 056 km²[1]
Llonxitú 854 km[1] y 742 km[1]
Caudal 480 m³/s
Nacimientu Q110016523 Traducir
Fidlův kopec (en) Traducir
Oderské vrchy (en) Traducir
Desembocadura Mar Bálticu
Llaguna de Szczecin
Afluentes
Cambiar los datos en Wikidata

Alministrativamente, escurre poles rexones cheques d'Olomouc y Moravia-Silesia, polos voivodatos polacos de Silesia, Opole, Baxa Silesia (y la so capital, Wrocław), Lubusz y Pomerania Occidental y ye frontera de los estaos alemanes de Brandeburgu y Mecklemburgu-Pomerania Occidental.

El ríu Óder tien un llargor de 866 km, anque'l cursu más llargu de la so cuenca, qu'algama les 1045 km, correspuende al sistema Óder-Varta, yá que unu de los sos afluentes, el ríu Varta, casi-y iguala en llargor (808 km). Mientres los postreros 150 años, los trabayos de correición del calce amenorgaron el llargor del Óder dende 1040 km a los acturales 866 km. Drena una amplia cuenca de 118 861 km², de los que 106 056 km² atopar en Polonia (89 %), 7217 km² na República Checa (6%nbsp;%) y 5587 km² n'Alemaña (5 %). En 1997 tuvo llugar la postrera gran hinchente del Óder, qu'ente otres ciudaes estropió gravemente a Wrocław.

Los sos principales afluentes son el yá citáu Varta y los ríos Bóbr (272 km), Neisse (252 km), Nysa Kłodzka (182 km), Barycz (139 km), Mała Panew (132 km), Ina (126 km) y Widawa (110 km).

Etimoloxía

editar

El Óder ye conocíu por dellos nomes en distintos idiomes, pero los más modernos son bien similares: n'inglés y n'alemán, Óder; en checu, polacu y so sorabo, Odra; en alto sorabo, Wódra; Plantía:Lang-csb). En llatín medieval: Od(d)yera y en llatín renacentista: Viadrus (un vocablu inventáu en 1534).

L'antiguu xeógrafu Claudio Ptolomeo na llocalización del actual Óder asitia un ríu Συήβος (Suebos, en llatín: Suevus, a partir del nome de la tribu de los suevos), que s'asemeya al modernu nome del Świna, la canal principal que coneuta la llaguna de Szczecin col mar Bálticu. Una boca llamada Οὐιαδούα (o Οὐιλδούα, pola semeyanza gráfica de la Α y la Λ), y poro, en llatín Viadua o Vildua, alcontrar por él a un terciu de distancia ente'l Suebos y el Vístula, y que seique correspuenda col modernu Wieprz.[3][4]

En antiguu eslavu eclesiásticu, el nome del ríu ye Vjodr.[5]

Historia

editar

El ríu yera conocíu polos romanos como'l Viadrus o Viadua en llatín clásicu, qu'anque alcontráu na Germania Magna yá yera una caña de la ruta del ámbare que diba dende'l Bálticu hasta'l Imperiu romanu (ver vía romana). En llingua alemana foi, y llámase, el Oder, escritu nos documentos más antiguos como Odera o Oddera nos documentos llatinos medievales. Mentar nel Dagome iudex, que describe'l territoriu del Ducáu de Polonia sol gobiernu de Mieszko I de Polonia ca. 990, como parte de la frontera occidental de los ducaos.

Primero que los eslavos establecer a lo llargo de les sos veres, el Óder yá yera una ruta comercial importante y tán documentaes ciudaes en Germania xunto con munches tribus que vivíen ente los ríos Albis (tamién conocíu como Elba), Óder y Vístula. Sieglos más tarde, dempués de que les tribus xermániques hubiérense alloriáu, el Xeógrafu Bávaru (ca. 845) especifica los siguientes pueblos eslavos occidentales: Sleenzane, Dadosesani, Opoloni, Lupiglaa y Gоlеnsizi en Silesia, y Wolinians y Pyrzycans en Pomerania Occidental. Un documentu del obispáu de Praga (1086) menta Zlasane, Trebovyane, Poborane y Dedositze en Silesia.

Nel sieglu XIII construyeron les primeres preses pa protexer les tierres agrícoles.

La canal de Finow, construyíu per primer vegada en 1605, coneuta'l Óder y el Havel. Dempués de la terminación en 1914 de la canal de Óder-Havel, más rectu, la so relevancia económica escayó.

La empresa más temprana importante con vistes a la meyora de la vía navegable deber a la iniciativa de Federico'l Grande, qu'encamentó la esviadura del ríu nun nuevu y recta canal nel tramu pantanosu de les tierres conocíes como Oderbruch cerca de Küstrin. El trabayu llevar a cabu nos años 1746-1753: una gran estensión de marismas convertir en tierra de cultivu, una esviadura considerable foi talláu y la corriente principal se confinó con ésitu nuna canal.

A finales del sieglu XIX fixeron trés cambeos adicionales pa faer la vía navegable:

  • canalización del cursu principal en Breslau, y dende la confluencia del Glatzer Neisse hasta la desaguada de la canal Klodnitz, una distancia de más de 80 km. Estes obres d'inxeniería completar en 1896;
  • construcción de la canal Óder-Spree mientres 1887-1891 pa coneutar los dos ríos nomaos;
  • profundización y regulación de la boca y cursu inferior de la corriente.

Pol Tratáu de Versalles (1919) la navegación nel Óder sería alministrada pola Comisión Internacional del Óder.[6] Según los artículos 363 y 364 del tratáu, Checoslovaquia tenía derechu a arrendar en Stettin (agora Szczecin) la so propia seición nel puertu, entós llamada Tschechoslowakische Zone im Hafen Stettin.[7] El contratu d'arrendamientu ente Checoslovaquia y Alemaña, supervisáu pol Reinu Xuníu, foi robláu'l 16 de febreru de 1929, y terminaría nel añu 2028, sicasí, dempués de 1945, Checoslovaquia nun recuperó esa situación xurídica, de facto abolida en 1938-1939.

Na Conferencia de Teḥrán de 1943, los aliaos decidieron que la nueva frontera oriental d'Alemaña correría a lo llargo del Óder[8] pero dempués de la Segunda Guerra Mundial, el Óder y el Lusatian Neisse formaron la llinia Óder-Neisse, que foi designada polos aliaos victoriosos na Conferencia de Potsdam como la nueva frontera ente Polonia y Alemaña. Un porcentaxe significativu de la población alemana al este d'estos dos ríos fueron evacuaos pola Alemaña nazi o fuxeron primero que l'Exércitu Coloráu averárase. Dempués de la guerra, la población restante foi espulsada pola fuercia acordies con el Alcuerdu de Potsdam.[9] Alemaña Oriental confirmó la frontera con Polonia en 1950, anque Alemaña Occidental, dempués d'un periodu de refuga, solamente aceptó esa frontera en 1970. En 1990 la recién reunificada Alemaña y la República de Polonia roblaron un tratáu que lu reconoz como la so frontera.

Xeografía

editar

El Óder tien un llargor de 1,230 km: 112 km na República Checa, 742 km en Polonia (incluyendo les 187 km de la frontera ente Alemaña y Polonia) y ye'l segundu ríu más llargu en Polonia (dempués del Vístula). Drena una cuenca de 118 861 km², 106 056 km² de los cualos atópense en Polonia (89 %), 7217 km² na República Checa (6 %), y 5587 km² n'Alemaña (5 %). Delles canales coneutar colos sistemes del Havel, Spree y Vístula y col Kłodnica. Flúi al traviés de los voivodatos polacos de Silesia, Opole, Baxa Silesia, Lubusz y Pomerania Occidental y los estaos alemanes de Brandeburgu y Mecklemburgu-Pomerania Occidental.

La caña principal desagua na llaguna de Szczecin, cerca de Police. La llaguna de Szczecin ta bordiada al norte poles isla d'Usedom (al oeste) y Wolin (esti). Ente estos dos islles, namái hai una estrecha canal (Świna) qu'enllaza cola badea de Pomerania, que ye una parte del Bálticu.

La ciudá más grande del Óder ye Wrocław, na Baxa Silesia.

Cursu na República Checa

editar

El ríu Óder naz a una altitú de 627 m nel macizu montascosu de Nízký Jeseník, un contrafuerte oriental de los Sudetes, nel distritu de Olomouc (na rexón de Olomouc) cerca y al este de la ciudá d'Olomouc, na histórica rexón de Moravia. Diríxese'l pequeñu regueru mientres un curtiu tramu escontra'l norte, y aína vira escontra l'este, entrando na rexón de Moravia-Silesia, dando entamu a un curtiu tramu que foi usáu como frontera ente les rexones históriques de Moravia y Silesia. El Óder vuélvese cada vez más escontra l'ESI, pasando cerca de la pequeña llocalidá de Klokočůvek, la primer llocalidá del so cursu de solamente daqué más d'un centenar d'habitantes. Llega dempués a Hermánky (182 hab.) y a Jakubčovice nad Odrou (673 hab.) p'algamar al poco Odry (7350 hab. en 2015[10]), la pequeña ciudá que-y da nome.

Sigue la so meyora pasando frente a Jeseník nad Odrou (1882 hab.), onde'l Óder vira sópito escontra la ENE, nun tramu con munchos y curtios meandros y pequeñes llagunes aluviales a entrambos llaos del cursu abandonaes en dómines de crecíes. Algama depués el Óder la pequeña ciudá de Studénka (9792 hab.) y llega llueu a la importante ciudá d'Ostrava (297 421 hab. en 2013), capital de la rexón de Moravia-Silesia. En Ostrava recibe pela marxe esquierda al ríu Opava (de 119 km) y tamién pela derecha, al ríu Ostravice (64 km). Pasa depués el Óder pola pequeña Bogumin (22 129 hab.), casi na frontera con Polonia, alcontrada na confluencia, pela derecha, col ríu Olza (99 km). Mientres un curtiu tramu de menos de 10 km el ríu va faer de frontera, un tramu nel que pasa mui cerca de la ciudá polaca de Chalupki (1694 hab. en 2007). Depués intérnase yá en Polonia pela parte sur del voivodatu de Silesia.

Cursu en Polonia

editar

Al entrar en Polonia'l Óder emponer en direición norte nun valle ampliu y d'escasu relieve pol que tamién escurre la carretera 45 y nel que llueu llega a la pequeña ciudá de Racibórz (56 397 hab. en 2012[11]), una de les capitales históriques de l'Alta Silesia. Mientres un curtiu tramu va ser la frontera ente voivodatos, ente Silesia y Opole, nel que depués s'enfusará pel sur. Recibe dempués pela derecha al curtiu Bierawka (55,5 km), casi frente a la pequeña llocalidá de Cisek 1485, hab. en 2015). Sigue la so meyora pasando por Kędzierzyn-Koź-y (58 749 hab. en 2015), una pequeña ciudá alcontrada na confluencia col ríu Kłodnica (75 km), qu'enceta al Óder pela esquierda. Sigue dempués peles pequeñu ciudaes de Zdzieszowice (13 127 hab. en 2007) y Krapkowice (17 840 hab. en 2007), emplaza na confluencia pela esquierda col ríu Osobłoga (65,5 km). Algama dempués la importante ciudá d'Opole (119 465 hab. en 2015), la capital del voivodatu. Al salir de Opole recibe pela marxe derecha al Prószkowski Potok (40,8 km) y depués al Mała Panew (40,8 km)]] (132 km)

Sigue'l Óder la so meyora en direición noroeste y en recibiendo pela esquierda al Nysa Kłodzka (181,7 km) y pela derecha al Stobrawa (78,1 km), llega a la ciudá de Brzeg (36 675 hab. en 2015), pa entrar al poco nel voivodatu de Baxa Silesia. Llega aína a la pequeña ciudá d'Oława (32 356 hab. en 2014), onde recibe pela marxe esquierda al homónimu ríu Oława (91,7 km).

Continua por Jelcz-Laskowice (23 200 hab. en 2015) y llega a la importante ciudá de Wrocław (635 759 hab. en 2015), la capital del voidodato y la ciudá más populosa en tol so cursu. Atopar nel encruz de dos rutes comerciales históriques: la vía Regia y la ruta del ámbare y desenvolvióse sobre delles islles fluviales delimitadas por vieyos calces y les modernes canalizaciones. Na ciudá recibe pela marxe esquierda y llegando desdeel sur al curtiu Ślęza (78,6 km).

Pasáu Wrocław recibe pela esquierda al Bystrzyca (95 km) y pela derecha al Widawa (103 km) pa pasar dempués poles pequeñes llocalidaes d'Uraz (949 hab.) y Brzeg Dolny (1663 hab. en 2008, onde ta la planta química PCC Rokita SA.). Algama depués Lubiaz y recibe pela esquierda al Kaczawa (98 km), pa pasar dempués frente a Ścinawa (5767 hab. en 2015). Sigue la so meyora y el Óder va ser la llende de la pequeña reserva ecolóxica de Naroczycki Łęg, una área inundable establecida en 1999. Continua'l so lentu escurrir algamando la histórica ciudá de Głogów (66 659 hab. en 2011), alcontrada na confluencia, pela derecha, col Barycz (139 km). Sigue dempués por Bytom Odrzański (4480 hab. en 2010).

Enfusar dempués nel voivodatu de Lubusz, pa pasar frente a la ciudá de Nowa Sól (40 369 hab. en 2011) y a apenes un par de quilómetros al norte de la importante ciudá de Zielona Góra (138 512 hab. en 2015). Namás dexar tras Nowa Sól el Óder recibe pela derecha al Krzycki Rów (74,34 km) y al Obrzyca (66 km) xustu antes de Cigacice, pa virar momentáneamente escontra l'este, pasando por Krosno Odrzańskie (12 041 hab. en 2012), onde recibe, pela marxe esquierda, al ríu Bóbr (272 km). Sigue depués pol parque paisaxísticu de Krzesin, establecíu en 1998 y que protexe una área de 85,46 km² a entrambos llaos del Óder. Nesti tramu protexíu recibe pela esquierda al Neisse (252 km) en Ratzdorf (al norte de Guben, en Brandenburgu), un puntu que da entamu a un tramu de 187 km en que'l ríu va ser la frontera internacional con Alemaña.

 
La ponte de Cigacice col Óder en dómina d'agües baxes

El ríu empónse claramente en direición norte y nesti tramu fronterizu pasa primeru frente a la ciudá alemana d'Eisenhüttenstadt (27 444 hab. en 2014), «ciudá de la fundición de fierro», una ciudá siderúrxica fundada en 1950 pol gobiernu de la República Democrática Alemana como un modelu d'una ciudá socialista y que mientres un tiempu llevó'l nome de Stalinstadt.

Continua la so meyora y llega a Frankfurt del Óder (57 649 hab. en 2014) y la so ximielga polaca Słubice (16 872 hab. en 2015) qu'hasta 1945 foi parte de Frankfurt hasta definise la nueva frontera. Continua dempués pela ciudá polaca de Kostrzyn nad Odrą/Küstriner Vorland (18 120 hab. en 2014), alcontrada na confluencia del so principal afluente, el ríu Varta (808 km), que lu enceta pela derecha. Tol área polaca de la confluencia y el cursu baxu del Varta ta declaráu dende 2001 como parque nacional de Ujście Warty. Finalmente'l Óder entra nel voivodatu de Pomerania Occidental en direición nooeste, pasando peles pequeñes llocalidaes de Gozdowice y Osinów Dolny, onde'l ríu vuelve virar escontra'l norte.

 
Vista de satélite del baxu Óder

Empieza equí un llargu tramu del valle del baxu Óder nel que'l ríu y les sos riberes gocien d'una alta proteición conxunta en dambos países. Primero, na parte polaca, ta'l parque paisaxísticu Cedynia (Cedyński Park Krajobrazowy) una área establecida en 1993 que protexe 308,5 km². (Esti parque ye xestionáu pol organismu «Complexu de Parques Paisaxísticos del Valle del baxu Óder» (Zespół Parków Krajobrazowych Doliny Dolnej Odry). La mesma autoridá supervisa'l parque paisaxísticu del Valle del baxu Óder, el parque paisaxísticu de Szczecin y el parque paisaxísticu Boca del Varta. Nos parques paisaxísticos hai siete reserves naturales.) Depués el ríu Óder pasa a ser la llende occidental del parque nacional alemán del Valle del baxu Óder, un llargu parque llinial establecíu en 1995 que protexe 104,18 km² a lo llargo de casi 60 km la ribera alemana hasta la frontera. La ribera polaca tamién ta protexida con otru parque, el parque paisaxísticu del Valle del baxu Óder (Park Krajobrazowy Dolina Dolnej Odry), establecíu en 1993 y que salvaguarda otres 71,49 km².

Al empiezu d'esi tramu protexíu recibe, llegando dende Alemaña y pela esquierda, al Alte Oder, un antiguu ramal del Óder que llega dende la contorna de Oderbruch. Sigue por Krajnik Dolny, que comunica cola cercana ciudá alemana de Schwedt. Sigue pasando frente a la pequeña llocalidá alemana de Gartz, onde'l ríu estremar en dos ramales: el Óder occidental (en polacu: Odra Zachodnia) y el Óder oriental (Odra Wschodnia). El ramal del Óder occidental ye un ríu fronterizu hasta la llocalidá alemana de Mescherin, alcontrada frente a la polaca Gryfino, onde'l Óder vuelve entrar en territoriu polacu.

Nel so tramu final dambos ramales del ríu algamen la ciudá de Szczecin (407 047 hab. en 2015), la capital del voivodatu de Pomerania Occidental, que tien un puertu fluvial qu'acueye tráficu marítimu océanico y que dexa la esistencia d'una importante industria naval amás d'importantes industries alimentarias, químiques y cementeres. La rimada de los últimos trenta quilómetros antes de Szczecin ye de namái unos centímetros.

El Óder enánchase dempués y enche nel llagu Dąbie (un llagu deltaico d'unos 15 km de llargu y hasta 4 km d'anchu que s'empecipia nel interior de la mesma ciudá de Szczecin) y llega dempués a la llocalidá de Police (33 625 hab. en 2014), la postrera del so cursu, onde recibe al curtiu Gunica (32 km) y el Óder onde empieza a enanchase. Nesi tramu recibe pela derecha al Gowienica (47,9 km) y depués desagua na llaguna de Szczecin, llindada al norte poles isla d'Usedom (al oeste) y Wolin (esti) y que comunica por un estrechu canal ente dambes (Świna) cola badea de Pomerania, que ye una parte del mar Bálticu.

 
El Óder ente Kienitz y Zollbrücke, Alemaña

Ciudaes

editar

Nel cursu principal:

Na llaguna de Szczecin y les sos canales:

 
Panorámica del ríu en Szczecin

Afluentes

editar
  • Afluentes orientales (derecha):
Ostravice (64 km) – Olza (99 km) – Raude (de) – Bierawka (55,5 km) – Kłodnica (75 km) – CzarnkaMała Panew (132 km) – Stobrawa (78,1 km) – Widawa (103 km) – Jezierzyca (33,63 km) – Barycz (139 km) – Krzycki Rów (74,34 km) – Obrzyca (66 km) – JabłonnaPliszkaOłobokGryżynkaVarta (808 km) col NotećMyślaKurzyca (25 km) – StubiaRurzycaTywaPłoniaIna (126 km) – Gowienica (47,9 km) - Śmieszka
  • Afluentes occidentales (izqda.):
Opava (119 km) – Psina (Cyna) – Cisek – Olszówka – Stradunia (28 km) – Osobłoga (65,5 km) – Prószkowski Potok (40,8 km) – Nysa Kłodzka (181,7 km) – Oława (91,7 km) – Ślęza (78,6 km) – Bystrzyca (95 km) – Średzka Woda (326 km)– Cicha Woda – Kaczawa (98 km) – Ślepca – Zimnica – Dębniak – Biała Woda – Czarna Struga – Śląska Ochla – Zimny Potok – Bóbr (272 km) – Olcha – Racza – Neisse Lusacio (252 km) – Finow (13,7 km) – Gunica (32 km).

Hidrometría

editar

El relieve bien planu de les contornes que traviesa esplica que'l Óder cause dacuando hinchentes catastróficos.

El réxime de precipitaciones varia aproximao en dos veces en Gozdowice, con un caudal máximu de 783 m³/s n'abril, cuando la nieve se derrite, y un caudal mínimu de 379 m³/s en setiembre).

Caudal mediu mensual del Óder na estación de Gozdowice
(en m³/s. Datos calculaos nel periodu de )
editar

El Óder ye navegable en gran parte del so cursu, llegando agües enriba hasta la ciudá de Koź-y, onde'l ríu coneuta cola canal de Gliwice. La parte agües arriba del ríu enrióse y dexa'l tráficu de barcaces más grandes (hasta la Clase CEMT IV) pa navegar ente los sitios industriales de tola área de Wrocław. Agües embaxo'l ríu flúi llibremente, pasando peles ciudaes d'Eisenhüttenstadt (onde por aciu el canal Óder-Spree coneuta col ríu Spree en Berlín) y Frankfurt del Oder. Agües embaxo de Frankfurt, el ríu Warta dexa una conexón navegable con Poznań y Bydgoszcz pa barcos más pequeños. En Hohensaaten el canal Óder-Havel coneuta de nuevu colos cursos d'agua de Berlín.

Cerca de la so desaguada'l Óder llega a la ciudá de Szczecin, un importante puertu marítimu de la rexón. El ríu algama finalmente'l mar Bálticu al traviés de la llaguna de Szczecin, tando la desaguada en Świnoujście.[12]

Ver tamién

editar

Referencies

editar
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 URL de la referencia: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Odra;3949992.html.
  2. Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: silingu, -a, -o
  3. Claudius Ptolemaios: Geographike Hyphegesis, Kap. 11: Germania Magna. (altgriech./lat./engl.)
  4. Ralf Loock: Mündungen der Flüsse bestimmt. (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión). In: Märkische Oderzeitung, Frankfurt 2008,3 (März); Ralf Loock: Namenskrimi um Viadrus in: Märkische Oderzeitung – Journal. Frankfurt 25./26. Nov. 2006, S. 2; siehe auch Alfred Stückelberger, Gerd Graßhoff (Hrsg.): Ptolemaios – Handbuch der Geographie. Schwabe, Basel 2006, S. 223, ISBN 3-7965-2148-7
  5. Encyclopædia Britannica's 9th edition 1870–1890: Oder&
  6. The commission was staffed with one representative of Czechoslovakia, Denmark, France, Polonia, Sweden, and the United Kingdom each and three representatives of Prussia, being the German state competent for the navigable section of the Oder, comprised within the latter's borders. Cf. Der Großy Brockhaus: Handbuch des Wissens in zwanzig Bänden: 21 Bde., completely revised ed., Leipzig: F. A. Brockhaus, 151928-1935, vol 13 (1932): Dreizehnter Band Mue–Ost, article: 'Oder', páxs. 600seq., here p. 601. Non ISBN.
  7. Cf. Archiwum Państwowe w Szczecinie (State Archive of Szczecin), Rep. 126, Krajowy Urząd Skarbowy w Szczecinie [1]
  8. Allen DJ (2003) The Oder-Neisse line: the United States, Poland, and Germany in the Cold War, Praeger P13
  9. XII. ORDERLY TRANSFER OF GERMAN POPULATIONS.The Three Governments, having considered the question in all its aspects, recognize that the transfer to Germany of German populations, or elements thereof, remaining in Poland, Czechoslovakia and Hungary, will have to be undertaken. They agree that any transfers that take place should be effected in an orderly and humane manner.
  10. Tolos habitantes de les ciudaes cheques refiérense, salvo indicación espresa, al añu 2015.
  11. Tolos habitantes de les ciudaes polaques refiérense, salvo indicación espresa, al añu 2012.
  12. NoorderSoft Waterways Database

Enllaces esternos

editar