Estáu de Méxicu

Méxicu, de normal llamáu Estáu de Méxicu o Edomex pa estremalo del país, ye unu de los trenta y un estaos que, xunto cola Ciudá de Méxicu, formen los Estaos Xuníos Mexicanos. La so capital ye Toluca de Lerdo y la so ciudá más poblada, Ecatepec de Morelos. Ta allugáu na rexón centrosur del país, llindando al norte con Querétaro, al nordeste con Hidalgo, al este con Tlaxcala, al sureste con Puebla, al sur con Morelos y Ciudá de Méxicu, al suroeste con Guerrero y al oeste con Michoacán. Con 16 187 608 habs. en 2015 ye l'estáu más pobláu, con 22 357 km², el séptimu menos estensu —per delantre d'Hidalgo, Querétaro, Colima, Aguascalientes, Morelos y Tlaxcala, el menos estensu— y con 678,80 hab/km², el más densamente pobláu. Foi fundáu'l 2 de marzu de 1824.

Estáu de Méxicu
Alministración
País	Méxicu
ISO 3166-2	MX-MEX
Tipu d'entidá	estáu de Méxicu
Capital	Toluca de Lerdo
Gobernantes del Estado de México (es)	Alfredo del Mazo Maza
Nome llocal	Estado de México (es)
Xeografía
Coordenaes	19°21′15″N 99°37′51″W
Superficie	22351 km²
Llenda con	Querétaro (es) , Hidalgo, Morelos (es) , Guerrero (es) , Michoacán, Tlaxcala (es) , Puebla y Ciudá de Méxicu
Puntu más altu	Popocatépetl
Altitú media	2605 m
Demografía
Población	16 187 608 hab. (2015)
Densidá	724,25 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC−06:00
Fundación	1823
edomexico.gob.mx

Ye unu de los estaos fundadores de la federación. Pa estremar a los sos pobladores de los ciudadanos del país, llamaos mexicanos el so xentiliciu ye mexiquense. Nel territoriu del estinguíu Imperiu mexica atópense los oríxenes del estáu que caltuvo una división política de la Nueva España mientres el periodu colonial español. La Ciudá de Méxicu foi escoyida como la capital de la nueva nación dempués de la Independencia; fora del estáu foi dixebráu'l so territoriu. Partes del estáu fueron dixebraes pa formar los estaos d'Hidalgo, Guerrero y Morelos años más tarde. Estes separaciones territoriales confirieron al estáu'l tamañu y la forma que tien; col Valle de Toluca, al oeste de la Ciudá de Méxicu y una saliente que s'estiende pel norte y l'este d'esta entidá.

Llenda al norte colos estaos de Querétaro y Hidalgo, al sur colos estaos de Morelos y Guerrero; al oeste col estáu de Michoacán, al este colos estaos de Tlaxcala y Puebla, y arrodia a la Ciudá de Méxicu. Colos sos más de quince millones d'habitantes, ye la entidá mexicana con mayor númberu d'habitantes, de los cualos más de dos tercios concentrar na Zona Metropolitana del Valle de Méxicu. En 125 conceyos estrémase. Toluca de Lerdo ye la so capital.

L'estáu de Méxicu apurre'l 9.8 % del PIB nacional y ye unu de les entidaes más industrializaes de Méxicu y d'América Llatina. Foi l'estáu con mayor númberu de persones en probeza a nivel nacional en contraste de 2012 a 2014. Enfrenta una situación crítica de seguridá pública al ser l'estáu del país cola mayor tasa de violencia con delitos d'altu impautu percima de la media nacional en 20 años y concentrar a ocho de los conceyos más inseguros del país. Ente estes conductes criminales destaquen los feminicidios, teniendo once de los sos conceyos una Alerta de Violencia de Xéneru activa declarada pola Secretaría de Gobernación del país dende 2015.

Toponimia

Ver tamién: Toponimia de Méxicu

El nome del estáu de Méxicu deriva del términu náhuatl Mēxihco [me:ʃiʔko], que designaba la capital de los mexica, Méxicu-Tenochtitlan. Acordies con Bernardino de Sahagún, el vocablu significa Nel embelicu de la lluna. La hipótesis foi oxetada porque la morfoloxía del náhuatl nun almite una derivación del topónimu a partir de les voces propuestes. Francisco Javier Clavijero suxuría que'l topónimu tenía d'interpretase como Llugar de Mexitli, esto ye, de Huitzilopochtli, pos Mexitli yera unu de los sos nomes alternativos.

Mientres la dómina virreinal, Méxicu yera'l nome d'una de les provincies de la Nueva España. Cuando'l Imperiu Mexicanu llogró la so independencia, esta provincia caltuvo'l so nome, pos la Ciudá de Méxicu yera la so capital. Cola instauración del sistema federal, l'estáu de Méxicu viose precisáu a dexar el so capital por qu'allugara los poderes federales, pero siguió calteniendo'l so nome a pesar de que la ciudá que ye orixe del mesmu yá nun forma parte del so territoriu.^{[ensin referencies]}

Orixe, fundación y evolución territorial

Cuando los españoles conquistaron al Imperiu mexica y empezaron les sos esploraciones por América, crearon, pa facilitar l'alministración de los nuevos territorios, el Reinu de Méxicu, que s'estremaba en cinco provincies mayores: Méxicu (Estado Méxicu, Tlaxcala, Puebla, Oaxaca y Morelia Valladolid o Michoacán). Depués, creóse la Intendencia Xeneral d'Exércitu y Provincies de Méxicu, con capital na Ciudá de Méxicu.^{[ensin referencies]}

Cola promulgación de la Constitución Federal de los Estaos Xuníos Mexicanos de 1824, les provincies mayores de Valladolid, Oaxaca, Puebla y l'estáu de Méxicu alzáronse como estaos de la Federación; definióse'l territoriu de Tlaxcala y creóse el Distritu Federal. Aquel día, al Estáu de Méxicu entá-y pertenecíen los territorios de los actuales estaos de Morelos, Hidalgo y Guerrero.

Nel sieglu XIX, l'estáu de Méxicu foi desmembrado. Col so territoriu, fundóse l'estáu de Guerrero'l 27 d'ochobre de 1849, l'estáu d'Hidalgo'l 15 de xineru de 1869 y l'estáu de Morelos el 17 d'abril de 1869.^{[ensin referencies]}

Historia

Artículu principal: Historia del estáu de Méxicu

Conversión de provincies n'estaos

La historia d'esta entidá tuvo amestada a la historia de la República Mexicana. Considérase que foi mientres la segunda década del sieglu XIX cuando se creó l'estáu de Méxicu, a partir d'un actu xurídicu aprobáu pol artículu 7° del Acta Constitutiva de la Federación. Dichu artículu foi sometíu a discutiniu pol diputáu José Manuel Ramos Arizpe el 20 d'avientu de 1823, fecha na que s'aprobó que les provincies de Méxicu y Michoacán alzar a la categoría d'estaos. Más tarde, cola aprobación de la Llei pa Establecer les Llexislatures Constituyentes nes Provincies que fueron declaraes Estaos de la Federación Mexicana, publicada nel estáu de Méxicu'l 10 de xineru de 1824 por Melchor Múzquiz, dar# en la eleición de los primeros diputaos al Congresu Constituyente de la entidá, que tomaba entós unos 100 mil km² y cuntaba con alredor de 300 mil habitantes.^{[ensin referencies]}

Personaxes nacíos nel estáu

L'estáu de Méxicu foi trubiecu de grandes personalidaes; ente ellos, Sor Juana Inés de la Cruz, escritora y relixosa nacida en Nepantla de Sor Juana Inés de la Cruz, y José María Velasco Gómez, paisaxista nacíu en Temascalcingo. Estos dos y munchos otros contribuyeron al desenvolvimientu de la vida social, económica, política y cultural de la entidá, y que les sos aportaciones en distintos ámbitos ayudaron tamién al desenvolvimientu del país. Col tiempu, integraríense les estructures polítiques que, como resultáu de les diverses lluches habíes nel país a partir de 1810, conformaron l'actual fisonomía federal de la república.^{[ensin referencies]}

Prehistoria

El güesu sacru de Tequixquiac considérase una obra del arte prehistórico del continente.

El Home de Tepexpan ye un afayu importante pa los antropólogos mexicanos y estranxeros, yá que ye una clave importante pa entender como yera la zona del Valle de Méxicu fai cuasi 3000 años; amás, dexa datar l'entamu del poblamientu del área qu'ocupa la Ciudá de Méxicu. Dellos estudiosos atribuyéron-y primeramente una edá de 11 mil años; otros, de 5 mil, ya inclusive dalgunos suxurieron 3 mil años. Esti individuu foi de primeres identificáu como un varón, pero investigaciones recién identificar como una muyer, anque ye tema d'alderique.^{[ensin referencies]}

El suelu foi habitáu dende aproximao l'añu 35,000 e.C. por homes primitivos que cruciaron el Estrechu de Bering, procedentes d'Asia. Yeren nómades, cazaben grandes animales como mamuts y recoyíen frutos, según evidencies arqueolóxiques atopaes nesti llugar. Unu de los afayos más sobresalientes del arte primitivo n'América atopar nesti conceyu, y tomó el nome de Güesu sacru de Tequixquiac.

Dómina prehispánica (periodu pos-clásicu)

El legáu mesoamericanu atopar de manera monumental en Teotihuacán.

Pirámide de Tenayuca

Cuando s'empecipió'l gobiernu del señoríu o altépetl de Cuauhtitlán a fines del sieglu VIII, taba a puntu de ser abandonada la ciudá de Teotihuacan. Al despoblarse esti centru de poder, l'orde social de les tribus rexonales pasó de ser una teocracia y convirtióse nun sistema militarista, por cuenta de que la sociedá yá nun se rexía pola fe sinón pol más fuerte. L'área terminó so dominiu tolteca. Amás de combativos, los tolteques (habitantes de Tula) yeren hábiles pa les xeres manuales y los llabores artísticos. Otros pueblos asonsañar y dellos aprendieron tamién la llingua náhuatl; por ello, la cultura tolteca convertir nel modelu que siguieron les sociedaes más refinaes del centru de Méxicu.^{[ensin referencies]}

Más palantre, Tula cayó ante la presión de tribus chichimeques, que s'apoderaron d'esta rexón, abandonaron la vida nómada y fundaron ciudaes; amás, aprendieron l'idioma, les formes de vida, según los oficios y les artes de los tolteques. Los recién llegaos crearon importantes centros urbanos y relixosos, como Tenayuca, Tetzcuco, Azcapotzalco, Chalco y Amaquemecan, ente otros. Sicasí, dellos pueblos caltuvieron el so idioma y les sos costumes ancestrales, como ye'l casu de los matlatzincas del valle de Toluca y la zona fronteriza colos purépechas; los ocuiltecos del suroeste (llendes col estáu de Morelos), los mazahues del oeste (llendes col estáu de Michoacán), y los otomíes del norte y nordés (llendes col estáu d'Hidalgo).^{[ensin referencies]}

Dempués, l'área quedaría baxu dominiu del imperiu azteca; más tarde, mientres la conquista, los nahuatlaques fundaron el pobláu de Tollocan (más tarde Toluca) que dempués, en 1577, sería declarada ciudá. Les misiones evanxelizadores que llegaron al estáu tuvieron conformaes por franciscanos, dominicos y agustinos.^{[ensin referencies]}

Unu de los entes políticos que lu integraben yera la Confederación Chalca (Chalcayotl), conformada por cuatro señoríos, que la so denominación foi: Tlacohcalco-Chalco, Amaquemecan-Chalco, Tenanco Texopalco Tepopollan-Chalco y Chimalhuacan-Chalco.^{[ensin referencies]}

Virreinatu

José María de Cervantes y Velasco, Conde de Santiago Calimaya.

Tres la conquista del imperiu mexica, el territoriu del actual estáu de Méxicu quedó entendíu dientro del Reinu de Méxicu, qu'en 1786 convertir n'Intendencia de Méxicu. Les sos ciudaes y villes más importantes, habitaes por españoles, yeren alministraes por correxidores o alcaldes mayores. Los pueblos indíxenes taben entamaos en repúbliques, que cuntaben con oficiales escoyíos polos xefes de familia, so la vixilancia de curar párrocos. Hasta mediaos del sieglu XVIII, estes autoridaes alministraben en forma direuta los bienes coleutivos de les caxes de comunidá.

Foi tamién nel territoriu del actual estáu de Méxicu onde nacieron Sor Juana Inés de la Cruz (San Miguel Nepantla, 1648/1651-1695 na ciudá de Méxicu) y José María Velasco (Temascalcingo, 6 de xunetu de 1840-26 d'agostu de 1912, Villa de Guadalupe Hidalgo).

Sieglu XIX

El Valle de Méxicu, pintáu por José María Velasco Gómez.

Por cuenta de la influencia de los masones yorkinos, n'agostu de 1827 promovióse la espulsión de los españoles en tol territoriu del estáu, lo cual desconocía a lo apautao nel Plan d'Iguala y Los Trataos de Córdoba, adoptando como reconocencia única a la ciudadanía mexicana y castigando severamente a los españoles, destruyendo les sos fortunes y dixebrándolos de too cargu, obligándolos a salir del estáu por ser consideraos los españoles más ricos de la república, espropiándo-yos les sos tierres, les sos finques, les sos faciendes y fortunes, afectando a los clérigos y refundiando a los españoles de les sos cases; munchos fueron brutalmente asesinaos y otros fuxeron al norte o escontra l'occidente del país coles sos families. Finalmente los masones yorkinos en 1822, decidieron restablecer en Toluca qu'hubo munches irregularidaes y víctimes de families descendientes d'españoles quedando na ruina, la vuidez y la horfandad ensin poder emigrar a España o salir del país. Foi revocáu pol congresu xeneral la continuidá de los planes, yá que fíos y esposes de los españoles aceptaron les condiciones de mexicanidad pidiendo clemencia ante la miseria y desgracia a la que fueron sometíos poles campañes anti-españoles del estáu, el 20 de payares volvióse-yos dexar el so propiedaes, finques y hacienda pero les porpieades del cleru pasaron a la propiedá del estáu de Méxicu.

L'estáu de Méxicu tuvo arreyáu en dalgunos de los principales cambeos sociopolíticos del sieglu XIX. Mientres la independencia asocedieron delles agarraes de non poca importancia nel so territoriu, sobresal la batalla del Monte de les Cruces, na qu'Hidalgo gana al exércitu realista comandado pol teniente coronel Torcuato Trujillo. Peracabada la independencia, el 1 de febreru de 1824 declarar al estáu de Méxicu como llibre y soberanu, instalándose'l mesmu añu'l Primer Congresu del Estáu'l día 2 de marzu.

La primer Constitución Política del Estáu de Méxicu foi promulgada en Texcoco, que coles mesmes yera la capital del Estáu, el 14 de febreru de 1827.

Esta primer Carta Magna estatal tuvo como carauterística principal el ser una Constitución lliberal cubriendo aspeutos bien importantes de beneficiu social, como la eliminación de títulos nobiliarios, l'evitar los emplegos hereditarios, el fomentu a la ocupación y tamién prohibía l'adquisición d'inmuebles pa la Ilesia.

Esi añu, con Lorenzo Zavala como gobernador de la entidá, treslladóse la Capital Estatal a Tlalpan y en 1830, siendo yá gobernador Melchor Múzquiz, los poderes del estáu establecer na ciudá de Toluca.

Dempués, mientres les primeres décades de vida independiente, l'estáu de Méxicu sufriría numberoses secesiones, yá que del orixinal estáu de Méxicu surdiríen los actuales estaos d'Hidalgo, Morelos y Guerrero.

Sieglu XX

Cola Revolución y la promulgación de la Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos del 5 de febreru de 1917, creóse de la mesma una nueva Constitución del Estáu de Méxicu, que marcó la esistencia de 16 distritos xudiciales.

De la mesma, en 1941, a disposición del gobernador del estáu Wenceslao Labra, creóse un escudu pal estáu. Llanzóse una convocatoria empobinada a historiadores y artistes de tol país pa concursar na ellaboración d'un proyeutu d'escudu estatal. El 9 d'abril del mesmu añu y por decretu adoptóse como escudu del estáu de Méxicu'l diseñu ellaboráu por Pastor Velázquez, mesmu que contién como lema la insinia: “Patria, Llibertá, Trabayu y Cultura”.

Xeografía

Neváu de Toluca mientres l'iviernu.

La mayor parte del territoriu mexiquense alcontrar na parte central del Exa Neovolcánico. Entiende los valles de Méxicu, Toluca, parte del valle de Puebla-Tlaxcala, según les cadenes montascoses Sierra Nevada, Monte de les Cruces, Monte Altu y Cumes Occidentales. Sobre esta mesmu pandu alcuéntrense importantes elevaciones como'l volcán Popocatépetl (5500 m), el Iztaccíhuatl (5220 m), el Neváu de Toluca (4680 m) y los cuetos Tláloc (4120 m), Telapón (4060 m) y Jocotitlán (3910 m). La parte sur del territoriu mexiquense alcuéntrase dientro de la depresión de la Balses, mesma que comparte colos estaos de Guerrero, Michoacán, Puebla y Morelos.

Clima

El volcán Popocatépetl ye la máxima altitú del estáu.

El clima de la zona polo xeneral ye templáu subhúmedo con agües pel branu y temperatura medio ente los 10 y 16° centígrados con precipitaciones ente 500 y 1500 mm. sacante na depresión del ríu Balsas; en tierra caliente, onde ye templáu subhúmedo por cuenta de la baxa altitú y nel visu de los volcanes que ye polar pol altor

La temperatura medio añal ye de 14.7 °C, les temperatures más baxes presentar nos meses de xineru y febreru son alredor de 3.0 °C.La temperatura máximo permediu presentar n'abril y mayu ye alredor de 25 °C.

Les agües presentar mientres el branu nos meses de xunu a setiembre, la precipitación media del estáu ye de 900 mm añales.

Hidrografía

Llaguna de Zumpango.

Hidroloxía: L'Estáu ta entendíu dientro de trés grandes cuenques, el Lerma, qu'ocupa'l 27,3 % de la superficie estatal; el Balses 37,2 % y el Pánuco 35,5 %.

El ríu Lerma tien un llargor averáu de 125 quilómetros. Naz nel conceyu d'Almoloya del Ríu y desagua nel océanu Pacíficu. Pasa polos conceyos de: San Antonio la Isla, Tianguistenco, Texcalyacac, Santa Cruz Atizapán, Capulhuac, San Mateo Atenco, Metepec, Lerma, Toluca, Otzolotepec, Temoaya, Almoloya de Juárez, Ixtlahuaca, Jocotitlán, Atlacomulco y Temascalcingo. Pel so marxe derecha recibe les agües de los ríos Tianguistenco, la ciénega de Texcaltenango, el Ocoyoacac, el Amealco, el Atarasquillo, el San Pedro, el Caparrosa, el Temoaya, el Solano, los manantiales de Jocotitlán y el Sila; y pola esquierda, el Verdiguel, el Calixtlahuaca, el Almoloya de Juárez, el Santa María del Monte y el Mineral del Oru.

Tola rexón sur del estáu forma parte de la cuenca del ríu Balsas, el Ocuilan o Chalma (colos sos afluentes Malinalco, Zumpahuacán, Zempoala y Zarcas) xunir al Amacuzac yá nel estáu de Morelos; el ríu Tenango pasa de forma soterraña polos covarones de Cacahuamilpa, onde se conoz como Chontalcoatlan y llega al estáu de Guerrero; el Malinaltenango arramar nel Apetlahuacán; el Almoloya, el Sultepec y Ixtapan desagüen na Balses; mientres el Temascaltepec y el de L'Asunción facer nel Cutzamala. El de L'Asunción recibe al de Valle de Bravo, al de Amealco de Magüeta y al de Ixtapan del Oru.

La cuenca del ríu Pánuco ta xuníu a la cuenca de Méxicu y tien como fontes orixinales les subcuencas del llagu de Texcoco, que recueye les agües de los ríos l'Asunción, los Remedios, Tlalmanalco o de la Compañía, Ríu Fríu, los Reis y Panoaya; y la de Zumpango y Cuautitlán, que capta les corrientes de Zumpango, Coscomate, San Isidro, Aculco y Cuautitlán, que xuntu Taxhimay y Roses alimenten el caudal del Tula - Moctezuma, qu'ayuda dar salida a les agües negres de la ciudá de Méxicu. Amás de les espectaculares llagunes del Sol y la Lluna nel Neváu de Toluca, nel estáu atopen les del cráter de Cuetu Gordu; la de Atexcapan en Valle de Bravo; San Simón, en Donato Guerra; La que se topa ente San Pedro y la Concepción de los Baños; Tepetitlán, en San Felipe del Progresu; los cuatro de Acutzilapan al pie del cuetu Jocotitlán, en Atlacomulco; El Rodiu, cerca de Xonacatlán; Xibojay y Santa Elena en Chapa de Mota, la de Huapango en Timilpan, la de Zumpango y el Llagu Nabor Carrillo en Texcoco. Coles mesmes, esisten manantiales d'agües termales en Ixtapan del Sal, Tonatico, Apaxco, San Pedro de los Baños, Valle de Bravo, Sultepec, Temascaltepec y Tejupilco. Otru recursu hidrolóxicu importante con que cunta l'estáu, ye'l de les preses, siendo les más importantes: José Antonio Alzate, en Temoaya; Ignacio Ramírez, en Almoloya; Guadalupe, en Cuautitlán Izcalli y Nicolás Romero; Madín, en Atizapán de Zaragoza; Vicente Guerrero, en Tlatlaya; Tepetitlán, en San Felipe del Progresu; Valle de Bravo y Villa Victoria, nos conceyos del mesmu nome; Huapango, en Timilpan; Ñadó, en Aculco, Brockman, n'El Oro, J. Trinidá Fabela, en Atlacomulco; y Danho, en Jilotepec.

Árees naturales y biodiversidá

Monte templáu nel territoriu mexiquense.

L'estáu cunta con delles zones naturales protexíes a lo llargo del so territoriu. Les más importantes son: los parques nacionales d'L'Ermu del Carmen, Bosencheve (comparte área con Michoacán), les llagunes de Zempoala (comparte área con Morelos), Los Remedios Netzahualcóyotl, el Neváu de Toluca, Zoquiapan y Amiestes, El Sacromonte, Insurxente Miguel Hidalgo y Costilla (La Marquesa. Comparte área con Distritu Federal), Molín de les Flores, Iztaccìhuatl y Popocatépetl (comparte área con Morelos y Puebla) y la Reserva de la Biosfera de la Caparina Monarca, que foi reconocida pola UNESCO como Patrimoniu Natural de la Humanidá (comparte área con Michoacán), que presenten dellos tipos de vexetación: monte de pinu, oyamel, encino, pinu-encino y encino, carba rosetófilo crasicaule, selva baxa caducifolia.

Otres zones, como les Barraqueres de Lerma, la güelga más importante del estáu onde se concentren dalgunes de les especies reinales de Méxicu como'l ahuehuete, según diversos xéneros de pexes y anfibios amenaciaos cola estinción, tán en procesu de ser declaraes árees protexíes, tien l'estatus d'área de proteición de flora y fauna. El gobiernu del estáu propunxo a les autoridaes federales que declaren les 3,000 hectárees de Les Barraqueres como una área protexida, y asina llograr el so caltenimientu. Otra zona de proteición de flora y fauna ye'l Corredor Biolóxicu Chichinautzin (comparte área con Morelos y Distritu Federal).

Nos sos variaos paisaxes, la flora varia: na sierra hai trupos montes de pinu, encino, cedru blancu, oyamel y zacatonal. Nel valle: camperes, vera duce, nopal, damiana y ocotillo y na depresión de la Balses, uña rata almizcleres, papalbes, melandros, tlacoyotes y zorrillos.

Tamién cunta con una parte de la biosfera de la mariposa monarca al oeste na zona central. La reserva foi creada pa protexer la redolada natural y hábitat de la caparina monarca teniendo una superficie total de 56.000 hectárees (comparte área con Michoacán). El Gobiernu del Estáu de Méxicu y el Gobiernu Federal tán na llucha en contra de la contaminación ambiental y fomenten el cuidu y la reserva d'esta biosfera y d'otres árees verdes del estáu de Méxicu.

La biodiversidá nel estáu de Méxicu ye bien variada yá que al tar nel centru del país, cuenta con carauterístiques heteroxénees de clima, orografía ya hidrografía que dexen el desenvolvimientu de múltiples formes de vida que resulten preseos pa les actividaes humanu y esencial pal caltenimientu del equilibriu ecolóxicu, nesi sentíu ye importante internase na conocencia d'esta biodiversidá pa contextualizar y valorar el papel que desempeña nel desenvolvimientu estatal. A pesar de que nel estáu atopen dellos zoolóxicos, esisten pocos espacios onde puedan reparase, conocer y aprender sobre la fauna y flora orixinaria del estáu, resalten nesti sentíu un par de sitios: El xardín Botánicu del cosmovitral en Toluca, que magar abelluga flora de munchos llugares, dáse-y énfasis a la flora Mexiquense y tamién el Muséu vivu de Los Bichos de Malinalco, allugáu nesi conceyu (Malinalco) onde s'amuesa de manera lúdica ya interesante la flora y fauna de la rexón sobremanera sur del estáu, ensin batura a duldes son sitios que val la pena visitar.

style="background:#green; color:white; font-size:100%" align=center bgcolor="green"|Flora y fauna del estáu de Méxicu

Política y gobiernu

La política y el gobiernu del estáu de Méxicu ta constituyíu pol poder executivu a cargu del gobernador, Alfredo del Mazo Maza, el poder llexislativu nel Congresu del Estáu de Méxicu y el xudicial nel Poder Xudicial del Estáu de Méxicu.

División política

Mapa qu'amuesa los conceyos del estáu de Méxicu.

L'estáu ta estremáu en 125 conceyos, arrexuntaos en 16 rexones (I. Amecameca, II. Atlacomulco, III. Chimalhuacan, IV. Cuautitlán Izcalli, V. Ecatepec, VI. Ixtapan del Sal, VII. Lerma, VIII. Naucalpan, IX. Nezahualcóyotl, X. Tejupilco, XI. Texcoco, XII. Tlalnepantla, XIII. Toluca, XIV. Tultitlán, XV. Valle de Bravo, XVI. Zumpango). Dalgunos de los conceyos más importantes son: Atizapán de Zaragoza, Coacalco de Berriozábal, Cuautitlán Izcalli, Ecatepec de Morelos, L'Oru d'Hidalgo, Huehuetoca, Huixquilucan, Ixtlahuaca, Melchor Ocampo, Metepec, Naucalpan de Juárez, Nezahualcóyotl, Nicolás Romero, Teoloyucan, Texcoco, Tlalnepantla de Baz, Toluca de Lerdo y Zumpango de Ocampo,

El conceyu de mayor estensión ye Luvianos con 703.00 km cuadraos, y el más pequeñu ye Papalotla con solu 3.53 km cuadraos

Les diez ciudaes más importantes del estáu son: Coacalco de Berriozábal, Ciudá Nezahualcóyotl, Naucalpan de Juárez, Tlalnepantla de Baz, Chimalhuacán, Cuautitlán Izcalli, Ecatepec de Morelos, Atizapán de Zaragoza y Texcoco (toes éstes pertenecientes a la llamada Zona Metropolitana de la Ciudá de Méxicu o ZMCM) y Toluca (la capital del estáu).

Nel añu 2007 créase un programa denomináu "Ciudaes Bicentenariu" pa dar impulsu a 6 conceyos y españar el so desenvolvimientu, pa crear industria, vivienda y ameyorar la infraestructura y asina evitar que sigan siendo ciudad dormitorio, los conceyos designaos son: Almoloya de Juárez, Atlacomulco, Jilotepec, Huehuetoca, Tecámac y Zumpango.

Les actividaes económiques más importantes del estáu son la industria automotriz y testil. Tamién se llogren rentes considerables en materia de turismu. L'actividá antigua más relevante yera l'agricultura pero, debíu a la crecedera de la ciudá de Méxicu y a la gran cantidá de población urbana, esta actividá foi movida pol sector manufacturero.

La capital ye Toluca de Lerdo, sede de los poderes de la entidá.

Rexonalización

Nº	Rexón	Cabecera Rexonal
[[Rexón Amecameca]]||Amecameca de Juárez
[[Rexón Atlacomulco]]||Atlacomulco de Fabela
[[Rexón Chimalhuacán]]||Chimalhuacán
IV	Rexón Cuautitlán Izcalli	Cuautitlán Izcalli
V	Rexón Ecatepec	San Cristóbal Ecatepec
[[Rexón Ixtapan]]||Ixtapan del Sal
[[Rexón Lerma]]||Lerma de Villada
[[Rexón Naucalpan]]||Naucalpan de Juárez
IX	Rexón Nezahualcóyotl	Ciudá Nezahualcóyotl
X	Rexón Tejupilco	Tejupilco
[[Rexón Texcoco]]||Texcoco de Mora
[[Rexón Tlalnepantla]]||Tlalnepantla de Baz
[[Rexón Toluca]]||Toluca de Lerdo
XIV	Rexón Tultitlán	Tultitlán de Mariano Escobedo
XV	Rexón Valle de Bravo	Valle de Bravo
[[Rexón Zumpango]]||Zumpango de Ocampo

Dependencies

Hai tres tipos de dependencies del gobiernu del estáu: secretaríes de gobiernu, el sector auxiliar y el sector autónomu.

El poder llexislativu del estáu ta a cargu del H. Congresu del Estáu Llibre y Soberanu de Méxicu, conformáu por 75 diputaos, 45 d'ellos por representación por distritu (hai 45 distritos estatales) y 30 por representación proporcional. La LVI llexislatura estáu de 2006 a 2009 tuvo conformada de la siguiente manera: el PRI foi la primer minoría, con 22 diputaos (2 de representación proporcional y 20 por distritu), el PAN y el PRD tuvieron empataos como segundes minoríes, cada unu con 20 diputaos; el PAN tuvo 11 de representación proporcional y 9 por distritu; el PRD 16 escaños per distritu y 4 por representación proporcional. Les fuercies menores, como'l PVEM (Partíu Verde Ecoloxista de Méxicu), el PT (Partíu del Trabayu) y Converxencia tuvieron cada unu, 6, 3 y 2 diputaos, toos por representación proporcional.

Sicasí, nel planu federal, l'estáu de Méxicu pertenez a la quinta circunscripción, xunto colos estaos de Colima, Michoacán y Hidalgo. Correspuénden-y 40 distritos eleutorales y 23 escaños de representación proporcional, esto ye, 63 diputaciones federales. Na eleición de la LX llexislatura (2006) les diputaciones distribuyéronse asina: 40 diputaos por mayoría relativa, 22 pol PRD, 6 pol PRI y 12 pol PAN; 23 diputaos per representación proporcional, 8 pol PRD, 4 pol PRI, 6 pol PAN, 2 pol SETU (Partíu Nueva Alianza), 1 por Alternativa, 1 pol PVEM y un diputáu independiente.

Amás, al estáu correspuéndenlu trés senadurías (ganaes en 2006 por Yeidckol Polevnsky y Héctor Miguel Bautista López pol PRD y Ulises Ramírez Núñez pol PAN). Mientres les eleiciones federales de 2012, la coalición que más votos llogró foi la Coalición Pol Bien de Toos (PRD, PT y Converxencia), con 2,262,614 votos, frente a 1,7766,443 del PAN y 1,029,038 de l'Alianza per Méxicu (PRI y PVEM).

Símbolos estatales

L'escudu reconocióse, xunto col himnu del estáu, hasta 1995, al traviés del decretu 66, nel que la llexislatura aprueba la Llei sobre l'Escudu y l'Himnu del Estáu de Méxicu. El diseñu del escudu ye'l siguiente: Ta constituyíu pol lema Patria, Llibertá, Trabayu y Cultura

Patria

L'escudu nacional a la cabeza; debaxo d'él, 18 abeyes que representen el númberu de distritos xudiciales del estáu. Nel cuadrante cimeru de la esquierda, un dibuxu del volcán Xinantécatl, la pirámide del sol y el topónimu orixinal de Toluca.

Llibertá

Nel cuadrante cimeru derechu, dos crucies blanques y un cañón de dómina, que simbolicen la llibertá y la batalla del Monte de les Cruces.

Trabayu y Cultura

Embaxo y al centru, sobre varios rayos solares estilizados que, al pegar oblicuos contra la planicie, tresformar en riegos del aráu, ábrese'l llibru del saber y, sobre ésti, un focete, un engrane, un zapapico, una pala y un matraz. Sol llibru hai dellos magueyes, que simbolicen los conceyos del estáu. El conxuntu enteru fala de "Trabayu y Cultura" (ello ye que cada añu'l gobiernu del estáu apurre la presea "Estáu de Méxicu" a los mexiquenses distinguíos nes artes, les ciencies y otres actividaes).

Situación sociopolítica

Mapa de la Zona Metropolitana de la Ciudá de Méxicu

L'estáu de Méxicu presenta bastantes ventayes estratéxiques por cuenta de la so cercanía cola capital. Sobremanera por cuenta de la fuerte presencia d'inversión y desenvolvimientu industrial y turísticu. Sicasí, son múltiples los retos que-y acarreten la sobrepoblación de 40 de los sos conceyos y que conformen el mancha urbana y zona conurbada de la Ciudá de Méxicu.

De primeres, la calidá de vida de los habitantes de les ciudaes puede ser demasiáu prometedora, o bien precaria, cuantimás pa los miles de persones que lleguen cada añu buscando acomodu nun paisaxe urbano nuevu con poques oportunidaes d'emplegu pa ellos (inmigrantes). Esto ye, hai un altu grau de desigualdá social y económica (exemplu: Naucalpan y Huixquilucan, de los conceyos más ricos del país y Chimalhuacán y Valle de Chalco, de los más probes). Aparte, en munchos conceyos del estáu de Méxicu reparen comunidaes rurales que nun cunten con tolos servicios, enzancando la integración económica de los que viven nestes. Ye por eso que dellos conceyos tienen una apariencia marxinal frente a les comunidaes más urbanizaes.

Na actualidá los gobiernos mexiquense y capitalín, optaron por establecer una dinámica de cooperación que se manifestó na realización conxunta d'obra pública y operativos de seguridá col enfotu de solicitar a la federación l'ampliación del Fondu Metropolitanu y la planeación conxunta d'otros proyeutos como'l de tresporte públicu.

Esta nueva determinación impulsada por dambos gobiernos, ye un primer pasu pa salvar la zona estremera ya impulsar el desenvolvimientu de tola ZMCM. Asina se materializaron obres con distribuidores y pontes viales d'alta circulación, de tresporte públicu y "drenaxe fondu" asuntu bien importante pa miles d'habitantes de la cuenca del llagu de Texcoco (l'actual Valle de Méxicu foi un llagu natural desecado en forma artificial); circunstancies asemeyaes hai nel Valle de Chalco con problemes d'hinchentes.

Economía

Ye l'estáu de Méxicu, el mayor productor de flores en tol país.

La economía mexiquense contribúi un 9.5% al Productu Internu Brutu de Méxicu, lo que-y asitia como la segunda economía del país, namái detrás de la Ciudá de Méxicu. El PIB estatal ta compuestu nun 28% pola industria manufacturera, de maquinaria y equipu, d'electrónicos, automotriz, testil y maquiladora; un 22% pol sector servicios; el 20% pol comerciu, hoteles y restoranes; y el 15% polos servicios financieros y actividaes inmobiliaries.

Tocantes a les actividaes primaries, l'estáu de Méxicu destaca na producción de clavel, crisantemu, rosa y ye l'estáu de Méxicu, el mayor productor de floricultura en tol país; les cualos amás esportar a países como Xapón, Estaos Xuníos, Canadá y Reinu Xuníu; nesta entidá tamién se producen nopal, tuna, xoconostle, cenahoria, papa, chile, calabaza, fríjol, tomate verde, chichu, maíz en granu, cebada y trigu. Amás de ser un estáu qu'a pesar d'escarecer de mariña (accesu al mar) asítiase como'l primera productor acuícola nacional de trucha y carpa.

El tamañu de la economía mexiquense asítia-y al par d'otres grandes economíes llatinoamericanes. Na entidá, operen el 11% de les empreses de too Méxicu, los sos grandes parques industriales y la gran fuercia esportador de los sos productos y artesaníes (onde amás ocupa'l 3 llugar de producción nacional), confírmen-y el so posición como una gran potencia industrial en Méxicu

L'Estáu de Méxicu cunta con 42 desarrollos industriales, 2 mil,137 unidaes económiques que capten 129 mil 457 persones, 137 unidaes económiques que capten 129 mil 457 persones ocupaes, y p'efectos de presentación, los conceyos onde operen estos desarrollos fueron ordenaos en cuatro grupos. De los 42 parques, ciudaes y corredores industriales, 13 alluguen nel primer grupu denomináu al nordeste de la Zona Metropolitana de la Ciudá de Méxicu (ZMCM), onde se rexistren 841 unidaes económiques y 41 mil 944 de personal ocupáu. Sígue-y n'importancia pol númberu depuestos de trabayu, el grupu alcontráu al noroeste de la ZMCM, nel que llaborien 38 mil 678 persones en 786 unidaes económiques. Nel centru de la entidá concéntrense 12 parques industriales, onde 33 mil 190 persones ocupaes emplegar en 464 unidaes económiques; y finalmente, nel grupu allugáu al norte del estáu, alcuéntrense 4 desarrollos industriales que reporten 15 mil 645 puestos de trabayu.

Actividaes económiques

Sector d'actividá económica	Porcentaxe d'aportación al PIB estatal (2009)
Actividaes primaries	1.60 %
Actividaes secundaries	34.87 %
0.43 %
Construcción y lletricidá, agua y gas	7.55 %
Industries manufactureras	26.89 %
Actividaes terciaries	63.53 %
Comerciu, restoranes y hoteles (Comerciu, servicios d'agospiamientu temporal y de preparación d'alimentos y bébores)	20.13 %
Tresportes ya información en medios masivos (Tresportes, correos y almacenamientu)	6.95 %
Servicios financieros ya inmobiliarios (Servicios financieros y de seguros, servicios inmobiliarios y d'arriendu de bienes muebles ya intanxibles)	15.65 %
Servicios educativos y médicos  (Servicios educativos, servicios de salú y d'asistencia social)	9.50 %
4.38 %
Restu de los servicios* (Servicios profesionales, científicos y téunicos, direición de corporativos y empreses, servicios de sofitu a los negocios y manexu de refugayes y servicios de remediación, servicios d'esparcimientu culturales y deportivos, otros servicios recreativos y otros servicios sacante actividaes del gobiernu)	6.92 %
Total	100 %

Fonte:	INEGI. Sistema de Cuentes Nacionales de Méxicu. Productu Internu Brutu por Entidá Federativa, 2005-2009.

Probeza

L'Estáu de Méxicu concentró 9.46 millones de persones en situación de probeza, siendo'l 49.6% del total de la so población y el 17% del total del país, según el Conseyu Nacional d'Evaluación de la Política de Desarrollu Social (Coneval). D'esti total un millón 206 mil tán consideraes en probeza estrema, teniendo un aumentu de 2012 a 2014 del 28% de persones en dicha situación, siendo l'estáu a nivel nacional onde más s'amontó la situación. La evaluación de la condición de probeza del Coneval considera que cuasi la metá de la población mexiquense vive con 10 MXN al día o menos.

Turismu

En cuanto al turismu puede destacar Toluca, nel centru; Valle de Bravo, con distintes atraiciones; Chalma, coles sos ilesies, según los distintos centros arqueolóxicos, como Teotihuacán, tamién destaquen mercaos populares d'artesanía. L'estáu de Méxicu ta consideráu como'l quintu destín turísticu de Méxicu.^{[ensin referencies]}

Pueblos máxicos

A nivel estatal crear nel añu 2005 el proyeutu Pueblos con Encantu del Bicentenariu, que trabaya como sofitu pa españar el desenvolvimientu en dellos conceyos con curiosos y vocación turística, hasta la fecha diose dicha denominación a 17 conceyos que son: Acolman, Aculco, Amanalco, Amecameca, Ayapango, L'Oru, Ixtapan del Sal, Metepec, Otumba, Sultepec, Temascalcingo, Temascaltepec, Teotihuacan, Tlalmanalco, Tonatico, Villa del Carbón y Zacualpan.

• Pueblos máxicos nel estáu de Méxicu
• 
  Pueblo d'Aculco de Espinoza
• 
  Pueblu mineru de L'Oru
• 
  Cai de Valle de Bravo
• 
  Vista panorámica de Malinalco
• 
  Centru históricu de Metepec

Pueblos con encantu

A nivel estatal crear nel añu 2005 el proyeutu Pueblos con Encantu del Bicentenariu, que trabaya como sofitu pa españar el desenvolvimientu en dellos conceyos con curiosos y vocación turística, hasta la fecha diose dicha denominación dellos conceyos que son: Acolman, Amanalco, Amecameca, Ayapango, Otumba, Sultepec, Temascalcingo, Temascaltepec, Tlalmanalco, Tonatico y Zacualpan.

• Pueblos con encantu nel estáu de Méxicu
• 
  Pueblu de Tonatico
• 
  Pueblo d'Ayapango
• 
  Pueblo d'Amecameca de Juárez
• 
  Pueblo d'Otumba
• 
  Centro históricu de Tlalmanalco
• 
  Pueblu de Sultepec

Zones arqueolóxiques

L'estáu de Méxicu tien un importante desenvolvimientu arqueolóxicu, yá que ye unu de los principales estaos con mayor mancomún cultural, al cual puede aportase ensin nenguna restricción, yá que ye un patrimoniu mexicanu, amás de que sirve como una bona fonte turística; unes de les más importantes zones son:

Teotihuacan

Artículu principal: Teotihuacan

Teotihuacan, "El llugar onde los homes vuélvense dioses", ye una zona arqueolóxica alcontrada nel Estáu de Méxicu, nos conceyos de San Juan Teotihuacan y San Martín de les Pirámides, a 48 km al nordeste de la Ciudá de Méxicu. El so clima ye semi-secu con una temperatura permediu añal de 15 °C. Esti antiguu centru ceremonial ye unu de los más importantes de l'América prehispánica por cuenta del so maxistral trazu urbanu, al so monumentalidad arquitectónica y a la fuerte influencia política y relixosa qu'exerció nel so momentu escontra otres ciudaes; ye amás, una de les zones arqueolóxiques más visitaes y valoraes de la República Mexicana.

Anguaño perduren dalgunos de les edificaciones prehispániques más impresionantes del mundu, como la Pirámide del Sol (La segunda más grande de Méxicu), La Pirámide de la Lluna, el Templu de Quetzalcóatl, ente otros, toos alliniaos alredor d'una gran avenida de más de 2 quilómetros que se dio por llamar "La Cai de los Muertos" debíu al gran númberu de pequeñes pirámides que s'atopen al so pasu.

Teotenango (Tenango del Valle)

La zona arqueolóxica de Teotenango ta allugada sobre'l cuetu Tetépetl, que s'atopa al oeste de la Ciudá de Tenango d'Aresta, a unos 2 700 MSNM; y foi la ciudá fortificada más importante del Valle de Toluca o Matalcingo, edificada polos teotenancas y matlatzincas en tiempos anteriores a la conquista española.

Tlalpizáhuac (Ixtapaluca)

El sitiu arqueolóxicu de Tlalpizáhuac afayar en 1987, cuando se llevaben a cabo trabajo d'urbanización sobre la superficie del predio conocíu como San José Chalco. Al despalmar el terrén, escavar cabianes pal drenaxe, etcétera, fueron apaeciendo distintos elementos tales como vasíes, güesos, murios y pisos. Ante estes evidencies l'Institutu Nacional d'Antropoloxía y Historia realizó un rescate arqueolóxicu que los sos resultaos dieron pie pa establecer la importancia del sitiu.

Acambay

Al pie de los montes, arrodiáu de frondosos montes, el pobláu d'Acambay caltién les sos cais empedradas y les sos cases de madera con texa; nel xardín central, llevántase una torre de lladriyu coloráu col so reló. Cerca ta'l Muséu Rexonal de Acambay, onde s'esiben xoyes, ferramientes y oxetos personales que nos remonten a los raigaños prehispánicos. Muertes de los antiguos pobladores atopar a pocos quilómetros, na zona arqueolóxica de Huamango.

Texcoco

El llinaxe milenariu de Texcoco apreciar nel ricu heriedu acolhua que los antiguos indíxenes dexaron. Nestes tierres nació l'emperador Nezahualcóyotl, de quien se caltuvieron palacios, templos y los famosos baños nel Cuetu de Texcotzingo (o Tezcutzingo), qu'amás cunta inda con muertes del so acueductu, qu'abastecía a esti cuetu que tamién yera xardín botánicu. La conquista relixosa dexó un heriedu de magnífiques construcciones coloniales, como la catedral de Texcoco.

Tlalnepantla

En Tlalnepantla conviven cuatro époques en perfecta harmonía: la prehispánica, la colonial, la porfiriana y la contemporánea. Les zones arqueolóxiques de Tenayuca y Santa Cecilia tienen una carauterística única, pos nes sos pirámides atopar por primer vegada l'estilu "azteca", que tiempu dempués sería usáu pal pimpanu Templu Mayor, que s'alcuentra nel Centru Históricu de la Ciudá de Méxicu.

Toluca

La so historia remontar a los matlatzincas que dexaron la so buelga na zona arqueolóxica de Calixtlahuaca. Nel centru históricu de la ciudá puede apreciase l'arquiteutura de la pimpana Catedral con reminiscencies romanes, la ilesia de la Mercé y la parroquia de la Santa Veracruz. Tamién tán el Xardín Botánicu y el conocíu Cosmovitral, según numberosos museos d'Arte, Pintura, Acuarela, Estampa y Cultures Populares, tantu nel Centru Históricu como nel Centru Cultural Mexiquense.

• Zones arqueolóxiques nel estáu de Méxicu
• 
  Zona arqueolóxica de Teotihuacán
• 
  Zona arqueolóxica de Teotenango
• 
  Ruines monolítiques de Malinalco
• 
  Zona arqueolóxica de Calixtlahuaca
• 
  Zona arqueolóxica de Santa Cecilia Acatitlán

Parques y árees naturales protexíes

Zoolóxicu de Zacango

Esti zoolóxicu cunta con 159 hectárees y atópase construyíu sobre l'Antigua Facienda Franciscana del sieglu XVI, que depués perteneció a los Condes de Santiago y Calimaya, ye consideráu unu de los más amplios y formosos d'América Llatina. Ta allugáu nel conceyu de Calimaya, a 14 km de la ciudá de Toluca, nuna zona rural estremada de la civilización que s'atopa a 15 minutos del pueblu de Metepec y a 30 min de Toluca.

El zoolóxicu de Zacango ye unu de los de mayor biodiversidá tocantes a especies monteses, yá que cunta con más de 180 distintes especies de tol mundu, de les cualos 80 atopar en peligru d'estinción.

Atópase mui cerca del Neváu de Toluca, foi inauguráu y declaráu como Área Natural Protexida'l 29 d'agostu de 1981 gracies a los esfuercios del gobiernu del Estáu de Méxicu, la Conamp, la Semarnat y Cepanaf.

Demografía

Dinámica de población

L'estáu de Méxicu ye la entidá federativa más poblada de la república mexicana. Según datos del Institutu Nacional d'Estadística y Xeografía (INEGI), nel añu 2010 cuntaba con un total de 15 175 862 habitantes, de dicha cantidá, 7 396 986 yeren homes y 7 778 876 yeren muyeres. La tasa de crecedera añal pa la entidá mientres el periodu 2005-2010 foi del 1.6%. Ta estremáu en 125 conceyos y la so capital ye Toluca de Lerdo. L'Estáu ye denomináu cosa; pola capacidá que tien pa xugar el calter de particular, al realizar tratos con otros particulares, compuestu d'un territoriu, población y con un gobiernu, per ende autonomía, compuestu pa representación social y el bienestar d'este, con un fin común.

Los conceyos más poblaos de la entidá al 2010 yeren:

Ecatepec Tlalnepantla de Baz Cuautitlán Izcalli	Num.	Conceyu	Pob.	Num.	Conceyu	Pob.	Toluca de Lerdo Naucalpan de Juárez Nicolás Romero
	1	Ecatepec	1.656.107	8	Cuautitlán Izcalli	511.675
	2	Nezahualcóyotl	1.110.565	9	Atizapán de Zaragoza	489.937
	3	Naucalpan	833.779	10	Ixtapaluca	467.361
	4	Toluca	819.561	11	Nicolás Romero	366.602
	5	Tlalnepantla	664.225	12	Tecámac	364.579
	6	Chimalhuacán	614.453	13	Valle de Chalco Solidaridá	357.645
	7	Tultitlán	524.074	14	Coacalco de Berriozabal	278.064
	Fonte:

Pueblos indíxenes mexiquenses

El centru ceremonial otomí.

Los grupos indíxenes del estáu de Méxicu son los mazahuas, otomíes, nahuas, matlatzincas y tlahuilcas, que son consideraos nativos d'esti territoriu, anque na última metá del sieglu XX y principios del sieglu XXI fuéronse incorporando otros grupos indíxenes provenientes d'otros estaos de la república. De la población total del estáu, 312 319 habitantes falen una llingua indíxena. de los cualos 150 741 son de sexu masculín y 161 578 son de sexu femenín.

Esisten comunidaes indíxenes provenientes d'otros estaos de la República que s'asitiaron sobremanera nos conceyos de Zona Metropolitana de la Ciudá de Méxicu, y bien en particular al oriente de la entidá siendo Valle de Chalco Solidaridá el conceyu con mayor diversidá llingüística y étnica de tol país; hai notable presencia d'otres llingües indíxenes del país que nun son nativos orixinarios del estáu de Méxicu, los más numberosos son los zapotecos, mixtecos, purépechas, mazatecos y tlapanecos, tamién nahuas y otomíes d'otros estaos mexicanos. Al occidente predominen los mazahuas, el grupu más representativu y de mayor identidá, tamién hai otres comunidaes como les de otomíes, nahuas y purépechas siendo'l conceyu del L'Oru, consideráu una encruciada de llingües indíxenes. El centru-sur del estáu destaca la presencia de les comunidaes matlazincas, tlahuilcas, nahuas y otomíes, onde Toluca ye la ciudá con mayor concentración indíxena nesa rexón.

Relixón

Santuariu del Señor de Chalma en Malinalco y Ocuilan.

Estupa budista en Valle de Bravo.

Según el Censu Xeneral de Población y Vivienda del 2005 (INEGI), ente la población de 5 años y más residente nel estáu'l cultu predominante ye'l católicu, con un porcentaxe de 93,5%; el 6,0% restante práutica otros cultos y el 0,5% nun cree en nenguna relixón. Acordies con esto, el cristianismu ye la relixón dominante del estáu, y les denominaciones más comunes son el catolicismu, el movimientu evanxélicu, el metodismu y el pentecostalismo.

Por númberu de creyentes, la Ilesia católica ye l'asociación relixosa con más adherentes nel estáu. Esta entámase en 1 archidiócesis: l'Archidiócesis de Tlalnepantla y 9 diócesis: la Diócesis de Atlacomulco, la Diócesis de Cuautitlán, la Diócesis de Ecatepec, la Diócesis de Nezahualcóyotl, la Diócesis de Tenancingo, la Diócesis de Teotihuacan, la Diócesis de Texcoco, la Diócesis de Toluca y la Diócesis de Valle de Chalco.

Per otra parte, la mayor población xudía del país mora nel estáu de Méxicu, onde cuenta con importantes comunidaes, con una población de 21,000 creyentes, na so mayoría azkenazíes. La mayor población xudía mora nos conceyos de Huixquilucan y Naucalpan de Juárez, y hai comunidaes notables tamién en Atizapán de Zaragoza, Metepec, Ocoyoacac, Tlalnepantla de Baz y Toluca de Lerdo.

Los mestróns tienen un papel destacáu dientro de les creencies de los habitantes, sobremanera nes comunidaes indíxenes y nes más alloñaes de los centros urbanos. Les creencies atribúyen-yos la capacidá de curar agüeyamientos, del aire, tosferina, rabia, dolores causaos pol trabayu, del espantu, infeiciones cutanees, ente otres afecciones. La fe de la mayoría de los mexiquenses tien los sos raigaños nes creencies mesoamericanes y el cristianismu católicu.

Educación

Dientro de les instituciones educatives, destaca la Universidá Autónoma del Estáu de Méxicu (UAEMéx) na capital estatal, Toluca. De calter públicu, foi fundada en 1828 como Institutu Lliterariu del Estáu de Méxicu en Tlalpan (entós capital del estáu). Foi promovida a Institutu Científicu y Lliterariu de Toluca (ICLA) en 1943, y a Universidá Autónoma del Estáu de Méxicu (UAEM) en 1956.

Tamién cunta con presencia del Teunolóxicu Nacional de Méxicu partíu en siquier 16 instituciones, de les cualos 14 son de calter estatal y 2 son de calter federal como l'Institutu Teunolóxicu de Toluca allugáu nel Valle de Toluca específicamente nel conceyu de Metepec, según l'Institutu Teunolóxicu de Tlalnepantla nel Valle de Méxicu.

Per otru llau atópase tamién la Universidá Autónoma Chapingo (UACh), institución pública allugada nel conceyu de Texcoco, nel oriente del estáu.

L'estáu alluga delles facultaes de la máxima casa d'estudios en Méxicu, la Universidá Nacional Autónoma de Méxicu (UNAM); ésta ye una universidá pública, la más Universidaes más grandes del mundu por númberu d'alumnos grande del país y d'América Llatina, según una de les 30 más conocíes del planeta. Sicasí, el so campus principal nun s'atopa nel Estáu, sinón que ta alcontráu al sur de la Ciudá de Méxicu, y ye conocíu como Ciudá Universitaria (CU); en 2007, dichu recintu foi declaráu Patrimoniu de la Humanidá pola UNESCO.

Nun analís de los resultaos refundiaes pol INEGI nel so censu de 2010 puede vese que l'asistencia poblacional a recibir la so educación escolar llega al so puntu más altu na edá de 6 a 12 años col 96.7% del total de la población d'esta edá, puede dicise que cuasi la totalidá de la población asiste a recibir la so educación básica, al llegar a recibir la so educación secundaria l'asistencia a les instituciones educatives baxa en cuasi 9 puntos porcentuales quedando en 87.9% del total de la población nesta edá escolar, lo cual puede marcar que ye esta la edá onde se presenten problemes de delles índoles onde los y les moces tán espuestos a situaciones que-yos faen abandonar la secundaria básica, llegando a la media cimera'l porcentaxe d'asistencia amenórgase más: 53.1%. La población que recibe educación cimera amenorgar al 22% de la población.

Cultura y patrimoniu

Retrato de Sor Juana Inés de la Cruz. Miguel Cabrera, 1750.

L'estáu de Méxicu caltién un gran bagaxe cultural, deriváu de ser parte del valle de Méxicu y, sobremanera, polos pueblos que lo habitaron a lo llargo de la historia del país, lo mesmo que de los diversos momentos históricos que vivió dende los tiempos prehispánicos, pasando pola Colonia, la Independencia y la Revolución.

Lliteratura

L'estáu tamién destacó na lliteratura y poesía, entres los sos principales esponentes tán Nezahualcóyotl y Sor Juana Inés de la Cruz, dos grandes de la lliteratura universal en Méxicu, dambos nacíos nesta entidá y principales íconos de la guapura nes lletres.

Pintura

Ente los máximos esponentes de la pintura nel estáu de Méxicu, atópase José María Velasco Gómez, temascalcinguense que solía pintar paisaxes.

Otru de los pintores destacaos ta Luis Nishizawa Flores, unu de los grandes maestros que llogró aplicar téuniques d'astracción de la realidá.

Arquiteutura

Unu de los estaos que destaca pola so arquiteutura ye l'estáu de Méxicu, la tradición de tlaquitquis o alarifes caltener con elegancia dende tiempos prehispánicos a l'actualidá, los flaires españoles diéronse cuenta de la finura y calidá de trabayu ente los indíxenes, heriedu precolombín que desenvolvieron na so arquiteutura, lo cual vese espresáu al llabrar les piedres y canteres de los edificios colonial y modernu.

Patrimoniu Cultural de la Humanidá

El gobiernu Federal creo'l programa Pueblos Máxicos, esta designación dióse-y a 5 conceyos mexiquenses, que son: Tepotzotlan en 2002.

Tepotzotlán ye un conceyu qu'atrai munchos turistes pol Muséu Nacional del Virreinatu y la so antigua ilesia barroca dedicada a San Franciscu Xavier.

• Patrimoniu cultural de la humanidá
• 
  Zona arqueolóxica de Teotihuacán.
• 
  Ex-conventu de Tepotzotlán.

Patrimoniu Cultural del Estáu de Méxicu

El gobiernu del estáu de Méxicu declaró numberosos monumentos arquiteutónicos y d'inxeniería como parte del so patrimoniu estatal construyíu, sicasí, dichos monumentos non solo destaquen pola so arquiteutura o estética, tamién los acontecimientos históricos asocedíos dientro de diches edificaciones.

• Monumentos patrimoniu cultural del Estáu de Méxicu.
• 
  Catedral de Texcoco.
• 
  Catedral Metropolitana de Toluca.
• 
  Cosmovitral y xardín botánicu de Toluca.
• 
  Ex-conventu del Divín Salvador en Malinalco.
• 
  Ex-facienda de Panoaya en Amecameca.
• 
  Palaciu de Gobiernu del estáu de Méxicu.

Gastronomía

Na comida, ye tradicional nun día de mercáu atopar mixiote, barbacoa, chorizu en mueyu verde, pipián, quesu molíu o de lletres, requesón, guajolote en chile mexcalpique, samborojo tazarbo, acociles, escamoles, mosco (llicores de frutes), tlacoyos, llimones rellenos de cocu, dulces de lleche, fruta cristalizada, dulce de pebida y cacahuate, allegríes y garapiñas toluqueñas.

• Gastronomía mexiquense.
• 
  Barbacoa de carneru en Otumba.
• 
  Gatafos del Valle de Toluca.
• 
  El ximbó, gastronomía de Hueypoxtla.
• 
  Sopa de fungos en Ocoyoacac.
• 
  Trucha en Tenango del Valle.

Artesanía

La ellaboración d'alfombres empecipiar en 1968 coles mires de crear puestos de trabayu no que güei ye'l conceyu de Temoaya. La xunta foi patrocinada al entamu pol Bancu de Méxicu, y más tarde el proyeutu foi financiáu pol Estáu de Méxicu. Esti proyeutu foi abandonáu por cuenta de la mala xestión, pero les families d'equí siguió faciendo les alfombres pola so cuenta.. En 1999, una nueva organización, Sociedá Cooperativa de tapete anoyáu a mano de Temoaya fíxose cargu, pero caltúvose independiente del gobiernu. Anque la mayoría de les alfombres facer nuna comunidá llamada San Pedro Enriba (5 km de la sede), tienda de la cooperativa, Centru Artesanal "Tapetes Mexicanos" atopar en San Pedro Embaxo. [2]

Ente que les téuniques utilizaes son la d'alfombres orientales, los diseños utilizaos son indíxenes de Méxicu. La mayoría son otomíes, pero los diseños d'otres cultures como les de Chiapas, Nayarit y Guanajuato tamién s'utilicen. Temes comunes inclúin páxaros, flores, figures xeométriques, elementos de la naturaleza, según los signos máxicos y relixosos. Alredor d'un centenar de colores utilizar en cuarenta y cuatro diseño básicos que tienen 145 variantes. Les alfombres tán anoyaes a mano, na so mayoría por muyeres, l'usu de llana virxe, que se lleva nel conceyu d'otros llugares. Cada metru cuadráu tien alredor de cuarenta díes pa terminar. Les alfombres anoyar en marcos de madera que fueron colgaos con una cuerda d'algodón pesao deber de sirvir como base. Munches d'estes alfombres vienen con certificaos d'autenticidá y un númberu de númberos de serie trabayaron nel cantu del diseñu.

Los fueos pirotéunicos ye otru apurra de les artesaníes que s'ellaboren nel estáu, conceyos como Tultepec, Zumpango, Melchor Ocampo y Cuautitlán, destaquen pola ellaboración de coloríos castiellos pirotéunicos y fueos artificiales como un arte llegao al centru del país al traviés de la Nao de China.

La manufactura de botín nel conceyu de Villa del Carbón ye otru gran apurra d'artesaníes del estáu, cuenta con numberosos talleres dedicaos a la fabricación de botín en piel de xata, magüetu, etc. consideráu la capital nacional del botín charru.

• Atesanía mexiquense.
• 
  Árbol de la vida, artesanía de Metepec.
• 
  Aresanía de palma de Toluca.
• 
  Ellaboración de tapetes en Temoaya.
• 
  Ellaboración de rebozos en Tenancingo.

Folclor

L'estáu de Méxicu ye una de les entidaes federatives que comparte un ricu patrimoniu cultural intanxible, les sos manifestaciones folklóricas son diverses y coloridas, tantos los pueblos indíxenes del estáu como los pueblos mestizos contribuyeron na creación d'una identidá cultural propia qu'arguyez a los sos habitantes.

Si de relixón fálase, nel Estáu de Méxicu atopa'l pintorescu Santuariu de Chalma, llugar que dende la to llegada, los pueblerinos te dan una templada bienvenida y aína te conviden a formar parte de les sos tradiciones, como la danza cola corona de flores.

En dellos pueblos caltién la música popular en forma de bandes d'aliendu, son parte de la música y coreografía de diverses dances como la danza de los chinelos, la danza de moros y cristianos, la contradanza de varar y la danza de los arcos.

Los concheros, música indíxena interpretada con sonajero, teponaxtle y huehuetl, según los corríos y los sonetos que sobresal ente cantares y plegaries nos idiomes náhuatl y español escontra les vieyes deidaes y escontra les advocaciones de Cristu de la Ilesia católica que s'atopen en diverses rexones del estáu. El coloríu de los traxes son un apurra de reminiscencia escontra la rellumanza de vieyu imperiu mexica, componer de maxtlatl, diadema de plumaxe o copilli, güesos de flaire o coyolli, huaraches o tecactli.

• Folclor mexiquense.
• 
  Danza de los Chinelos en Malinalco.
• 
  Contradanza de Varar en Tequixquiac.
• 
  Danza de los Concheros en Amecameca.
• 
  Danza de los Arrieros en Temoaya.

Medios de comuniciación

N'otres actividaes l'estáu de Méxicu ye una de les poques entidaes federatives que cunten con una canal propia de televisión XHPTP-TV canal 34, según 6 estaciones de radio (una en AM y 5 en FM). Llicitación qu'otros gobiernos como por casu el del Distritu Federal nun pudieron llograr por cuestiones polítiques del gobiernu federal.

Tresporte

Camión con direición a Toluca pasando por Nicolás Romero

Ferrocarriles

Tren Suburbano del Valle de Méxicu

Aeropuertu Internacional Adolfo López Mateos de la ciudá de Toluca

Tren Suburbano del Valle de Méxicu

El tren suburbano empezó a funcionar el 1 de xunu de 2008; la primer fase foi Buenavista-Lechería. El 5 de xineru de 2009 completóse'l tramu hasta Cuautitlán; el tiempu permediu del percorríu ye de 24 minutos. Esti proyeutu foi realizáu pola empresa española CAF (Construcciones y Auxiliar de Ferrocarriles, S.A.). Ye importante mentar qu'esti tresporte ye ecolóxicu, yá que ye llétricu; daqué que tamién ye bultable son la llimpieza y l'orde nes instalaciones, y sobremanera la importancia que-y dan a persones con capacidaes distintes; cuenta con elevadores, pa la comodidá d'estes persones; nos vagones hai una área destinada a persones en siella de ruedes; dientro y fora de los vagones tán instalaes cámares de vixilancia pa caltener la seguridá de los usuarios.

Tren Interurbanu Méxicu-Toluca

El 7 de xunetu de 2014 empecipiaron les obres de construcción del Tren Interurbanu Méxicu-Toluca. Esti tren va coneutar el conceyu mexiquense de Zinacantepec cola delegación Álvaro Obregón na Ciudá de Méxicu.

Viaductu Bicentenariu

Ye un proyeutu construyíu cola cuenta de faer más eficiente'l tránsitu vehicular, y por cuenta de ser una obra conmemorativa del bicentenariu de la independencia de Méxicu. La obra realizar mientres el periodu gubernamental d'Enrique Peña Nieto y Marcelo Ebrard. Foi concesionada a la empresa española OHL polo cual l'accesu a ella tien un costu de $1.43 pesos per quilómetru.

El tramu del periféricu que toma va dende'l Periféricu Norte hasta Tepalcapa, Estáu de Méxicu, polo cual cunta con 32 km. de llargu. La so construcción empecipió'l 1 de setiembre de 2008, y a pesar de tener como fecha programada pa la so inauguración el mes d'agostu de 2010, nun foi sinón hasta'l mes de payares d'esi añu cuando s'inauguró l'últimu tramu d'esti segundu pisu.

Mexibús

El Mexibús ye un serviciu de tresporte masivu por aciu autobuses articulaos de tránsitu rápidu (BRT), operáu con un sistema de tarxetes electróniques de prepago. Trátase d'un sistema similar al Metrobús implementáu con anterioridá nel Distritu Federal, y otros sistemes BRT como'l Optibús de León, Guanajuato; el Macrobús de Guadalajara, Jalisco; el TransMetro en Monterrey, Nuevo León, ente otros. Foi propuestu como una solución a la movilidá urbana de los conceyos de la Zona Metropolitana del Valle de Méxicu, y a los de la Zona metropolitana de Toluca.

Cuenta con tres linia n'operación y una en construcción:

• Llinia 1: Estendida dende la estación del Sistema de Tresporte Coleutivu - Metro Ciudá Azteca nel conceyu de Ecatepec, hasta Güeyu d'Agua en Tecámac, con un llargor de 16 quilómetros, 24 estaciones, 3 estaciones de tresferencia modal y el mesmu númberu de terminales. El so trazu ye pola Av. Central y l'Avenida Nacional.

• Llinia 2: Inaugurada'l 12 de xineru de 2015, el so percorríu ye dende'l Centru Comercial Plaza les Américas en Ecatepec, a la Quebrada en Cuautitlán Izcalli, consta d'un llargor de 21.3 quilómetros y cuenta con 42 estaciones, El so trazu ye peles Aveníes: Primeru de Mayu, Revolución y López Portillo. Esta llinia tuvo de quedar llista n'agostu de 2010, pero por cuenta de retrasos y una mala planeación y execución de la obra, terminar de construyir hasta xineru de 2015 (entá con delles falles). Nun opera al 100%, polo que ye de serviciu gratuitu, siempres y cuando s'utilice una tarxeta de prepago.

• Llinia 3: Percuerre dende la estación del Sistema de Tresporte Coleutivu - Metro Pantitlán na delegación Iztacalco del D.F. al conceyu de Chimalhuacan, con un llargor de 14,5 quilómetros, 25 estaciones y 2 terminales. El so trazu ye peles aveníes: del Peñón, Bordu de Xochiaca, Vicente Villada, Chimalhuacán y Ríu Churubusco.

• Llinia 4 (En construcción): Entámase que'l so percorríu seya de la estación del Sistema de Tresporte Coleutivu - Metro Indios Verdes, na Delegación Gustavo A. Maderu, nel D.F. al Fraccionamiento Los Héroes en Tecámac; va tener un llargor de 24,4 quilómetros y cuntara con 31 estaciones, 2 terminales y una de transborde na estación Ponte de Fierro de la Llinia 2. El so trazu va ser pela Vía Morelos y vialidad Mexiquense.

Servicios públicos

Seguridá

L'Estáu de Méxicu enfrenta una situación crítica de seguridá ciudadana, al ser unu de los estaos más violentos del país y el que más tien delitos por cada 100 mil habitantes, siendo 93 (la media nacional ye 41). Mientres dellos años dende 2011 l'estáu foi'l mayor del país con delitos consideraos d'altu impautu nel país como l'homicidiu, el secuestru, la estorsión, la violación, les mancadures y el robu violentu. D'alcuerdu a una encuesta del INEGI ye l'estáu cola mayor perceición d'inseguridá en Méxicu ente los sos pobladores (90.7% de la so población sentíase insegura en 2014). El Departamentu d'Estáu de los Estaos Xuníos tien prohibíos los viaxes a los sos ciudadanos que nun sían puramente necesarios a los conceyos de Coacalco, Ecatepec, Nezahualcóyotl, La Paz, Valle de Chalco Solidaridá, Chalco, Ixtapaluca y Tlatlaya. Los delitos más comunes nel estáu en 2014 fueron el robu na cai o nel tresporte públicu, les amenaces y les estorsiones.

Feminicidios

Artículu principal: Feminicidios nel estáu de Méxicu

Ente les conductes criminales de mayor incidencia tán los feminicidios, delitos que s'amontaron percima de la media nacional en 10 años. Los asesinatos de muyeres nel estáu de 2006 a 2012 fueron contabilizaos por periodistes en 1 997, 500 más que les 1 543 contabilizaes en 20 años en Ciudad Juárez. Por esa razón la Secretaría de Gobernación declaró en 2015 una Alerta de Violencia de Xéneru n'once municipio de la entidá.

Deporte

Estadiu Nemesio Díez na ciudá de Toluca.

L'estáu de Méxicu foi trubiecu de munchos atletes olímpicos ente los que destaca Fernando Plates como clavadista y medayista qu'empezó a participar dende Barcelona 1992.

Otros atletes destacaos inclúin a Soraya Jiménez, quien nació en Naucalpan. Empecipió nel basketball y a los 14 años empezó a prauticar el físiconstructivismo y peses, impunxo récores y en 1997 llogró la primer medaya mundial de bronce na historia mexicana tanto femenil como varonil; y a Belem Guerrero Méndez, ciclista y medayista olímpica mexicana orixinaria de Ciudá Nezahualcóyotl, quien empezó nel deporte a los 8 años d'edá y ganó medaya de plata nos Xuegos Olímpicos d'Atenes 2004 na carrera por Puntos de pista femenina.

El Deportivo Toluca ye un club de fútbol mexiquense que milita na Primer División de Méxicu. La so sede actual atópase ye l'Estadiu Nemesio Díez allugáu na ciudá de Toluca, Estáu de Méxicu, Méxicu. Foi fundáu de manera oficial el 12 de febreru de 1917 por un patronatu encabezáu por Manuel Henkel y Román Ferrat Alday.

A pesar de ser unu de los equipos más antiguos de Méxicu con 94 años d'historia; la era profesional pa Toluca empezó en 1950, esto ye, 33 años dempués de la so fundación, convirtiéndose n'unu de los equipos fundadores de la Segunda División Mexicana. Ye xunto col Cruz Azul, Santos y Pumas, unu de los clubes que dende la so creación y ascensu nun volvieron baxar nin sumir del fútbol mexicano.

Dende los sos entamos na era profesional l'equipu caltiénse xugando los sos partíos como llocal nel Estadiu Nemesio Díez, meyor conocíu como "La Bombonera de Toluca" con una capacidá de 21,091 aficionaos. Según les encuestes realizaes en 2007 y 2009 pol Grupu Reforma, Récor y Consulta Mitofsky, Toluca ye'l quintu equipu con más aficionaos en Méxicu y l'equipu con mayor crecedera d'afición.

Baloncestu

L'estáu de Méxicu cunta con un equipu na Lliga Nacional de Baloncestu Profesional los Xigantes del Estáu de Méxicu.

Fútbol Americano

L'estáu de Méxicu cunta con un equipu na Lliga de Fútbol Americano Profesional de Méxicu los Raptors.

Rellaciones internacionales

Estaos hermanos

L'estáu robló los siguientes alcuerdos d'hermanamientu:

• Illinois, Estaos Xuníos, robláu'l 2 de mayu de 1990.
• Gyeonggi, Corea del Sur, robláu'l 13 de mayu de 1996.
• Provincia de Buenos Aires, Arxentina, robláu'l 18 d'abril de 1997.
• Saitama, Xapón, robláu'l 5 de xunu de 1997.
• Guangdong, China, robláu'l 3 de xunu de 2002.

Ver tamién

• Gobernantes del Estáu de Méxicu
• Conceyos del Estáu de Méxicu por IDH
• Evolución territorial del estáu de Méxicu
• Organización territorial de Méxicu
• Portal:Estáu de Méxicu

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Estáu de Méxicu.
• Wikiviaxes tien guíes de viaxes de o sobre Estáu de Méxicu.
• Gobierno del Estáu de Méxicu — sitio web oficial
• Sitiu oficial de la Secretaría de Turismu
• INEGI: Información Xeográfica del Estáu de Méxicu
• INEGI: Estadístiques sociodemográficas del Estáu de Méxicu
• Institutu d'Alministración Pública del Estáu de Méxicu
• Cámara Nacional de la Industria de Tresformamientu Estáu de Méxicu
• Servicios Educativos Integraos al Estáu de Méxicu
• Comisión de Derechos Humanos del Estáu de Méxicu
• Estadiu Nemesio Díez
• Sitiu oficial del aeropuertu internacional de Toluca

• Datos: Q82112
• Multimedia: Mexico (state)