Idioma friulanu

furlan y lenghe furlane
Faláu en
Faláu en	Italia
Númberu de falantes
Datos
Familia	Retorrománicu
Estáu de vulnerabilidá	3 definitivamente en peligru
Sistema d'escritura	alfabetu llatín
Reguláu por	Agencia Regional para la Lengua Friulana (es)
Códigos
ISO 639-2	fur
ISO 639-3	fur

La llingua friulana, qu'en friulanu se llama furlan ye una fala románica del greyu retorrománicu; davezu inclúise dientro del ladín col que tien munches analoxíes pero estrémase nes influyencies d'otres llingües asina como pola so perceución social.

Esti artículu fai parte de la serie
Llingües romániques

Grupos llingüísticos

Iberorrománicu
Occitanorrománicu
Galorrománicu
Retorrománicu
Galoitalianu
Italorrománicu
Balcanorrománicu
Sardorrománicu

Historia

La so formación llévase a cabu sobre l'añu 1000, mientres que les sos primeres espresiones lliteraries apaecen nel sieglu XIII cola poesía Piruc myo doz inculurit (El mio frutu, dulce y coloríu). Nel sieglu XVI el poeta Ermes de Colloredo dio a la llingua dignidá lliteraria coles sos obres sobro problemes diarios. Pero ye'l sieglu XIX cuando, cola obra poética de Pietro Zorutti y la prosa de Caterina Percoto, se vive la renacencia de les lletres friulanes.

Nesti mesmu sieglu naz el primer pallabreru friulanu, obra del Abade Pirona, y ye la principal figura friulana, el llingüista Graziado Isaia Ascoli, el que saca de la escuridá a esta llingua y crea la Sociedá Filolóxica Friulana pal espardimientu de la fala.

Anguaño, el centru de la llingua ta allugada na discusión sobre la norma gráfica a siguir pal bon desendolcu de la llingua.

Variantes

Esencialmente, distínguense cuatro, recíprocamente comprensibles ente toes elles. La distinción básase na terminación común de los sustantivos de la viniente forma:

Friulanu del medio Friul y del arrodiu d'Udine: -e. Ye la forma estándar
Friulanu de la Carnia: -o/-e.
Friulanu de la Chanura de Friul y del Isontino: -a.
Friulanu d'El Pordenonese: -a.

Clasificación llingüística

Indoeuropéu
- Itálicu
  - Románicu
    - Románicu occidental
      - Retorrománicu
        Friulano

Bibliografía

Consulta la edición de Wikipedia n'idioma friulanu.
Paola Benincà, Laura Vanelli, Linguistica friulana, Unipress, Padova, 2005.
Franc Fari (cur.), Manuâl di lenghistiche furlane, Forum, Udine, 2005.
Giuseppe Francescato, Dialettologia friulana, Società Filologica Friulana, Udine,1966.
Giovanni Frau, I dialetti del Friuli, Società Filologica Friulana, Udine, 1984.
Sabine Heinemann, Studi di linguistica friulana, Società Filologica Friulana, Udine, 2007.
Carla Marcato, Friuli-Venezia Giulia, Laterza, Roma - Bari, 2001.
Piera Rizzolati, Elementi di linguistica friulana, Società Filologica Friulana, Udine, 1981.
Paolo Roseano, La pronuncia del friulano standard: proposte, problemi, prospettive, Ce Fastu?, LXXXVI (2010), n. 1, p. 7-34.
Federico Vicario (cur.), Lezioni di lingua e cultura friulana, Società Filologica Friulana, Udine, 2005.
Federico Vicario, Lezioni di linguistica friulana, Forum, Udine, 2005.

Llingües romániques
Sardorrománicu	Sardu
Iberorrománicu	Galaicoportugués (Portugués • Gallegu • Gallegoasturianu • Fala de Xálima) • Asturlleonés (Asturianu • Lleonés • Mirandés • Estremeñu • Cántabru) • Castellanu • Navarroaragonés (Navarru • Aragonés)
Occitanorrománicu	Gascón • Llinguadocianu • Provenzal • Catalán-valencianu-balear (Balear • Catalán • Valencianu)
Galorrománicu	Llingües d'Oïl (Borbonés • Francés • Galó • Normandu • Picardu • Pictavín-santonxés • Franc-Comtois • Valón)
Galoitalianu	Piamontés • Lombardu • Ligur • Emiliano-Romañol • Vénetu
Retorrománicu	Romanche • Friulanu • Ladín
Italorrománicu	Italianu • Corsu • Napolitanu • Sicilianu
Balcanorrománicu	Dálmata • Rumanu • Macedorrumanu • Istriorrumanu • Meglenorrumanu

Referencies

Enllaces esternos

Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Idioma friulanu.