Calentamientu global

(Redirixío dende Calecimientu global)
Esti artículu trata sobre l'actual calentamientu del sistema climáticu de la Tierra. "Cambéu climáticu" tamién puede referise a los enclinos climáticos de cualquier momentu de la historia xeolóxica.

Calentamientu global y cambéu climáticu refiérense al aumentu reparáu nos últimos sieglos de la temperatura media del sistema climáticu de la Tierra y los sos efeutos rellacionaos. Múltiples llinies de pruebes científiques amuesen que'l sistema climáticu ta caleciéndose.[1][2] Más del 90 % de la enerxía adicional llograda dende 1970 almacenóse nel sistema climáticu foi a los océanos; el restu dilió xelu y caleció los continentes y l'atmósfera.[3][nota 1] Munchos de los cambeos reparaos dende la década de 1950 nun tienen precedentes mientres décades a milenios.[4]

Calentamientu global
fenómeno atmosférico (es) Traducir, problema medioambiental (es) Traducir y impacto humano sobre el medio ambiente (es) Traducir
riesgu esternu y global climate change (en) Traducir
Cambiar los datos en Wikidata

La comprensión científica del calentamientu global tamién foi n'aumentu. Nel so quintu informe (AR5) el Grupu Intergubernamental d'Espertos sobre'l Cambéu Climáticu (IPCC) informó en 2014 que los científicos taben más del 95 % seguros que la mayor parte del calentamientu global ye causáu poles crecientes concentraciones de gases d'efeutu ivernaderu (GEI) y otres actividaes humanes (antropoxéniques).[5][6][7] Les proyeiciones de modelos climáticos resumíos en AR5 indicaron que mientres el presente sieglu la temperatura superficial global va xubir probablemente 0,3 a 1,7 °C pal so escenariu d'emisiones más baxu usando mitigación estricta y 2,6 a 4,8 °C pal mayor.[8] Estes conclusiones fueron sofitaes poles academies nacionales de ciencia de los principales países industrializaos.[9][nota 2]

Los futuros cambeos climáticos y los impautos acomuñaos van ser distintos nuna rexón d'otra alredor del globu.[11][12] Los efeutos d'una medría nes temperatures globales inclúin una xubida nos nivel del mar y un cambéu na cantidá y los patrones de les precipitaciones, amás d'una probable espansión de los desiertos subtropicales.[13] Espérase que'l calentamientu seya mayor nel Árticu, col continuu retrocesu de los glaciares, el permafrost y la banquisa. Otros efeutos probables del calentamientu inclúin fenómenos meteorolóxicos estremos más frecuentes, tales como ola de calor, seques, agües enchentes y fuertes nevaes;[14] acidificación del océanu, y estinción d'especies por cuenta de cambiantes rexímenes de temperatura. Efeutos humanos significativos inclúin l'amenaza a la seguridá alimentaria pol amenorgamientu del rendimientu de colleches y la perdida d'hábitat por hinchente.[15][16]

Les posibles respuestes al calentamientu global inclúin la mitigación por aciu l'amenorgamientu de les emisiones, l'adautación a los sos efeutos, construcción de sistemes resilientes a los sos efeutos y una posible inxeniería climática futura. La mayoría de los países son parte de la Convención Marco de les Naciones Xuníes sobre'l Cambéu Climáticu (CMNUCC),[17] que'l so oxetivu postreru ye prevenir un cambéu climáticu antropogénico peligrosu.[18] La CMNUCC adoptaron una serie de les polítiques destinaes a amenorgar les emisiones de gases d'efeutu ivernaderu[19][20][21][22] y ayudar na adautación al calentamientu global.[19][22][23][24] Los firmantes de la CMNUCC alcordaron que se riquir grandes amenorgamientos nes emisiones[25] y que'l calentamientu global futuru tien de llindase a menos de 2,0 °C con respectu al nivel preindustrial.[25][nota 3]

Cambeos térmicos reparaos

editar
 
La Tierra tuvo nun desequilibriu radiativo siquier dende la década de 1970, onde menos enerxía abandona l'atmósfera que la qu'ingresa. La mayoría d'esta enerxía extra almacenóse nos océanos.[27] Ye bien probable que les actividaes humanes contribuyeron sustancialmente a la medría nel conteníu oceánico de calor.[28]
 
Temperatures medies de los postreros 2000 años según distintes reconstrucciones a partir de proxies climáticos, col rexistru instrumental de temperatures sobrepuestu en negru. Apréciase un mínimu na Pequeña edá de xelu y d'últimes un máximu absolutu nel añu 2020.
 
Gráficu coles anomalíes de la temperatures añales del globu, amosando la Oscilación del sur d'El Neñu.

La temperatura permediu de la superficie de la Tierra aumentó alredor de 0,8 °C dende 1880.[29] La velocidá de calentamientu cuasi se dobló na segunda metá de dichu periodu (0,13 ± 0,03 ° C por década, versus 0,07 ± 0,02 °C por década). L'efeutu islla de calor ye bien pequeñu, envaloráu en menos de 0,002 °C de calentamientu per década dende 1900.[30] Les temperatures na troposfera inferior amontáronse ente 0,13 y 0,22 °C por década dende 1979, acordies coles midíes de temperatura per satélite. Los proxies climáticos demuestren que la temperatura caltúvose relativamente estable mientres los mil o dos mil años enantes de 1850, con fluctuaciones que varien regionalmente tales como'l Periodu templáu medieval y la Pequeña edá de xelu.[31]

El calentamientu que s'evidencia nos rexistros de temperatura instrumental ye coherente con una amplia gama d'observaciones, acordies con lo documentáu por munchos equipos científicos independientes.[32] Dellos exemplos son l'aumento del nivel del mar por cuenta de la fusión de la nieve y el xelu y porque l'agua percima de 3,98 °C espandir al calecer (dilatación térmica),[33] el derretimiento xeneralizáu de la nieve y el xelu con base en tierra,[34] l'aumentu del conteníu oceánico de calor,[32] l'aumentu de la mugor,[32] y la precocidá de los eventos primaverales,[35] por casu, la floriamientu de les plantes.[36] La probabilidá de qu'estos cambeos pudieren asoceder por azar ye virtualmente cero.[32]

Enclinos

editar

Los cambeos de temperatura varien a lo llargo del globu. Dende 1979, les temperatures en tierra aumentaron cuasi'l doble de rápido que les temperatures del océanu (0,25 ° C por década frente a 0,13 ° C por década).[37] Les temperatures del océanu aumenten más amodo que les temperatures de la tierra por cuenta de la mayor capacidá caloríca efeutiva de los océanos y porque estos pierden más calor por evaporación.[38] El hemisferiu norte ye amás naturalmente más caliente que'l hemisferiu sur debíu principalmente al tresporte meridional de calor nos océanos, que tien un diferencial d'alredor de 0,9 petavatio escontra'l norte,[39] con una contribución adicional de les diferencies d'albedu ente les rexones polares. Dende l'empiezu de la industrialización de la diferencia de temperatura ente los hemisferios amontóse debíu al derretimiento del xelu marino y la nieve nel Norte.[40] Les temperatures medies del Árticu amontáronse en cuasi'l doble de la velocidá del restu del mundu nos postreros 100 años; sicasí les temperatures ártiques amás son bien variables.[41] A pesar de que l'hemisferiu norte emite más gases d'efeutu ivernaderu que nel hemisferiu sur, esto nun contribúi a la diferencia nel calentamientu por cuenta de que los principales gases d'efeutu ivernaderu persisten el tiempu abondu pa entemecese ente los hemisferios.[42]

La inercia térmica de los océanos y les respuestes lentes d'otros efeutos indireutos impliquen que'l clima puede tardar sieglos o más p'afaese a los cambeos a valir. Estudios de compromisu climáticu indiquen qu'inclusive si los gases d'ivernaderu estabilizar en niveles del añu 2000, entá asocedería un calentamientu adicional d'aproximao 0,5 °C.[43]

Años más calorosos

editar

Nueve de los 10 años más templaos nel rexistru instrumental asocedieron dende 2000, con 2014 ye l'añu más templáu que se rexistrara. La temperatura medio de la superficie de la Tierra calecióse cerca de 0,8 grau Celsius dende 1880.[29] 2014 amás foi'l trentenu octavu añu consecutivu con temperatures sobre la media.[44] Antes de 2014, 2005 y 2010 empataren pola marca del añu más templáu, superando a 1998 solo por unes centécimas de grau.[45][46][47] Les temperatures de superficie en 1998 fueron inusualmente templaes por cuenta de que les temperatures globales vense afeutaos pol Neñu-Oscilación del Sur (ENOS) y el Neñu más fuerte nel sieglu pasáu producir mientres esi añu.[48]

La temperatura global ta suxeta a fluctuaciones de curtiu plazu que se superponen a los enclinos de llargu plazu y pueden amazcarales temporalmente. La relativa estabilidá de la temperatura superficial 2002-2009, que foi bautizáu como l'hiatu del calentamientu global pelos medios de comunicación y dellos científicos,[49] ye coherente con tal incidente.[50][51] Na parte baxa de la oscilación el 2011 como añu de la Neña taba más frescu, pero entá asina foi l'oncenu añu más templáu desque empezaron los rexistros en 1880.[52]

Causes iniciales de cambeos térmicos (esforzamientos esternos)

editar
Esquema del efeutu ivernaderu amosando los fluxos d'enerxía ente l'espaciu, l'atmósfera y superficie de la tierra. L'intercambiu d'enerxía espresar en vatios per metru cuadráu (W/m²). Nesta gráfica la radiación absorbida ye igual a la emitida, polo que la Tierra nun se calecer nin s'esfrez.
Esti gráficu conocíu como la Curva de Keeling amuesa l'aumentu de les concentraciones atmosfériques de dióxidu de carbonu (CO2) mientres 1958–2013. Les midíes mensuales amuesen oscilaciones estacionales con un enclín xeneral a l'alza; cada añu la máxima asocede mientres la primavera tardida del hemisferiu norte y aparra mientres la temporada de crecedera una y bones les plantes remueven daqué del CO2.
 
Balance añal d'enerxía de la Tierra desenvueltu por Trenberth, Fasullo y Kiehl de la NCAR en 2008. Basar en datos del periodu de marzu de 2000 a mayu de 2004 y ye una actualización del so trabayu publicáu en 1997. La superficie de la Tierra recibe del Sol 161 w/m² y del efeutu ivernaderu de l'atmósfera 333w/m², en total 494 w/m², como la superficie de la Tierra emite un total de 493 w/m² (17+80+396), supón una absorción neta de calor de 0,9 w/m², que nel presente ta provocando'l calentamientu de la Tierra.

El sistema climáticu puede responder a cambeos nos esforzamientos esternos.[53][54] Estos pueden "emburriar" el clima na direición de calentamientu o enfriamientu.[55] Exemplos de los esforzamientos esternos inclúin cambeos na composición atmosférica (p. ex. aumentu de les concentraciones de gases d'efeutu ivernaderu), la lluminosidá solar, les erupciones volcánicas y les variaciones na órbita de la Tierra alredor del Sol.[56] Los ciclos orbitales varien amodo a lo llargo de decenes de miles d'años y nel presente atopar nun enclín xeneral al enfriamientu; la que s'esperaría que conduxera escontra un periodu glacial dientro de la edá de xelu actual, pero'l rexistru instrumental de temperatures del sieglu XX amuesa un aumentu repentín de la temperatura global.[57]

Gases d'efeutu ivernaderu

editar

L'efeutu ivernaderu ye'l procesu por aciu el cual l'absorción y emisión de radiación infrarroxa polos gases na atmósfera d'un planeta calecen la so atmósfera interna y la superficie. Foi propuestu por Joseph Fourier en 1824, afayáu en 1860 por John Tyndall,[58] investigóse cuantitativamente per primer vegada por Svante Arrhenius en 1896[59] y foi desenvueltu na década de 1930 hasta acabada la década de 1960 por Guy Stewart Callendar.[60]

Emisiones mundiales de gases d'efeutu ivernaderu en 2010 por sector.
Participación porcentual de les emisiones acumulaes de CO2 rellacionaes a la enerxía ente 1751 y 2012 a lo llargo de distintes rexones.

Na Tierra, les cantidaes naturales de gases d'efeutu ivernaderu tienen un efeutu de calentamientu mediu d'aproximao 33 °C.[61][nota 4] Ensin l'atmósfera, la temperatura al traviés de cuasi tola superficie de la Tierra taría sol puntu de conxelación.[62] Los principales gases d'efeutu ivernaderu son el vapor d'agua (causante d'alredor de 36-70 % del efeutu ivernaderu); el dióxidu de carbonu (CO2, 9-26 %), el metanu (CH4, 4-9 %) y el ozonu (O3, 7,3 %).[63][64][65] Les nubes tamién afecten el balance radiativo al traviés de los esforzamientos de nube similares a los gases d'efeutu ivernaderu.

L'actividá humana dende la Revolución Industrial amontó la cantidá de gases d'efeutu ivernaderu na atmósfera, conduciendo a un aumentu del esforzamientu radiativo de CO2, metanu, ozonu troposférico, CFC y l'óxidu nitroso. Acordies con un estudiu publicáu en 2007, les concentraciones de CO2 y metanu aumentaron nun 36 % y 148 % respeutivamente dende 1750.[66] Estos niveles son muncho más altos qu'en cualesquier otru tiempu mientres los postreros 800 000 años, periodu hasta onde se tienen datos fiables estrayíos de nucleos de xelu.[67][68][69][70] Evidencia xeolóxica menos direuta indica que valores de CO2 mayores a este fueron vistos per última vegada hai aproximao 20 millones d'años.[71] La quema de combustibles fósiles produció alredor de los trés cuartes partes del aumentu nel CO2 pola actividá humana nos postreros 20 años. El restu d'esti aumentu débese principalmente a los cambeos nel usu del suelu, especialmente la deforestación.[72] Estimaciones de les emisiones globales de CO2 en 2011 pol usu de combustibles fósiles, incluyíes la producción de cementu y la flama de gas, foi de 34 800 millones de tonelaes (9,5 ± 0,5 PgC), una medría del 54 % al respeutive de les emisiones de 1990. El mayor contribuyente foi la quema de carbón (43 %), siguíu pol aceite (34 %), el gas (18 %), el cementu (4,9 %) y la flama de gas (0,7 %).[73] En mayu de 2013, informar de que les midíes de CO2 tomaes nel principal estándar de referencia del mundu (allugáu en Mauna Loa) superaron los 400 ppm. Acordies col profesor Brian Hoskins, ye probable qu'esta seya la primer vegada que los niveles de CO2 fueren tan altos dende hai unos 4,5 millones d'años.[74][75]

Mientres les últimes trés décades del sieglu XX, la crecedera del productu internu brutu per cápita y el crecedera poblacional fueron los principales impulsores del aumentu de les emisiones de gases d'efeutu ivernaderu.[76] Les emisiones de CO2 siguen aumentando por cuenta de la quema de combustibles fósiles y el cambéu d'usu del suelu.[77][78] Les emisiones pueden ser atribuyíes a les distintes rexones. L'atribución de les emisiones debíu al cambéu d'usu de la tierra ye una tema revesosa.[79][80]

Proyeutáronse escenarios d'emisiones, estimaciones de los cambeos nos niveles futuros d'emisiones de gases d'efeutu ivernaderu, que dependen d'evoluciones económiques, sociolóxiques, teunolóxiques y naturales inciertes.[81] Na mayoría de los escenarios, les emisiones siguen aumentando mientres el presente sieglu, ente que nunos pocu les emisiones amenórguense.[82][83] Les reserves de combustibles fósiles son abondosos y nun van llindar les emisiones de carbonu nel sieglu XXI.[84] Utilizáronse los escenarios d'emisiones, xunto col modeláu del ciclu del carbonu, pa producir estimaciones de cómo les concentraciones atmosfériques de gases d'efeutu ivernaderu podríen camudar nel futuru. Usando los seis escenarios SRES del IPCC, los modelos suxeren que pal añu 2100 la concentración atmosférica de CO2 podría llegar ente 541 y 970 ppm.[85] Esto ye un 90-250 % percima de la concentración nel añu 1750.

Los medios de comunicación populares y el públicu de cutiu confunden el calentamientu global col escosamientu del ozonu, esto ye, la destrucción del ozonu estratosféricu por clorofluorocarbonos.[86][87] Anque hai unes poques árees de vinculación, la rellación ente los dos nun ye fuerte. L'amenorgamientu del ozonu estratosférico tuvo una llixera influencia escontra l'enfriamientu nes temperatures superficiales, ente que l'aumentu del ozonu troposférico tuvo un efeutu de calentamientu daqué mayor.[88]

 
Concentraciones de CO2 atmosféricu de fai 650.000 años a cerca de l'actual, información llograda por aciu nucleos de xelu y midíes direutes.

Material particulado y sarriu

editar
 
Los cercos de los gases d'escape de los barcos pueden reparase como llinies nestes nubes sobre l'océanu Atlánticu de la mariña este de los Estaos Xuníos. Los impautos del esforzamientu particulado podríen tener un gran efeutu sobre'l clima al traviés de medios indireutos.

El escurecimientu global, un amenorgamientu gradual de la cantidá d'irradiancia direuta na superficie de la Tierra, reparar a partir de 1961 hasta a lo menos 1990.[89] La causa principal d'esti escurecimientu ye'l material particulado producíu polos volcanes y poluciones antropogénicas, qu'exerz un efeutu d'enfriamientu pol aumentu de la reflexón de la lluz solar entrante. Los efeutos de los productos de la quema de combustibles fósiles (CO2 y aerosoles) compensáronse parcialmente ente sigo nes últimes décades, polo que'l calentamientu netu debióse al aumentu de gases d'efeutu ivernaderu distintos del CO2, como'l metanu.[90] L'esforzamientu radiativo debíu al material particulado llindar temporalmente por cuenta de la deposición húmeda que los lleva a tener una vida atmosférica d'una selmana. El dióxidu de carbonu tien un tiempu de vida d'un sieglu o más, por tanto los cambeos nes concentraciones de partícules solo van retrasar los cambeos climáticos causaos pol dióxidu de carbonu.[91] La contribución al calentamientu global del carbonu negro solo ye superada pola del dióxidu de carbonu.[92]

Amás del so efeutu direutu na dispersión y l'absorción de la radiación solar, les partícules tienen efeutos indireutos sobre'l balance radiativo de la Tierra. Los sulfatos actúen como nucleos de condensación de nubes y polo tanto conducen a nubes que tienen más y más pequeñes gotitas de nube. Estes nubes reflexen la radiación solar más eficientemente que les nubes con menos y más grandes gotitas, fenómenu conocíu como'l efeutu Twomey.[93] Esti efeutu tamién provoca que les gotitas seyan de tamañu más uniforme, lo qu'amenorga'l crecedera de les gotes d'agua y fai a les nubes más reflexives a la lluz solar entrante, conocíu como'l efeutu Albrecht.[94] Los efeutos indireutos son más notables nes nubes estratiformes marines y tienen bien pocu efeutu radiativo nes nubes convectivas. Los efeutos indireutos del material particulado representa la mayor incertidume nel esforzamientu radiativo.[95]

El sarriu puede esfrecer o calecer la superficie, dependiendo de si ta nel aire o depositáu. El sarriu atmosféricu absuerbe direutamente la radiación solar, lo que calez l'atmósfera y esfrez la superficie. N'árees aisllaes con alta producción de sarriu, como la India rural, tanto como'l 50 % del calentamientu de la superficie por cuenta de gases d'efeutu ivernaderu puede ser amazcaráu por nubes marrones.[96] Cuando se deposita, sobremanera sobre los glaciares o sobre'l xelu de les rexones ártiques, el menor albedu de la superficie tamién puede calecer direutamente la superficie.[97] Les influencies de les partícules, incluyíu'l carbonu negro, son más acusaos nes zones tropical y subtropical, particularmente n'Asia, ente que los efeutos de los gases d'efeutu ivernaderu son dominantes nes rexones extratropicales y l'hemisferiu sur.[98]

 
Cambeos na irradiancia solar total y manches solares dende mediaos de la década de 1970.
 
Contribución de los factores naturales y les actividaes humanes al esforzamientu radiativo del cambéu climáticu.[99] Los valores d'esforzamientu radiativo son del añu 2005 con al respeutive de ser preindustrial (1750).[99] La contribución de la radiación solar al esforzamientu radiativo ye'l 5 % del valor de los esforzamientos radiativos combinaos debíu a la medría nes concentraciones atmosfériques de dióxidu de carbonu, metanu y óxidu nitroso.[100]

Actividá solar

editar

Dende 1978, les radiaciones del Sol fueron midíes con precisión por satélites.[101] Estes midíes indiquen que les emisiones del Sol nun aumentaron dende 1978, polo que'l calentamientu mientres los postreros 30 años nun puede ser atribuyíu a un aumentu de la enerxía solar que llegara a la Tierra.

Utilizáronse modelos climáticos pa esaminar el papel del sol nel cambéu climáticu recién.[102] Los modelos son incapaces de reproducir el rápidu calentamientu reparáu nes décades recién cuando solo tiénense en cuenta les variaciones na radiación solar y l'actividá volcánica. Los modelos son, sicasí, capaces d'asemeyar los cambeos reparaos na temperatura del sieglu 20 cuando inclúin tolos esforzamientos esternos más importantes, incluyíos la influencia humana y los esforzamientos naturales.

Otra llinia d'evidencia en contra de que'l Sol sea'l causante del cambéu climáticu recién provién de reparar cómo camudaron les temperatures a distintos niveles na atmósfera de la Tierra.[103] Los modelos y les observaciones amuesen que'l calentamientu d'efeutu ivernaderu resulta nel calentamientu de l'atmósfera inferior (troposfera) pero l'enfriamientu de l'atmósfera cimera (estratosfera).[104][105] L'escosamientu de la capa d'ozonu por refrigerantes químicos tamién dio llugar a un fuerte efeutu d'enfriamientu na estratosfera. Si'l Sol fuera responsable del calentamientu reparáu, esperaríase'l calentamientu tantu de la troposfera como de la estratosfera.[106]

Retroalimentación

editar
 
El xelu marino, que s'amuesa equí en Nunavut (norte de Canadá), reflexa más lluz solar, ente que'l mar abiertu absuerbe más, acelerando'l derretimiento.

El sistema climáticu inclúi una serie de retroalimentaciones, qu'alterien la respuesta del sistema a los cambeos nos esforzamientos esternos. Retroalimentaciones positives amonten la respuesta del sistema climáticu a un esforzamientu inicial, ente que los retroalimentaciones negatives amenorguen la respuesta del sistema climáticu a un esforzamientu inicial.[107]

Esiste una serie d'una serie de retroalimentaciones nel sistema climáticu, incluyíu'l vapor d'agua, los cambeos nel xelu-albedu (la cubierta de nieve y xelu afecta la cantidá que la superficie de la Tierra absuerbe o reflexa la lluz solar entrante), nubes, y los cambeos nel ciclu del carbonu de la Tierra (por casu, la lliberación de carbonu de los suelos).[108] La principal retroalimentación negativa ye la enerxía que la superficie de la Tierra irradia escontra l'espaciu en forma de radiación infrarroxo.[109] Acordies cola llei de Stefan-Boltzmann, si la temperatura absoluto (midida en kelvin) dóblase,[nota 5] la enerxía radiativa aumenta por un factor de 16 (2 a la cuarta potencia).[110]

Les retroalimentaciones son un factor importante na determinación de la sensibilidá del sistema climáticu a un aumentu de les concentraciones atmosfériques de gases d'efeutu ivernaderu. Si lo demás ye constante, una sensibilidá climática superior significa que se va producir un mayor calentamientu pa una mesma medría nel esforzamientu de gas d'efeutu ivernaderu.[111] La incertidume sobre l'efeutu de les retroalimentaciones ye una razón importante del porqué distintos modelos climáticos proyeuten distintes magnitúes de calentamientu pa un determináu escenariu d'esforzamientu. Precísase más investigación pa entender el papel de les retroalimentaciones de les nubes[107] y del ciclu del carbonu nes proyeiciones climátiques.[112]

Les proyeiciones del IPCC que figuren nel rangu de "probable" (probabilidá mayor que'l 66 %, basáu na opinión d'espertos)[5] pa los escenarios d'emisiones escoyíes. Sicasí, les proyeiciones del IPCC nun reflexen tola gama d'incertidume.[113] L'estremu inferior del rangu de "probable" paez tar meyor llindáu que l'estremu superior del rangu de "probable".[113]

Modelos climáticos

editar
Los cálculos del calentamientu global preparaos n'o enantes de 2001 a partir d'una gama de modelos climáticos nel escenariu d'emisiones SRES A2, que asume que nun se tomen midíes p'amenorgar les emisiones nun desenvolvimientu económicu regionalmente estremáu.
Los cambeos proyeutaos na media añal térmica del aire en superficie dende finales del sieglu XX hasta mediaos del sieglu XXI, basáu nun escenariu d'emisiones moderaes (SRES A1B).[114] Esti escenariu asume que nun s'adoptarán polítiques futures pa llindar les emisiones de gases d'efeutu ivernaderu. Creitu de la imaxe: NOAA GFDL.[115]

Un modelu climáticu ye una representación computarizada de los cinco componentes del sistema climáticu: atmósfera, la hidrosfera, la criosfera, la superficie terrestre y la biosfera.[116] Tales modelos basar en disciplines científiques como la dinámica de fluyíos, termodinámica, según los procesos físicos tales como la tresferencia de radiación. Los modelos tienen en cuenta diversos componentes, como'l movimientu llocal del aire, la temperatura, les nubes y otres propiedaes atmosfériques; la temperatura, salín y circulación del océanu; la capa de xelu en tierra y mar; la tresferencia de calor y el mugor del suelu y la vexetación a l'atmósfera; procesos químicos y biolóxicos; la variabilidá solar y otros.

Anque los investigadores traten d'incluyir tantos procesos como seya posible, les simplificaciones del sistema climáticu real son inevitables por cuenta de les restricciones del poder computacional disponible y les llimitaciones na conocencia del sistema climáticu. Los resultaos de los modelos tamién pueden variar por cuenta de distintos ingresos de gases d'efeutu ivernaderu y la sensibilidá climática del modelu. Por casu, la incertidume les proyeiciones de 2007 del IPCC ye causada por (1) l'usu de múltiples modelos con distintos sensibilidaes a les concentraciones de gases d'efeutu ivernaderu,[113] (2) l'usu de distintes estimaciones de les emisiones humanes futures de gases d'efeutu ivernaderu y[113] (3) la non inclusión de nenguna emisión adicional debida a retroalimentaciones climátiques nos modelos usaos pol IPCC pa preparar el so informe, esto ye, les emisiones de gases d'efeutu ivernaderu procedentes del permafrost.[117]

Los modelos nun presuponen que'l clima va calecese debíu al aumentu de los niveles de gases d'efeutu ivernaderu. Sicasí, los modelos predicen cómo los gases d'efeutu ivernaderu van interactuar cola tresferencia de radiación y otros procesos físicos. Unu de los resultaos matemátiques d'estes ecuaciones complexes ye una predicción sobre si va asoceder calentamientu/enfriamientu o non.[118]

La investigación recién llamó especial atención a la necesidá de perfeccionar los modelos con respectu al efeuto de les nubes[119] y el ciclu del carbonu.[120][121][122]

Los modelos tamién s'utilicen p'ayudar a investigar les causes del cambéu climáticu recién al comparar los cambeos reparaos a los que los modelos proyeuten de diverses causes naturales y d'orixe humanu. Anque estos modelos nun atribúin inequívocamente el calentamientu que se produció a partir d'aproximao 1910 a 1945 a yá seya variación natural o efeutos humanos, sí indiquen que'l calentamientu dende 1970 ta apoderáu poles emisiones de gases d'efeutu ivernaderu producíos pol home.[56]

El realismu físicu de los modelos probar por aciu l'exame de la so capacidá p'asemeyar climes contemporáneos o pasaos.[123] Los modelos climáticos producen una bona correspondencia a les observaciones de los cambeos globales de temperatura mientres el sieglu pasáu, pero nun asemeyen tolos aspeutos del clima.[124] Non tolos efeutos del calentamientu global predicir con exactitú polos modelos climáticos utilizaos pol IPCC. El destemple árticu reparáu foi más rápidu que'l predichu.[125] La precipitación aumentó proporcional al mugor atmosférico y polo tanto muncho más rápido que lo predicho polos modelos climáticos.[126][127] Dende 1990, el nivel del mar tamién aumentó considerablemente más rápidu que lo que los modelos predixeron que fadría.[128]

Efeutos ambientales reparaos y esperaos

editar
 
Les proyeiciones del aumentu global del nivel del mar permediu por Parris y otros.[129] Non s'han asignaos probabilidaes a estes proyeiciones.[130] Poro, nenguna d'estes proyeiciones tien d'interpretase como una "meyor estimación" de la futura xubida del nivel del mar. Creitu de la imaxe: NOAA.

La "detección" ye'l procesu de demostrar que'l clima camudó per un sitiu estadísticu definíu, ensin apurrir una razón pa esi cambéu. La detección nun implica l'atribución del cambéu detectáu a una causa particular. La "atribución" de les causes del cambéu climáticu ye'l procesu d'establecer les causes más probables pal cambéu detectáu con un ciertu nivel d'enfotu definíu.[131] La detección y atribución tamién pueden aplicase a cambeos reparaos nos sistemes físicos, ecolóxicos y sociales.[132]

Sistemes naturales

editar

El calentamientu global foi detectáu en dellos sistemes naturales. Dalgunos d'estos cambeos describir na seición sobre los cambeos reparaos de temperatura, por casu, la xubida del nivel del mar y los descensos xeneralizaos na estensión de la nieve y el xelu.[133] L'esforzamientu antropogénico contribuyó probablemente a dalgunos de los cambeos reparaos, incluyíu l'aumentu del nivel del mar, cambeos n'estremos climáticos (como'l númberu de díes templaos y fríos), l'amenorgamientu de la estensión del xelu marino árticu y al retrocesu de los glaciares.[134] Mientres el sieglu XXI,[135] les proyeiciones del IPCC de que la media global del nivel del mar podría aumentar en 0,18 a 0,59 m.[136] El IPCC nun apurre una meyor estimación del permediu global del nivel del mar y la so estimación cimera de 59 cm nun ye una llende cimera, esto ye, el nivel mediu global del mar podría aumentar en más de 59 cm pal añu 2100.[136] Les proyeiciones del IPCC son conservadores y pueden subestimar l'aumentu futuru del nivel del mar.[137] Mientres el sieglu XXI, Parris y otros suxeren que'l nivel mediu global del mar podría xubir ente 0,2 y 2,0 m con respectu de 1992.[129]

 
Los rexistros escasos indiquen que los glaciares tuvieron reculando dende principios de 1800. Na década de 1950 empezaron les midíes que dexen el siguimientu del balance de masa de los glaciares, en conocencia del World Glacier Monitoring Service (WGMS) y la National Snow and Ice Data Center (NSIDC).

Esperaríase hinchente costeru xeneralizada si varios graos de calentamientu caltener mientres milenios.[138] Por casu, el calentamientu global sosteníu de más de 2 °C (relativu a niveles preindustriales) podría dar llugar a una xubida final del nivel del mar d'alredor de 1 a 4 m por cuenta de la espansión térmica de l'agua de mar y el derretimiento de los glaciares y capes de xelu pequeños.[138] El derretimiento de la capa de xelu de Groenlandia podría contribuyir un adicional de 4 a 7,5 m mientres munchos miles d'años.[138]

Espérase que los cambeos nel clima rexonal incluyan un mayor calentamientu de la tierra, col mayor calentamientu a altes llatitúes del norte y el menor nel Océanu Austral y partes del Océanu Atlánticu Norte.[139] Nel intre'l sieglu XXI, prevese que los glaciares[140] y la cubierta de nieve[141] sigan la so retirada xeneralizada. Les proyeiciones del amenorgamientu del xelu marino árticu varien.[142][143] Les proyeiciones recién suxeren que los branos árticos podríen quedar llibres de xelu (definíu como una estensión de xelu menor a 1 millón de km²) yá en 2025-2030.[144]

Espérase que los futuros cambeos na precipitación sigan los enclinos actuales, con agües amenorgaes nes zones terrestres subtropicales y precipitaciones aumentaes en llatitúes subpolares y delles rexones ecuatoriales.[145] Les proyeiciones indiquen un probable aumentu de la frecuencia y la gravedá de dalgunos fenómenos meteorolóxicos estremos, tales como les ola de calor.[146]

Fenómenos meteorolóxicos estremos

editar

Espérase que cambeos nel clima rexonal incluyan un mayor calentamientu na tierra, cola mayoría del calentamientu nes llatitúes altes del norte y menos calentamientu nel Océanu Austral y partes del Océanu Atlánticu Norte.[139]

Prevese que los futuros cambeos nes precipitaciones sigan los enclinos actuales, con una menor precipitación nes árees en tierra subtropicales y mayores precipitaciones nes llatitúes subpolares y delles rexones ecuatoriales.[147] Les proyeiciones suxeren qu'una probable medría na frecuencia y severidá de dellos fenómenos meteorolóxicos estremos, como les ola de calor.[148]

Un estudiu publicáu en Nature en 2015 diz:

Un 18 % de les precipitaciones estremes moderaes cotidianes sobre la tierra son atribuyibles al aumentu de la temperatura reparáu dende la dómina pre-industrial, que de la mesma ye resultáu principalmente de la influencia humana. Pa 2 °C de calentamientu, la fracción de precipitaciones estremes atribuyibles a la influencia humana alzar a cerca de 40 %. De la mesma, anguaño alredor del 75 % de les temperatures estremes moderaes cotidianes na tierra son atribuyibles al calentamientu. Ye pa los fenómenos más raros y estremos la fracción antropogénica más grande y esa contribución amonta de forma non llinial con un mayor calentamientu.[149][150]

Sistemes ecolóxicos

editar

En los ecosistemes terrestres, el desenvolvimientu precoz de los acontecimientos de la primavera y los cambeos del hábitat de los animales y plantes escontra los polos y los altores, venceyáronse con altu enfotu al calentamientu recién.[133] Espérase que'l cambéu climáticu futuru afecte especialmente a ciertos ecosistemes, incluyíos la tundra, los manglares y los petones de coral.[139] Espérase que la mayoría de los ecosistemes van vese afeutaos pol aumentu de los niveles de CO2 na atmósfera, combináu con mayores temperatures globales.[101] Polo xeneral, espérase que'l cambéu climáticu va resultar en la estinción de munches especies y l'amenorgamientu de la diversidá de los ecosistemes.[151]

Los aumentos nes concentraciones atmosfériques de CO2 dieron llugar a un aumentu de la acidez de los océanos.[152] El CO2 disueltu amonta l'acidez del océanu, que ye reparada polos valor de pH más baxos.[152] Ente 1750 y 2000, el pH de la superficie oceánica menguó en ≈0,1 dende ≈8,2 a ≈8,1.[153] El pH de la superficie del océanu probablemente nun hai tao per debaxo de ≈8,1 mientres los postreros 2 millones d'años.[153] Les proyeiciones indiquen que'l pH superficial del océanu podría menguar otres 0,3-0,4 unidaes pal añu 2100.[154] La futura acidificación de los océanos podría amenaciar los petones de coral, la pescaespecies protexíes, y otros recursos naturales de valor pa la sociedá.[152][155]

Efeutos duraderos

editar

Na escala de sieglos a milenios, la magnitú del calentamientu global va ser determinada principalmente poles emisiones antropogénicas de CO2.[156] Esto debe a que'l dióxidu de carbonu tien un tiempu de vida bien llargu na atmósfera.[156]

Estabilizar la temperatura medio global riquiría amenorgar les emisiones antropogénicas de CO2.[156] Amenorgamientos nes emisiones antropogénicas d'otros gases d'efeutu ivernaderu tamién sería necesariu.[156][157] Respectu al CO2, les emisiones antropogénicas precisaríen amenorgase en más del 80 % al respeutive del so nivel máximu.[156] Inclusive si esto llográrase, les temperatures globales permaneceríen cercanes al so nivel más altu por munchos sieglos.[156]

Impautos abruptos y a gran escala

editar

El cambéu climáticu podría resultar en cambeos globales a gran escala en sistemes sociales y naturales.[158] Dos exemplos son la acidificación de los océanos causada pol aumentu nes concentraciones atmosfériques de dióxidu de carbonu y el derretimiento enllargáu de les calotas de xelu, que contribúi a la xubida del nivel del mar.[159]

Dellos cambeos a gran escala podríen asoceder abruptamente, esto ye, nun curtiu periodu de tiempu, y tamién podríen ser irreversibles. Un exemplu d'un cambéu climáticu abrupto ye la rápida lliberación de metanu y dióxidu de carbonu del permafrost, lo que llevaría a un calentamientu global amplificáu.[160][161] La comprensión científica del cambéu climáticu abrupto ye polo xeneral probe.[162] La probabilidá de cambeos abruptos pa delles retroalimentaciones rellacionaes col clima puede ser baxa.[160][163] Los factores que pueden aumentar la probabilidá d'un cambéu climáticu abrupto inclúin magnitúes mayores de calentamientu global, un calentamientu de mayor rapidez y el calentamientu sosteníu mientres periodos de tiempu más llargos.[163]

Efeutos reparaos y esperaos nos sistemes sociales

editar

Los efeutos del cambéu climáticu nos sistemes humanos, na so mayoría debíu al calentamientu o cambeos nos patrones de precipitación o dambos, detectáronse en tol mundu. La producción de trigu y maíz a nivel mundial viose afeutada pol cambéu climáticu. Ente que la producción de cultivos amontó en delles rexones de llatitúes medies, como'l Reinu Xuníu y nel nordeste de China, les perdes económiques debíes a fenómenos meteorolóxicos estremos aumentaron a nivel mundial. Hubo una mortalidá venceyada al cambéu de fríu a calor en delles rexones como resultancia del calentamientu. Los medios de subsistencia de los pueblos indíxenes del Árticu fueron alteriaos pol cambéu climáticu y hai evidencia emerxente de los impautos del cambéu climáticu nos medios de subsistencia de los pueblos indíxenes d'otres rexones. Los impautos rexonales del cambéu climáticu son agora observables en más llugares qu'antes, en tolos continentes y al traviés de les rexones oceániques.[164]

Los futuros impautos sociales del cambéu climáticu van ser desiguales.[165] Espérase que munchos riesgos aumenten con mayores magnitúes de calentamientu global.[166] Toles rexones tán en riesgu de sufrir impautos negativos.[167] Les zones de baxa llatitú y de menor desenvolvimientu enfrentar a los mayores peligros.[168] Los exemplos d'impautos inclúin:

  • Comida: La producción de cultivos probablemente va vese negativamente afeutada nos países de baxa llatitú, ente que los efeutos en llatitúes septentrionales pueden ser positivos o negativos.[169] Niveles de calentamientu global d'alredor de 4,6 °C en rellación colos niveles preindustriales podríen representar un gran peligru pa la seguridá alimentaria mundial y rexonal.[170]
  • Salú: Polo xeneral los impautos van ser más negativos que positivos[171] ya inclúin los efeutos del fenómenos meteorolóxicos estremos, lo que resulta en mancadures y perdes de vides humanes;[172] y los efeutos indireutos, como la desnutrición provocada poles males colleches.[173]

Enllena de hábitats

editar
 
Mapa amosando ónde pueden asoceder desastres naturales causaos o agravaos pol calentamientu global.

Nes islles pequeñu y grande deltes, de resultes del aumentu del nivel del mar espérase que inundaciones amenacien la infraestructura vital y asentamientos humanos.[174][175] Esto podría llevar a problemes de falta de vivienda en países con zones baxes como Bangladex, según la perda de patria de los habitantes de Maldives y Tuvalu.[176]

Posibles respuestes al cambéu climáticu

editar

Mitigación

editar
 
El gráficu de la derecha amuesa trés "víes" pa satisfaer l'oxetivu 2 °C de la CMNUCC , etiquetáu con "teunoloxía global", "soluciones descentralizaes" y "cambéu de consumu". Cada ruta amuesa cómo diverses midíes (por casu, la meyora de la eficiencia enerxética, un mayor usu de les enerxíes anovables) podríen contribuyir al amenorgamientu d'emisiones. Creitu de la imaxe: PBL Netherlands Environmental Assessment Agency.[177]

L'amenorgamientu de la magnitú del cambéu climáticu futuru llámase mitigación del cambéu climáticu.[178] El IPCC definir como les actividaes qu'amenorguen les emisiones de gas d'efeutu ivernaderu o ameyoren la capacidá de los sumidero de carbonu p'absorber gases d'efeutu ivernaderu de l'atmósfera.[179] Los estudios indiquen un importante potencial pa futuros amenorgamientos de les emisiones por aciu una combinación d'actividaes, tales como la caltenimientu d'enerxía, l'aumentu de la eficiencia enerxética y una mayor cobertoria de la demanda enerxética de la sociedá con fontes d'enerxía anovable y nuclear.[180] La mitigación climática tamién inclúi obres p'ameyorar los sumidorios naturales, como la reforestación.[180]

Col fin de llindar el calentamientu dientro del rangu inferior descritu nel "Resume pa responsables de polítiques" del IPCC,[181] ​​va ser necesariu adoptar polítiques que llinden les emisiones de gases d'efeutu ivernaderu a unu de los varios y bien distintos escenarios descritos nel informe completu.[182] Esto fadrá más y más difícil con cada añu de crecientes volúmenes d'emisiones y van ser necesaries midíes entá más drástiques nos últimos años pa estabilizar la concentración atmosférica deseyada de los gases d'efeutu ivernaderu. Les emisiones de dióxidu de carbón (CO2) rellacionaes a la enerxía en 2010 fueron los mayores de la hestoria, superando l'antigua marca de 2008.[183]

Adautación

editar

Otres respuestes polítiques inclúin l'adautación al cambéu climáticu. Esta pue ser planiada, yá seya en reacción o anticipación al cambéu climáticu, o bonal, esto ye, ensin intervención del gobiernu.[102] L'adautación planiada yá se ta produciendo de forma llindada.[180] Les barreres, llendes y costos de l'adautación futura nun s'entienden dafechu.[180]

Un conceutu rellacionáu cola adautación ye "capacidá d'adautación", que ye l'habilidá d'un sistema (humanu, natural o xestionaos) p'afaese al cambéu climáticu (incluyíos la variabilidá y estremos climáticos) pa moderar los daños potenciales, aprovechar les oportunidaes o faer frente a les consecuencies.[184] Un cambéu climáticu non apangáu (esto ye, el cambéu climáticu futuru ensin esfuercios pa llindar les emisiones de gases d'efeutu ivernaderu), al llargu plazu, probablemente va entepasar la capacidá de los sistemes naturales, xestionaos y humanos p'afaese.[185]

Les organizaciones medioambientales y figures públiques fixeron fincapié nos cambeos nel clima y los peligros que traen, amás de fomentar l'adautación a los cambeos nes necesidaes n'infraestructura xunto a l'amenorgamientu d'emisiones.[186]

Inxeniería climática

editar

La inxeniería climática (dacuando llamada pol términu más ampliu "geoingeniería"), ye'l cambéu apostáu del clima. Investigóse como una posible respuesta al calentamientu global, por casu, por la NASA[187] y la Royal Society.[188] Les téuniques so investigación xeneralmente pertenecen a categoríes de manexu de la radiación solar y la eliminación de dióxidu de carbonu, anque se suxirieron dellos otres estratexes. Un estudiu de 2014 investigó los métodos d'inxeniería climática más comunes y llegó a la conclusión de qu'o son ineficaces o tienen efeutos secundarios potencialmente graves y nun puede detenese ensin causar un rápidu cambéu climáticu.[189]

Discursu sobre'l calentamientu global

editar

Discutiniu políticu

editar
 
L'artículu 2 de la Convención Marco de les Naciones Xuníes refierse explícitamente a la "estabilización de les concentraciones de gases d'efeutu ivernaderu".[190] Col fin d'estabilizar la concentración atmosférica de CO2, les emisiones mundiales tendríen que ser amenorgaes drásticamente a partir del so nivel actual.[191]

La mayoría de los países son miembros de la Convención Marco de les Naciones Xuníes sobre'l Cambéu Climáticu (CMNUCC).[192] L'oxetivu últimu de la Convención ye prevenir una peligrosa interferencia humana nel sistema climáticu.[193] Como s'afirma na Convención, esto rique que les concentraciones de GEI estabilizar na atmósfera a un nivel nel que los ecosistemes puedan afaese naturalmente al cambéu climáticu, la producción d'alimentos nun se vea amenazada y el desenvolvimientu económicu pueda prosiguir d'una manera sostenible.[194] La Convención Marco alcordar en 1992, pero dende entós les emisiones globales aumentaron.[195] Mientres les negociaciones, el Grupu de los 77 (un grupu de cabildeo nes Naciones Xuníes que representa a 133 naciones en desenvolvimientu)[196]primió por un mandatu qu'esixera a los países desenvueltos "[tomar] la iniciativa" nel amenorgamientu de les sos emisiones.[197] Esto xustificó sobre la base de que: les emisiones del mundu desarrolláu contribuyeron más a l'acumuladura de GEI na atmósfera, les emisiones per cápita entá yeren relativamente baxes nos países en desenvolvimientu y les emisiones de los países en desenvolvimientu creceríen pa satisfaer les sos necesidaes de desenvolvimientu.[80]Esti mandatu estender nel Protocolu de Kyoto de la Convención Marco,[80] qu'entró en vixencia en 2005.[198]

Al ratificar el Protocolu de Kyoto, los países más desenvueltos aceptaron compromisos jurídicamente venceyantes de llindar les sos emisiones. Estos compromisos de primer ronda vencieron en 2012.[198] El presidente d'Estaos Xuníos George W. Bush refugó'l tratáu basándose en que "exime al 80 % del mundu, incluyíu los principales centros de población, como China y la India, de cumplimientu y causaría un grave dañu a la economía d'Estaos Xuníos".[196]

Na XV Conferencia sobre'l Cambéu Climáticu de la ONX, celebrada'l 2009 en Copenḥague, dellos miembros de la CMNUCC producieron el Alcuerdu de Copenhague.[199] Los miembros aliaos nel Alcuerdu (140 países, en payares de 2010)[200] aspiren llindar el futuru aumentu de la temperatura medio global per debaxo de 2 °C.[201] Una evaluación preliminar publicada en payares de 2010 pol Programa de Naciones Xuníes pal Mediu Ambiente (PNUMA) suxer una posible "fienda d'emisiones" ente los compromisos voluntarios asumíos nel Alcuerdu y los tayos necesarios les emisiones pa tener una oportunidá "probable" (mayor del 66 %) de cumplir l'oxetivu de 2 °C.[200] La evaluación de PNUMA toma l'oxetivu de los 2 °C en rellación al nivel de temperatura medio global preindustrial. Pa tener una oportunidá probable de cumplir l'oxetivu de 2 °C, los estudios d'evaluación xeneralmente indiquen la necesidá de que les emisiones globales lleguen al so picu enantes de 2020, con amenorgamientos sustanciales de les emisiones a partir d'entós.

La XVI Conferencia (COP 16) celebrar en Cancún el 2010. Produció un alcuerdu, non un tratáu venceyante, que les partes tienen d'adoptar midíes urxentes p'amenorgar les emisiones de gases d'efeutu ivernaderu pa cumplir l'oxetivu de llindar el calentamientu global a 2 °C percima de les temperatures preindustriales. Tamién reconoció la necesidá de considerar el fortalecimientu de la meta a un aumentu permediu global de 1,5 °C.[202]

Discutiniu científicu

editar

La mayoría de los científicos ta d'alcuerdu en que los seres humanos tán contribuyendo al cambéu climáticu reparáu.[77][203] Un metaestudio d'artículos académicos sobre'l calentamientu global publicaos ente 1991 y 2011 y accesibles dende Web of Knowledge atopó que, ente aquellos que los sos resumes espresaron una postura sobre la causa del calentamientu global, el 97,2 % sofitó'l consensu de que ye antropogénico (producíu pol home).[204] Nun artículu d'ochobre de 2011 publicáu na International Journal of Public Opinion Research, los investigadores de la Universidá George Mason analizaron los resultaos d'una encuesta realizada a 489 científicos estauxunidenses que trabayen nel mundu académicu, el gobiernu y la industria. De los encuestaos, el 97% tuvo d'alcuerdu en que les temperatures globales aumentaron nel sieglu pasáu y el 84% coincidió en que "l'efeutu ivernaderu causáu pol home" ta asocediendo agora, namái'l 5% tuvo discrepó que l'actividá humana ye una causa importante del calentamientu global.[205][206] Les academies nacionales de ciencia fixeron un llamáu a los líderes mundiales pa crear polítiques qu'amenorguen les emisiones globales.[207]

Na lliteratura científica, esiste un fuerte consensu de que les temperatures superficiales globales aumentaron nes últimes décades y que l'enclín débese principalmente a les emisiones antropogénicas de gases d'efeutu ivernaderu. Nengún cuerpu científicu de prestíu nacional o internacional ta en desalcuerdu con esta opinión.[208][209]

Discutiniu del públicu y nos medios de mases

editar

La discutiniu del calentamientu global referir a una variedá de disputes, sustancialmente más pronunciáu nos medios de comunicación de mases que na lliteratura científica,[210][211] con al respeutive de la naturaleza, les causes y consecuencies del calentamientu global. Les cuestiones en disputa inclúin les causes de la medría de la temperatura media del aire mundial, especialmente dende la metá del sieglu 20, si esti enclín de calentamientu nun tien precedentes o ta dientro de les variaciones climátiques normales, si la humanidá contribuyó significativamente a ella y si l'aumentu ye total o parcialmente una artefautu de midíes probes. Disputes adicionales referir a les estimaciones de la sensibilidá climática, les predicciones del calentamientu adicional y cuálos van ser les consecuencies del calentamientu global.

A partir de 1990-1997 nos Estaos Xuníos, think tanks conservadores movilizar pa oxetar la llexitimidá del calentamientu global como un problema social. Estos cuestionaron la evidencia científica, sostuvieron que'l calentamientu global va ser benéficu y afirmaron que les soluciones propuestes fadríen más dañu que bien.[212]

Delles persones cuestionen aspeutos de la ciencia del cambéu climáticu.[203][213] Organizaciones tales como'l llibertariu Competitive Enterprise Institute, comentaristes conservadores y delles empreses como ExxonMobil impugnaron los escenarios IPCC de cambéu climáticu, financiáu a científicos que disienten col consensu científicu y aprovíu les sos propies proyeiciones del costu económicu de controles más estrictos.[214][215][216][217] Delles compañíes de combustibles fósiles retayaron los sos esfuercios nos últimos años[218] o entá pidieron polítiques p'amenorgar el calentamientu global.[219]

Sondeos de la opinión pública

editar

En 2007-2008 Gallup Polls encuestó 127 países. Más d'un terciu de la población mundial inoraben el calentamientu global. Les poblaciones de países en desenvolvimientu yeren menos conscientes que les naciones desenvueltes, y los africanos yeren los menos conscientes. Ente les persones conscientes, América Llatina ye líder na creencia de que los cambeos de temperatura son la resultancia de les actividaes humanes, ente que n'África, partes d'Asia y l'Oriente Mediu y dellos países de la ex Xunión Soviética destaca la creencia opuesta.[220] Hai una significativu contraste nes opiniones del conceutu y de la respuesta apropiada ente Europa y Estaos Xuníos. Nick Pidgeon de la Universidá de Cardiff dixo que "los resultaos amuesen les distintes etapes de compromisu sobre'l calentamientu global a cada llau del Atlánticu" y amestó: "L'alderique n'Europa ye sobre qué midíes tienen de tomase, ente que munchos nos EE.XX. inda alderiquen si'l cambéu climáticu ta asocediendo".[221][222]

Una encuesta de 2010 pola Office for National Statistics atopó que'l 75 % de los británicos taba siquier "abondo convencíu" de que'l clima mundial ta camudando, en comparanza col 87 % nuna encuesta similar en 2006.[223] Una encuesta d'ICM de xineru de 2011 atopó que'l 83 % de los británicos consideraba'l cambéu climáticu como una amenaza actual o inminente, ente que el 14 % dixo que nun yera una amenaza. Les opinión pública británica caltener ensin cambeos respeuto d'una encuesta d'agostu de 2009 que fizo la mesma entruga, anque hubo una llixera polarización de puntos de vista opuestos.[224]

Pal añu 2010, con 111 países encuestaos, Gallup determinó qu'hubo un amenorgamientu sustancial nel númberu d'estauxunidenses y europeos que consideraron el calentamientu global como una seria amenaza. Nos EE.XX., solo un pocu más de la metá de la población (53 %) considerar agora como una seria esmolición pa ellos mesmos o les sos families; esto foi 10 puntos per debaxo de la encuesta de 2008 (63 %). América Llatina tuvo'l mayor aumentu de la esmolición: un 73 % afirmó que'l calentamientu global ye una seria amenaza pa les sos families.[225] Esta encuesta global tamién atopó que les persones son más propenses a atribuyir el calentamientu global a les actividaes humanes qu'a causes naturales, sacante nos EE.XX., onde cuasi la metá (47 %) de la población atribúi'l calentamientu global a causes naturales.[226]

Una encuesta de marzu-mayu de 2013 realizada por Pew Research Center for the People & the Press entrugó a 39 países sobre les amenaces globales. Acordies col 54 % de los encuestaos, el calentamientu global atopar ente les mayores amenaces globales percibíes.[227] Nuna encuesta de xineru de 2013, Pew atopó que'l 69 % de los estauxunidenses dicen que nun hai pruebes sólides de que la temperatura medio de la Tierra túvose caleciendo mientres les últimes décades, seis puntos adicionales dende payares de 2011 y dolce dende 2009.[228]

Etimoloxía

editar

Según Erik M. Conway, el "calentamientu global" (global warming) convertir nel términu popular dominante depués de xunu de 1988, cuando'l científicu del clima de la NASA James Hansen utilizó'l términu nun testimoniu ante'l Congresu[229] cuando dixo: "El calentamientu global llegó a un nivel tal que podemos atribuyir con un altu grau d'enfotu una rellación de causa y efeutu ente l'efeutu ivernaderu y el calentamientu reparáu".[230] Conway afirma qu'esti testimoniu foi llargamente espublizáu nos medios de comunicación y darréu el "calentamientu global" convertir nel términu d'usu común tantu pola prensa y el públicu. Sicasí, tamién señala que'l "cambéu climáticu global" ye'l términu más científicamente rigorosu, porque los cambeos nos sistemes de la Tierra nun se llinden a les temperatures superficiales.[229]

Ver tamién

editar

Notes y referencies

editar
Notes
  1. Les revistes científiques usen la espresión «calentamientu global» pa describir una medría na temperatura media global de la superficie terrestre y la mayoría de les fontes con autoridá am̟ás llenden el términu a tales medríes causaes por actividaes humanes o gases d'efeutu ivernaderu.
  2. La declaración conxunta de 2001 foi roblada poles academies nacionales de ciencies d'Australia, Bélxica, Brasil, Canadá, el Caribe, la República Popular de China, Francia, Alemaña, India, Indonesia, Irlanda, Italia, Malasia, Nueva Zelanda, Suecia y el Reinu Xuníu.[10] Xúnense a la declaración de 2005 Xapón, Rusia y Estaos Xuníos. Siguiéronlu Méxicu y Sudáfrica na declaración de 2007. Network of African Science Academies y Polish Academy of Sciences fixeron declaraciones separaes. Les sociedaes de científicos especialistes inclúin American Astronomical Society, American Chemical Society, American Geophysical Union, American Institute of Physics, American Meteorological Society, American Physical Society, American Quaternary Association, Australian Meteorological and Oceanographic Society, Canadian Foundation for Climate and Atmospheric Sciences, Canadian Meteorological and Oceanographic Society, European Academy of Sciences and Arts, European Geosciences Union, European Science Foundation, Geological Society of America, Geological Society of Australia, Geological Society of London-Stratigraphy Commission, InterAcademy Council, International Union of Geodesy and Geophysics, International Union for Quaternary Research, National Association of Geoscience Teachers, National Research Council (US), Royal Meteorological Society y World Meteorological Organization.
  3. La Tierra yá esperimentó cuasi la metá del 0,8 °C descritu nel Alcuerdu de Cancún. Nos postreros 100 años, la temperatura medio de la superficie de la Tierra aumentó n'aprosimao 2,0 °C, dos tercios de los cualos asocedieron en solo les últimes trés décades.[26]
  4. L'efeutu ivernaderu produz un aumentu de la temperatura mundial permediu d'alredor de 33 ° C en comparanza coles predicciones de cuerpu prietu ensin l'efeutu ivernaderu, non una temperatura medio de la superficie de 33 ° C. La temperatura medio de la superficie del planeta ye d'aproximao 14 ° C.
  5. Un aumentu de la temperatura dende 10 °C a 20 °C non ye una duplicación de la temperatura absoluto; un aumentu a partir de (273 + 10) K = 283 K a (273 + 20) K = 293 K ye un aumentu de (293-283)/283 = 3,5 %.
Referencies
  1. Hartmann, D. L.; Klein Tank, A. M. G.; Rusticucci, M. (2013). FAQ 2.1 "2: Observations: Atmosphere and Surface" (PDF). IPCC WGI AR5 (Report). Evidence for a warming world comes from multiple independent climate indicators, from high up in the atmosphere to the depths of the oceans. They include changes in surface, atmospheric and oceanic temperatures; glaciers; snow cover; sea ice; sea level and atmospheric water vapour. Scientists from all over the world have independently verified this evidence many times.
  2. «Myth vs Facts....». EPA (US).The U.S. Global Change Research Program, the National Academy of Sciences, and the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) have each independently concluded that warming of the climate system in recent decades is 'unequivocal'. This conclusion is not drawn from any one source of data but is based on multiple lines of evidence, including three worldwide temperature datasets showing nearly identical warming trends as well as numerous other independent indicators of global warming (e.g., rising sea levels, shrinking Arctic sea ice).
  3. Rhein, M.; Rintoul, S. R. (2013). "3: Observations: Ocean" (PDF). IPCC WGI AR5 (Report). p. 257. Ocean warming dominates the global energy change inventory. Warming of the ocean accounts for about 93% of the increase in the Earth's energy inventory between 1971 and 2010 (high confidence), with warming of the upper (0 to 700 m) ocean accounting for about 64% of the total. Melting ice (including Arctic sea ice, ice sheets and glaciers) and warming of the continents and atmosphere account for the remainder of the change in energy.
  4. IPCC, Climate Change 2013: The Physical Science Basis - Summary for Policymakers, Observed Changes in the Climate System, p. 2, in IPCC AR5 WG1 2013. "Warming of the climate system is unequivocal, and since the 1950s, many of the observed changes labre unprecedented over decades to millennia."
  5. 5,0 5,1 «CLIMATE CHANGE 2014: Synthesis Report. Summary for Policymakers». IPCC. Archiváu dende l'orixinal, el 2015-02-27. Consultáu'l 7 de marzu de 2015. «The following terms have been used to indicate the assessed likelihood of an outcome or a result: virtually certain 99–100% probability, very likely 90–100%, likely 66–100%, about as likely as not 33–66%, unlikely 0–33%, very unlikely 0–10%, exceptionally unlikely 0–1%. Additional terms (extremely likely: 95–100%, more likely than not >50–100%, more unlikely than likely 0–<50% and extremely unlikely 0–5%) may also be used when appropriate.»
  6. «CLIMATE CHANGE 2014: Synthesis Report. Summary for Policymakers». IPCC. Consultáu'l 7 de marzu de 2015. «The evidence for human influence on the climate system has grown since the Fourth Assessment Report (AR4). It is extremely likely that more than half of the observed increase in global average surface temperature from 1951 to 2010 was caused by the anthropogenic increase in greenhouse gas concentrations and other anthropogenic forcings together»
  7. America's Climate Choices: Panel on Advancing the Science of Climate Change; National Research Council (2010). Advancing the Science of Climate Change. ISBN 0-309-14588-0.
  8. Stocker et al., Technical Summary, in IPCC AR5 WG1 2013.
  9. «Joint Science Academies' Statement» (PDF). Archiváu dende l'orixinal, el 2013-09-09. Consultáu'l 6 de xineru de 2014.
  10. Kirby, Alex (17 de mayu de 2001). «Science academies back Kyoto». BBC News. http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/1335872.stm. Consultáu'l 27 de xunetu de 2011. 
  11. Parry, M.L., et al., «Technical summary», Box TS.6. The main projected impacts for regions, http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/ts.html , in IPCC AR4 WG2 2007, pp. 59–63
  12. Solomon et al., Technical Summary, [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/tssts-5-3.html Section TS.5.3: Rexonal-Scale Projections], in IPCC AR4 WG1 2007.
  13. «Expansion of the Hadley cell under global warming» (PDF). Geophysical Research Letters 34 (6):  p. L06805. 2007. doi:10.1029/2006GL028443. Bibcode2007GeoRL..3406805L. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1029/2006GL028443/abstract. 
  14. On snowfall:
  15. Battisti, David (2009). «Historical warnings of future food insecurity with unprecedented seasonal heat». Science 323 (5911):  páxs. 240–4. doi:10.1126/science.1164363. PMID 19131626. http://www.sciencemag.org/content/323/5911/240.short. Consultáu'l 13 d'abril de 2012. 
  16. US NRC 2012, p. 31
  17. United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) (2011). «Status of Ratification of the Convention». UNFCCC (UNFCCC Secretariat: Bonn, Germany). http://unfccc.int/essential_background/convention/status_of_ratification/items/2631.php. . Most countries in the world are Parties to the United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC), which has adopted the 2 °C target. As of 25 November 2011, there are 195 parties (194 states and 1 rexonal economic integration organization (the European Union)) to the UNFCCC.
  18. «Article 2». The United Nations Framework Convention on Climate Change. «The ultimate objective of this Convention and any related llegal instruments that the Conference of the Parties may adopt is to achieve, in accordance with the relevant provisions of the Convention, stabilization of greenhouse gas concentrations in the atmosphere at a level that would prevent dangerous anthropogenic interference with the climate system. Such a level should be achieved within a time-frame sufficient to allow ecosystems to adapt naturally to climate change, to ensure that food production is not threatened and to enable economic development to proceed in a sustainable manner. Such a level should be achieved within a time-frame sufficient to allow ecosystems to adapt naturally to climate change, to ensure that food production is not threatened and to enable economic development to proceed in a sustainable manner», excerpt from the founding international treaty that took force on 21 March 1994.
  19. 19,0 19,1 United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) (2005). «Sixth compilation and synthesis of initial national communications from Parties not included in Annex I to the Convention. Note by the secretariat. Executive summary» (PDF). United Nations Office at Geneva (Geneva (Switzerland)). http://unfccc.int/resource/docs/2005/sbi/eng/18.pdf. 
  20. Gupta, S. et al. 13.2 Climate change and other related policies Archiváu 2013-03-09 en Wayback Machine, in IPCC AR4 WG3 2007.
  21. Ch 4: Climate change and the energy outlook., in IEA 2009, pp. 173–184 (páxs.175-186 of PDF)
  22. 22,0 22,1 United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) (2011). «Compilation and synthesis of fifth national communications. Executive summary. Note by the secretariat» (PDF). United Nations Office at Geneva (Geneva (Switzerland)). http://unfccc.int/resource/docs/2011/sbi/eng/inf01.pdf. 
  23. Adger, et al., Chapter 17: Assessment of adaptation practices, options, constraints and capacity, Archiváu 2018-11-03 en Wayback Machine Executive summary, in IPCC AR4 WG2 2007.
  24. 6. Generating the funding needed for mitigation and adaptation (PDF), in World Bank (2010). «[http://econ.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTDEC/EXTRESEARCH/EXTWDRS/EXTWDR2010/0,,contentMDK:21969137 ~menuPK:5287816~pagePK:64167689~piPK:64167673~theSitePK:5287741,00.html World Development Report 2010: Development and Climate Change]». The International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank (Washington, D.C., USA):  páxs. 262–263. http://econ.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTDEC/EXTRESEARCH/EXTWDRS/EXTWDR2010/0,,contentMDK:21969137 ~menuPK:5287816~pagePK:64167689~piPK:64167673~theSitePK:5287741,00.html. 
  25. 25,0 25,1 United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) (2011). «Conference of the Parties – Sixteenth Session: Decision 1/CP.16: The Cancun Agreements: Outcome of the work of the Ad hoc Working Group on Long-term Cooperative Action under the Convention (English): Paragraph 4» (PDF). UNFCCC (UNFCCC Secretariat: Bonn, Germany):  p. 3. http://unfccc.int/resource/docs/2010/cop16/eng/07a01.pdf#page=2.  "(...) deep cuts in global greenhouse gas emissions are required according to science, and as documented in the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, with a view to reducing global greenhouse gas emissions so as to hold the increase in global average temperature below 2 °C above preindustrial levels"
  26. (2011) America's Climate Choices, páx. 15. ISBN 978-0-309-14585-5.
  27. Rhein, M., et al. (7 de xunu de 2013): Box 3.1, in: Chapter 3: Observations: Ocean (final draft accepted by IPCC Working Group I), páxs.11-12 (páxs.14-15 of PDF chapter), in: IPCC AR5 WG1 2013
  28. IPCC (11 de payares de 2013): D.3 Detection and Attribution of Climate Change, in: Summary for Policymakers (finalized version), p.15, in: IPCC AR5 WG1 2013
  29. 29,0 29,1 NASA (16 de xineru de 2015). «NASA, NOAA Find 2014 Warmest Year in Modern Record».
  30. Trenberth et al., Ch. 3, Observations: Atmospheric Surface and Climate Change Archiváu 2017-09-24 en Wayback Machine, Section 3.2.2.2: Urban Heat Islands and Land Use Effects Archiváu 2014-05-12 en Wayback Machine, p. 244 Archiváu 2017-10-23 en Wayback Machine, in IPCC AR4 WG1 2007.
  31. Jansen et al., Ch. 6, Palaeoclimate Archiváu 2013-11-25 en Wayback Machine, Section 6.6.1.1: What Do Reconstructions Based on Palaeoclimatic Proxies Show? Archiváu 2015-03-28 en Wayback Machine, páxs. 466–478, in IPCC AR4 WG1 2007.
  32. 32,0 32,1 32,2 32,3 Kennedy, J.J., et al. (2010). «How do we know the world has warmed? in: 2. Global Climate, in: State of the Climate in 2009». Bull.Amer.Meteor.Soc. 91 (7):  p. 26. Archivado del original el 2015-08-20. https://web.archive.org/web/20150820035443/http://www.ncdc.noaa.gov/bams-state-of-the-climate/2009.php. Consultáu'l 2015-11-17. 
  33. Kennedy, C. (10 de xunetu de 2012). «ClimateWatch Magacín >> State of the Climate: 2011 Global Sea Level». NOAA Climate Services Portal. http://www.climatewatch.noaa.gov/article/2012/2011-state-of-the-climate-sea-level. 
  34. Direct Observations of Recent Climate Change., in IPCC AR4 WG1 2007
  35. B. Current knowledge about observed impacts of climate change on the natural and human environment., in IPCC AR4 WG2 2007
  36. Rosenzweig, C., et al.. [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/ch1s1-3-5-1.html Sec 1.3.5.1 Changes in phenology]., in IPCC AR4 WG2 2007, p. 99
  37. Trenberth et al., Chap 3, Observations: Atmospheric Surface and Climate Change Archiváu 2017-09-24 en Wayback Machine, Executive Summary, p. 237 Archiváu 2017-10-23 en Wayback Machine, in IPCC AR4 WG1 2007.
  38. Rowan T. Sutton, Buwen Dong, Jonathan M. Gregory (2007). «Land/sea warming ratio in response to climate change: IPCC AR4 model results and comparison with observations». Geophysical Research Letters 34 (2):  páxs. L02701. Bibcode2007GeoRL..3402701S. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1029/2006GL028164/abstract. Consultáu'l 19 de setiembre de 2007. 
  39. Carl, Wunsch (payares de 2005). «The Total Meridional Heat Flux and Its Oceanic and Atmospheric Partition». Journal of Climate 18 (21):  páxs. 4374–4380. doi:10.1175/JCLI3539.1. Bibcode2005JCli...18.4374W. http://ocean.mit.edu/~cwunsch/papersonline/wunschjclim2005.pdf. Consultáu'l 25 d'abril de 2013. 
  40. Feulner, Georg (marzu de 2013). «On the Origin of the Surface Air Temperature Difference Between the Hemispheres in Earth's Present-Day Climate». Journal of Climate 26:  páxs. 130325101629005. doi:10.1175/JCLI-D-12-00636.1. http://journals.ametsoc.org/doi/abs/10.1175/JCLI-D-12-00636.1. Consultáu'l 25 d'abril de 2013. 
  41. «TS.3.1.2 Spatial Distribution of Changes in Temperature, Circulation and Related Variables - AR4 WGI Technical Summary». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-10-11.
  42. Ehhalt et al., Chapter 4: Atmospheric Chemistry and Greenhouse Gases, Section 4.2.3.1: Carbon monoxide (CO) and hydrogen (H2) Archiváu 2012-04-09 en Wayback Machine, p. 256 Archiváu 2012-01-17 en Wayback Machine, in IPCC TAR WG1 2001.
  43. Meehl, Gerald A. (18 de marzu de 2005). «How Much More Global Warming and Sea Level Rise» (PDF). Science 307 (5716):  páxs. 1769–1772. doi:10.1126/science.1106663. PMID 15774757. Bibcode2005Sci...307.1769M. http://www.sciencemag.org/cgi/reprint/307/5716/1769.pdf. Consultáu'l 11 de febreru de 2007. 
  44. «2014 officially the hottest year on record». The Guardian (16 de xineru de 2015).
  45. Cole, Steve. «[https://web.archive.org/web/20200103225235/https://www.nasa.gov/topics/earth/features/2010-warmest-year.html NASA – NASA Research Finds 2010 Tied for Warmest Year on Record]» (Feature). NASA. Archiváu dende l'orixinal, el 2020-01-03. Consultáu'l 3 de marzu de 2011.
  46. Hansen, James Y. (12 de xineru de 2006). «Goddard Institute for Space Studies, GISS Surface Temperature Analysis». NASA Goddard Institute for Space Studies. Consultáu'l 17 de xineru de 2007.
  47. «State of the Climate: Global Analysis for Annual 2009» (15 de xineru de 2010). Archiváu dende l'orixinal, el 2014-12-19. Consultáu'l 3 de mayu de 2011.
  48. Changnon, Stanley A. (2000). El Neñu, 1997–1998: The Climate Event of the Century. ISBN 0-19-513552-0.
  49. England, Matthew (febreru de 2014). «Recent intensification of wind-driven circulation in the Pacific and the ongoing warming hiatus». Nature Climate Change 4:  páxs. 222–227. doi:10.1038/nclimate2106. 
  50. Knight, J. (agostu 2009). «Do Global Temperature Trends Over the Last Decade Falsify Climate Predictions? [in "State of the Climate in 2008" (PDF). Bull.Amer.Meteor.Soc. 90 (8):  páxs. S75–S79. http://www.metoffice.gov.uk/media/pdf/j/j/global_temperatures_09.pdf. Consultáu'l 13 d'agostu de 2011. 
  51. Global temperature slowdown – not an end to climate change. Consultáu'l 20 de marzu de 2011.
  52. «NOAA National Climatic Data Center, State of the Climate: Global Analysis for Annual 2011». NOAA (19 de xineru de 2012). Archiváu dende l'orixinal, el 2012-01-22. Consultáu'l 31 de xineru de 2012.
  53. Group (28 de payares de 2004). «Forcings (filed under: Glossary)». RealClimate.
  54. Pew Center on Global Climate Change / Center for Climate and Energy Solutions (setiembre de 2006). «Science Brief 1: The Causes of Global Climate Change». Center for Climate and Energy Solutions (Arlington, Virginia, USA). http://www.c2ye.org/docUploads/PewSB1-Attribution-SMALL_102606.pdf. , p.2
  55. US NRC 2012, p. 9
  56. 56,0 56,1 Hegerl et al., Chapter 9: Understanding and Attributing Climate Change Archiváu 2011-11-28 en Wayback Machine, Section 9.4.1.5: The Influence of Other Anthropogenic and Natural Forcings Archiváu 2014-09-23 en Wayback Machine, in IPCC AR4 WG1 2007, pp. 690–691. "Recent estimates indicate a relatively small combined effect of natural forcings on the global mean temperature evolution of the second half of the 20th century, with a small net cooling from the combined effects of solar and volcanic forcings." p. 690 Archiváu 2018-05-08 en Wayback Machine
  57. «Recent Warming Reverses Long-Term Arctic Cooling». Science 325 (5945):  páxs. 1236–1239. 2009. doi:10.1126/science.1173983. PMID 19729653. 
    «Arctic Warming Overtakes 2,000 Years of Natural Cooling». UCAR (3 de setiembre de 2009). Consultáu'l 8 de xunu de 2011.
    Bello, David (4 de setiembre de 2009). «Global Warming Reverses Long-Term Arctic Cooling». Scientific American. http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=global-warming-reverses-arctic-cooling. Consultáu'l 8 de xunu de 2011. 
    «Proxy-based reconstructions of hemispheric and global surface temperature variations over the past two millennia». Proceedings of the National Academy of Sciences 105 (36):  páxs. 13252–7. 2008. doi:10.1073/pnas.0805721105. PMID 18765811. 
  58. Tyndall, John (1861). «On the Absorption and Radiation of Heat by Gases and Vapours, and on the Physical Connection of Radiation, Absorption, and Conduction». Philosophical Magacín. 4 22:  páxs. 169–94, 273–85. http://nsdl.org/sites/classic_articles/Article3.htm. Consultáu'l 8 de mayu de 2013. 
  59. Weart, Spencer. «The Carbon Dioxide Greenhouse Effect». The Discovery of Global Warming. American Institute of Physics. Archiváu dende l'orixinal, el 2016-11-11. Consultáu'l 21 d'abril de 2009.
  60. The Callendar Effect: the life and work of Guy Stewart Callendar (1898–1964) Amer Meteor Soc., Boston. ISBN 978-1-878220-76-9
  61. -y Treut et al.. FAQ 1.1., p. 97 Archiváu 2018-11-26 en Wayback Machine, in IPCC AR4 WG1 2007: "To emit 240 W m–2, a surface would have to have a temperature of around −19 °C. This is much colder than the conditions that actually exist at the Earth's surface (the global mean surface temperature is about 14 °C). Instead, the necessary −19 °C is found at an altitude about 5 km above the surface."
  62. Blue, Jessica. What is the Natural Greenhouse Effect?. Archivado del original el 2013-05-30. https://web.archive.org/web/20130530025635/http://greenliving.nationalgeographic.com/natural-greenhouse-effect-2658.html. Consultáu'l 27 de mayu de 2013. 
  63. Kiehl, J.T. (1997). «Earth's Annual Global Mean Energy Budget» (PDF). Bulletin of the American Meteorological Society 78 (2):  páxs. 197–208. doi:10.1175/1520-0477(1997)078<0197:EAGMEB>2.0.CO;2. ISSN 1520-0477. Bibcode1997BAMS...78..197K. Archivado del original el 2005-05-19. https://web.archive.org/web/20050519080336/http://www.atmo.arizona.edu/students/courselinks/spring04/atmo451b/pdf/RadiationBudget.pdf. Consultáu'l 21 d'abril de 2009. 
  64. Schmidt, Gavin (6 d'abril de 2005). «Water vapour: feedback or forcing?». RealClimate. Consultáu'l 21 d'abril de 2009.
  65. Russell, Randy (16 de mayu de 2007). «The Greenhouse Effect & Greenhouse Gases». University Corporation for Atmospheric Research Windows to the Universe. Archiváu dende l'orixinal, el 2010-03-28. Consultáu'l 27 d'avientu de 2009.
  66. EPA. «Recent Climate Change: Atmosphere Changes». Climate Change Science Program. United States Environmental Protection Agency. Consultáu'l 21 d'abril de 2009.
  67. Spahni, Renato (payares de 2005). «Atmospheric Methane and Nitrous Aferruñe of the Late Pleistocene from Antarctic Ice Cores». Science 310 (5752):  páxs. 1317–1321. doi:10.1126/science.1120132. PMID 16311333. Bibcode2005Sci...310.1317S. 
  68. Siegenthaler, Urs (payares de 2005). «Stable Carbon Cycle–Climate Relationship During the Late Pleistocene» (PDF). Science 310 (5752):  páxs. 1313–1317. doi:10.1126/science.1120130. PMID 16311332. Bibcode2005Sci...310.1313S. http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/310/5752/1313. Consultáu'l 25 d'agostu de 2010. 
  69. Petit, J. R. (3 de xunu de 1999). «Climate and atmospheric history of the past 420,000 years from the Vostok ice core, Antarctica» (PDF). Nature 399 (6735):  páxs. 429–436. doi:10.1038/20859. Bibcode1999Natur.399..429P. Archivado del original el 2017-11-17. https://web.archive.org/web/20171117025013/http://www.daycreek.com/dc/images/1999.pdf. Consultáu'l 27 d'avientu de 2009. 
  70. «High-resolution carbon dioxide concentration record 650,000–800,000 years before present». Nature 453 (7193):  páxs. 379–382. 2008. doi:10.1038/nature06949. PMID 18480821. 
  71. «Atmospheric carbon dioxide concentrations over the past 60 million years». Nature 406 (6797):  páxs. 695–699. 2000. doi:10.1038/35021000. PMID 10963587. 
  72. IPCC, Summary for Policymakers Archiváu 2016-03-07 en Wayback Machine, Concentrations of atmospheric greenhouse gases... Archiváu 2004-01-03 en Wayback Machine, p. 7 Archiváu 2013-01-13 en Wayback Machine, in IPCC TAR WG1 2001.
  73. -y Quéré, C. (2 d'avientu de 2012). «The global carbon budget 1959–2011». Earth System Science Data Discussions 5 (2):  páxs. 1107–1157. doi:10.5194/essdd-5-1107-2012. Bibcode2012ESSDD...5.1107L. 
  74. «Carbon dioxide passes symbolic mark». BBC. 10 de mayu de 2013. https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-22486153. Consultáu'l 27 de mayu de 2013. 
  75. Pilita Clark (10 de mayu de 2013). «CO2 at highest level for millions of years». The Financial Times. http://www.ft.com/cms/s/0/y00ba374-b9a4-11y2-bc57-00144feabdc0.html#axzz2UIWM791L. Consultáu'l 27 de mayu de 2013. 
  76. Rogner, H.-H., et al., Chap. 1, Introduction Archiváu 2018-11-02 en Wayback Machine, Section 1.3.1.2: Intensities Archiváu 2018-11-03 en Wayback Machine, in IPCC AR4 WG3 2007.
  77. 77,0 77,1 NRC. «Understanding and Responding to Climate Change» páx. 2. Board on Atmospheric Sciences and Climate, US National Academy of Sciences. Archiváu dende l'orixinal, el 2017-10-11. Consultáu'l 9 de payares de 2010.
  78. World Bank (2010). World Development Report 2010: Development and Climate Change. ISBN 978-0-8213-7987-5. Consultáu'l 6 d'abril de 2010.
  79. Banuri et al., Chapter 3: Equity and Social Considerations, Section 3.3.3: Patterns of greenhouse gas emissions, and Box 3.1, páxs. 92–93 Archiváu 2017-10-11 en Wayback Machine in IPCC SAR WG3 1996.
  80. 80,0 80,1 80,2 Liverman, D.M. (2008). «Conventions of climate change: constructions of danger and the dispossession of the atmosphere» (PDF). Journal of Historical Geography 35 (2):  páxs. 279–296. doi:10.1016/j.jhg.2008.08.008. Archivado del original el 2014-09-12. https://web.archive.org/web/20140912161138/http://www.environment.arizona.edu/files/env/profiles/liverman/liverman-2009-jhg.pdf. Consultáu'l 10 de mayu de 2011. 
  81. Fisher et al., Chapter 3: Issues related to mitigation in the long-term context Archiváu 2018-11-16 en Wayback Machine, Section 3.1: Emissions scenarios: Issues related to mitigation in the long term context Archiváu 2018-11-18 en Wayback Machine in IPCC AR4 WG3 2007.
  82. Morita, Chapter 2: Greenhouse Gas Emission Mitigation Scenarios and Implications Archiváu 2013-07-06 en Wayback Machine, Section 2.5.1.4: Emissions and Other Results of the SRES Scenarios Archiváu 2016-06-02 en Wayback Machine, in IPCC TAR WG3 2001.
  83. Rogner et al., Ch. 1: Introduction Archiváu 2018-11-02 en Wayback Machine, Figure 1.7 Archiváu 2018-11-03 en Wayback Machine, in IPCC AR4 WG3 2007.
  84. IPCC, Summary for Policymakers Archiváu 2012-01-17 en Wayback Machine, Introduction, paragraph 6 Archiváu 2006-03-11 en Wayback Machine, in IPCC TAR WG3 2001.
  85. Prentence et al., Chapter 3: The Carbon Cycle and Atmospheric Carbon Dioxide Archiváu 2011-12-24 en Wayback Machine Executive Summary Archiváu 2009-12-07 en Wayback Machine, in IPCC TAR WG1 2001.
  86. Newell, P.J., 2000: Climate for change: non-state actors and the global politics of greenhouse. Cambridge University Press, ISBN 0-521-63250-1.
  87. Talk of the Nation. «Americans Fail the Climate Quiz». Npr.org. Consultáu'l 27 d'avientu de 2011.
  88. Shindell, Drew (2006). «Role of tropospheric ozone increases in 20th-century climate change». Journal of Geophysical Research 111 (D8):  páxs. D08302. doi:10.1029/2005JD006348. Bibcode2006JGRD..11108302S. 
  89. (2007) Climate Change 2007: Working Group I: The Physical Science Basis. ISBN 978-0-521-88009-1.
  90. «Global warming in the twenty-first century: an alternative scenario». Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 97 (18):  páxs. 9875–80. 2000. doi:10.1073/pnas.170278997. PMID 10944197. Bibcode2000PNAS...97.9875H. 
  91. «Global and regional climate changes due to black carbon». Nature Geoscience 1 (4):  páxs. 221–227. 2008. doi:10.1038/ngeo156. Bibcode2008NatGe...1..221R. 
  92. V. Ramanathan and G. Carmichael, supra note 1, at 221 ("... emissions of black carbon are the second strongest contribution to current global warming, after carbon dioxide emissions.") Numerous scientists also calculate that black carbon may be second only to CO2 in its contribution to climate change, including Tami C. Bond & Haolin Sun, Can Reducing Black Carbon Emissions Counteract Global Warming, ENVIRON. SCI. TECHN. (2005), at 5921 ("BC is the second or third largest individual warming agent, following carbon dioxide and methane."); and J. Hansen, A Brighter Future, 53 CLIMATE CHANGE 435 (2002), available at http://pubs.giss.nasa.gov/docs/2002/2002_Hansen_1.pdf Archiváu 2011-10-21 en Wayback Machine (calculating the climate forcing of BC at 1.0±0.5 W/m²).
  93. Twomey, S. (1977). «Influence of pollution on shortwave albedu of clouds». J. Atmos. Sci. 34 (7):  páxs. 1149–1152. doi:10.1175/1520-0469(1977)034<1149:TIOPOT>2.0.CO;2. ISSN 1520-0469. Bibcode1977JAtS...34.1149T. 
  94. Albrecht, B. (1989). «Aerosols, cloud microphysics, and fractional cloudiness». Science 245 (4923):  páxs. 1227–1239. doi:10.1126/science.245.4923.1227. PMID 17747885. Bibcode1989Sci...245.1227A. 
  95. IPCC, "Aerosols, their Direct and Indirect Effects Archiváu 2018-09-22 en Wayback Machine", páxs. 291–292 in IPCC TAR WG1 2001.
  96. «Atmospheric brown clouds: Impacts on South Asian climate and hydrological cycle» (Full free text). Proceedings of the National Academy of Sciences 102 (15):  páxs. 5326–5333. 2005. doi:10.1073/pnas.0500656102. PMID 15749818. PMC 552786. Bibcode2005PNAS..102.5326R. http://www.pnas.org/content/102/15/5326.full. 
  97. Ramanathan, V., et al.. «Report Summary» (PDF). Atmospheric Brown Clouds: Rexonal Assessment Report with Focus on Asia. United Nations Environment Programme.
  98. Ramanathan, V., et al.. «Part III: Global and Future Implications» (PDF). Atmospheric Brown Clouds: Rexonal Assessment Report with Focus on Asia. United Nations Environment Programme.
  99. 99,0 99,1 IPCC, Summary for Policymakers, Human and Natural Drivers of Climate Change, Figure SPM.2, in IPCC AR4 WG1 2007.
  100. US Environmental Protection Agency (2009). Volume 3: Attribution of Observed Climate Change. Consultáu'l 23 de xunu de 2011.
  101. 101,0 101,1 Fischlin, et al., Chapter 4: Ecosystems, their Properties, Goods and Services Archiváu 2018-11-10 en Wayback Machine, [http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter4.pdf Executive Summary, p. 213] Archiváu 2017-10-11 en Wayback Machine, in IPCC AR4 WG2 2007. Executive summary not present in on-line text; see pdf.
  102. 102,0 102,1 Hegerl, et al., Chapter 9: Understanding and Attributing Climate Change Archiváu 2011-11-28 en Wayback Machine, Frequently Asked Question 9.2: Can the Warming of the 20th century be Explained by Natural Variability? Archiváu 2018-11-20 en Wayback Machine, in IPCC AR4 WG1 2007.
  103. Simmon, R. and D. Herring (payares de 2009). «Notes for slide number 7, titled "Satellite evidence also suggests greenhouse gas warming," in presentation, "Human contributions to global climate change"». Presentation library on the U.S. National Oceanic and Atmospheric Administration's Climate Services website. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 23 de xunu de 2011.
  104. Hegerl et al., Chapter 9: Understanding and Attributing Climate Change Archiváu 2011-11-28 en Wayback Machine, Frequently Asked Question 9.2: Can the Warming of the 20th century be Explained by Natural Variability? Archiváu 2018-11-20 en Wayback Machine, in IPCC AR4 WG1 2007.
  105. Randel, William J. (2009). «An update of observed stratospheric temperature trends». Journal of Geophysical Research 114 (D2):  páxs. D02107. doi:10.1029/2008JD010421. Bibcode2009JGRD..11402107R. 
  106. USGCRP 2009, p. 20
  107. 107,0 107,1 Jackson, R. and A. Jenkins (17 de payares de 2012). «Vital signs of the planet: global climate change and global warming: uncertainties». Earth Science Communications Team at NASA's Jet Propulsion Laboratory / California Institute of Technology. http://climate.nasa.gov/uncertainties. 
  108. Riebeek, H. (16 de xunu de 2011). «The Carbon Cycle: Feature Articles: Effects of Changing the Carbon Cycle». Earth Observatory, part of the EOS Project Science Office located at NASA Goddard Space Flight Center. http://www.earthobservatory.nasa.gov/Features/CarbonCycle/page5.php. 
  109. US National Research Council (2003). Understanding Climate Change Feedbacks., p.19
  110. Lindsey, R. (14 de xineru de 2009). «Earth's Energy Budget (p.4), in: Climate and Earth's Energy Budget: Feature Articles». Earth Observatory, part of the EOS Project Science Office, located at NASA Goddard Space Flight Center. http://earthobservatory.nasa.gov/Features/EnergyBalance/page4.php. 
  111. US National Research Council (2006). Surface Temperature Reconstructions for the Last 2,000 Years., páxs.26-27
  112. AMS Council (20 d'agostu de 2012). «2012 American Meteorological Society (AMS) Information Statement on Climate Change». AMS (Boston, Massachusetts, USA). http://www.ametsoc.org/policy/2012climatechange.html. 
  113. 113,0 113,1 113,2 113,3 Meehl, G.A., et al.. Sec 10.5.4.6 Synthesis of Projected Global Temperature at Year 2100]., in IPCC AR4 WG1 2007
  114. NOAA (de xineru de 2007). «Patterns of greenhouse warming». The National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) Geophysical Fluyíi Dynamics Laboratory (GFDL) (Princeton, New Jersey, USA) 1 (6). http://www.gfdl.noaa.gov/cms-filesystem-action/user_files/kd/pdf/gfdlhighlight_vol1n6.pdf.  , revision 2/2/2007, 8:50.08 AM.
  115. NOAA Geophysical Fluyíi Dynamics Laboratory (GFDL) (9 d'ochobre de 2012). «NOAA GFDL Climate Research Highlights Image Gallery: Patterns of Greenhouse Warming». NOAA GFDL. http://www.gfdl.noaa.gov/patterns-of-greenhouse-warming-ar4. 
  116. IPCC, Glossary A-D Archiváu 2017-06-13 en Wayback Machine: "Climate Model", in IPCC AR4 SYR 2007.
  117. KEVIN SCHAEFER, TINGJUN ZHANG, LORI BRUHWILER, ANDREW P. BARRETT (2011). «Amount and timing of permafrost carbon release in response to climate warming». Tellus Series B 63 (2):  páxs. 165–180. doi:10.1111/j.1600-0889.2011.00527.x. Bibcode2011TellB..63..165S. 
  118. Hansen, James (2000). Robert Lanza: One World: The Health & Survival of the Human Species in the 21st century, páx. 173–190. ISBN 0-929173-33-3. Consultáu'l 18 d'agostu de 2007.
  119. Stocker et al., Chapter 7: Physical Climate Processes and Feedbacks Archiváu 2011-12-24 en Wayback Machine, Section 7.2.2: Cloud Processes and Feedbacks Archiváu 2005-04-04 en Wayback Machine, in IPCC TAR WG1 2001.
  120. Torn, Margaret (2006). «Missing feedbacks, asymmetric uncertainties, and the underestimation of future warming». Geophysical Research Letters 33 (10):  páxs. L10703. doi:10.1029/2005GL025540. Bibcode2006GeoRL..3310703T. Archivado del original el 2007-02-28. https://web.archive.org/web/20070228012737/http://www.agu.org/pubs/crossref/2006/2005GL025540.shtml. Consultáu'l 4 de marzu de 2007. 
  121. Harte, John (2006). «Shifts in plant dominance control carbon-cycle responses to experimental warming and widespread drought». Environmental Research Letters 1 (1):  p. 014001. doi:10.1088/1748-9326/1/1/014001. Bibcode2006ERL.....1a4001H. http://www.iop.org/EJ/article/1748-9326/1/1/014001/erl6_1_014001.html. Consultáu'l 2 de mayu de 2007. 
  122. Scheffer, Marten (2006). «Positive feedback between global warming and atmospheric CO2 concentration inferred from past climate change». Geophysical Research Letters 33 (10):  páxs. L10702. doi:10.1029/2005gl025044. Bibcode2006GeoRL..3310702S. http://www.pik-potsdam.de/~victor/recent/scheffer_etal_T_CO2_GRL_in_press.pdf. Consultáu'l 4 de mayu de 2007. 
  123. Randall et al., Chapter 8, Climate Models and Their Evaluation Archiváu 2018-11-02 en Wayback Machine, Sec. FAQ 8.1 in IPCC AR4 WG1 2007.
  124. IPCC, Technical Summary Archiváu 2013-01-13 en Wayback Machine, p. 54, in IPCC TAR WG1 2001.
  125. Stroeve, J., et al. (2007). «Arctic sea ice torne: Faster than forecast». Geophysical Research Letters 34 (9):  páxs. L09501. doi:10.1029/2007GL029703. Bibcode2007GeoRL..3409501S. 
  126. Wentz,FJ, et al. (2007). «How Much More Rain Will Global Warming Bring?». Science 317 (5835):  páxs. 233–5. doi:10.1126/science.1140746. PMID 17540863. Bibcode2007Sci...317..233W. http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/317/5835/233. 
  127. Liepert, Beate G. (2009). «Do Models and Observations Disagree on the Rainfall Response to Global Warming?». Journal of Climate 22 (11):  p. 3156. doi:10.1175/2008JCLI2472.1. Bibcode2009JCli...22.3156L. http://journals.ametsoc.org/doi/abs/10.1175/2008JCLI2472.1. «Recently analyzed satellite-derived global precipitation datasets from 1987 to 2006 indicate an increase in global-mean precipitation of 1.1%–1.4% decade−1. This trend corresponds to a hydrological sensitivity (HS) of 7% K−1 of global warming, which is close to the Clausius–Clapeyron (CC) rate expected from the increase in saturation water vapor pressure with temperature. Analysis of two available global ocean evaporation datasets confirms this observed intensification of the atmospheric water cycle. The observed hydrological sensitivity over the past 20-yr period is higher by a factor of 5 than the average HS of 1.4% K−1 simulated in state-of-the-art coupled atmosphere–ocean climate models for the twentieth and twenty-first centuries.». 
  128. «Recent Climate Observations Compared to Projections». Science 316 (5825):  páxs. 709–709. 4 de mayu de 2007. doi:10.1126/science.1136843. 
  129. 129,0 129,1 4. Global Mean Sea Level Rise Scenarios, in: Main Report, in Parris & others 2012, p. 12
  130. Executive Summary, in Parris & others 2012, p. 1
  131. IPCC, Glossary A-D Archiváu 2018-11-02 en Wayback Machine: "Detection and attribution", in IPCC AR4 WG1 2007. See also Hegerl et al., Section 9.1.2: What are Climate Change Detection and Attribution? Archiváu 2018-11-02 en Wayback Machine, in IPCC AR4 WG1 2007.
  132. Rosenzweig et al., Chapter 1: Assessment of Observed Changes and Responses in Natural and Managed Systems Archiváu 2018-11-02 en Wayback Machine Section 1.2 Methods of detection and attribution of observed changes Archiváu 2018-11-02 en Wayback Machine, in IPCC AR4 WG2 2007.
  133. 133,0 133,1 IPCC, Synthesis Report Summary for Policymakers Archiváu 2013-03-09 en Wayback Machine, Section 1: Observed changes in climate and their effects Archiváu 2018-11-03 en Wayback Machine, in IPCC AR4 SYR 2007.
  134. Hegerl, G.C., et al.. Executive Summary., in IPCC AR4 WG1 2007
  135. Global mean sea level rise in 2090–2099 relative to 1980–1999
  136. 136,0 136,1 IPCC, «Summary for Policymakers», 3. Projected climate change and its impacts, http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/syr/en/spm.html  Archiváu 2017-11-20 en Wayback Machine, in IPCC AR4 SYR 2007
  137. PROJECTIONS OF FUTURE SEA LEVEL RISE, páxs.243-244, in: Ch. 7. Sea Level Rise and the Coastal Environment, in National Research Council 2010
  138. 138,0 138,1 138,2 BOX SYN-1: SUSTAINED WARMING COULD LEAD TO SEVERE IMPACTS, p.5, in: Synopsis, in National Research Council 2011
  139. 139,0 139,1 139,2 IPCC, Synthesis Report Summary for Policymakers Archiváu 2013-03-09 en Wayback Machine, Section 3: Projected climate change and its impacts Archiváu 2017-11-20 en Wayback Machine, in IPCC AR4 SYR 2007.
  140. Meehl, G.A., et al.. Box 10.1: Future Abrupt Climate Change, ‘Climate Surprises', and Irreversible Changes: Glaciers and ice caps., in IPCC AR4 WG1 2007, p. 776
  141. Meehl, G.A., et al.. Sec 10.3.3.2 Changes in Snow Cover and Frozen Ground., in IPCC AR4 WG1 2007, pp. 770, 772
  142. Meehl, G.A., et al.. Sec 10.3.3.1 Changes in Sea Ice Cover., in IPCC AR4 WG1 2007, p. 770
  143. Wang, M. (2009). «A sea ice free summer Arctic within 30 years?». Geophys. Res. Lett 36 (7). doi:10.1029/2009GL037820. Bibcode2009GeoRL..3607502W. http://www.pmel.noaa.gov/publications/search_abstract.php?fmContributionNum=3261. Consultáu'l 2 de mayu de 2011. 
  144. Met Office. «Arctic sea ice 2012». Met Office (Exeter, UK). http://www.metoffice.gov.uk/research/news/sea-ice-2012. 
  145. NOAA (febreru de 2007). «Will the wet get wetter and the dry drier?». National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) Geophysical Fluyíi Dynamics Laboratory (GFDL) (Princeton, New Jersey, USA) 1 (5). http://www.gfdl.noaa.gov/cms-filesystem-action/user_files/kd/pdf/gfdlhighlight_vol1n5.pdf. , p.1. Revision 10/15/2008, 4:47:16 PM.
  146. MANAGING THE RISKS OF ESTREME EVENTS AND DISASTERS TO ADVANCE CLIMATE CHANGE ADAPTATION., in IPCC SREX 2012, pp. 9–13
  147. NOAA (February 2007). «Will the wet get wetter and the dry drier?». National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) Geophysical Fluyíi Dynamics Laboratory (GFDL) (Princeton, New Jersey, USA) 1 (5). http://www.gfdl.noaa.gov/cms-filesystem-action/user_files/kd/pdf/gfdlhighlight_vol1n5.pdf. , p.1. Revision 10/15/2008, 4:47:16 PM.
  148. MANAGING THE RISKS OF ESTREME EVENTS AND DISASTERS TO ADVANCE CLIMATE CHANGE ADAPTATION., in IPCC SREX 2012, pp. 9–13
  149. «New Study Links Weather Estremes to Global Warming». The New York Times. 27 d'abril de 2015. http://www.nytimes.com/2015/04/28/science/new-study-links-weather-estremes-to-global-warming.html. Consultáu'l 27 d'abril de 2015. «“The bottom line is that things are not that complicated,” Dr. Knutti said. “You make the world a degree or two warmer, and there will be more hot days. There will be more moisture in the atmosphere, so that must come down somewhere.”». 
  150. «Anthropogenic contribution to global occurrence of heavy-precipitation and high-temperature estremes» (online). Nature Climate Change. 27 d'abril de 2015. doi:10.1038/nclimate2617. http://www.nature.com/nclimate/journal/vaop/ncurrent/full/nclimate2617.html. Consultáu'l 27 d'abril de 2015. «We show that at the present-day warming of 0.85 °C about 18% of the moderate daily precipitation estremes over land are attributable to the observed temperature increase since pre-industrial times, which in turn primarily results from human influence. … Likewise, today about 75% of the moderate daily hot estremes over land are attributable to warming.». 
  151. Schneider et al., Chapter 19: Assessing Key Vulnerabilities and the Risk from Climate Change Archiváu 2018-11-02 en Wayback Machine, Section 19.3.4: Ecosystems and biodiversity Archiváu 2018-11-28 en Wayback Machine, in IPCC AR4 WG2 2007.
  152. 152,0 152,1 152,2 Ocean Acidification, in: Ch. 2. Our Changing Climate Archiváu 2013-12-11 en Wayback Machine, in NCADAC 2013, pp. 69–70
  153. 153,0 153,1 Introduction, in Zeebe 2012, p. 142
  154. Ocean acidification, in: Executive summary, in Good & others 2010, p. 14
  155. *UNEP 2010
  156. 156,0 156,1 156,2 156,3 156,4 156,5 * Summary, páxs.14-19, in National Research Council 2011
  157. BOX 2.1: STABILIZATION AND NON-CO2 GREENHOUSE GASES (p.65), in: Chapter 2: Emissions, Concentrations, and Related Factors, in National Research Council 2011
  158. Smith, J.B., et al.. Sec 19.6. Estreme and Irreversible Effects., in IPCC TAR WG2 2001
  159. «Assessing dangerous climate change through an update of the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) 'reasons for concern'». Proceedings of the National Academy of Sciences 106 (11):  páxs. 4133–7. 17 de marzu de 2009. doi:10.1073/pnas.0812355106. PMID 19251662. 
  160. 160,0 160,1 Clark, P.O., et al. (avientu de 2008). Abrupt Climate Change. A Report by the U.S. Climate Change Science Program and the Subcommittee on Global Change Research., páxs. 1–7. Report website
  161. «Siberian permafrost thaw warning sparked by cave data». BBC (22 de febreru de 2013). Consultáu'l 24 de febreru de 2013.
  162. US National Research Council (2010). «[http://nas-sites.org/americasclimatechoices/sample-page/panel-reports/87-2/ Advancing the Science of Climate Change: Report in Brief]». National Academies Press (Washington, D.C., USA). http://nas-sites.org/americasclimatechoices/sample-page/panel-reports/87-2/. , p.3. PDF of Report Archiváu 2015-08-06 en Wayback Machine
  163. 163,0 163,1 IPCC. Sec. 2.6. The Potential for Large-Scale and Possibly Irreversible Impacts Poses Risks that have yet to be Reliably Quantified., in IPCC TAR WG2 2001
  164. Cramer, W., et al., Executive summary, in: Chapter 18: Detection and attribution of observed impacts (archived de xunetu de 8 2014), páxs.3-4, in IPCC AR5 WG2 A 2014
  165. FAQ 7 and 8, in: Volume-wide Frequently Asked Questions (FAQs) (archived 8 de xunetu 2014), páxs.2-3, in IPCC AR5 WG2 A 2014
  166. Oppenheimer, M., et al., Section 19.6.3: Updating Reasons for Concern, in: Chapter 19: Emergent risks and key vulnerabilities (archived 8 de xunetu de 2014), páxs.39-46, in IPCC AR5 WG2 A 2014
  167. Field, C., et al., B-3: Rexonal Risks and Potential for Adaptation, in: Technical Summary (archived 8 de xunetu de 2014), páxs.27-30, in IPCC AR5 WG2 A 2014
  168. Oppenheimer, M., et al., Section 19.6.3: Updating Reasons for Concern, in: Chapter 19: Emergent risks and key vulnerabilities (archived 8 de xunetu de 2014), páxs.42-43, in IPCC AR5 WG2 A 2014
  169. Porter, J.R., et al., Executive summary, in: Chapter 7: Food security and food production systems (archived 8 de xunetu de 2014), p.3, in IPCC AR5 WG2 A 2014
  170. Reference temperature period converted from late-20th century to pre-industrial times (approximated in the source as 1850-1900).
  171. Smith, K.R., et al., FAQ 11.2, in: Chapter 11: Human health: impacts, adaptation, and co-benefits (archived 8 de xunetu de 2014), p.37, in IPCC AR5 WG2 A 2014
  172. Smith, K.R., et al., Section 11.4: Direct Impacts of Climate and Weather on Health, in: Chapter 11: Human health: impacts, adaptation, and co-benefits (archived 8 de xunetu de 2014), páxs.10-13, in IPCC AR5 WG2 A 2014
  173. Smith, K.R., et al., Section 11.6.1. Nutrition, in: Chapter 11: Human health: impacts, adaptation, and co-benefits (archived 8 de xunetu de 2014), páxs.10-13, in IPCC AR5 WG2 A 2014
  174. IPCC AR4 SYR 2007. 3.3.3 Especially affected systems, sectors and regions.
  175. Mimura, N., et al. (2007). Chapter 16: Small Islands. ISBN 0521880106. Consultáu'l 15 de setiembre de 2011.
  176. «Climate change and the risk of statelessness» (PDF) (mayu de 2011). Consultáu'l 13 d'abril de 2012.
  177. PBL Netherlands Environment Agency (15 de xunu de 2012). Roads from Rio+20. ISBN 978-90-78645-98-6., p.177, Report non: 500062001. Report website.
  178. Fisher, B.S., et al.. 3.5 Interaction between mitigation and adaptation, in the light of climate change impacts and decision-making under long-term uncertainty., in IPCC AR4 WG3 2007
  179. IPCC, Glossary J-P Archiváu 2010-05-01 en Wayback Machine: "Mitigation", in IPCC AR4 WG3 2007.
  180. 180,0 180,1 180,2 180,3 IPCC, Synthesis Report Summary for Policymakers Archiváu 2013-03-09 en Wayback Machine, Section 4: Adaptation and mitigation options Archiváu 2010-05-01 en Wayback Machine, in IPCC AR4 SYR 2007.
  181. IPCC, IPCC AR4 WG1 2007, ed., Summary for Policymakers, ISBN 978-0-521-88009-1, http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/spm.html  Archiváu 2018-11-02 en Wayback Machine
  182. Rom, Joe (12 de mayu de 2011). «National Academy calls on nation to 'substantially amenorga greenhouse gas emissions' starting ASAP». ThinkProgress. Consultáu'l 7 de febreru de 2012.
  183. IEA (30 de mayu de 2011). «Prospect of limiting the global increase in temperature to 2°C is getting bleaker». International Energy Agency. Consultáu'l 7 de febreru de 2012.
  184. "Adaptive capacity"., in IPCC AR4 WG2 2007
  185. Sec 6.3 Responses to climate change: Robust findings]., in IPCC AR4 SYR 2007
  186. «New Report Provides Authoritative Assessment of National, Rexonal Impacts of Global Climate Change» (PDF). U.S. Global Change Research Program. 6 de xunu de 2009. Archivado del original el 2011-10-17. https://web.archive.org/web/20111017014440/http://globalchange.gov/images/cir/pdf/Climate-Impacts-PR_june-6-2009.pdf. Consultáu'l 27 de xunu de 2009. 
  187. «Workshop on managing solar radiation». NASA (abril de 2007). Archiváu dende l'orixinal, el 2009-05-31. Consultáu'l 23 de mayu de 2009.
  188. «Stop emitting CO2 or geoengineering could be our only hope». The Royal Society. 28 d'agostu de 2009. http://royalsociety.org/Stop-emitting-CO2-or-geoengineering-could-be-our-only-hope/. Consultáu'l 14 de xunu de 2011. 
  189. P. Keller, David (xineru de 2014). «Potential climate engineering effectiveness and side effects during a high carbon dioxide-emission scenario». Nature 5:  páxs. 3304. doi:10.1038/ncomms4304. http://www.nature.com/ncomms/2014/140225/ncomms4304/full/ncomms4304.html. Consultáu'l 31 de marzu de 2014. «We find that even when applied continuously and at scales as large as currently deemed possible, all methods are, individually, either relatively ineffective with limited (<8%) warming reductions, or they have potentially severe side effects and cannot be stopped without causing rapid climate change.». 
  190. Quoted in IPCC SAR SYR 1996, "Synthesis of Scientific-Technical Information Relevant to Interpreting Article 2 of the UN Framework Convention on Climate Change", paragraph 4.1, p. 8 (pdf p. 18.)
  191. Granger Morgan, M. (Lead Author), H. Dowlatabadi, M. Henrion, D. Keith, R. Lempert, S. McBride, M. Small and T. Wilbanks (Contributing Authors) (2009). Synthesis and Assessment Product 5.2: Best practice approaches for characterizing, communicating, and incorporating scientific uncertainty in decisionmaking. A Report by the U.S. Climate Change Science Program and the Subcommittee on Global Change Research, páx. 11. Consultáu'l 1 de xunu de 2011.
  192. UNFCCC (n.d.). «Essential Background». UNFCCC website. Consultáu'l 18 de mayu de 2010.
  193. UNFCCC (n.d.). «Full text of the Convention, Article 2». UNFCCC website. Consultáu'l 18 de mayu de 2010.
  194. Rogner et al., Chapter 1: Introduction Archiváu 2018-11-02 en Wayback Machine, Executive summary, in IPCC AR4 WG3 2007.
  195. «Global and regional drivers of accelerating CO2 emissions» (Free full text). Proceedings of the National Academy of Sciences 104 (24):  páxs. 10288–10293. Jun 2007. doi:10.1073/pnas.0700609104. ISSN 0027-8424. PMID 17519334. PMC 1876160. Bibcode2007PNAS..10410288R. http://www.pnas.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=17519334. 
  196. 196,0 196,1 Dessai, S.. «The climate regime from The Hague to Marrakech: Saving or sinking the Kyoto Protocol?» (PDF). Tyndall Centre Working Paper 12. Tyndall Centre website. Archiváu dende l'orixinal, el 2012-06-10. Consultáu'l 5 de mayu de 2010.
  197. Grubb, M. (xunetu–setiembre de 2003). «The Economics of the Kyoto Protocol» (PDF). World Economics 4 (3):  páxs. 144–145. Archivado del original el 2011-07-17. https://web.archive.org/web/20110717152152/http://www.econ.cam.ac.uk/rstaff/grubb/publications/J36.pdf. Consultáu'l 25 de marzu de 2010. 
  198. 198,0 198,1 UNFCCC (n.d.). «Kyoto Protocol». UNFCCC website. Consultáu'l 21 de mayu de 2011.
  199. Müller, Benito (febreru de 2010). Copenhagen 2009: Failure or final wake-up call for our leaders? EV 49, páx. i. ISBN 978-1-907555-04-6. Consultáu'l 18 de mayu de 2010.
  200. 200,0 200,1 United Nations Environment Programme (payares de 2010). The Emissions Gap Report: Are the Copenhagen Accord pledges sufficient to limit global warming to 2 °C or 1.5 °C? A preliminary assessment (advance copy). Consultáu'l 11 de mayu de 2011. This publication is also available in e-book format Archiváu 2011-01-24 en Archive-It
  201. UNFCCC (30 de marzu de 2010). «Decision 2/CP. 15 Copenhagen Accord. In: Report of the Conference of the Parties on its fifteenth session, held in Copenhagen from 7 to 19 December 2009. Addendum. Part Two: Action taken by the Conference of the Parties at its fifteenth session» (PDF) páx. 5. United Nations Office at Geneva, Switzerland. Consultáu'l 17 de mayu de 2010.
  202. «Outcome of the work of the Ad hoc Working Group on long-term Cooperative Action under the Convention» páx. 2. PRESIDENCIA DE LA REPÚBLICA, Méxicu (11 d'avientu de 2010). Consultáu'l 12 de xineru de 2011.
  203. 203,0 203,1 Royal Society (13 d'abril de 2005). Economic Affairs – Written Evidence. Consultáu'l 9 de xunetu de 2011. This document is also available in PDF format
  204. John Cook, Dana Nuccitelli, Sarah A Green, Mark Richardson, Bärbel Winkler, Rob Painting, Robert Way, Peter Jacobs. Andrew Skuce (15 de mayu de 2013). «Quantifying the consensus on anthropogenic global warming in the scientific literature». Environmental Research Letters 8 (2):  páxs. 024024. doi:10.1088/1748-9326/8/2/024024. Bibcode2013ERL.....8b4024C. 
  205. Wihby, John (4 de payares de 2011). «Structure of Scientific Opinion on Climate Change». Journalist's Resource (Harvard Kennedy School). http://journalistsresource.org/studies/environment/climate-change/structure-scientific-opinion-climate-change/. 
  206. Stephen J. Farnsworth, S. Robert Lichter (27 d'ochobre de 2011). «The Structure of Scientific Opinion on Climate Change». International Journal of Public Opinion Research. Consultáu'l 2 d'avientu de 2011.
  207. Academia Brasileira de Ciéncias (Brazil), Royal Society of Canada, Chinese Academy of Sciences, Académie des Sciences (France), Deutsche Akademie der Naturforscher Leopoldina (Germany), Indian National Science Academy, Accademia Nazionale dei Lincei (Italy), Science Council of Japan, Academia Mexicana de Ciencies, Russian Academy of Sciences, Academy of Science of South Africa, Royal Society (United Kingdom), National Academy of Sciences (United States of America) (de mayu de 2009). «G8+5 Academies' joint statement: Climate change and the transformation of energy technologies for a low carbon future». US National Academies website. Consultáu'l 5 de mayu de 2010.
  208. Julie Brigham-Grette et al. (setiembre de 2006). «Petroleum Geologists' Award to Novelist Crichton Is Inappropriate» (PDF). Eos 87 (36). Archivado del original el 2012-02-11. https://web.archive.org/web/20120211080054/http://www.agu.org/fora/eos/pdfs/2006EO360008.pdf. Consultáu'l 23 de xineru de 2007. «The AAPG stands alone among scientific societies in its denial of human-induced effects on global warming.». 
  209. DiMento, Joseph F. C.; Doughman, Pamela M. (2007) Climate Change: What It Means for Us, Our Children, and Our Grandchildren, páx. 68. ISBN 978-0-262-54193-0.
  210. «Balance as bias: global warming and the US prestige press1» (Full free text). Global Environmental Change Part A 14 (2):  páxs. 125–136. xunetu de 2004. doi:10.1016/j.gloenvcha.2003.10.001. Archivado del original el 2015-11-06. https://web.archive.org/web/20151106081048/http://www.eci.ox.ac.uk/publications/downloads/boykoff04-gec.pdf. Consultáu'l 2015-11-17. 
  211. Oreskes, Naomi; Conway, Erik Merchants of Doubt: How a Handful of Scientists Obscured the Truth on Issues from Tobacco Smoke to Global Warming. ISBN 978-1-59691-610-4.
  212. Aaron M. McCright and Riley Y. Dunlap, "Challenging Global Warming as a Social Problem: An Analysis of the Conservative Movement's Counter-Claims", Social Problems, payares de 2000, Vol. 47 Issue 4, pp 499–522 in JSTOR
  213. Weart, S. (xunetu de 2009). «The Public and Climate Change (cont. – since 1980). Section: After 1988». American Institute of Physics website. Archiváu dende l'orixinal, el 2010-05-04. Consultáu'l 5 de mayu de 2010.
  214. Begley, Sharon (13 d'agostu de 2007). «The Truth About Denial». Newsweek. http://www.newsweek.com/id/32482. Consultáu'l 13 d'agostu de 2007. 
  215. Adams, David (20 de setiembre de 2006). «Royal Society tells Exxon: stop funding climate change denial». The Guardian. Consultáu'l 9 d'agostu de 2007.
  216. «Exxon cuts ties to global warming skeptics». MSNBC. 12 de xineru de 2007. http://www.msnbc.msn.com/id/16593606. Consultáu'l 2 de mayu de 2007. 
  217. Sandell, Clayton (3 de xineru de 2007). «Report: Big Money Confusing Public on Global Warming». ABC. http://abcnews.go.com/Technology/Business/story?id=2767979&page=1. Consultáu'l 27 d'abril de 2007. 
  218. «Greenpeace: Exxon still funding climate skeptics». USA Today. 18 de mayu de 2007. http://www.usatoday.com/weather/climate/globalwarming/2007-05-18-greenpeace-exxon_N.htm. Consultáu'l 21 de xineru de 2010. 
  219. «Global Warming Resolutions at U.S. Oil Companies Bring Policy Commitments from Leaders, and Record High Votes at Laggards». Ceres. 13 de mayu de 2004. http://www.csrwire.com/press/press_release/23395-Global-Warming-Resolutions-at-O-S-Oil-Companies-Bring-Policy-Commitments-from-Leaders-and-Record-High-Votes-at-Laggards. Consultáu'l 4 de marzu de 2010. 
  220. Pelham, Brett (22 d'abril de 2009). «Awareness, Opinions About Global Warming Vary Worldwide». Gallup. Consultáu'l 14 de xunetu de 2009.
  221. «Summary of Findings». Little Consensus on Global Warming. Partisanship Drives Opinion. Pew Research Center (12 de xunetu de 2006). Archiváu dende l'orixinal, el 2007-03-02. Consultáu'l 14 d'abril de 2007.
  222. Crampton, Thomas (4 de xineru de 2007). More in Europe worry about climate than in U.S., poll shows. http://www.nytimes.com/2007/01/04/health/04iht-poll.4102536.html?_r=1. Consultáu'l 9 de xunu de 2010. 
  223. «Public attitudes towards climate change and the impact on transport (January 2011 report)» páx. 8. Department for Transport. Consultáu'l 3 de febreru de 2011.
  224. Damian Carrington (31 de xineru de 2011). «Public belief in climate change weathers storm, poll shows | Environment | guardian.co.uk». The Guardian. Consultáu'l 4 de febreru de 2011.
  225. Pugliese, Anita (20 d'abril de 2011). «Fewer Americans, Europeans View Global Warming as a Threat». Gallup. Consultáu'l 22 d'abril de 2011.
  226. Ray, Julie (22 d'abril de 2011). «[http://www.gallup.com/poll/147242/Worldwide-Blame-Climate-Change-Falls-Humans.aspx Worldwide, Blame for Climate Change Falls on Humans]». Gallup.Com. Consultáu'l 3 de mayu de 2011. «People nearly everywhere, including majorities in developed Asia and Latin America, are more likely to attribute global warming to human activities rather than natural causes. The U.S. is the exception, with nearly half (47%) – and the largest percentage in the world – attributing global warming to natural causes.»
  227. «Climate Change and Financial Instability Seen as Top Global Threats». Pew Research Center for the People & the Press.
  228. «Climate Change: Key Data Points from Pew Research | Pew Research Center». Archiváu dende l'orixinal, el 2013-05-15.
  229. 229,0 229,1 Erik Conway. "What's in a Name? Global Warming vs. Climate Change" Archiváu 2010-08-09 en Wayback Machine, NASA, 5 d'avientu de 2008
  230. U.S. Senate, Committee on Energy and Natural Resources, "Greenhouse Effect and Global Climate Change, part 2" 100th Cong., 1st sess., 23 de xunu de 1988, p. 44.

Bibliografía

editar

Report summary. }}

Llectura adicional

editar

Enllaces esternos

editar
Investigación
Educación