Llingües galorromances

Llingües galorromances
Distribución xeográfica	Europa occidental, ex-colonies de Francia
Países	Bélxica; Luxemburgu; Francia; Suiza; Italia; Guérnesei; Xerséi
Falantes	220 millones
Filiación xenética	Indoeuropéu; Itálicu; Romance; Galorromance
Subdivisiones	Llingües d'Oïl; francu-provenzal; (Occitanu-románicu); (Galu-italianu); (retu-románicu)Llingües galoitalianes, Gallo-Rhaetian (en) y Llingua romance del Mosela
	; Estensión de los territorios autóctonos de les llingües galorromances.
	Ver tamién; Idioma - Families - Clasificación de llingües
	[editar datos en Wikidata]

Les llingües galorromances o galorromániques son una agrupación xeográfica de les llingües romances. La clasificación interna, según qué llingües tienen de ser consideraes dientro del grupu galorrmances son una manteria llargamente aldericada.

El nucleu de les llingües galorromances, esto ye, les llingües universalmente consideraes dientro d'esti grupu son les llingües d'oïl y el francoprovenzal (arpitán) (que nun tien de confundir se cola variedá provenzal del occitanu). En nun sentiú más ampliu les llingües galo-italiques, retorromances y occitanoromances serien tamién llingües galorromances. La mayoría de toes estes llingües tienen una gran influencia de llingües celtes y xermániques tanto'l léxicu como'l sistema fonolóxicu.

Clasificación

La clasificación de ethnologue, qu'acepta la propuesta de Pelligrini, considera dientro del grupu galorromance amás del francés y el fracoprovenzal (subgrupu galu-réticu) delles llingües del norte d'Italia y Suiza como son el ladín, el friuliano y les llingües retrorromániques.^[1] Non tolos autores acepten qu'estes postreres amuesen un parentescu más estrechu col francés y el francoprovenzal que con otres llingües romániques, razón pola cual la clasificación de etnologue ye revesosa.^[2]

Entá otros autores inclúin al occitanu, inclusive a les llingües occitanorromances nel so conxuntu dientro de les llingües galorromances.^[3] Les llingües galorrmances por tantu seríen:

Galorromance nuclear:
- Llingües d'oïl: francés, picard, valón.
- Francoprovenzal: arpitán, valdostano.
Otres llingües consideraes galorromances namái por dellos autores:
- Occitanorromance: occitanu, gascón, catalán.
- Retorromance: romanche, ladin, friulanu.
- Galoitaliano: piamontés, ligur, lombardu, vénetu, emiliano-romañolo.

Otra clasificación distinta basada nel vocabulariu ye la qu'apurre proyeutu de comparanza sistemática ASJP basáu na semeyanza léxica midida como la distancia de levenshtein d'una llista de cognaos, nel casu de les llingües consideraes galorromances en ethnologue apaecen en distintes cañes del árbol cladístico pa les llingües romániques:^[4]

Galorromance

	francés

	arpitán

retorrománicu

friulanu

Occitanu-románicu

	occitanu

	catalán

	aragonés¿?

L'árbol anterior indica que dende un puntu de vista léxicu, el francés y el francoprovenzal constitúin xuntos una de les cañes más disimilares de la familia romance. Esto debe al fuerte impautu que tuvo na fonoloxía y el léxicu'l contautu coles llingües xermániques mientres el baxu imperiu romanu y l'entamu de la edá media.

Comparación de frases ente llingües de esti grupu

- Catalán: Ella sempre tanca la finestra abans de sopar.
- Occitanu: Ella sempre totjorn la fenèstra abans de sopar.
- Francés: Elle ferme toujours la fenêtre avant de souper/dîner.
- Valón: Elle sere todi li finieste divant di soper.
- Francoprovenzal: Le ferme taljor la fenétra avan de sopar.
- Romanche: Ella serra adina la fanestra avant de sopà/tchaina.
- Lombardu: Lé la sèra sèmper la sö fenèstra prìma de senà
- Piamontés: Chilà a sera sémper la fnestra dovant ëd seinà.

Descripción fonética

Una traza interesante típicu de delles llingües galorromances (cola importante esceición del picardu y otros) y parcialmente estendíu a delles variedaes d'occitanu ye la palatalización de /k/ ante'l reflexu galorromance de A. Presumiblemente estes vocales evolucionaron una vocal realizada alofónicamente como [æ] lo cual xustificaría'l so calter palatalizante. La siguiente tabla amuesa dalgunos de los resultaos diverses de palatalización atopaos ente llingües d'Oïl y llingües d'Oc:

Llatín	Llingües d'Oïl		Llingües d'Oc
Llatín	Francés antiguu	Picardu	Occitanu septentrional	Occitanu Meridional
CAPRA 'cabra'	chievre	kièvre	chevra, chavra	cabra
CARA 'quería'	chier	kier	cheira	cara
CĀNIS 'perru'	chien	kien	chen, chin	can
CASA 'casa de'	chiese		chas, chies	casa
CAMPUS 'campu'	champ	camp		camp

Comparanza léxica

Los numberales en distintes variedaes galorromances son:^[5]

GLOSA	Llingües d'oïl			Franco- provenzal
GLOSA	Francés estándareuropéu	Picardu	Valón	Franco- provenzal
'1'	æ̃ / yn un / une	ɛ̃ / ɛ̃n	o / un ou / oune	ɔ̃ / jɔna yon / yona
'2'	dø deux	dø	dø deûs	do / dwe doux / doves
'3'	tʀ̥wa trois	tʁwɛ	tʀwɑ trwas	tʀy 'três
'4'	katʀ̥ø quatre	kɑt	kɑt cate	katʀə quatro
'5'	sæ̃k cinq	ʃɛ̃k	sẽk cink	sɛ̃ cinq
'6'	sis six	sis	ʃiʃ chîj	si sêx
'7'	sɛt sept	sɛt	sɛt sèt	se sèpt(y)
'8'	ɥit huit	ɥit	yt ût	ɥi hoét(y)
'9'	nœf neuf	nɶf	nuf noûf	nu nôf
'10'	dis dix	dis	diʒ dîj	di diéux

Los numberales '1' y '2' estremen ente formes de masculín y femenín en francu provenzal.

Referencies

↑ Gian Batista Pellegrini, Il cisalpino ed il retoromanzo, 1993; y The Dialects of Italy, ed. Maiden y Parry, 1997.
↑ Gallu-Romace (ethnologue)
↑ Charles Camproux, Les langues romanes, BUO 1974. p. 77–78.
↑ ASJP - World Language Tree 03
↑ Indo-european numerals (Eugene Chan)

[1] Gian Batista Pellegrini, Il cisalpino ed il retoromanzo, 1993; y The Dialects of Italy, ed. Maiden y Parry, 1997.

[2] Gallu-Romace (ethnologue)

[3] Charles Camproux, Les langues romanes, BUO 1974. p. 77–78.

[4] ASJP - World Language Tree 03

[5] Indo-european numerals (Eugene Chan)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]