Valle d'Aosta
El Valle d'Aosta (n'italianu: Valle d'Aosta; en francés: Vallée d'Aoste; n'arpitano: Val d'Outa; en dialeutu valdostano: Val d'Outa; en walser: Ougschtaland o Augschtalann) ye una de les venti rexones que conformen la República italiana. La so capital y ciudá más poblada ye Aosta. Ta allugada en Italia noroccidental, llindando al norte con Suiza, al este y sur con El Piamonte y al oeste con Francia. Con 128 210 hab. en 2013, 3263 km² y 39 hab/km², ye la rexón menos poblada, menos estensa y menos densamente poblada del país. Ye una de les cinco rexones con estatutu especial. Asitiada nos Alpes occidentales, a entrambos llaos de la cuenca del Dora Baltea, forma parte de la Eurorrexón Alpes-Mediterraneu.[1]
Xeografía física
editar
La rexón entiende 3.264 km². Ta constituyida dafechu pol sector septentrional de los Alpes Saboyanos y pol occidental de los Alpes Peninos, col conxuntu de valles qu'arrodien l'ampliu valle del Dora Baltea, escayu dorsal de la rexón.
Equí atópense los montes más altos d'Europa: el Gran Paraísu (4061 m), el Monte Blanco (4810 m), el Cervino (4478 m) y el Monte Rosa (4638 m), esti postreru de mancomún con El Piamonte. El valle tamién llenda colos países vecinos: Francia y Suiza.
L'arrogante escenariu natural ye típicamente alpín: campos cultivaos nos valles, depués, a midida que xúbese empiecen les grandes camperes, les florestas, los glaciares, los llagos alpinos y les torques de roca.
El clima xeneralmente ye pocu lluviosu. Ye severu, especialmente si comparar con otros llugares de los Alpes occidentales. Esto debe probablemente a que los montes bloquien los vientos nidios del océanu Atlánticu. Llugares de la mesma altitú en Francia o en Suiza occidental nun son tan fríos como'l Valle d'Aosta. Pueden estremase delles zones climátiques:
El valle del Dora Baltea, ente los 300 y los 1000 msnm, col clima más nidiu de tola provincia, tien un típicu clima oceánicu (Cfb). Los iviernos son nidios, inclusive más que los del valle del Po, pero de normal húmedos y neblinosos. La nieve ye frecuente namái mientres los mesesde xineru y febreru, pero la estación neblinosa, qu'empieza a finales d'ochobre, dura hasta'l mes de mayu. La temperatura medio pa xineru ta ente -1 °C y 3 °C. Los branos son nidios, de normal lluviosos. Les temperatures medies en xunetu tán ente 17 °C y 20 °C. Les principales ciudaes na zona son Aosta, Saint-Vincent, Châtillon y Sarre. Por cuenta de la posición occidental dientro del Arcu Alpín, el clima clasificáu como Cfb puede estendese hasta llugares relativamente altos, especialmente cerca de la frontera con Francia, que recibe'l nidiu vientu oceánicu, de manera que ye posible atopar llugares a 1500, o inclusive 1900 msnm col mesmu clima Cfb, pero les temperatures son inferiores, alredor de -2 °C pel hibiernu y 15 °C pel branu, y borrina mientres tol añu.
Los valles alredor de 1300 msnm, que, dependiendo de la xeomorfoloxía, desenvuelven un clima continental húmedu (Dfb), anque con temperaduras pel hibiernu nidios pa esta clase de clima, paecíes a les temperatures de los fiordos noruegos, como en Trondheim. Les temperatures ivernices atopar de media alredor de -3 °C o -4 °C, y los branos ente 13 °C y 15 °C. La estación de nieve empieza en payares y dura hasta marzu. La borrina ye comñun mientres la mañana dende abril hasta ochobre. Les principales comunidaes nesta zona son Gressoney-Saint-Jean (medies de -4,8 °C en xineru y 13,8 °C en xunetu), Brusson y Gressoney-La-Trinité.
Les tierres de monte alredor de 2000 msnm tienen clima oceánicu fríu (Cfc). Esta zona tien un clima paecíu al de los fiordos del norte de Noruega. Inclusive anque se tea a gran altitú, el clima ye nidiu. Esto debe a l'alta influencia del templáu aire oceánico que puede soplar nestes rexones. La borrina ye común tol añu, especialmente n'abril y ochobre, cuando en dellos años estes rexones pueden tener más d'una selmana con constantes borrines y neblinas. Los iviernos son nidios. La temperatura medio va dende los -3 °C nes rexones más seques hasta 2 °C cerca de los llagos. Mientres el branu, les temperatures medies son bien baxes, alredor de 12 °C.
Los valles percima de 1600 metros de normal desenvuelven un clima continental fríu (Dfc). Nesti clima la estación de nieve ye bien llarga, tanto como 8 o 9 meses nos puntos más altos. Mientres el branu, la neblina apaez casi tolos díes. Estes zones son les más húmedes de los Alpes occidentales. Les temperatures son baxes, ente -7 °C y -3 °C en xineru, y en xunetu ente 10 °C y 13 °C. Nesta zona ta la ciudá de Rhêmes-Notre-Dame, que puede ser la más fría de los Alpes occidentales y onde la temperatura medio pel hibiernu ta alredor de los -7 °C. Otres ciudaes con esti clima son Chamois, Breuil-Cervinia (dacuando ET) y Bionaz (dacuando nidiu), Gressoney-La-Trinité (nidia).
Les zones ente los 2000 y los 3500 metros de normal tienen un clima de tundra (ET). Cada mes tien una temperatura medio per debaxo de 10 °C. La temperatura medio pel hibiernu y pel branu varia según l'altitú. Esti clima puede ser una especie de clima océanico fríu más severu, con una media pel branu baxa pero invierno nidies, dacuando percima de -3 °C, especialmente cerca de los llagos, o un clima continental fríu más severu, con una media pel hibiernu bien baxa. Percima de 3000 metros ye un clima típicu de monte. Les medies en Pian Rosà, a 3400 metros, son -11,6 °C en xineru y 1,4 °C en xunetu. Ye'l llugar más fríu d'Italia onde'l clima ye verificable.[2]
Percima de los 3500 metros, tolos meses tienen una temperatura medio per debaxo de la conxelación, y equí atópase un clima de xelu perpetuo (EF).
Historia
editar
Los primeros habitantes del valle d'Aosta fueron los celtes y los ligures, que'l so idioma queden en dalgunos topónimo. Roma conquistó la rexón a los locales salasios alredor del añu 25 e.C. y fundaron Augusta Prætoria Salassorum (lo que güei ye l'actual Aosta) p'asegurase los estratéxicos puertos de monte alpinos, qu'ellos ameyoraron con pontes y calzaes. Aosta ye la ciudá del mundu nel que se recuperaron un mayor númberu de restos de la dómina romana dempués de Roma y Pompeya, lo que-y val el títulu de "Roma de los Alpes".
Asitiada na interseición de les mayores exes militares y comerciales ente Francia, Suiza ya Italia, el Valle d'Aosta caltién restos del so pasáu, como'l área megalítica de Saint-Martín-de-Corléans, l'arcu de trunfu d'Augusto, les puertes romanes, la muralla y les torres y el teatru romanu, capaz d'acoyer 4.000 espectadores y el anfiteatru.
Dempués de Roma l'altu valle caltuvo tradiciones d'autonomía, reforzaes pol so aislamientu estacional, anque foi apoderáu de manera laxa polos godos y depués los lombardos, depués polos reis burgundios nel sieglu V. Na Edá Media, el Valle d'Aosta foi apoderáu polos francos, quien conquistaron el reinu burgundiu nel añu 534. Cola división ente los herederos de Carlomagno en 870, el Valle d'Aosta formó parte del reinu d'Italia lotaringio, nuna segunda partición una década dempués, formó parte del reinu de la Burgundia cimera, que foi xuníu al reinu d'Arles - tou con pocos cambeos na población de los virtualmente independientes feudos del Valle d'Aosta. Depués fraccionóse en feudos. Nel sieglu VIII diose l'interés de qu'esti valle alpín atopar so dominiu árabe por unos 50 años. Saint-Rhémy-en-Bosses, Aosta y Pont-Saint-Martin son trés de les etapes mentaes por Sigerico de los Visigodos nel añu 990.
L'área tuvo baxu control de diversos gobernantes hasta que pasó a la casa de los Saboya nel sieglu XI. En 1031-1032 Humberto I de Saboya (fr., Humbert-aux-blanches-mains; it., Umberto Biancamano; "el de les blanques manes"), el fundador de la casa de Saboya, recibió'l títulu de Conde de Aosta del emperador Conrado II de la llinia de Franconia y fíxose construyir una prominente fortificación en Bard. San Anselmo de Canterbury nació en Aosta en 1033 o 1034. La rexón foi estremada ente dellos castiellos fuertemente fortificaos.
Nel añu 1191 la rexón llogró del conde Tomás I de Saboya una constitución, que-yos concedía una cierta autonomía. Dio a les comuñes una Charte des Franchises ("Carta de franquicies") que caltenía la so autonomía derechos que fueron defendíos duramente hasta l'añu 1770, cuando fueron revocaos pa xunir a Aosta más estrechamente a El Piamonte, pero que fueron nuevamente esixíos dempués de les guerres napoleóniques. A mediaos del sieglu XIII, l'emperador Federico II Hohenstaufen convirtió'l condáu en ducáu (vease Duque de Aosta), y les sos armes cargaes con un lleón rampante fueron llevaes nel blasón saboyanu hasta la reunificación d'Italia nel añu 1870.[3]
Mientres la Edá Media, la rexón permaneció fuertemente feudalizada y los castiellos, como los de la familia de Challant, por casu el castiellu de Fénis, construyíu en 1340 por Aymon de Challant, entá chisquen el paisaxe.
Nos sieglos XII y XIII, les comunidaes walser de fala alemana establecer en Gressoney, y delles comunidaes caltienen la so identidá walser dixebrada anguaño. El Valle d'Aosta atópase tamién sobre la vía Francígena, ruta de pelegrinación, al traviés del puertu del Gran San Bernardo.
La rexón siguió siendo parte de les tierres saboyanes, cola esceición d'un periodu d'ocupación francesa dende l'añu 1539 hasta 1563. Formó parte del primer Imperiu Francés, dende l'añu 1800 al 1814, constituyendo'l Arrondissement d'Aoste. Como parte del reinu de Cerdeña xunir al nuevu Reinu d'Italia nel añu 1861. Baxu Mussolini, un programa forzosu d'italianización, incluyendo la tresferencia de población de valdostanos a Francia y Suiza (onde entá güei tán presentes comunidaes valdostanas) y trabayadores de fala italiana a Aosta, abrigaron movimientos separatistes.
Al términu de la Segunda Guerra Mundial, Francia pretendió incorporar el Valle d'Aosta al so territoriu como compensación y en salvaguarda de les polítiques italianizantes aplicaes en perxuiciu de la población (antes mayoritariamente de llingua francesa y francoprovenzal). Sicasí esti propósitu nun espolletó por oposición de les demás potencies aliaes. Sigo que dexó d'esistir como provincia nel añu 1945[4] y dotóse-y de mayor autonomía en 1948.[5] Gocia d'un estatus especial con una estraordinaria autonomía (mayor que les que gocien les demás rexones italianes) dientro de la República italiana.
Xeografía humana
editarDemografía
editarEl Valle d'Aosta tien una población de 128.466 persones nel añu 2014, la rexón menos poblada d'Italia. El so densidá de población que ye, de lloñe, la más baxa ente les rexones italianes, en 2008 rexistráronse 38,9 habitantes per km² na rexón, ente que la media nacional foi de 198,8. Pal añu 2010 la densidá yera de 39,18 hab/km². Estes cifres deber a la naturaleza montuosa del territoriu, pos la rexón tien amplies zones despoblaes de monte y glaciares.
La distribución de los habitantes ye bien irregular: más d'un terciu concentrar na llanura d'Aosta, la capital, (Plaine aostoise) y nos conceyos vecinos. Aosta tien 35.010 habitantes. Bona parte de la población habita nos mayores centros de la parte media y baxa del valle, ente que los valles menores tán notablemente despoblaos, sacante los centros turísticos principales.
Dada la comunidá llingüística, el Valle d'Aosta foi históricamente tierra d'emigración escontra Francia, especialmente a París (la comunidá parisina de Levallois-Perret cuenta entá güei con una nutrida comunidá d'emigrantes valdostanos) y la Suiza romanche (sobremanera en Xinebra). Esti fluxu, de primeres estacional, convertir n'estable a partir de los años venti, cuando a esti fenómenu añadió la inmigración del restu d'Italia, amestáu a la instalación de la industria siderúrxica Cogne en Aosta, y al aumentu del aprovechamientu de la minería de fierro en Cogne y de carbón en La Thuile. La política d'italianización impulsada pol gobiernu fascista impulsó en particular a numberosos piamonteses, vénetos y calabreses, dende la segunda posguerra hasta los años setenta. Los valdostanos emigraron en masa escontra los destinos enantes citaos, y esti doble fluxu interconectao dexó restos qu'entá se noten: por casu, que'l 4% de la población actual ye orixinaria del conceyu de San Giorgio Morgeto, y que la población autóctona (d'orixe valdostano) na rexón calcúlase en redol al 50%, xubiendo a porcentaxes más baxos en Aosta y nos mayores centros habitaos.
Anguaño, el fluxu de salida frenóse, cola comunidá de los emigrantes de Levallois-Perret en continuu contautu cola rexón d'orixe, la creación d'un ente rexonal de representación en París (la Maison du Val d'Aoste, qu'apocayá constituyó[6] l'"Espace Vallée d'Aoste"[7]), la Rencontre des émigrés (= Alcuentru de los emigraos) entamáu tolos años por un conceyu valdostano distintu. El Valle d'Aosta atrai güei un constante fluxu d'estracomunitarios, especialmente del Magreb, favorecíos pola conocencia del francés, emplegaos sobremanera nel llendo.[8]
La población ta creciento de manera lenta pero constante. L'amonto natural negativu dende l'añu 1976 debióse más bien pol regular medría de la migración. La rexón foi una de les que tien tases de nacencia más baxes d'Italia, lo que significa que la edá media de la población ta creciendo. Esto, tamién, compensar en parte pola inmigración, yá que la mayor parte de los inmigrantes que lleguen a la rexón son persones nueves que trabayen na industria turístico. En 2006 los nacíos vivos fueron 1.250 (10,0‰), los muertos 1.242 (10,0‰), con una medría polo tanto nulu (apenes 8 unidaes). Les families cunten de media 2,2 componentes, ente que la nupcialidad nel añu 2005 yera de 3,4 matrimonos cada mil habitantes, de los cualos el 61,8% celebrar por ritu relixosu. Ente 1990 y 2001, la población del Valle d'Aosta creció un 5,4%, lo que ye la crecedera más alta ente les rexones italianes. Con una crecedera de población natural negativa, esto debe puramente a la inmigración neta positiva.[9]
A finales del añu 2006 había 124.812 habitantes, de los que 5.534 yeren estranxeros (4,4%). A fecha 31 d'avientu de 2008 los ciudadanos estranxeros residentes na rexón yeren 7.509. Los grupos más numberosos son:[10]
Conceyos principales
editarLos conceyos valdostanos menos poblaos son:
| Posición | Ciudá | Población (hab.) |
Altitú (msnm) |
Superficie (km²) |
|---|---|---|---|---|
| 1º | Aosta | 35.010 | 583 | 21,37 |
| 2º | Saint-Vincent | 4.846 | 575 | 20,81 |
| 3º | Châtillon | 4.831 | 549 | 39,77 |
| 4º | Sarre (Italia) | 4.622 | 631 | 28 |
| 5º | Pont-Saint-Martin | 3.945 | 345 | 6,88 |
| 6º | Quart | 3.456 | 535 | 62 |
Economía
editar
El Valle d'Aosta permaneció agrícola y pastoril hasta la construcción de les preses qu'aprovechaben el potencial d'enerxía hidroeléctrica y atraxeron a la industria siderúrxica a la rexón. L'agricultura especializóse progresivamente, calteniendo namái un interés marxinal nos ceberes, les pataques y la fruta.
Vinos calidable alta, y xubiendo, producir en pequeñes cantidaes. Toos tienen la denominación d'orixe controlada (DOC). Ente los recursos principales de la rexón tán el ganáu vacuno que la so lleche usar pa fabricar quesu. Les colleches de campera alimenten los fataos de les industries lácteas de la rexón, alredor de 40.000 cabeces de ganáu en 2000, que pastien nos altos Alpes nel branu. Los quesos de la rexón son famosos por toa Italia. Virtualmente nun hai otra forma de ganáu na rexón.[11]
Tamién s'esplota la riqueza forestal, según les mines (fierro, carbón, cobre, amiantu) y les industries siderúrxiques, hidroeléctriques y testiles.
L'artesanía tamién ye importante (muebles y bordaos) pero'l recursu principal ye'l turismu, tanto veraniegu como ivernizu, coles sos famoses y bien forníes estaciones d'esquí. Ye unu de los puntos fuertes de la economía de la rexón. La guapura natural del valle, el so tranquil ambiente pel branu y la nieve pel hibiernu dexaron el desenvolvimientu d'una floreciente industria turística y especialmente la rellacionada colos deportes d'iviernu, principalmente en Courmayeur y Cervinia.
La parte cimera del Valle d'Aosta ye'l puntu de partida meridional tradicional pa los senderos, depués carreteres, que partíen d'equí para pasar los Alpes. La carretera al traviés del pasu del Gran San Bernardo (o anguaño'l túnel del Gran San Bernardo) lleva a Martigny, Valais, y la que pasa pol Pequeñu San Bernardo a Bourg-Saint-Maurice, Saboya. Güei Aosta comunicar con Chamonix en Francia al traviés del Túnel de Mont Blanc, un túnel de carretera na Ruta europea Y25 que pasa per debaxo de los Alpes.
Cultura
editarGastronomía
editarLos productos valdostanos más conocíos son:
- Los quesos: la fontina, el fromadzo, la Tomme de Gressoney, el Salignon, el Réblèque (o Réblec), la Brossa y el Séras ;
- Los embutíos: el Lard d'Arnad, el xamón de Bosses, los Boudins (tradicionalmente fechos cola betterave rouge[12]), les Saouceusses, la Motsetta, el xamón de Bosses y el xamón al caricote de Saint-Oyen ;
- Les frutes: les castañes, les nueces, les mazanes reinetas (Reinettes) y les peres Martin sec;
- Ente otros productos típicos, pueden mentase la miel, el aguardiente y el Génépy
Nel Valle d'Aosta produzse una denominación d'orixe, Valle d'Aosta DOC (o Vallée d'Aoste) dende'l 30 de xunetu de 1985. Como los Alpes arrodien el valle, atópense equí los viñeos más altos d'Europa. La principal rexón vitivinícola atópase na ribera oriental del ríu Dora Baltea cola ciudá d'Aosta como centru de producción de vinu. La rexón estremar en trés grandes viñeos: el valle cimeru Valdigne, el valle central Valle Centrale y el valle inferior Valle Bassa. Al sur ta la rexón vitivinícola d'El Piamonte. El Valle d'Aosta ye la rexón productora de vinu más pequeño d'Italia en términos de tamañu y producción con namái alredor de 330.000 caxes producíes añalmente na rexón y namái 36.000 caxes producíes so la etiqueta DOC. El 70% de les zones de producción dedicar al vinu tinto facer a partir de Pinot noir, Gamay y Petit Rouge. La mayoría del vinu blanco facer a partir de la varietal indíxena Blanc de Morgex.[13]
Los viñeos autorizaos asítiase nes comuñes d'Aosta, Arnad, Arvier, Avise, Aymavilles, Bard, Brissogne, Challand-Saint-Victor, Chambave, Champdepraz, Charvensod, Châtillon, Donnas, Fénis, Gressan, Hône, Introd, Issogne, Jovençan, La Salle, Montjovet, Morgex, Nus, Perloz, Pollein, Pontey, Pont-Saint-Martin, Quart, Saint-Christophe, Saint-Denis, Saint-Nicolas, Saint-Vincent, Sarre, Verrayes, Verrès y Villeneuve.
Idiomes
editarL'italianu y el francés son los idiomes oficiales de la rexón y úsense pa los actos y les lleis del gobiernu rexonal, anque l'italianu fálase muncho más llargamente na vida cotidiana y el francés ye la primer llingua de cultura. La prestixosa Fondation Émile Chanoux de Aosta, nuna de les sos publicaciones (patrocinada pola Région col sofitu de la Comunidá Europea), calcula que más del 90% de la comunicación efectuar n'italianu, que na enseñanza l'italianu, dempués de la escuela primaria, ye preponderante (anque'l francés sía enseñáu nuna cantidá d'hores igual a la del italianu). Según l'estatutu rexonal, l'alministración de la xusticia representa l'únicu sector nel cual el francés nun ye obligatoriu.[14] L'idioma rexonal ye un dialeutu del francu-provenzal llamáu Valdôtain (llocalmente, patois). Falar, como llingua materna o como segunda llingua 68.000 residentes, alredor del 58% de la población, según una encuesta llevada a cabu pola Fondation Émile Chanoux nel añu 2002. Los residentes de los pueblos de Gressoney-Saint-Jean, Gressoney-La-Trinité y Issime, nel valle del Lys, falen un dialeutu d'orixe alemán walser.
Mientres el sieglu XX, por cuenta de la escolarización italianizante y a la inmigración proveniente na so mayoría del restu d'Italia y, últimamente, tamién del estranxeru (principalmente a la ciudá de Aosta y a la parte más oriental del valle), l'italianu foise convirtiendo na llingua más falada del Valle d'Aosta. Nel añu 2006 conocer el 96,01% de la población, frente al 75,41% del francés y al 55,77% del francu provenzal.[15]El gobiernu autónomu del Valle d'Aosta viose obligáu a adoptar polítiques especialmente empobinaes a la defensa del francés y del francu provenzal como símbolos d'identidá cultural.
| Llingua materna | 2001[16] |
|---|---|
|
align="right" | 71,50% | |
| Francu-provenzal | 16,20% |
| Francés | 0,99% |
Relixón
editarLa mayoría de la población, fale italianu o francés, tien relixón católica. La misa celebrar n'italianu y en francés (la lliturxa en dialeutu valdostano nun ye destacada), como efeutu del separatismu llingüísticu. La comunidá xudía más importante ye la d'Aosta, menguada nos últimos años de la Segunda Guerra Mundial polos nazis, onde ta presente una sinagoga y na cual dependen toles families xudíes de la rexón. En Aosta atópase'l más grande campusantu hebraicu de la rexón.
Cola inmigración llegaron persones de fe oriental y cristianu ortodoxa. Una comunidá rusu ortodoxa histórica ta presente en Aosta. Pero la parte más relevante ta constituyida polos musulmanes magrebíes que probablemente superen les 500 persones siendo la comunidá islámica más numberosa ente les fes minoritaries. Nun hai llugares de cultu establecíos pa los musulmanes.
Deporte
editarEl Giro del Valle d'Aosta ye una carrera de ciclismu de ruta que forma parte del UCI Europe Tour dende 2005. En tantu, el Valle d'Aosta Open ye un tornéu de tenis del ATP Challenger Tour. El Tor des Geants, carrera de ultratrail, llevar a cabu en setiembre, percuerre tol valle peles altes víes 1 y 2, sumando 330 km y 24.000 m de desnivel.
Referencies
editar- ↑ Bilancio demografico mensile aggiornato al 31-03-2010 (DATI ISTAT)
- ↑ «Italy Climate Index». Climate-charts.com (16 de febreru de 2007). Archiváu dende l'orixinal, el 2009-03-15. Consultáu'l 7 de xunetu de 2009.
- ↑ «Heraldry in the House of Savoia». Heraldica.org. Consultáu'l 22 d'abril de 2010.
- ↑ http://www.camera.it/_dati/leg13/lavori/bollet/200007/0718/pdf/06.pdf
- ↑ «Ministero degli Affari Esteri». Esteri.it. Archiváu dende l'orixinal, el 14 d'ochobre de 2006. Consultáu'l 22 d'abril de 2010.
- ↑ Sito dell'agenzia di stampa regionale - ANSA Presse Vallée d'Aoste
- ↑ Sito ufficiale dell'ex Espace Vallée d'Aoste a Parigi
- ↑ «Valle d'Aosta», Corriere della Sera: L'Enciclopedia Geografica - vol. 1, páx. páxs. 270-271..
- ↑ «Eurostat». Circa.europa.eu. Archiváu dende l'orixinal, el 21 de xunetu de 2011. Consultáu'l 5 de mayu de 2009.
- ↑ Fonte: ISTAT.
- ↑ «Eurostat». Circa.europa.eu. Archiváu dende l'orixinal, el 5 d'agostu de 2007. Consultáu'l 5 de mayu de 2009.
- ↑ Jean-Robert Pitte, «Delicatessen alpestres», Cochons et cochonnailles: la quête du saint gras, L’Alpe non 42, Seronda de 2008, p 8
- ↑ M. Ewing-Mulligan & Y. McCarthy Italian Wines for Dummies pg 77-82 Hungry Minds 2001 ISBN 0-7645-5355-0
- ↑ Autores varios, Une Vallée d'Aoste bilingue dans une Europe plurilingue/ Una Valle d'Aosta bilingue in un'Europa plurilingue, Aosta, Fondation Émile Chanoux, 2003, introducción, páxs.7-10, [1] Archiváu 2015-09-24 en Wayback Machine
- ↑ Assessorat de l'éducation et la culture - Département de la surintendance des écoles, Profil de la politique linguistique éducative, -y Château éd., Aosta, 2009, p. 20.
- ↑ Fiorenzo Tuso, -y minoranze linguistiche in Italia, Il Mulino, 2008
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Valle d'Aosta.- Páxina oficial de la Rexón (en francés ya italianu)
- Páxina oficial de Office du tourisme de la Vallée d'Aoste (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión). (multilingue)
- Turismu nel valle d'Aosta Archiváu 2006-06-25 en Wayback Machine
Datos: Q1222- Multimedia: Aosta Valley
