Idioma inglés

L'idioma inglés ye una llingua xermánica occidental col so orixe n'Inglaterra. Tien unos 410 millones de falantes nativos, magar que como llingua franca mundial la cifra de persones que l'albidren pue ser de 1.100 millones.

Inglés English
Faláu en	Reinu Xuníu Estaos Xuníos d'América Canadá Australia Nueva Zelanda Irlanda Barbados Sudán Kenia Tanzania Sudáfrica Zambia Lesothu Zimbabue Botsuana Namibia Ghana Nixeria Sierra Lleona
Falantes	410 millones
Puestu	3ᵘ (Ethnologue 1996)
Familia	Indoeuropéu Xermánicu Occidental Anglo-frisón Ánglicu Inglés
Estatus oficial
Oficial en	53 países Naciones Xuníes Xunión Europea Mancomunidá de Naciones Conseyu d'Europa OTAN TLCAN OEA Organización de la Conferencia Islámica Pacific Islands Forum UKUSA
Reguláu por	Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1	`en`
ISO 639-2	`eng`
ISO 639-3	`eng`
Estensión del inglés

Ye descendiente d'idiomes falaos poles tribus xermániques d'Anglos, Saxones y Xutos asitiaos na fastera suroriental d'Inglaterra nel sieglu V, espardiéndose posteriormente sobre territorios ocupaos por idiomes celtes qu'angüaño sobreviven n'Escocia, Gales, Cornualles ya Irlanda.

Esti inglés ye conocíu como inglés antiguu, llueu influyíu pol noruegu antiguu de los invasores viquingos. La invasión normanda de 1066 fizo que la llingua de cultura fuera el francés, calteniéndose na alministración de xusticia hasta'l sieglu XVIII. L'inglés foi la llingua popular desprestixada hasta'l sieglu XV, conociéndose como Inglés mediu. Nesta dómina s'inxertaron pallabres d'orixe llatín, qu'anguaño formen la metá del vocabulariu. L'inglés perdió la mayor parte de les inflexiones propies del tueru xermánicu. Hacia l'añu 1500 tuvo llugar el llamáu Gran camudamientu vocálicu tresformando la llingua nel actual Inglés modernu.

Beowulf y los Cuentos de Canterbury son los meyores exemplos del inglés premodernu.

La obra de William Shakespeare tamién influyó nel inglés actual, asina como l'espardimientu del idioma por mor del imperiu británicu, que fizo que llingües de tol mundu influyeren nel léxicu.

Distribución xeográfica

Ye la primer llingua en: Antigua, Australia Les Bahames, Barbados, Bermuda, Dominica, Estaos Xuníos, Granada, Guyana, Nueva Zelanda, Reinu Xuníu, Saint Kitts y Nevis, San Vicente y Les Granadines, Saint Lucia, Trinidá y Tobagu, Xamaica y Xibraltar.

Ye primer llingua en Belize (col castellanu), Canadá (col francés), India (col hindi y otres 17 llingües nos distintos estaos), Irlanda (col irlandés), Singapur (col malayu, chinu, tamil) y Sudáfrica (col zulú, xosa, afrikaans y sotho septentrional).

Ye llingua oficial, magar que non la nativa en Camerún, Filipines, Islles Fixi, Gambia, Ghana, Ḥong Kong, Kenia, Kiribati, Lesothu, Liberia, Malta, les Islles Márxal, Estaos Federaos de Micronesia, Namibia, Nixeria, Papúa Nueva Guinea, Paquistán, Samoa, les Islles Salomón, Sierra Lleona, Suazilandia, Tanzania, Zambia y Zimbabue.

Variedaes rexonales

Europa

Británicu - El emplegáu pola BBC ye consideráu'l modelu d'idioma.
Irlandés
Escocés

América

Norteamericanu (Estaos Xuníos)
Canadianu
Caribeñu
Xamaicanu
Inglés de Terranova
Espanglish

Oceanía

Australianu
Neozelandés

Asia

Indiu
Manglish
Singlish
Filipín

África

Liberianu
Sudafricanu

Soníos

Vocales

Según IPA

Alfabetu fonéticu internacional	SAMPA	pallabra
[i(:)]	[`i(:)`]	bead
[ɪ]	[`I`]	bid
[e(ɪ)]	[`e(I)`]	bayed
[ɛ]	[`E`]	bed
[æ]	[`{`]	bad
[ɒ]	[`Q`]	bod ¹
[ɔ(:)]	[`O(:)`]	pawed ²
[a(:)]	[`a(:)`]	bra ²
[o(ʊ)]	[`o(U)`]	bode
[ʊ]	[`U`]	good
[u(:)]	[`u(:)`]	booed
[ʌ]	[`V`]	bud
[ɝ(:)]	[3(`)(:)]	bird ³
[aɪ]	[`aI`]	buy
[aʊ]	[`aU`]	bough
[ɔɪ]	[`OI`]	boy
[ə]	[`@`]	Rosa's ⁴
[ɨ]	[`1`]	roses ⁵

Notes:

Les vocales son les que más estremancia presenten ente les distintes rexones.

En norteamericanu, el soníu correspondiente ye [A] (en SAMPA).
Munchos dialeutos del norteamericanu nun tienen esta vocal.
Nos dialeutos non-róticos, esti soníu ta meyor representáu con [ɜ:] (IPA)/[3:] (SAMPA)
Munchos norteamericanos nun estremen ente estes dos vocales, pronunciándoles col soníu schwa ([ə]).
Esti soníu ye tamién trescritu con [i] o [ɪ] (IPA)/[I] (SAMPA).

Consonantes

Esti sistema consonánticu del inglés usa símbolos del alfabetu fonéticu internacional (IPA) con símbolos SAMPA nos corchetes:

	bilabial	llabiodental	interdental	alveolar	palato-alveolar	palatal	velar	glotal
oclusiva	oclusiva billabial sorda (p) [`p`] oclusiva billabial sonora (b) [`b`]]]			oclusiva alveolar sorda (t) [`t`] oclusiva alveolar sonora (d) [`d`]]]			oclusiva velar sorda (k) [`k`] oclusiva velar sonora (g) [`g`]
nasal	nasal billabial (m) [`m`]			nasal alveolar (n) [`n`]			nasal velar ŋ [`N`] ¹
flap				flap alveolar ɾ [`4`] ²
fricativa		llabiodental sorda [`f`] llabiodental sonora [`v`]	dental sorda [`T`] dental sonora; [`D`] ³	alveolar sorda [`s`] alveolar sonora [`z`]	postalveolar sorda [`S`] postalveolar sonora [`Z`]		velar sorda [`x`] ⁴	glotal sorda [`h`]
africada					tʃ [`tS`] dʒ [`dZ`]
approximant	ʍ [`W`] ⁵ llabial-velar approximant\|w [`w`]			[[alveolar approximant\|ɹ [`r\`]		[[palatal approximant\|j [`j`]
lateral approximant				l [`l`]

Engma (/ŋ/) n'acentos británicos nortizos aparez solo enantes de /g/.
/ɾ/ ye un alófonu de /t/ y /d/ en norteamérica. Ye'l soníu de "tt" o "dd" nes pallabres latter y ladder, que son homófones en norteamérica. Ye'l soníu de la "r" en asturianu (dientro de pallabra).
En Cockney, les interdentales /θ/ and /ð/ tan uníes con /f/ and /v/, y notros dialeutos, como l'afroamericanu, /ð/ con /d/. #La fricativa velar sorda (/x/) ye usada por escoceses o galeses pa pallabres celtes como loch (`lax) ]
W sorda (/ʍ/) alcuéntrase en escocés, clas alta británica, en parte del este de los Estaos Xuníos y Nueva Zelanda. Nos demás dialeutos pronúnciase /w/.

Orixe del vocabulariu

L'orixe del actual vocabulariu ta influyíu pola llarga presencia normanda nel país asina como l'influxu del llatín al traviés de toles dómines. El porcentaxe de cada llingua ye'l que vien darréu:

Francés: 29%
Llatín: 29%
Inglés antiguu y otres llingües xermániques: 27%
Griegu: 6%
Otros: 8%

Escritura

Usa l'alfabetu llatín. La ortografía nun ye fonolóxica sinón histórica, tando considerada como una de les llingües más abegoses d'aprender de les qu'usen esi alfabetu.

Pronunciación

Aqui amuésase la pronunciación de lletres o diágrafos del inglés.

Lletra o diágrafu	Fonemes
A, a	/a/ /ae/ /ə/ /ɛ/ /e/
B, b	/b/
C, c	/s/ /k/
Ch, ch	/t͡ʃ/ /k/
D, d	/d/ /ð/
E, e	/e/ /ɛ/ /ə/ /ĩ/
F, f	/f/
G, g	/g/ /ʒ/
H, h	/h/ /x/
I, i	/i/ /a/
J, j	/ʒ/
K, k	/k/
L, l	/l/
M, m	/m/
N, n	/n/
Ng, ng	/ŋg/ /nʒ/
O, o	/o/ /ɔ/ /ɑ/ /ə/ /ʊ/
P, p	/p/
Ph, ph	/f/
Q, q	/kw/
R, r	/ɾ/ /ɺ/
S, s	/s/
Sh, sh	/ʃ/
T, t	/t/
Th, th	/θ/ /ð/
Ti, ti	/ʒ/
U, u	/ɑ/ /ʌ/ /o/
V, v	/v/
W, w	/w/
X, x	/ks/ /z/
Y, y	/j/
Z, z	/z/

Referencies

Enllaces esternos

Informe d'Ethnologue (n'inglés)
Historia del inglés y demás llinguas xermánicas Archiváu 2011-09-17 en Wayback Machine
Re-Romanization of English
More than 20000 English words recorded by a native speaker