El steampunk foi, nos sos entamos, un subxéneru lliterariu nacíu dientro de la ciencia ficción especulativa que surdió mientres la década de 1980 a manes d'escritores conocíos polos sos trabayos ciberpunk.[1] A día de güei, esti subxéneru maureció hasta convertise nun movimientu artístico y sociocultural y non tan solo lliterariu.[2] El steampunk desendolcar nuna ambientación onde la teunoloxía a vapor sigue siendo la predominante y polo xeneral alcontrada n'Inglaterra mientres la dómina victoriana, onde nun ye estrañu atopar elementos comunes de la ciencia ficción o la fantasía.

Fotografia d'estética steampunk.

Les obres de temática steampunk de cutiu amuesen teunoloxíes anacróniques o invenciones futuristes imaxinaes polos visionarios de la so dómina, toes elles vistes dende la perspeutiva victoriana na cultura, l'arte, la moda ya inclusive l'arquiteutura.

El steampunk inspírase principalmente nos trabayos de H. G. Wells y Jules Verne y del imaxinariu atopáu nes sos obres,[3] polo que al igual que'l dieselpunk, esti subxéneru puédese englobar dientro del movimientu retrofuturista, el xéneru de les ucroníes y la ficción especulativa, pero'l so enclín a incorporar elementos fantásticos y el calter más gayoleru y utópicu d'el so trames alloñar tantu del dieselpunk como del cyberpunk.

Anque munchos otros trabayos publicaos ente 1960 y 1970 pueden considerase anguaño fundamentales dientro d'esti xéneru, el términu steampunk aniciar en 1980 como una ironía al xéneru cyberpunk. Puede considerase qu'esti términu foi acuñáu pol autor de ciencia ficción K. W. Jeter,[2] qu'intentaba atopar un términu unificáu pa los trabayos de Tim Powers (Les Puertes de Anubis, 1983), James Blaylock (Homúnculo, 1986) y los suyos mesmos (Morlock Night, 1979 y Infernal Devices, 1987), toos ellos centraos nun escenariu ambientáu nel sieglu XIX y asonsañando a la ficción especulativa victoriana atopada, en La máquina del tiempu (1895) de H. G. Wells. Nuna carta a la revista de ciencia ficción Locus, Jeter escribió:

 
L'escritor K. W. Jeter nel World Fantasy Conference de Seattle en 1989.
«Dear Locus,

Enclosed is a copy of my 1979 novel Morlock Night; I'd appreciate your being so good as to route it Faren Miller, as it's a prime piece of evidence in the great alderica as to who in "the Powers/Blaylock/Jeter fantasy triumvirate" was writing in the "gonzo-historical manner" first. Though of course, I did find her review in the March Locus to be quite flattering.

Personally, I think Victorian fantasies are going to be the next big thing, as long as we can come up with a fitting collective term for Powers, Blaylock and myself. Something based on the appropriate technology of the yera; like "steampunks", perhaps...»

Traducción:

«Envaloráu Locus.

Axuntu una copia de la mio novela de 1979 Morlock Night; voi apreciar que-y llegue a Faren Miller, como primer evidencia sobre l'interesante alderique sobre quien dientro del "triunviratu de la fantasía formáu por Powers/Blaylock/Jeter" escribió primero nesti "estrañu estilu históricu". Anque, poques gracies, atopé'l so reseña nel Locus de marzu bien falagadora.

Personalmente, creo que les fantasíes Victorianes van ser el siguiente "bombazu", siempres y cuando podamos atopar un términu fayadizu que nos englobe a Powers, Blaylock y a mi mesmu. Daqué basáu na teunoloxía apropiada de la dómina, como "steampunk", seique...»
K.W. Jeter, Abril de 1987[4]
 
“Maison tournante aérienne” (Casa aérea rotante) por Albert Robida pal so llibru Le Vingtième Siècle, nel sieglu XIX, una concepción de como seria la vida nel sieglu XX.

Carauterístiques

editar

El steampunk ye un subxéneru lliterariu, davezu ucrónico, ya impulsáu poles corrientes retrofuturistes, centráu na segunda metá del sieglu XIX, nes dómines victoriana y eduardiana, momentu en que la Revolución Industrial atopar nel so apoxéu.

 
Interior del Nautilus imaxináu pol artista Alphonse de Neuville en 1870.

El subxéneru recurre usualmente a realidaes supuestes nes que la civilización tomó un camín científicu distintu al actual, reemplazando la electrónica, los modernos combustibles y otres meyores científiques pola teunoloxía del vapor (steam n'inglés) y la combustión del carbón. Como exemplu y tal que presenta la novela La máquina diferencial de William Gibson y Bruce Sterling,[5] plantégase la posibilidá d'avanzar a l'actual yera de la informática per mediu de máquines sumadores similares a la de Charles Babbage (con ruedes dentaes y tarxetes furaes) en cuenta de la válvula de vacíu y darréu del transistor. El steampunk, por tanto, asítiase nun puntu onde la sociedá abrazó un camín más consumista gracies al positivismu depositáu en pos de la ciencia y la teunoloxía, onde éstes conceden a la xente que mora nesti distintu mundu una vida cómodo y emocionante, pero ensin llegar al distópico control o decadencia habituales d'otros enclinos na ciencia ficción como'l cyberpunk o, n'ocasiones, el dieselpunk.

El mundu qu'imaxina'l steampunk, como puede afayase, ye un mundu que paez fondiáu nes hestories de Jules Verne y H.G. Wells,[2] padres de la moderna ciencia ficción, pero lloñe de la realidá, tan avanzáu científicamente, na so estraña y retorcigañada forma de fierro, carbón y vapor, como'l nuesu. El steampunk tamién debe la so inspiración en noveles d'aventures y ciencia romántica, como les d'Arthur Conan Doyle, Mark Twain y Mary Shelley.[6]

El steampunk orixinal, yá que a día de güei esti subxéneru convirtióse nun movimientu plástico y maleable,[7] ye más positivista frente a la teunoloxía; amosando ésta casi de forma romántica, onde les sos hestories son claramente utópiques y optimista, onde los problemes d'esa dómina (superpoblación, racismu, probeza y desemplegu) conviven colos más estraños inventos propulsados por carbón y vapor.

Influencies

editar

La influencia que nutre a la corriente steampunk atópase, principalmente, na ciencia ficción primitiva atopada nes obres creaes mientres el sieglu XIX, lo mesmo que de los elementos más carauterísticos de la sociedá y cultura presentes nesti periodu históricu concretu, poniendo un especial énfasis na cultura británica de la dómines victoriana y eduardiana.

Obres como Frankenstein (1818) o L'últimu home (1826) de la escritora romántica Mary Shelley non solo crearon precedentes pa la moderna ciencia ficción, sinón qu'anguaño siguen siendo inspiración pa estos y pa la novela steampunk que se mueve por carreros más escuros y góticos.

Avanzando nel tiempu, el subxéneru bebe de rellatos de primitiva ciencia ficción como A Connecticut Yankee in King Arthur's Court (1889) de Mark Twain o aquelles hestories protagonizaes pol profesor Challenger y escrites por Arthur Conan Doyle, siendo El mundu perdíu (1912) una de les más conocíes pol públicu.[6]

A pesar de ser un autor casi desconocíu pa los llectores, los rellatos curtios de Edward Page Mitchell, demostraron ser tamién una gran inspiración pal steampunk y pa la ciencia ficción polo xeneral, señalando exemplos como The Crystal Man (1881), The Clock that Went Backward (1881), The Tachypomp (1874) y The Ablest Man in the World (1879) onde podemos atopar temes como la invisibilidá, los viaxes nel tiempu, la robótica y el teletrasporte.

Viaxe a la lluna (1902), del pioneru cineasta Georges Méliès.

Pero ensin dulda, si inténtase atopar una influencia clara dientro d'esti subxéneru, la so inspiración más direuta bebe de dos autores en concretu, Jules Verne y H. G. Wells,[8] consideraos los verdaderos padres de la moderna ciencia ficción y precursores d'esti xéneru.[9] Mentando tan solo, a manera d'exemplu, delles noveles d'esti autores qu'aguiyaron en gran midida al steampunk, per parte de Jules Verne podríamos destacar Venti mil llegües de viaxe submarín (1869), De la Tierra a la Lluna (1865) o París nel sieglu XX (publicada per primer vegada en 1994) toes elles visionaries y adelantraes al so tiempu y de un calter más utópicu y prestosu escontra la teunoloxía. Nel casu de H.G. Wells, que a diferencia de Verne tiende a ser más críticu cola teunoloxía y l'usu indebíu d'esta, puede resaltase les sos siguientes obres, La máquina del tiempu (1895), L'home invisible (1897) y La guerra de los mundos (1898).

Non solo'l steampunk bebe del xéneru lliterariu, tamién lo fai de los entamos de la cinematografía. Esti subxéneru débe-y bien de a Georges Méliès, pioneru cineasta onde trabayos como Le Voyage dans la Lune (1902), Le Voyage à travers l'Impossible (1904) o Á la Conquète du Pole (1910), mentando tan solo una escasa llista, non solo marcaron el modernu cine, yá sía esti de ciencia ficción o non, sinón tamién la marcada estética del steampunk. Tamién lo fai de la mesma, aquellos artistes gráficos qu'afiguraron les sos impresiones ilustrando les noveles antes mentaes y que güei non solo ufierten una imaxe visual sinón tamién una inspiración pal subxéneru, como exemplu d'estos artistes y pintores cabria destacar a Albert Robida poles sos ilustración futuristes de la dómina, agora equivocadamente llamaes retrofuturistes por munchos, y pola so desconocida obra tamién antemanada a la so dómina atopada na triloxía formada por Le Vingtième Siècle (1883), La Guerre au vingtième siècle (1887) y Le Vingtième Siècle. La vie électrique (1890) enfocaes más nos desarrollos sociales pero non carentes de los teunolóxicos.

Esti subxéneru nun atopa namái los sos oríxenes na ciencia ficción y muestra d'ello ye qu'obres d'autores como Lewis Carroll, Bram Stoker o Oscar Wilde o inclusive les hestories de Sherlock Holmes del escritor Arthur Conan Doyle, qu'influyeron, ya inflúin a esti subxéneru emerxente a pesar d'entrar en xéneros tan variaos como lliteratura fantástica, misteriu o terror.

Steampunk avant la lettre

editar

Munches otres obres, que comparten la influencia y l'estilu de les noveles de romance científicu del sieglu XIX a manes de Jules Verne, H.G. Wells, Mark Twain y Mary Shelley fueron concebíes muncho primero de que'l términu steampunk fuera acuñáu, pero estes, comparten la gran mayoría de carauterístiques que güei formen al subxéneru.

Titus Alone (1959), de Mervyn Peake, foi la pionera y antemanóse al restu d'obres dientro del subxéneru steampunk. Jim West (1965 a 1969), una serie orixinal de la CBS y qu'inspiro a la película Wild Wild West de 1999, ye considerada'l primer trabayu, dientro de la pequeña pantalla, sobre esti subxéneru. De la mesma forma, la película Brasil (1985) considérase una importante influencia pa esti subxéneru, de la mesma manera que pal dieselpunk.

Anque la novela de K. W. Jeter, Morlock Night (1979) ye considera'l primer trabayu d'esti subxéneru, Keith Laumer fixo una temprana contribución a este con Worlds of the Imperium (1962). Queen Victoria's Bomb (1967) de Ronald W. Clark y Warlord of the Air (1971) de Michael Moorcock fueron citaos como influencies de la mesma forma que A Transatlantic Tunnel, Hurrah! (1973) de Harry Harrison, una novela onde se nos amuesa un alternativu 1974, onde llocomotores atómiques, barcos voladores propulsados por carbón, afataos submarinos y diálogos victorianos son comunes nel Imperiu Británicu que nos ufierta la obra.

Dientro del mundu de la historieta, en febreru de 1980 Richard A. Lupoff y Steve Stiles publicaron el primer capítulu, d'una tira de prensa estremada en diez partes del so “The Adventures of Professor Thintwhistle and His Incredible Aether Flyer”, consideráu'l primer trabayu d'esti subxéneru dientro del cómic.

Categoríes dientro de la ficción steampunk

editar

Lloñe de ser un subxéneru caducu, el steampunk atopar en plenu apoxéu y prueba d'ello son les distintes temes onde los elementos steampunk pueden ser atopaos. Estremando mínimamente estes temes, el steampunk puede ser llindáu nes siguientes categoríes:

Steampunk históricu

editar
 
Paul Guinan y Anina Bennett, los autores de Boilerplate: History's Mechanical Marvel, na WonderCon de 2010.

En traces xenerales, esta categoría tiende a ser más purista colos elementos históricos, amosando rellatos de ciencia ficción dientro d'un periodu históricu reconocíu pol llector, davezu una versión alternativa d'esti periodu, onde la Revolución Industrial yá empezó pero la eletricidá entá nun dio los sos primeros pasos, amosando un especial énfasis naquellos artiluxos y maquinaries alimentaes por carbón y vapor. El momentu históricu más común pa la ficción steampunk son les dómines victoriana y eduardiana onde la Revolución Industrial tien la so puxanza. Esti tipu de rellatos tienden a presentar hestories onde los sos protagonistes conviven y interactúan con personaxes históricos conocíos pol llector, averando d'esta forma'l subxéneru a la ucronía.

Dellos exemplos de trabayos dientro d'esta categoría son la mentada novela La máquina diferencial,[6] la cual asítiase nuna dómina victoriana, onde'l Partíu industrial radical, llogra'l poder, y el matemáticu Charles Babbage construyi exitosamente la so proyeutada máquina diferencial, el xuegu de rol, Space: 1889,[10] allugáu una vegada más nuna dómina victoriana alternativa, onde satélites heliográficos orbiten la Tierra, y vehículos espaciales a vapor viaxen pel espaciu o Boilerplate, la ficticia biografía d'un robot a finales del sieglu XIX de Paul Guinan, que empezó siendo un montaxe fotográficu na so páxina web, más tarde adquirió cobertoria internacional al creese estes imáxenes reales,[11] y finalmente afíxose como un llibru ilustráu llamáu Boilerplate: History's Mechanical Marvel (Boilerplate: la hestoria d'una maravía mecánica en castellán) en 2009.[12]

A pesar de que'l steampunk históricu de normal bebe más de la ciencia ficción que la fantasía o'l terror, un gran númberu d'obres incorporen elementos máxicos o sobrenaturales a les sos trames. Morlock Night, escritu por K.W. Jeter, amuesa l'intentu del magu Merlín por alzar al rei Arturo de nuevu pa salvar a una Inglaterra de 1892 d'una invasión de Morlocks veníos del futuru. Les Puertes de Anubis de Tim Powers, describe a una cábala de magos ente los méndigos y lladrones del soterrañu de Londres de principios del sieglu XIX. El cómic creáu por Alan Moore ya ilustráu por Kevin O´Neill, The League of Extraordinary Gentlemen,[2] axunta a dellos de los personaxes míticos estrayíos de la lliteratura fantástica de la dómina victoriana nuna nueva trama de misteriu y aventures.

Steampunk en redolada fantástica

editar

Anque munchos de los trabayos orixinales dientro del steampunk tán ambientados nuna redolada histórica, dende 1990 el términu steampunk estendióse a munches otres obres nes que ye difícil reconocer un periodu históricu concretu, ambientando estes hestories, davezu, en mundos dafechu imaxinarios onde criatures mitolóxiques o llexendaries conviven colos elementos teunolóxicu y anacrónicu propios de la novela steampunk.

La novela de China Miéville, La Estación de la Cai Perdíu (2000) ambientada nun mundu onde la maxa y la teunoloxía steampunk conviven o la saga empecipiada con The Court of the Air (2007) pol autor Stephen Hunt que reimagina una dómina Victoriana cargada d'elementos fantásticos son exemplos de la novela steampunk en redolada fantástica. Asina mesmu, el mundu del videoxuegu viose influyíu tamién por esti particular subxéneru como Arcanum: Of Steamworks and Magick Fosca[10] o la facción Vinci en Rise of Nations: Rise of Legends mentando tan solo dalgunos d'estos exemplos d'una abondosa llista.[13]

N'ocasiones les hestories steampunk asitiar n'hipotéticos futuros o nos sos equivalente fantásticos, apoderando nestos la teunoloxía atopada nel steampunk y la so estética. La serie anime, Conan el neñu del futuru de 1978 presenta un futuru steampunk post apocalíptico, según películes nacíes tamién del gran imaxinariu de Hayao Miyazaki, Nausicaä del valle del vientu de 1984 y Laputa-El castiellu nel cielu de 1986. Otra película d'animación El planeta de l'ayalga de 2002,[10] nacida del argumentu de la novela La isla de l'ayalga, amuesa una reinterpretación d'esti clásicu con estética claramente steampunk.

Subxéneros derivaos o influyíos pol steampunk

editar

Tres l'aceptación y popularización del steampunk non solo como subxéneru lliterariu dientro de la ciencia ficción, sinón como movimientu artísticu, otros munchos subxéneros nacieron so la so influencia o a cencielles asimilaron parte de la esencia que caracteriza a esti subxéneru.

 
El compañeru del Doctor (de la serie Doctor Who) concebíu en 1889, por James Richardson-Brown.

SteamGoth

editar

El steamgoth ye una diverxencia del steampunk casi desconocida creada pol autor y artista británicu James Richardson-Brown pero que foi ganando popularidá n'Inglaterra nos últimos años. El steamgoth presenta una visión más escura de la redolada onde se desendolca'l steampunk ensin tarrecer incluyir elementos máxicos o paranormales nes sos trames. Onde'l steampunk amuesa una era Victoriana de ciencia ficción, el steamgoth facer sol espectru del horror y la fantasía.

Esta diverxencia ye davezu criticada, o tachada d'innecesaria, al asolapase casi por completu colos elementos atopaos nes trames más fantástiques del steampunk.

La película Van Helsing de 2004 onde'l conocíu cazador de bisarmes creáu por Bram Stoker debe de combatir na Transilvania de 1887 al Conde Drácula, a la bisarma de Frankenstein ya inclusive l'Home Llobu puede considerase un vagu exemplu de steamgoth nel cine.

Gaslamp fantasy

editar

Tamién conocíu como gaslight fantasy o gaslight romance, ye una diverxencia del steampunk acuñada por Kaja Foglio pa estremar el trabayu del so home y el suyu en “Girl Genius” d'esti subxéneru.[14] Esta diverxencia tiende a amosar una redolada bien de más fantásticu dientro de la era Victoriana ensin poner una énfasis na teunoloxía y la revolución industrial.

De la mesma forma qu'asocede col steamgoth, esta diverxencia tien los sos detractores, reprochándola de normal de ser un términu puramente comercial, anque esti términu tamién empezó a ser utilizáu de forma retroactiva pa describir les obres atopaes na era Victoriana como los trabayos de Bram Stoker, Jules Verne o Arthur Conan Doyle.[15]

 
Tony DeZuniga na Calgary Comic & Entertainment Expo en xunu de 2011, co-creador de Jonah Hex.

Weird West

editar

Acastellanáu tamién como'l "Estrañu Oeste", ye un subxéneru qu'entemez el western clásicu con otros xéneros como l'horror, la fantasía y la ciencia ficción. El nome d'esti xéneru provién del cómic de DC "Weird Western Tales" de 1970 y foi popularizáu por Joe R. Lansdale. La ciencia ficción dientro del Weird West preséntase como elementos anacrónicos na teunoloxía de la dómina, de normal d'apariencia similar a l'atopada nel steampunk.[16]

La película de 1999, Wild Wild West basada na serie Jim West que nos tresporta a un alternativu oeste americanu onde una estraña pareya debe de rescatar a un grupu de científicos ya inventores secuestraos por un venáu xeniu ye un exemplu de Weird West sofitáu por steampunk.

Les aventures de Jonah Hex, tantu en cómic como la so adautación filmográfica col mesmu nome, amuesen la parte más escura d'esti subxéneru, al amosar hestories cargaes d'horror y ocultismu.

Weird West (Dlorean Ediciones), una coleición de noveles curties arrexuntaes de trés en trés na que pistoleros s'enfrenten a seres sobrenaturales.[17][18]

Na dómina de les "noveles d'a duru", numberosos autores publicaron weird westerns como los famosos Ranchu Drácula de Silver Kane o Cazadores de Vampiros de Lem Ryan. De siguío la llista más completa hasta la fecha.

Llista de bolsilibros weird western

  • 1 Cazadores de Vampiros - Lem Ryan
  • 2 Diez Uñes Tien la Nueche - Silver Kane
  • 3 Drácula nel Oeste - Donald Curtis
  • 4 Drácula West - Donald Curtis
  • 5 Duelu contra naide - Donald Curtis
  • 6 L'Estripador viaxó al Oeste - Donald Curtis
  • 7 El Diañu y la señora Scott - Silver Kane
  • 8 The Exorcist nel Oeste - Silver Kane
  • 9 El exterminador pantasma - Donald Curtis
  • 10 La Pantasma de Panaroma House - Silver Kane
  • 11 La bisarma va al oeste - Donald Curtis
  • 12 La Pistolera Pantasma - Donald Curtis
  • 13 El Pistoleru que nun Esistía - Donald Curtis
  • 14 El ranchu de les muyeres muertes - Silver Kane
  • 15 El Valle de les Pantasmes - Silver Kane
  • 16 Espectru qu'acaballa - Donald Curtis
  • 17 Cadarmes na nueche - Donald Curtis
  • 18 Estampida Fantástica - Kent Davis
  • 19 Estraños Pistoleros - Donald Curtis
  • 20 Fuxida al pasáu - Law Space
  • 21 La Facienda del Aforcáu - Donald Curtis
  • 22 La Quebrada del Terror - Donald Curtis
  • 23 Les manes del muertu - Donald Curtis
  • 24 Llobos Humanos nel Ranchu - Donald Curtis
  • 25 Lluna de Sangre y Muerte - Donald Curtis
  • 26 Quebrada del chacal - Donald Curtis
  • 27 Rancho Drácula - Silver Kane
  • 28 Terror n'El Doráu - Donald Curtis
  • 29 Ultratumba - Gordon Lumas
  • 30 Vampiros en Tolar - Meadow Castle

Obres dientro del subxéneru steampunk

editar

A pesar de tratase d'un recién subxéneru, dientro de la ciencia ficción especulativa, los trabayos basaos ya influyíos nes carauterístiques que formen el steampunk fuéronse abriendo pasu, dende la lliteratura, hasta asitiase na cultura popular actual, tomando una amplia coleición d'artes artístiques.

Dientro del dilatáu abanicu d'artes que beben de la corriente steampunk, la lliteratura, como pionera del subxéneru, foi, y ye anguaño, la más beneficiada y por tanto la que más obres ufierta sobre esti subxéneru al públicu.

Tal que se mentó nel so orixe, el subxéneru nació en manes de tres autor conocíos polos sos trabayos de ciencia ficción polo xeneral, y cyberpunksobremanera, K. W. Jeter, padre del xéneru, con Morlock Night (1979) y Infernal Devices (1987), Tim Powers con Les Puertes de Anubis (1983)[6] y James Blaylock con Homúnculo (1986) pero nun adquirió, hasta 1991, cola novela La máquina diferencial de William Gibson y Bruce Sterling, la reconocencia xeneral dientro de la lliteratura qu'impulso finalmente al subxéneru.[19]

A pesar d'editase otres tantes noveles de temática steampunk mientres estos años, nun foi hasta 1995, cola Steampunk Trilogy de Paul Di Filippo, cuando s'usó esti nome como títulu. Esta novela consiste en tres relato d'esta temática, Victoria, onde imaxina la suplantación de la reina Victoria por un retruque so de la raza sacavera, del rellatu La guerra de les sacaveres (1936), Hottentots, presentando una invasión de Massachusetts a manes de les bisarmes concebíes pola mente de Lovecraft y finalmente Walt and Emily, un rellatu románticu con Walt Whitman y Emily Dickinson como protagonistes.

L'escritor China Miéville, presentó nel 2000, con La Estación de la Cai Perdíu, el mundu de Bas-Lag, una redolada fantástica onde se desendolca la carauterística temática steampunk, y que nun vería hasta cuatro años dempués, con El conseyu de fierro, el final d'una saga de tres volúmenes. Tan solo un añu dempués de la publicación del primer tomu ambientáu nel mundu de Bas-Lag, Philip Reeve, empezó'l so Hungry City Chronicles, con Mortal Engines, y que vería'l so culminación en 2007, para en 2011 presentar una precuela d'esta particular saga, onde amuesa una sociedá de ciudaes caníbales”, empecipiada diez años antes.

Leviathan (2009) de Scott Westerfeld ya ilustrada por Keith Thompson, busca somorguiar al llector nuna Primer Guerra Mundial onde les Potencies Centrales (Clankers) tán caracterizaes pol usu d'enormes máquines de guerra, ente que el Triple Entente (Darwinists) ye conocíu pol usu de criatures evolucionaes namái pa esta.[19] Esta novela tuvo continuación con Behemoth (2010) y más tarde esta con Goliath (2011).

Lliteratura steampunk n'español

editar

En países de fala hispana, como Méxicu o Chile, el subxéneru ye bien popular, y esisten grandes escritores que lo arriquecieron colos sos apurras lliterarios.

Cada vez ye más fácil atopar autores españoles qu'esquicen l'imaxinariu steampunk y arriquecer coles sos propies idees.[20]

Una de les primeres obres d'esti retrofuturismo, por orde cronolóxicu, ye "Fiat 600" (1997) d'Álvaro Carbayos, ganador del Fondart Nacional seición lliteratura 1997, Danza de tiniebles (2005) del autor Eduardo Vaquerizo y finalista del premiu Minotauru 2005 y ganadora del Ignotus en 2006. La trama de Danza de tiniebles asítianos nuna ucrónica España de 1927 tres un cambéu na llinia socesoria de la Casa Real española en 1571.[21]

A esta novela, síguelu 039;'El mapa del tiempu (2008) la primer parte de la llamada Triloxía Victoriana del autor Félix J. Palma,[22] siguida por El secretu de los dioses escaecíos (2010) de Rafael González y Los relós de Alestes (2010) de Víctor Conde. Al siguiente añu publicar Los horrores del escalpelu (2011) de Daniel Mares. Esi mesmu añu la nueva escritora Chilena del xéneru steampunk Sascha Hannig publica la so novela "Misterios y revelaciones en Allasneda".

En 2012 demostró ser un añu granible pa la lliteratura steampunk n'España. N'anguaño publicóse la primer antoloxía de rellatos steampunk compuesta puramente por autores españoles. El so títulu foi Steampunk: antoloxía retrofuturista y la selección de testos y el prólogu tuvieron al cargu de Félix J. Palma, quien publicó esi mesmu añu la segunda parte de la Triloxía Victoriana, El mapa del cielu (2012),[22] amás de Ecos de voces alloñaes (2012) de Josué Ramos y Les Eternes (2012) de Victoria Álvarez, toes estes noveles toquen dende'l steampunk históricu al fantásticu.

En 2013 publicar otros dos antoloxíes steampunk, "Ácronos" de Tyrannosaurus Books[23] y "Steam Tales" de Dlorean Ediciones.[24] "Ácronos" cuenta amás con un segundu volume publicáu en 2014 y un tercer volume publicáu en 2015. El cuartu y últimu númberu publicar en febreru de 2016. La coleición completa foi coordinada polos escritores Josué Ramos (España) y Paulo César Ramírez (Méxicu)[25]

En setiembre del 2013 la editorial con sede en Salamanca, Dlorean Ediciones, llanzó tres noveles steampunk dientro de la so llinia "Coleición Tesla": "Lendaria" de Josue Ramos, "El Dirixible" de Joseph Remesar y "La Máquina del Xuiciu Final" de Raúl Montesdeoca.[20]

En 2014, publicóse Retrofuturismos, la segunda parte de l'antoloxía d'autores españoles arrexuntada por Félix J. Palma en 2012. Tamién s'anunció pa empiezos de 2015 la traducción al inglés de la primera gran antoloxía d'autores speampunks españoles y llatinoamericanos, The Best of Spanish Steampunk, editada y traducida por James y Marian Womack.[26]

Steampunk en Chile

editar

El primer autor del xéneru en Chile foi Sergio Meier, cola so novela "La segunda enciclopedia de Tlön" (Editorial Puertu d'escape, 2007). Sicasí, Meier fina en 2009 de cáncer, y asina con él tamién dormiríen les idees d'instaurar esti tipu de lliteratura na redolada nacional. Aun así fueron dellos los autores que siguieron el legáu de Meier, como Hannig, incorporando elementos del xéneru nes sos noveles. Sicasí, foi nel arte gráfico onde más creció.

L'añu 1997 Álvaro Carbayos escribió "Fiat 600", testu de rellatos esperimentales nos cualos utilizó de manera orixinal elementos del steampunk y el cyberpunk, siendo cercanu a la estética que desenvolvió William Burroughs, esta obra foi ganadora del Fondart Nacional seición lliteratura. Va Ser l'añu 2011 el que podría considerase l'añu de la renacencia del steampunk en Chile. Pos, amás de volver les noveles d'esti xéneru, empecípiase la fundación de la Comunidá Steampunk en Chile, y publicar trés obres nacionales: "Misterios y revelaciones en Allasneda" escrita por Sascha Hannig, "1899" novela gráfica de Nelson Daniel y Francisco Ortega, y "La solombra de fueu" obra d'Alberto Rojas. El 2014 Sascha Hannig publica la so última novela steampunk "Secretos perdíos en Allasneda" y la editorial Fantasía Austral publica una antoloxía titulada Cuentos chilenos steampunk.

Steampunk nel diseñu

editar

Debíu al creciente movimientu steampunk y a la mentalidá de “failo tu mesmu” (Do It Yourself, n'inglés)[27] munchos de los oxetos modernos, qu'agora mesmu formen parte de la vida cotidiana, son modificaos por entusiastes y artistes intentando conferi-yos una apariencia victoriana, aspirando algamar el carauterísticu estilu mecánicu pol que'l steampunk ye conocíu.[28] Exemplos d'estos oxetos inclúin teléfonos móviles, ordenadores personales ya inclusive guitarres llétriques, que gracies a internet,[29] el llugar onde estos aficionaos comparten les sos impresiones y detallen los sos trabayos, acaldía son más aquellos que deciden animase con estes creaciones onde más tarde son amosaes en convenciones y espectáculos. Pero magar ser un movimientu tan teunolóxicu cada vegada esta siendo más afechu a tou tipu de muebles como pueden ser sillones, comodas, fregaderos... creando asina un fuerte impautu del movimientu steampunk en decoración[30].

 
Clockwork Universe de Tim Wetherell, espuestu en Questacon.

L'oxetivu ye'l de modificar por completu l'oxetu, rediseñarlo colos materiales apropiaos de la dómina, el cobre, el fierro, la madera y el cueru, integrando l'oxetu modernu col diseñu y la manufactura victoriana.[31] Les resultancies, na mayoría de les ocasiones, paecen sacaos d'aquellos atopaos nes obres lliteraries. Escultura, fotografía, pintura, vehículos, muebles y tamién instrumentos de cocina, dando la impresión de que cualquier cosa puede ser modificada sol imaxinariu steampunk.

El grupu d'artistes, Kinetic Steam Works, tantu en 2006 como en 2007, trabayaron en dellos vehículos propulsados por vapor pal Festival del home encesu. El miembru fundador d'esti grupu, xunto coles persones que más tarde formaríen el grupu artísticu conocíu como Five Ton Crane Arts Group crearon una casa del árbol steampunk en Oakland,[27] la cual foi amosada en númberos festivales hasta finalmente instalase permanentemente en Milton, Delawere.[32]

 
Apertura del teletroscopio de Paul St George nel City Hall de Londres.

Mientres 2008, ente los meses de mayu y xunu, la exhibición del escultor y artista multimedia Paul St George amosaba un videu interactivo que conectaba Londres con Brooklyn al traviés d'un enorme telescopiu construyíu sol estilu y perspeutiva victoriana.[33] La exhibición, sirvió como una escelente sida p'animar a los entusiastes del movimientu steampunk de dambes ciudaes a formar parte d'un eventu basáu na conocida novela de Jules Verne, Around the World in Eighty Days.

En 2009, l'artista Tim Wetherell creó una enorme muestra nuna de les parés del Questacon, el centru nacional de ciencia y teunoloxía d'Australia, representando'l conceutu d'un universu harmónicu a cuerda. Esti trabayu en fierro contién ensame de engranajes, relós y una película en 3D en direuto sobre la lluna, que foi creada pa la ocasión por Antony Williams.

Dende ochobre de 2009 hasta febreru de 2010, nel antiguu edificiu Ashmolean, güei el muséu d'historia de la ciencia de Oxford, sirvió como anfitrión pa la mayor esposición d'oxetos artísticos de temática steampunk, apadrinaos por Art Donovan y presentaos pol Doctor Jim Bennet, direutor del muséu.[34] Allugando les obres de dieciocho artistes internacionales, dende rediseños d'oxetos modernos hasta artiluxos fantásticos, esta exhibición consiguió estelar a más d'ochenta mil visitantes colos sos interesaos inxenios, que diben dende un corazón a cuerda hasta un mure d'ordenador a vapor, siendo hasta la fecha la esposición más rentable pal muséu na so hestoria.[35]

2012 foi l'añu en que la esposición artística “Mobilis in Mobili: An Exhibition of Steampunk Art and Appliance” realizó'l so debú nel Wooster Street Social Club de Nueva York. Esta esposición ufiertaba una amplia propuesta d'artefautos nacíos de la imaxinación de Bruce Rosenbaum, Christopher Conte y el autonombrado artista steampunk, Joey Marsocci, conocíu como'l Doctor Grymm dientro d'esti mundu.[36] Ente les obres presentaes, cabo destacar, una inverosímil máquina de tatuaxe automáticu creada con diverses pieces como una mano de masaxes y diverses partes d'un proyeutor y de una radio por el mesmu Doctor Grymm.[37]

A pesar de que'l steampunk ye relativamente nuevu, el curiosu al públicu, la majestuosidad del subxéneru y la maleabilidad d'este encaxen perfectamente cola moderna cinematografía, ufiertando, día ente día, una mayor cantidá de títulos onde les carauterístiques del steampunk fáense más bultables.

 
El vehículu utilizáu na película Chitty Chitty Bang Bang (1968) ye un escelente exemplu d'un elementu steampunk avant la lettre dientro de la cinematografía.

Fuera del subxéneru, anque asitiando les bases d'este na gran pantalla, atópase la pionera película checa Una invención diabólica (1958). Karel Zeman, imaxina nesta un mundu imposible basáu nes noveles de Jules Verne,[38] de la mesma forma qu'asocedía trés años dempués na película Master of the World (1961) guionizada pol escritor de ciencia ficción y terror, Richard Matheson. Otra película, esta vegada d'animación, en contemplar esti subxéneru antes de ser realmente acuñáu ye El castiellu nel cielu (天空の城ラピュタ Tenkū non Shiro Rapyuta?) (1986) de Hayao Miyazaki,[39] onde l'agora llamada estética steampunk y dieselpunk anubren el cuidáu dibuxu de la película.

Nun sería hasta 1999, cola película Wild Wild West,[10] cuando'l subxéneru tomo importancia dientro de les sales de cine. A esta película Weird West con tintes steampunk siguiríen-yos munches otres como Metrópolis (メトロポリス Metoroporisu?) (2001) d'Osamu Tezuka, la versión cinematográfica de la novela gráfica d'Alan Moore, The League of Extraordinary Gentlemen (2003)[13] o la The Golden Compass (2007), película basada na novela Lluces del norte de Philip Pullman, ente otres tantes películes que tocaron esti subxéneru.

Resaltando finalmente tan solo aquelles películes que marcaron al subxéneru tendría de mentase a la película d'animación Steamboy (スチームボーイ Suchīmubōi?) (2004) de Katsuhiro Ōtomu,[10] qu'amuesa una entrevesgada Inglaterra en plena Revolución industrial y como l'apaición d'una fonte pura de vapor complica non solo la vida del protagonista, sinón tamién la d'aquel espectadores que s'atopen na Gran Exhibición del Palaciu de Cristal en Londres.[3] Dientro del mesmu añu, El castiellu ambulante (ハウルの動く城 Hauru non Ugoku Shiro?) (2004) de Hayao Miyazaki, y basada na novela del mesmu títulu,[39] sirvió p'averar la corriente más fantástica d'esti subxéneru al gran públicu.

Les misterioses esploraciones xeográfiques de Jasper Morello (2005) ye un curtiu d'animación d'estética steampunk que destaca pol amiestu d'animación clásica (teatru de solombres) con modernes téuniques d'infografía, amosando al públicu una complicada hestoria ambientada nun mundu onde la humanidá treslladar en dirixibles.[40]

Cerrando la llista, atópase la película Adèle y el misteriu de la momia (2010) realizada pol cineasta francés Luc Besson y qu'afai a la gran pantalla la historieta del mesmu títulu. La película ufierta un escenariu tardíu pal steampunk, fondiándose nun París alternativu en 1912.[27]

Por cuenta de el so paralelismu cola lliteratura, el xerme steampunk supo arrobinase dientro d'esti arte con especial relevancia, siendo n'ocasiones, por cuenta de lo visual de les sos trames, un escelente alimentu pal canibalismu cinematográficu.

Corriente angloamericana

editar
 
El guionista británicu Alan Moore creador de la novela gráfica steampunk The League of Extraordinary Gentlemen.

Los primeros trabayos dientro del mundu del cómic sobre lo que güei se conoz como steampunk, a pesar de nun ser nel so momentu bautizaos como tal, nacieron ente los últimos años de 1980 y principios de 1990. The Adventures of Luther Arkwright (1987) con guión y dibuxu de Bryan Talbot,[41] ye un exemplu tempranu d'un mundu paralelu con clara temática steampunk y Sebastián O (1993), guionizado por Grant Morrison rellata les aventures d'un peculiar asesín nun Londres alternativu asitiáu nuna teunolóxica dómina victoriana.

El final de la década supunxo l'apaición de la novela gráfica icónica pal steampunk, The League of Extraordinary Gentlemen (1999), d'Alan Moore ya ilustráu por Kevin O´Neill, que presenta un amalgamo pastiche de personaxes, llugares y teunoloxíes inverosímiles propies de la lliteratura del sieglu XIX.[3]

La historieta so los llapiceros de Chris Bachalo, Steampunk (2000) supunxo unu de los primeros exemplos de seampunk en redolada fantástica dientro del cómic,[13] a esta, siguiríalu 039;'Girl Genius (2001) de Phill y Kaja Foglio, descrita por una de les sos co-creadores como una historieta gaslamp fantasy. Mike Mignola, el creador de Hellboy, tamién s'atrevió col steampunk, siendo L'estelante Cabeza de Torniellu (2002), una de les obres steampunk más delirantes dientro del mundu del cómic, que foi darréu llevada a la pequeña pantalla. Nel mesmu añu, Dark Horse Comics publicó una venturera historieta basada na premisa de qu'Inglaterra, usando la teunoloxía marciana tres los eventos asocedíos en La guerra de los mundos, establez una posición de poder, tanto políticu como económicu, sobre'l restu del mundu. El nome d'esti cómic ye Scarlet Traces y corrió sol guión de Ian Edginton y la ilustración de D'Israeli.

El final de la década traxo dos nuevos títulos, importantes pal subxéneru, qu'asaltaron les llibreríes, per un sitiu Captain Swing and the electrical pirates of Cindery Island (2008), obra escrita por Warren Ellis so los llapiceros de Raúlo Cáceres, y que según declaro l'autor, atópase muncho más cerca del teslapunk que de les corrientes steampunk.[42] Pol otru, Grandville: A Detective LeBrock Scientific Romance Thriller (2009) una novela gráfica steampunk de corte negru protagonizada por animales antropomórficos y dibuxada y escrita por Bryan Talbot.[41]

Rematando la cronoloxía de publicaciones angloamericanes atópase Lady Mechanika (2010) de Joe Benitez, la murnia hestoria de la única sobreviviente d'un maniacu asesín en serie, a la cual han-y remplazado los sos miembros amputaos con partes mecániques qu'utiliza nel so nuevu trabayu como detective priváu.

Corriente francobelga

editar

La historieta europea, a pesar de ser una gran desconocida, ta chiscada de grandes obres que recueyen la temática, estética y ambientación d'esti subxéneru inclusive muncho primero de que'l términu steampunk fuera acuñáu, como bien recuerden les historietes Les estraordinaries aventures de Adéle Blanc-Sec (1976), que foi llevada a la gran pantalla en 2010,[27] o Rork (1978), la serializada epopeya d'un bruxu d'otra dimensión onde n'ocasiones se ve arrodiáu d'estraños artefautos que recuerden n'apariencia al steampunk.

Les muralles de Samaris (1983), títulu perteneciente a Les Ciudaes escures, y creada pol dibuxante belga François Schuiten y el guionista francés Benoît Peeters, presenten una ambientación con claru sabor steampunk nel so dibuxu, una ambientación que se repite, xugando inclusive col dieselpunk n'ocasiones, a lo llargo de tola coleición, siendo La Route d'Armilia (1988) una hestoria cargada na so totalidá d'estes pequeñes referencies a dambos subxéneros.

Años más tarde, Le Réseau Bombyce, coleición empecipiada con Papillons de nuit (1999), foi una de les primeres historietes franceses en recibir la categoría de steampunk, esta coleición presenta a lo llargo de los sos trés tomos una entrevesgada hestoria entorno a una bobina d'una película snuff movie cerrando'l so arcu argumental, más de diez años más tarde, con Stigmates (2010).

Les coleiciones, Le Régulateur, ambientada nun mundu steampunk post-apocalíptico, y Les Arcanes du Midi-Minuit, protagonizada por Jim Mc Kalan, un axente secretu al serviciu del Rei, empecipiaes dambes en 2002 y siguíes mientres la década, recoyeron el relevu steampunk. Hauteville House (2004), Les Corsaires d'Alcibiade (2004) y Empire (2006) siguiríen el cercu dexáu polos sos anteriores, presentando cada vez nuevos mundos orixinales onde esti subxéneru dexábase ver con más frecuencia nel panorama del cómic européu.

En 2008 dos nueves coleiciones apaecieron, Waterloo 1911 (2008), un estrañu cómic que busca somorguiar al llector nun universu ucrónico onde Napoleón confía en ganar a la zaguina Albión gracies a les sos nueves máquines de guerra, y Clockwerx (2008), que xira en redol al descubrimientu d'una nueva fonte d'enerxía nel Londres de 1897, y como, quien controle esta, va poder controlar el futuru del mundu.

Corriente xaponesa

editar

Por cuenta de la distancia, y a la visión romántica per parte de los autores y dibuxantes japonenses sobre esti periodu históricu, les mangues con influencies steampunk suelen ser siempres encuadraos en redolaes fantástiques o en versiones bien alteriaes de la Inglaterra victoriana.

Steam Detectives (快傑蒸気探偵団 Kaiketsu Jōki Tanteidan?) (1994) de Kia Asamiya, y la cual toma llugar en Steam City, una ciudá alimentada namái con carbón, onde un detective combate la ingente criminalidad que s'escuende so la trupa borrina, ye una de les primer obres manga n'encuadrase dientro del subxéneru steampunk. La manga y depués conocíu anime One Piece (ワンピース Wan Pīel so?) (1997) d'Eiichiro Oda y la manga Clover (クローバー Kurōbā?) (1997), a pesar de nun ser consideraos steampunk por munchos siguidores d'esta corriente, si qu'esfruten d'elementos carauterísticos d'esti subxéneru.

Pocos años dempués siguiríen-yos los mangues Strait Jacket (ストレイト・ジャケット Sutoreito Jaketto?) (2000), ambientada nun universu onde la maxa ye real y la teunoloxía presente ye impulsada a vapor, Monkey Typhoon (アソボット戦記五九 Asobotto Senki Gokū?) (2001) y Fullmetal Alchemist (鋼の錬金術師 Hagane non Renkinjutsushi?) (2001) de Hiromu Arakawa, convertíu darréu nuna serie anime de gran ésitu, y qu'ufierta una historieta qu'amuesa les desventures de dos hermanos nun mundu en plena Revolución Industrial y que pagaron un gran preciu por intentar resucitar a la so madre con alquimia.[43] Más palantre atopamos Steamboy (スチームボーイ Suchīmubōi?) (2004) de Katsuhiro Ōtomu, conocíu pola so obra de manga y anime Akira (1989).

Daqué paecencia asocede col aclamáu manga y anime Shingeki no Kyojin (2009) de Hajime Isayama, nel cual la humanidá vive en grandes poblaciones arrodiaes por trés enormes muralles que los protexen d'unes criatures xigantesques y casi invencibles conocíes como titanes, que nel pasáu tuvieron a puntu de taramiar a tola raza humana. Diches ciudaes, que paecen ser un amiestu ente les capitales de la edá media y de la renacencia, cunten amás con un ciertu nivel de teunoloxía arcaica de clara inspiración steampunk. Asina lo demuestren les apaiciones eventuales de barcos, vagones que se mueven al traviés de víes, o los equipos de maniobres tridimensionales; unes complexes máquines compuestes por un sistema de engranajes y siergas metáliques propulsados con gas a presión que los protagonistes utilicen pa movese pel aire.

D.Gray-man (ディー・グレイマン Dī Gureiman?) (2004) de Katsura Hoshino, Tegami Bachi (テガミバチ Tegamibachi?) (2006) de Hiroyuki Asada y Kuroshitsuji (黒執事 Kuroshitsuji?) escritu ya ilustráu por Yana Toboso, son tamién exemplos de mangues con sutiles elementos steampunk, pero qu'al empar, ye complicáu, por cuenta de estos mesmos elementos, encuadrar estes obres dientro d'esti subxéneru.

Finalmente, Last Exile: Fam, the Silver Wing (2010), manga basáu nel anime Last Exile (ラストエグザイル Rasuto Eguzairu?) creada y producida por Gonzo, al igual qu'asocede col so homólogu anime, tien una fuerte estética steampunk según múltiples carauterístiques de la teunoloxía europea del sieglu XIX,[44] pero de la mesma, tamién guarda ciertos elementos propios del dieselpunk al amosar dellos diseños de naves basaes nes meyores teunolóxiques d'Alemaña mientres el periodu d'enteguerres, periodu carauterísticu d'esti otru subxéneru.[45]

Steampunk nos xuegos de rol y mesa

editar

La hestoria de los xuegos de rol steampunk va amestada a la lliteratura y a la historieta d'esti subxéneru en munchos de los casos, influyéndose ya inspirándose ente elles mientres esti subxéneru maurez con cada nueva aportación.

Xuegos como Victorian Adventure (1983) y London by Night (1984) crearon unos vagos antecedentes del steampunk dientro de los xuegos de rol, pero nun sería hasta Space: 1889 (1988) onde esti subxéneru empezaría a ser conocíu y aceptáu polos xugadores, al ufiertar un mundu totalmente distintu cargáu de referencies a los trabayos de Verne y Wells. Castiellu de Falkenstein (1994) ufierta otru exemplu de xuegu asitiáu a los cánones steampunk y consideráu por munchos unu de los meyores referentes dientro de los xuegos de rol del subxéneru, al igual manera que Deadlands: The Weird West (1996), que somorguia a los xugadores nuna redolada propia del Estrañu Oeste.

GURPS Steampunk (2000) ye la meyor muestra de que'l steampunk asitiárase ente la cultura popular, a esti xuegu siguiríalu munchos otros marcaos poles pautes d'este. Victoriana (2003) da unu de los pasos más importantes, al combinar el steampunk y el so ambiente colos seres de fantasía que davezu s'atopen nos xuegos de rol de fantasía, y Iron Kingdoms (2005) entá va más allá al describir un mundu propiu onde la maxa y la teunoloxía a vapor conviven nuna redolada casi renacentista. Unhallowed Metropolis (2007) ye una muestra actual del steampunk influyíu pola cultura popular, al asitiar la redolada nun futurista mundu victoriano llaráu de zombis.

Dientro d'España, los xuegos de rol de producción propia tamién se vieron arimaos por esti subxéneru. Muestra d'ello son los xuegos de rol Zhenoghaia, un xuegu d'aventures nuna redolada fantástica, Europe 1900, nacíu so la fonderada d'un alternativu mundu onde les teunoloxíes a vapor, l'electromagnetismu y los autómates fueron el camín siguíu y Gurrianes del Alba, una vegada más, un mundu fantásticu ambientáu na temática steampunk.

Daqué más alloñaos del steampunk más convencional atópase Necrorama, Black Thrilling Tales (2007), que esta vagamente influyíu pol steampunk según comenta'l so autor, o tamién El Club de los Martes, un xuegu dafechu narrativu onde les sos misterioses trames victorianas n'ocasiones pueden virar al steampunk más acérrimo.

A pesar de que les dómines victoriana y eduardiana son una tema llargamente esplotada nos xuegos de mesa, nun lo ye asina la so alternativa steampunk, que escarez de grandes y conocíos exemplos dientro de los xuegos de mesa.

Unu de los primeros xuegos de mesa publicaos ye Girl Genius: The Works (2001), un xuegu de cartes con una mecánica simple y familiar y ambientáu nel universu creáu por Phill y Kaja Foglio. Mission: Red Planet (2005) de Bruno Cathala recrea en tableru la conquista del planeta Marte polos poderes coloniales de la dómina, síguelu 039;'Garden Party (2006), un xuegu senciellu pa tola familia sobre la creación d'un arrogante xardín, y a este, Infernal Contraption (2007), asitiáu nun mundu fantásticu onde un grupu de trasgos intenten construyir, triándose los unos a los otros, una enorme máquina alimentada por vapor y maxa al traviés d'un sistema de cartes.

Mientres 2008 cuatro nuevos xuegos de temática steampunk tomen les tiendes, Metropolys (2008), un xuegu urbanísticu con sabor a esti subxéneru, el gallardoniáu Rede November (2008), un xuegu cooperativu onde'l xugadores tienen qu'ayudar pa caltener a flote un submarín, Planet Steam (2008), ambientáu nun futuru de carauterístiques steampunk y Wolsung: The Boardgame (2008), una carrera ente inventores pa ver quien crear l'artefautu que maraviara más mientres la próxima Esposición Universal. Mad Zeppelin (2010), con un sistema de cartes y dados, ufierta un xuegu de sabotaxe y traición, pela so parte, les Aether Captains Series (2010), un grupu de xuegos indies, se ambientan nun mundu fantásticu onde les naves a vapor y los zeppelines son comunes y formen parte imprescindible de la sociedá. L'entá non publicar xuegu 011 (2011) prometi ser un xuegu de deducción asitiáu nun ucrónico sieglu XIX onde se profetiza'l fin del mundu en tan solu once hores.

Los xuegos de guerra con miniatures tamién se nutrieron d'esti subxéneru gracies a l'apreciada simbiosis colos xuegos de rol, siendo n'ocasiones, muncho más conocíos estos qu'aquellos xuegos que los aniciaron.

El pioneru nesti subxéneru ye Sky Galleons of Mars (1988), basáu nel xuegu de rol Space: 1889, y el cual asitiaría les bases pa una floreciente apaición de xuegos de guerra con carauterístiques similares. Warmachine (2003), ambientáu nel mundu de Iron Kingdoms, ye un exemplu escelente de steampunk fantásticu, onde s'avera más a la redolada renacentista que al victoriano.

Dystopian Wars (2010) y Leviathans (2011) retomen el camín dexáu por Sky Galleons of Mars, recuperando la esencia steampunk con una cronoloxía alternativa que gracies a los inventos de grandes homes ye posible la construcción d'enormes naves voladores onde asitiar la guerra ente naciones a un nuevu altor. Finalmente, Smog: The Thirteenth Hour (2011) ufierta un emocionante xuegu de guerra ambientáu en 1988, onde alloñaos alienígenas y seres fantásticos y mitolóxicos combaten contra desacobardaos homes y muyeres.

Steampunk na moda

editar

El llamáu estilu steampunk nun sigue patrones o traces definíes concretos, pero tiende a intentar combinar los estilos modernos cola influencia de la dómina victoriana y eduardiana, mientres se busca ser fiel al rol que s'hai decido asumir. Por cuenta de les dómines a les qu'ésti se ve influyíu, esti estilu puede ser fácilmente confundíu con otros, como la moda gótica y los estilos lolita y kodona. L'estilu steampunk nun busca ser escuru y apavoriante, sinón bellu y elegante.[46]

Los accesorios modernos, como teléfonos móviles, tabletas, PCs o reproductores de música, nun tán fora de la moda stempunk anque estos, bien davezu, son modificaos pa da-yos una apariencia más acorde cola estética xeneral del vestuariu, siguiendo l'espíritu xeneral del movimientu steampunk.[46]

Esti inconfundible estilu nun pasó desapercibíu a les pasareles. Mientres la Selmana gótica de Madrid de 2011, Gem Von Tildod presentó una coleición basada nel estilu steampunk, ónde los detalles y la combinación d'accesorios fueron los que marcaron el puntu d'inflexón.[47] Grandes diseñadores d'alta cordura, como Alexander McQueen, que llevó a la pasarela modelos inconfundiblemente steampunk, y que llució inclusive la diva musical, Lady Gaga,[27] Nicolas Ghesquière de Balenciaga, ya inclusive Ralph Lauren, interesáronse nesti estilu.[46]

Mientres la coleición masculina de seronda de Prada de 2012, una vegada más se dexó ver como la estética steampunk y dieselpunk encetó con ésitu cola so inspiración l'alta cordura y la pasarela.[48]

 
L'autor G. D. Falksen vistiendo según l'estilu steampunk, el brazu neumáticu ye obra de Thomas Willeford.

Moda femenina

editar

Nun ye estrañu atopar una amplia gama de pieces de les dómines victoriana y eduardiana dientro del vestuariu femenín steampunk. Miriñaques, guardainfantes y polisones son comunes nos paxellos pa la muyer, al empar que los corsees son casi una prenda obligada dientro de los armarios d'una siguidora d'esti paxellu.[2]

Dependiendo del momentu del día, según del personaxe que se desea emular, esti vestuariu puede camudar pa incorporar elementos bien distintos ente ellos a pesar de formar parte del mesmu estilu, polo cual nun ye raru atopar dende aristócrates complejamente vistíes hasta baillarines exótiques de clara inspiración a Mata Hari, pasando por cazadores coloniales nel corazón d'África o aviadores d'aeronaves. Los complementos afacer de la mesma forma al estilu escoyíu pol personaxe, sombrielles, relós de bolsu, gafes d'aviador y pañuelos, y los peñaos tienden a ser complexos y afataos con cuentes y plumes, recordando n'ocasiones la so influencia más punk.[49]

Moda masculina

editar

Al igual qu'asocede col so contrapartida femenina, el vestuariu masculín influyir pol mesmu periodu históricu, traxes con chalecu, guardapolvos, sombreros de copa y polainas son comunes d'atopar nos paxellos steampunk masculinos pero tamién ye habitual l'usu de prendes d'inspiración militar, una vegada más, dexándose llevar pol personaxe que se desea emular.

Los arquetipos habituales pal home son esencialmente los mesmos que los de la muyer, salvando contaes esceiciones, de nuevu aristócrates y cazadores de la sabana inspiraos en Allan Quatermain, pirates aéreos y científicos llocos toos ellos sofitaos por convincentes complementos como paragües y cayaos y acentuada cola inclusión d'accesorios y aparatos de la dómina o a cencielles creaciones inspiraes pola mesma temática, como pueden ser entrevesgaos relós de bolsu, gafes d'aviador, miembros mecánicos o pistoles de rayos.[50]

Steampunk na música

editar

Al igual qu'asocede cola moda steampunk, les obres musicales que siguen esta corriente retrofuturista tán pocu estremaes y n'ocasiones son totalmente desiguales ente elles, a pesar de llamase a sigo mesmes, o englobarse, dientro de la música steampunk, tal que comento Caroline Sullivan en The Guardian: Internet rabia alderiques alrodiu de qué ye exactamente'l soníu steampunk.[51]

 
Cartelu de propaganda de “The Army of Toy Soldiers” de Doctor Steel.

Esta gran diferencia d'estilos ente la corriente musical steampunk faise bultable al escuchar los trabayos de dellos artistes y grupos consideraos steampunk: dende'l dance industrial y world music de Abney Park, les creaciones del inventor y tamién cantante Thomas Truax,[51] los trabayos de Sunday Driver influyíos pola música carnática, operar hip-hop industrial” del Doctor Steel, el rock progresivu y la dark wave mesmes de los soníos de Vernian Process, l'avant-garde rock y rock góticu de Unextraordinary Gentlemen, los soníos electrónicos de The Wet-Glass RO, hasta'l Big Band de la Secret Society de Darcy James Argue.

A pesar que la llista de bandes, grupos y artistes que siguen, o se-yos cataloga dientro de, esta corriente ye estensa, los siguientes, bien por cuenta de la so trayeutoria o al discutiniu causáu dientro del movimientu steampunk son dignos de remarcase.

La banda Abney Park, aniciada en 1997, seique sía la más conocida dientro de la corriente musical steampunk, probablemente por cuenta de la puesta d'escena de los sos miembros y a la ficticia hestoria personal qu'interpreten estos non solo nel escenariu. Creada orixinalmente como una banda gótica, Abney Park supo camudar tanto'l so estilu (ropa y accesorios d'estética victoriana) como'l so soníu (toa clase de preseos musicales exóticos y un estilu únicu) pa convertise na quintaesencia d'una banda steampunk.[46]

El so soníu puede describise como la combinación de la llamada world music con dance industrial, incorporando preseos como'l derbake (doumbek), el buzuki o'l melodeón, que son pocu conocíos dientro de la música comercial.

Doctor Steel, creáu en 1999, tamién apuesta, al igual que Abney Park, pola puesta d'escena y una entramada hestoria cola que cautivar a los sos siguidores, anque l'únicu puntu estéticu que comparten dambes bandes son les gafes. Pela so parte, Doctor Steel sigue una temática a caballu ente'l steampunk y el dieselpunk y la so música, catalogada como “opera hip-hop industrial” toca xéneros como'l jazz, la electrónica, el hip-hop y la música industrial.[52]

La banda creada en 2003 llamada Vernian Process, que toma'l so nome del escritor Jules Verne, convirtióse nuna de les más populares dientro de la comunidá steampunk nos últimos años gracies al so carauterísticu estilu, basáu nel romance científicu victoriano, y que funde una gran cantidá de xéneros distintos como la dark wave, el rock progresivu o inclusive'l ragtime, creando un estilu único y considerao más románticu que los anteriores.[53]

Rasputina, banda nacida en 1992, ye bien de más conocida dientro de la corriente musical steampunk pol so fuerte discutiniu que por el so estilu, un amiestu de dark cabaré y Folk rock,[53] yá que la comunidá atópase estremada ente aquellos que engloban a esta banda dientro del steampunk o la dixebren d'este alegando que tan solo siguen un vestuariu victoriano.

Steampunk na televisión

editar

A pesar de que la televisión comparte n'esencia los mesmos principios que'l cine, debíu al actual desconocimientu del públicu escontra esti subxéneru, poques son les cadenes que s'arriesgaron en presentar series ambientadas na temática steampunk.

Como s'esclarió na seición de Steampunk avant la lettre, Jim West (1965-1969), un apueste orixinal de la CBS qu'amosaba a un engañador axente secretu y el so intelixente compañeru nun selvaxe oeste americanu onde abondaben los estraños prototipos d'armes y artefautos, puede considerase el primer trabayu en televisión steampunk, pero atópase fora d'esti subxéneru por cuenta de les feches.[10] Esta serie, más tarde inspiraría a la icónica película Wild Wild West (1999).

Series como Q.Y.D. (1982), Voyagers! (1982-1983), The Insensitive Princess (1984) o Doctor Who (1963–presente) a pesar que les sos trames y la so estética global nun encaxar col imaxinariu steampunk, sí que ciertos elementos atopaos nestes son facederos nesti subxéneru y fácilmente reconocibles polos siguidores d'esta estética.

The Adventures of Brisco County, Jr. (1993-1994) producida pola cadena FOX y protagonizada por Bruce Campbell tomo'l relevu espiritual dexáu pola so predecesora Jim West, pa somorguiar de nuevu a los espectadores nun estrañu oeste tal que comento'l mesmu Campbell pa la revista Starlog: "Ye como si Jules Verne conociera Jim West."[54] La serie amosaba al aventureru protagonista, Brisco, un educáu abogáu metíu a cazador de pagos, que intentaba prindar a un grupu de foraxíos gracies a los anacrónicos inventos del Profesor Wickwire.[55] La idea, seria una vegada más retomada na serie Legend (1995), asitiando non solo'l conceutu steampunk na pequeña pantalla, sinón tamién el de weird west.

Col estrenu de les series The Secret Adventures of Jules Verne (2000) y L'increíble mundu de H.G. Wells (2001) quedó demostráu que'l retrofuturismo victoriano yera un subxéneru qu'interesaba a un gran númberu d'espectadores. La primera, ufierta una hestoria único y alternativo onde Verne ye parte implícita de les sos hestories amás de una escura trama de combalechadures, na segunda afayar una nueva revisión de dalgunos de los rellatos menos conocíos de Wells.

Una vegada más, pueden atopase nuevos elementos steampunk en series como Maddigan's Quest (2006), Tin Man (2007), Murdoch Mysteries (2008-presente) o Almacén 13 (2009-presente) pero nun va ser hasta Riera: Kingdom Falling (2010) qu'una serie de clara temática steampunk abriérase pasu na televisión comercial. Esta serie estrenada por Syfy, anque antes formara parte d'una serie emitida n'Internet, cunta les desventures d'una nueva, qu'acompañada del so llobu, deben de fuxir de la constante persecución d'un grupu relixosu en busca de la tarrecible verdá qu'estos escuenden.[56]

Series d'animación

editar

A diferencia de les series tradicionales presentaes na pequeña pantalla, l'animación, gracies casi n'absolutu a la creatividá xaponesa, viose acorviada polos trabayos dientro d'esti subxéneru, siendo necesaria una especial mención a esti mediu d'espardimientu del steampunk.

Antes del acuñamientu del subxéneru, la serie anime Sherlock Holmes (名探偵ホームズ Meitantei Hōmuzu?) (1984-1985) de Hayao Miyazaki y Kyosuke Mikuriya,[13] ambientada lejanamente nos rellatos d'Arthur Conan Doyle y protagonizada polos homólogos cánidos de los personaxes apaecíos nes hestories de Sherlock Holmes, presentaba munchos de los inxenios mecánicos qu'anguaño se pueden atopar na ficción steampunk.

Nadia: el Secretu de la Piedra Azul (ふしぎの海のナディア Fushigi no Umi no Nadia?) (1990-1991) de Hideaki Anno puede considerase unu de los primeros trabayos steampunk dientro del anime, al ufiertar un entrevesgáu argumentu basáu nel imaxinariu de Jules Verne. La visión de Escaflowne (天空のエスカフローネ Tenkū non Esukafurōne?) (1996) ye un estrañu exemplu al ambientar nuna redolada fantástica una hestoria parcialmente victoriana onde nun ye raru l'usu de meches a vapor y maxa na batalla, por cuenta de la so interesada singularidá ye difícil englobarlo dientro del steamapunk con total claridá. Dos años más tarde, la versión anime de la manga Steam Detectives (快傑蒸気探偵団 Kaiketsu Jōki Tanteidan?) (1998) foi estrenada llevando a la televisión esta obra.

Dientro del nuevu sieglu esisten exemplos como Secret of Cerulean Sand (パタパタ飛行船の冒険 Patapata Hikousen non Bouken?) (2002), Last Exile (ラストエグザイル Rasuto Eguzairu?) (2003),[13] les versiones anime de les mangues Fullmetal Alchemist (鋼の錬金術師 Hagane non Renkinjutsushi?) (2003)[10] y D.Gray-man (ディー・グレイマン Dī Gureiman?) (2006) y Simoun (シムーン Shimūn?) (2006) con una ambientación, una vegada más, fantástica pero non carente d'elementos que formen el steampunk.

Mentando tan solo un par d'exemplos de l'animación occidental d'estética steampunk, Avatar: The Last Airbender (2005-2008), producida pola cadena de televisión Nickelodeon, ye una interesada muestra de steampunk asiáticu, onde una de les facciones qu'integren el mundu fantásticu qu'ufierta la serie, abusa d'estes creaciones, cuantimás, na so corriente bélica. Asina mesmu, el creadores de la so continuación, The Legend of Korra (2012), prometió que ambientaran esta pequeña miniserie d'animación nuna metrópolis de claru sabor steampunk. L'estelante Cabeza de Torniellu (2006), la televisiva versión del cómic de Mike Mignola del mesmu títulu tamién ye otru escelente exemplu d'esti subxéneru na animación, cuntando la hestoria d'un robot, de cabeces intercambiables, que llucha contra los maléficos planes del Emperador Zombi.

Al igual qu'asocedió dientro del mundu cinematográficu, el curiosu del steampunk nun pasó desapercibíu tantu pa los grandes desarrolladores de la industria de los videoxuegos como pa los noveles, qu'atopen nesti subxéneru un escelente marcu onde encuadrar los sos títulos.

Una de los padres del steampunk dientro del mundu de los videoxuegos, pero consideráu steampunk avant la lettre por cuenta del so añu de publicación, ye l'aventura gráfica The Eidolon (1985) producida mientres la segunda fola de Lucasfilm Games. L'argumentu del títulu somorguia al xugador nun escaecíu y polvoriento llaboratoriu onde l'activación d'una desconocida máquina tresportar a una horrible y nueva dimensión.

Nun sería tres dellos años dempués, onde esti subxéneru cobraría un anováu interés gracies en parte al ésitu collecháu pola novela La máquina diferencial (1991) ente'l públicu. Títulos como Steel Empire(1992), The Chaos Engine (1993) y la so secuela The Chaos Engine 2 (1996) viéronse influyíos pola novela, al empar qu'al empar qu'otros tantos títulos dexábense influyir pola estética puramente victoria del steampunk, como'l casu de Final Fantasy VI (1994).

Cabria destacar la saga empecipiada con Thief: The Dark Project (1998),[19] asitiada nuna ciudá ente caballu ente la estética medieval y la más reconocida estética steampunk la cual rellátanos les desventures d'un habilidosu lladrón y l'escura hestoria tres la ciudá qu'esta mora. Arcanum: Of Steamworks and Magick Fosca (2001) supunxo un adelantu dientro de les ambientación steampunk al amosar con aciertu una ambientación claramente victoriana con elementos propios de la fantasía.[10]

El mundu de les aventures gráfiques volvió retomar la fonderada steampunk col videoxuegu Syberia (2002) y la so posterior secuela Syberia II (2004) publicada tan solu dos años dempués a manes de Benoit Sokal. La trama amuesa a una moza que ye unviada, pola macrocompañía pa la que trabaya, a un remotu pueblu alpín p'adquirir una empresa d'autómates, propiedá de Hans Voralberg, un inventor y constructor d'estos, conocíu pola so escentricidá.[57] Asina mesmu, nel xuegu d'estratexa Rise of Nations: Rise of Legends (2006), en concretu la so facción Vinci, amuesa un cuidáu exemplu de sociedá steampunk.[13]

El desconocíu pal públicu Damnation (2009), a pesar de llograr un gran númberu de crítiques desfavorables escontra tea foi emponderáu pol so escelente ambientación steampunk, única y distinta hasta'l momentu, al partir dende Norteamérica, en cuenta de asitiase na Inglaterra habitual.[58]

Dishonored (2012), unu de los últimos xuegos de clara inspiración steampunk salíos al mercáu, somorguia al xugador na piel d'un asesín que busca llimpiar el so nome en siendo condergáu pola muerte de la Emperatriz de la ciudá de Dunwall,[59] una grotesca re interpretación d'un escuru Londres en plena revolución industrial.

Este mesmu añu, el steampunk sigue en plena puxanza na industria de los videoxuegos, prueba d'ello ye'l gallardoniáu BioShock Infinite (2013), de los creadores del prestixosu títulu dieselpunk, BioShock, ye un xuegu d'una estremada estética steampunk. Asitiando la so hestoria na ciudá aérea de Columbia, una maravía mecánica propulsada por vapor, engranajes y otres anacróniques teunoloxíes y creada tres la Esposición Universal de 1893.[60]

La segunda parte d'aventura gráfica Amnesia: The Dark Descent (2010) col títulu Amnesia: A Machine for Pigs (2013), que acaba de salir al mercáu, tamién ufierta reconocibles elementos steampunk. Nesta ocasión la inspiración d'esti retrofuturismo, presente na so primer parte, déxase esplotar a lo llargo d'esta segunda trama que combina'l terror cósmico cola inxeniería demencial d'un mataderu.[61]

Estos títulos son dos exemplos claros de que les ambientaciones steampunk tán afitándose na industria del videoxuegu.

Una estética que tamién llegó a les consoles portátiles, como asocede con Code Name S.T.Y.A.M., un títulu llanzáu en 2015 y desenvueltu pa la consola Nintendo 3DS. Trátase d'un videoxuegu de xéneru Shooter en tercer persona, "con diverses cinemátiques y configuraciones que nos asitien nun universu alternativu y paralelu a la década de 1920, con una desenvuelta teunoloxía evolucionada de los motores de vapor, atopamos dende tuerques a globos dirixibles. El xuegu tien una clara influencia del cómic na so estética y la redolada nel que ta ambientáu fai referencies a les clásiques ciudaes anglosaxones, tanto londinenses como estauxunidenses.[62]

Steampunk como movimientu contracultural

editar
 
“Los beneficios de la doma del zombi”, anunciu na San Mateo Maker Faire 2011 por The League of S.T.Y.A.M.

Dientro del movimientu steampunk, ye onde'l desglose del so nome adquier un nuevu significáu. Tal que s'afayó enantes, la pallabra inglesa steam significa “vapor” en castellán, recordándonos con ello'l contestu históricu onde esti subxéneru y movimientu busca desendolcase. De la mesma, el sufixu –punk nun fai referencia a la estética o la música propia que recuerda al sufixu, sinón al sentimientu de crítica escontra l'actual sociedá, buscando la llamada contracultura escontra esta.

El steampunk cuáyase ideológicamente como un movimientu de crítica a la sociedá consumista y d'anováu positivismu escontra'l potencial humanu,[63] basándose para ello como ferramienta na moda y la teunoloxía, demostrando qu'estes nun son namái oxetu ensin alma, sinón que tamién pueden convertise en pieces d'arte,[7] ufiertando un anováu valor a les creaciones artesanales percima d'aquelles manufacturadas en serie, a aquelles creaes por unu mesmu.[27]

Amás de estos valores, el movimientu steampunk tamién bebe de los ideales nacíos de la dómina, la recuperación de la educación güei perdida, la revalorización de la conocencia y la busca del individuu percima d'una sociedá masificada.[6]

A pesar de ser este un resume acertáu sobre'l movimientu, ye ciertu, que por cuenta de la suxetividá y maleabilidad d'este, los aspeutos dientro del movimientu steampunk pueden variar tanto como la persona que los contempla, polo que sería mentira falar que les apreciaciones antes escrites engloban a tolos siguidores d'esti movimientu contracultural.

Movimientu steampunk en Norteamérica

editar
 
Traxi steampunk na Feria del Mercáu de Greenbelt.

Por cuenta de que esti movimientu contracultural foi aniciáu n'Estaos Xuníos, tuvo un mayor tiempu por que esti espublícese y encimente na cultura popular, hasta acabar espandiéndose escontra otros países onde foi abiertamente acoyíu. Gracies al entusiasta sofitu de la comunidá steampunk, que se ve incentivada poles redes sociales ya internet, fuéronse creando a lo llargo del tiempu una serie d'eventos multitudinarios qu'amodo s'enferronaron al panorama social.

En 2006 l'eventu conocíu como SalonCon, una convención de siguidores de la corriente steampunk y del neo-victorianismo, foi creáu y caltúvose n'activu mientres trés años consecutivos. Nesta convención artistes, músicos como Voltaire y Abney Park, y autores como Catherynne M. Valente, Ekaterina Sedia y G. D. Falksen, axuntar pa compartir les sos esperiencies nos sos respeutivos campos. A estes conferencies añadiéronse-yos actividaes como instrucciones de bailles de salón propios de la dómina victoriana o una cabalgata Crononauta ente otres. L'eventu foi cubiertu pola MTV y el The New York Times.[46]

El festival Eccentrik de música gótica ya industrial, acoyó en 2008, en convidando a una serie de bandes conocíes polos sos trabayos na música steampunk, un festival namái basáu nesti movimientu contracultural.

Steamcom, una de les mayores conveiciones y simposios steampunk en Norteamérica,[19] foi creada, en 2009,[64] casi tomando'l relevu de la SalonCon, debíu al deséu xeneral de crear una convención namái steampunk mientres la convención de ciencia ficción de Norwescon de 2008. Mientres los sos trés años d'historia, les temes pa la Steamcom que pudieron esfrutar los asistentes, más de 2250 na so última convención, fueron dende'l “Weird Weird West” hasta les Bisarmes victorianos”, tema escoyida pal futuru eventu del 2012.

La Steampunk World's Fair abrió les sos puertes en 2010, siendo la anfitriona de númberos artistes, músicos, actores y escritores tocantes al mundu steampunk, que xunto colos numberosos eventos qu'acompañaron a esta convención, atraxo a más de 3000 asistentes. De la mesma manera la TeslaCon, bautizada n'honor al inventor Nikola Tesla y la cual tien la mesma edá que la Steampunk World's Fair, abrióse camín hasta asitiase como unu de los referentes pal movimientu steampunk nos estaos xuníos.

El steampunk tamién se convirtió nuna actividá común nel Comic-Con dende va dellos años, siendo'l sábadu, mientres los cuatros díes del eventu, el día señaláu polos aficionaos como'l “Steampunk Day", que suel terminar con una sesión de semeyes de la prensa llocal y una enorme fiesta tres l'eventu.[65]

Otra de les muestres del movimientu steampunk estauxunidense puede atopase na revista Steampunk Magacín, una revista online y física biañal y que recueye los intereses y apurras de la comunidá steampunk. Esta revista foi mentada nun artículu apaecíu en The Yale Herald pa ilustrar como les microculturas sofítense gracies a internet. Asina mesmu, The Gatehouse Gazette, ye otru apurra de revista virtual al panorama cultural steampunk y dieselpunk.

Mención especial tien de faese al grupu d'actores que formen The League of S.T.Y.A.M. (Supernatural and Troublesome Ectoplasmic Apparition Management), yá que son llargamente conocíos na comunidá steampunk poles sos actuaciones en direuto en distintes convenciones, festivales y conciertos, que son consideraes, xunto coles sos vistimientes y aparatos, unu de los exemplos más claros del steampunk físicu.[66] Otramiente, The Edison, ye otru de los referentes d'esti movimientu cultural en Norteamérica, al ser unu de los pubs pioneros de temática steampunk.[67]

Movimientu steampunk en Hispanoamérica

editar

A pesar de qu'esti movimientu contracultural ye desconocíu pelos medios de comunicación en Hispanoamérica, adulces, y por cuenta de los estrechos llazos que fomenten internet, ésti adquirió un pesu importante y dexó de ser un gran desconocíu pal públicu.

Méxicu ostenta ser l'abanderáu del steampunk en Hispanoamérica gracies a la so fuerte comunidá que se reflexa nel so foru nacional,[68] lo mesmo que de acoyer la primer revista de temática steampunk y retrofuturista en castellán, L'Investigador, onde artículos sobre música y arte conviven con rellatos retrofuturistas y reseñes hestóriques de grandes eventos y personaxes creaos polos siguidores hispanofalantes d'esti movimientu contracultural, siendo un escelente referente del steampunk hispanu que crució fronteres non solo dientro de la llingua española.[69][70] Radio Metronomik, ye'l primer intentu de radiu podcasting retrofuturista hispanofalante, a pesar de falar sobre la temática dieselpunk, nun ye estrañu que nos sos programes faigan mención al movimientu steampunk.

L'añu 2011 significó una gran esplosión pal steampunk nel restu de Hispanoamérica, al foru nacional de Méxicu, al blogue nacional de Perú y a la páxina de Facebook de Chile,[71]fuéronse xuniendo tamién otros foros, blogues y páxines de Facebook de países como Arxentina, Colombia, Costa Rica, Ecuador, El Salvador, Puertu Ricu, Panamá y Venezuela,[70] que cola so iniciativa, non solo fomentaron la espansión y la conocencia d'esti movimientu por Hispanoamérica, sinón tamién ayudaron a arriquecer esti coles sos continues xuntes y alcuentros ente los sos miembros.

Movimientu steampunk n'España

editar

Esti movimientu alienda una sana crecedera n'España anque posiblemente muncho más lentu si comparar con otros países europeos debíu, principalmente, a la falta d'unión ente los sos siguidores. Aun así, España foi una escelente plataforma p'amosar el movimientu steampunk al restu de países de fala castellana y anguaño los sos foros más importantes siguen siendo un llugar de xunta p'aquel siguidores del movimientu qu'entá nun disponen d'un foru propiu.

Alredor del Mundu Steampunk puede considerase'l primer blogue de temática steampunk en castellán y a día de güei sigue siendo unu de los principales referentes pa la comunidá española ya hispanofalante polo xeneral.[2] Dientro de los foros, puede considerase de pioneru a Steampunk Spain, que mientres años foi una guía a siguir y un apreciáu llugar d'alcuentru pa siguidores d'esti movimientu de fala castellana. Tres dellos tracamundios dientro d'esti foru, dalgunos de los sos antiguos siguidores decidieron abandonalo y crear The Golden Gear, que nació como otra alternativa pa la comunidá steampunk española, y que busca convertise nun referente internacional d'esti movimientu n'España.[70]

Dende 2009 vien realizándose en Barcelona les Convenciones Steampunk”, de creciente participación y baxu presupuestu, y que busca averar el steampunk, según otros retrofuturismos, a aquellos non familiarizaos con esti movimientu.[2] Esti eventu, mientres los sos años de trayeutoria, llamó l'atención a dellos medios de comunicación,[27] siendo la cadena de televisión La Sexta unu d'estos.[1]

El 7 de mayu de 2011, celebrar en Santiago de Compostela, L'Extraordinaire Uchronie, un eventu steampunk neovictoriano retrofuturista que buscaba axuntar a toos aquel siguidores del steampunk n'España cola premisa del descubrimientu de la visita de Jules Verne y de la primer publicación de la so novela El sobeyosu Orinoco en dicha ciudá.[72] L'eventu tuvo una gran participación y foi siguíu pelos medios gallegos.[73]

Ver tamién

editar

Notes y referencies

editar
  1. Clute, John; Grant, John (febreru de 1999). «Steampunk», The Encyclopedia of Fantasy, Contributing editors: Mike Ashley, Roz Kaveney, David Langford, Ron Tiner, Rev. (n'inglés), New York: St. Martin's Griffin, páx. 895-896. ISBN 978-0-312-19869-8. «STEAMPUNK A term applied more to science fiction than to fantasy, though some tales described as steampunk do cross genres. ... Steampunk, on the other hand, can be best described as technofantasy that is based, sometimes quite remotely, upon technological anachronism.»
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Muñoz Martínez-Mora, Inés (24 d'abril de 2009). «PUNK DEL SIEGLU XIX». ElPaís.com. Consultáu'l 25 d'ochobre de 2011.
  3. 3,0 3,1 3,2 Poeter, Damon (6 de xunetu de 2008). «"Steampunk's subculture revealed"» (inglés). San Francisco Chronicle. Consultáu'l 21 de payares de 2011.
  4. Sheidlower, Jesse (9 de marzu de 2005). «Science Fiction Citations» (inglés). Consultáu'l 10 de mayu de 2008.
  5. Gibson, William. La máquina diferencial. ISBN 978-84-9800-281-2.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Virgós, Víctor (24 de payares de 2010). «Entrevista realizada a Elisabet Roselló, Baillarina y esperta nel enclín Steampunk». Globedia.com. Archiváu dende l'orixinal, el 6 de febreru de 2013. Consultáu'l 14 de payares de 2011.
  7. 7,0 7,1 Ferzzola, Max. «Steampunk: Tou lo que siempres quixisti saber del Steampunk». Neoteo.com. Consultáu'l 10 de setiembre de 2012.
  8. Félix J. Palma, Steampunk: antoloxía retrofuturista (ed. Fábules d'Albión, 2012), páxina 11.
  9. Merriman, C.D. (2007) H.G.Wells., Introducción. Biografía consultada'l 14 de xunu de 2009, namái n'inglés.
  10. 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 10,7 Strickland, Jonathan. «Famous Steampunk Works» (inglés). Consultáu'l 28 de mayu de 2008.
  11. BigRedHair.com (2 de setiembre de 2002). «Boilerplate isn't real???» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 2016-10-09. Consultáu'l 17 de marzu de 2011.
  12. Omnivoracious (29 d'abril de 2009). «A Preview of Boilerplate: History's Mechanical Marvel» (inglés). Consultáu'l 17 de marzu de 2011.
  13. 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 «Steampunk en CANAL+». canalplus.es (9 de mayu de 2011). Archiváu dende l'orixinal, el 14 de mayu de 2011. Consultáu'l 28 de payares de 2011.
  14. Foglio, Kaja (26 d'abril de 2006). «Dirt, Collection Vol. 5, Furniture and Gaslamp Fantasy» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 13 de marzu de 2007. Consultáu'l 30 de payares de 2011.
  15. Clute, John; Grant, John (febreru de 1999). «Steampunk», The Encyclopedia of Fantasy, Contributing editors: Mike Ashley, Roz Kaveney, David Langford, Ron Tiner, Rev. (n'inglés), New York: St. Martin's Griffin. ISBN 978-0-312-19869-8. «steampunk stories are most commonly set in a romanticized, smoky, 19th-century London, as are Gaslight Romances. But the latter category focuses nostalgically on icons from the late years of that century and the early years of the 20th century--on Dracula, Jekyll and Hyde, Jack the Ripper, Sherlock Holmes and even Tarzan--and can normally be understood as combining supernatural fiction and recursive fantasy, though some gaslight romances can be read as fantasies of history.»
  16. (n'inglés) An essential taster of ...The Weird West. Metro. 2 de xunu de 2008. 
  17. http://abrolapuertaymiro.blogspot.com.es/2015/02/weird-west-vol-1-critica-lliteraria.html
  18. http://www.dloreanediciones.com/weird-west/
  19. 19,0 19,1 19,2 19,3 Grossman, Lev (14 d'avientu de 2009). «Steampunk: Reclaiming Tech for the Masses» (inglés). TIME. Archiváu dende l'orixinal, el 2009-12-09. Consultáu'l 13 d'avientu de 2011.
  20. 20,0 20,1 Yosu Rc (14 d'avientu de 2012). «Literatura Steampunk III: Noveles d'España». Mundu steampunk. Archiváu dende l'orixinal, el 2015-05-18. Consultáu'l 2 de setiembre de 2013.
  21. Simón (1 d'agostu de 2012). «literatura-steampunk.html ¿Existe la literatura Steampunk?». Plan B. Consultáu'l 2 de setiembre de 2013.
  22. 22,0 22,1 Mañana, Carmen (15 d'avientu de 2012). «Los nietos señardosos de Jules Verne». El país.es. Consultáu'l 2 de setiembre de 2013.
  23. http://lamesilladenoche.blogspot.com.es/2013/03/resena-acronos-antologia-steampunk.html
  24. http://www.mundosteampunk.com/2013/03/steam-tales-antologia-steampunk.html
  25. «Ácronos (Antoloxía steampunk) (editorial». Consultáu'l 5 de febreru de 2016.
  26. Los autores escoyíos son Alfredo Álamo, José Ágel Menéndez, Javi Araguz, Javier Calvo, Jesús Cañadas, Gloria T. Dauden, Francisco Miguel Espinosa, Santiago Eximeno, Cano Farragute, Laura Fernández, Rafael González, Luis Guallar, Isabel Hierro, Jorge Jaramillo Villarruel, Cristina Jurado, Sergio Lifante, Rafael Marín, Ismael Manzanares, Óscar Mariscal, José Ángel Menéndez, José María Merino, Juan Jacinto Muñoz Rengel, Pedro Moscatel, Óscar Navas, Santi Pagés, Félix J. Palma, Concepción Perea, Francisco J. Pérez, Paulo César Ramírez, Josué Ramos, Joseph Remesar, Rocío Rincón, Paula Rivera, Sofía Rhei, Leonardo Ropero, Luis Manuel Ruiz, Noemí Sabugal, Rubén Sánchez Trigos, Ángel Luis Sucasas, Rocío Tizón, Eduardo Vaquerizo y Guillermo Zapata. Ediciones Nevsky, páxina oficial, consultada'l 4 de setiembre de 2014.
  27. 27,0 27,1 27,2 27,3 27,4 27,5 27,6 Soteras, Jordi (24 de payares de 2010). «Qué ye "steampunk"». Adn.es. Archiváu dende l'orixinal, el 11 de payares de 2011. Consultáu'l 4 de payares de 2011.
  28. Braiker, Brian (31 d'ochobre de 2007). «Steampunking Technology: A subculture hand-tools today's gadgets with Victorian style» (inglés). Newsweek. Consultáu'l 25 de payares de 2011.
  29. Rebecca Onion (2008). Reclaiming the Machine: An Introductory Look at Steampunk in Everyday Practice (n'inglés).
  30. «mundu 9 Ideas de Decoración Steampunk Que Te Van Llevar a otru Mundu | Ideas Artículo Decoración» (castellanu). Consultáu'l 26 de xineru de 2018.
  31. Kimberly Burk (2010). Creating the Future-Past: Understanding Steampunk as Triadic Movement. Brandeis University.
  32. Mariah (21 de xunu de 2010). «Steampunk Treehouse Finds Home At Dogfish» (inglés). Dogfish Head Craft Brewery. Archiváu dende l'orixinal, el 25 de xunu de 2010. Consultáu'l 25 de payares de 2011.
  33. Ryzik, Melena (21 de mayu de 2008). «Telescope Takes a Long View, to London» (inglés). New York Times. Consultáu'l 25 de payares de 2011.
  34. «The world's first exhibition of Steampunk art!» (inglés). Museum of the History of Science, Oxford (ochobre de 2009). Consultáu'l 25 de payares de 2011.
  35. Ward, Mark (30 de payares de 2009). «Tech Know: Fast forward to the past» (inglés). bbc.co.uk. Consultáu'l 25 de payares de 2011.
  36. Hugh Hart (6 d'avientu de 2011). «Steampunk Contraptions Take Over Tattoo Studio» (inglés). wired.com. Consultáu'l 25 de mayu de 2012.
  37. Stephanie Amy Collazo (6 d'avientu de 2011). «YRB Interview: Dr. Grymm» (inglés). yrbmagazine.com. Archiváu dende l'orixinal, el 1 de xunu de 2012. Consultáu'l 25 de mayu de 2012.
  38. Waldrop, Howard y Person, Lawrence (13 d'ochobre de 2004). «The Fabulous World of Jules Verne» (inglés). Locus Online. Consultáu'l 13 d'avientu de 2011.
  39. 39,0 39,1 McGrath, Martin (30 de xunetu de 2008). «Steaming Celluloid» (inglés). matrix-online.net. Archiváu dende l'orixinal, el 21 de febreru de 2009. Consultáu'l 25 de payares de 2011.
  40. Branwyn, Gareth (13 de febreru de 2009). «Steam-Driven Dreams: The Wondrously Whimsical World of Steampunk» (inglés). Wired.com. Consultáu'l 25 de payares de 2011.
  41. 41,0 41,1 Cape, Jonathan (29 de setiembre de 2009). «Bryan Talbot's Steampunk menagerie – welcome to Grandville» (inglés). The Forbidden Planet International Blogue Log. Archiváu dende l'orixinal, el 2011-11-11. Consultáu'l 21 de payares de 2011.
  42. Ellis, Warren (febreru de 2010). «"Tesla-punk* Theories, or the 'Ellis Juice Effect'"» (inglés). Comics Are Evil. Archiváu dende l'orixinal, el 22 de marzu de 2012. Consultáu'l 4 de xunetu de 2010.
  43. Arakawa, Hiromu (2002). «Capítulu 1», Fullmetal Alchemist, volume 1. Square Enix. ISBN 978-4-7575-0620-6.
  44. Mays, Jonathan (28 de febreru de 2005) (n'inglés). Entrevista a Range Murata. Anime News Network. http://www.animenewsnetwork.com/feature/2005-02-28. Consultáu'l 4 d'agostu de 2009. 
  45. Paquet, Olivier (avientu de 2005). «Last Exile» (en francés). Cycnos (Universidá de Niza Sophia Antipolis) 22. http://revel.unice.fr/cycnos/document.html?id=596. Consultáu'l 1 d'agostu de 2009. 
  46. 46,0 46,1 46,2 46,3 46,4 Wright, Robert (8 de mayu de 2008). «Steampunk Moves Between 2 Worlds» (inglés). The New York Times. Consultáu'l 18 de payares de 2011.
  47. «La ropa gótico y steampunk “tomen” Madrid». Qué.es (27 d'ochobre de 2011). Consultáu'l 18 de payares de 2011.
  48. «Prada Goes “Steampunk” For Fall» (inglés). BuzzFeed (10 de xunetu de 2012). Consultáu'l 10 d'ochobre de 2012.
  49. VanderMeer, Jeff; Chambers, S. J.. «Steampunk», The Steampunk Bible an illustrated guide to the world of imaginary airships, corsets and goggles, mad scientists, and strange literature., Contributing editors: (n'inglés), New York: Abrams Image, páx. 155. ISBN 978-0-8109-8958-0.
  50. Jean Campbell (1992). Steampunk Style Jewelry: A Maker's Collection of Victorian, Fantasy, and Mechanical Designs. Creative Publishing International. ISBN 978-1-58923-475-8.
  51. 51,0 51,1 Sullivan, Caroline (17 d'ochobre de 2008). «Tonight I'm gonna party like it's 1899» (inglés). The Guardian. Consultáu'l 23 de payares de 2011.
  52. Davidson, Tyler (9 de marzu de 2009). «Words with Dr. Steel, a mad mad mad mad scientist» (inglés). highlandernews.org. Archiváu dende l'orixinal, el 17 d'agostu de 2011. Consultáu'l 23 de payares de 2011.
  53. 53,0 53,1 Ross Rowe, Andrew (29 de setiembre de 2008). «"What Is Steampunk? A Subculture Infiltrating Films, Music, Fashion, More"» (inglés). mtv.com. Archiváu dende l'orixinal, el 2012-02-11. Consultáu'l 23 de payares de 2011.
  54. Shapiro, Marc (1993-12). «Cosmic Cowboy». Starlog (197):  páxs. 63-66. 
  55. Rick Klaw (2008). «The Steam-Driven Time Machine: A Pop Culture Survey», Steampunk. Tachyon Publications, páx. 352.
  56. Gorman, Bill (13 d'ochobre de 2010). «Syfy.com Will Premiere 'Riera: Kingdom Falling', Steampunk Dixital Series, Beginning Oct 26» (inglés). TVbytheNumbers. Consultáu'l 25 de payares de 2011.
  57. Juegomanía (3 d'ochobre de 2003). «Solución de Syberia pa PC». «Kate Wallker, nueva abogada de Nueva York, llega a Europa p'axustar la compra d'una famosa fábrica de xuguetes y autómates asitiada nos Alpes. Pero atopa que la propietaria de la fábrica finó y el so hermanu Hans ye'l nuevu xefe. Hans ye un enigmáticu inventor que dende va décades atopar en dalgún llugar ente los Alpes y Siberia. Kate tien d'atopa-y pa roblar el contratu, pero a midida que se mueve escontra l'este, empieza a entender les razones de Hans pa sumir del mapa..»
  58. Geddes, Ryan (25 de xunu de 2008). «IGN: Damnation Preview Damnation Preview» (inglés). IGN. Consultáu'l 18 de payares de 2011.
  59. Matt Miller (15 de xunetu de 2011). «The World of Dishonored» (inglés). gameinformer.com. Archiváu dende l'orixinal, el 2017-12-01. Consultáu'l 25 de mayu de 2012.
  60. Chris (12 d'agostu de 2010). «Irrational Games takes Bioshock to the clouds» (inglés). variety.com. Archiváu dende l'orixinal, el 2013-01-05. Consultáu'l 18 de payares de 2011.
  61. Xav de Matos (22 de febreru de 2012). «Building A Machine for Pigs and expanding the universe of Amnesia» (inglés). Joystiq. Consultáu'l 10 d'ochobre de 2012.
  62. Alberto Millán (1 de febreru de 2015). «Analizamos la demo de 'Code Name S.T.Y.A.M.': carauterístiques, posibilidaes y mires del títulu». Nintenderos.com. Consultáu'l 6 de febreru de 2015.
  63. Swerlick, Andrew (11 de mayu de 2007). «Technology Gets Steampunk'd» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 9 d'avientu de 2007. Consultáu'l 4 d'agostu de 2008.
  64. «Weekend calendar» (inglés). The Seattle Times Company (22 d'ochobre de 2009). Consultáu'l 29 de payares de 2011.
  65. «Comic Con: Day Three – Steampunks!» (inglés). FrockTalk.com (28 de xunetu de 2009). Archiváu dende l'orixinal, el 3 de marzu de 2016. Consultáu'l 29 de payares de 2011.
  66. Davis, Erik (12 de xineru de 2009). «Fan Made: Steampunk Ghostbusters» (inglés). LA Weekly. Archiváu dende l'orixinal, el 29 de xunu de 2012. Consultáu'l 29 de payares de 2011.
  67. «The Edison» (inglés). LA Weekly. Consultáu'l 29 de payares de 2011.
  68. Acuña, Carlos (xineru de 2011). «"Steampunks, retrofuturistas a vapor"». emeequis. Archiváu dende l'orixinal, el 20 de febreru de 2012. Consultáu'l 23 de mayu de 2012.
  69. Decimononic (15 de xunu de 2012). «Interview with Kevin Steil (aka Airship Ambassador)» (inglés). «Q.- Regular publications such as magazine or newspapers are valuable resources to keep a united community. Which Steampunk publications would you recommend to our readers? Do you think that traditional advertising in printed media is still useful in the 21st Century? A.- There is a wild and growing selection of blogues, forums and media for people to choose from, each meeting a different need for people. Airship Ambassador focuses on daily news and weekly interviews. Steampunk Scholar has insightful book reviews and commentary. Silver Goggles and Beyond Victoriana discuss multiculturalism. In addition to the Brass Goggles and Steampunk Empire forums, there are Rauchersalon, French Steampunk, and Golden Gear. For periodicals, there's L'Investigador, Exhibition Hall, and the re-launched Steampunk Magacín.»
  70. 70,0 70,1 70,2 Rodríguez, Araceli (xunetu de 2011). «"Iberoamerica: The Lost World"» (inglés). The Gatehouse Gazette. Consultáu'l 23 de mayu de 2012.
  71. Supelano, Gabriela (3 de payares de 2010). «Llarga vida al steampunk». Elespectador.com. Consultáu'l 23 de mayu de 2012.
  72. Cuiña Santiago, Sandra (16 d'abril de 2011). «llibru-verne-publico-santiago/idEdicion-2011-03-16/idNoticia-649426/ La primer edición d'un llibru de Verne publicar en Santiago». elcorreogallego.es. Consultáu'l 6 d'avientu de 2011.
  73. Cuiña Santiago, Sandra (11 de payares de 2010). «Entamen una xunta con estética victoriana, tres l'ésitu del desfile 'Star Wars'». elcorreogallego.es. Consultáu'l 6 d'avientu de 2011.