New Hampshire

New Hampshire
	Bandera de Nuevo Hampshire (es)
Alministración
País	Estaos Xuníos d'América
ISO 3166-2	US-NH
Tipu d'entidá	Estaos d'Estaos Xuníos
Capital	Concord
Gobernador de New Hampshire	Christopher Sununu (es) (NH, N.H.)
Nome llocal	State of New Hampshire (en)
Llingües oficiales	inglés
División	ver Condado de Belknap (es) , Condado de Carroll (es) , Condado de Cheshire (es) , Condado de Coös (es) , Condado de Grafton (es) , Condado de Hillsborough (es) , Condado de Merrimack (es) , Condado de Rockingham (es) , Condado de Strafford (es) y Condado de Sullivan (es) ;
Xeografía
Coordenaes	44°00′N 71°30′O / 44°N 71.5°OCoordenaes: 44°00′N 71°30′O / 44°N 71.5°O
Superficie	24214 km²
Llenda con	Massachusetts, Vermont, Quebec, Maine, Provincia Unida de Canadá (es) , Bajo Canadá (es) y Provincia de Quebec (es)
Puntu más altu	Monte Washington (es)
Puntu más baxu	Océanu Atlánticu
Altitú media	305 m
Demografía
Población	1 377 529 hab. (1r abril 2020)
Densidá	56,89 hab/km²
Viviendes	539 116 (31 avientu 2020)
Más información
Estaya horaria	Horariu del este de Norteamérica y America/New_York (es)
Fundación	21 xunu 1788
	nh.gov

New Hampshire ye un estáu de la rexón de Nueva Inglaterra, nel noreste de los Estaos Xuníos. Llenda al norte cola provincia canadiense de Quebec, con Massachusetts al sur, con Vermont al oeste y con Maine y el golfu de Maine al este. Ye'l 5^u más pequeñu, y el 10^u menos pobláu, de tolos estaos del país, con una estensión de 24.214 km² y una población de 1.377.529 habitantes en 2020. La so capital ye Concord, y Manchester la so ciudá más poblada. L'eslogan del estáu, Vive llibre o muerre (Live free or die), espeya'l so papel demientres la guerra d'independencia d'Estaos Xuníos,y el so nomatu, L'estáu del granitu (The Granite State) fae referencia a la so bayura de formaciones granítiques y canteres^[1]. L'estáu tien sonadía nacional porque nelli cellébrense les primeres (tres del caucus d'Iowa) eleiciones primaries del ciclu electoral presidencial d'Estaos Xuníos, y pola influyencia d'esta eleición na política electoral estauxunidense, de forma que llega a afirmase que lo que vota New Hampshire ye lo que ha votar tol país (As New Hampshire goes, so goes the nation)^[2].

El territoriu de New Hamsphire tuvo pobláu, demientres miles d'años, por grupos de población de fala algonquina como los abenaki. Los europeos aportaron a entamos del sieglu XVII, de manes de los ingleses. En 1629 estableciose la provincia de New Hampshire, nomada así pol condáu inglés de Hampshire^[3]. Les tensiones crecientes ente les colonies americanes y la Corona británica na década de 1760 provocaron l'españíu, en New Hampshire, d'ún de los primeros actos de rebelión, que finó cola toma del fuerte británicu de Fort William and Mary en 1774. En xineru de 1776 New Hampshire foi la primera de les colonies britániques n'América del Norte n'establecer un gobiernu independiente y una constitución estatal. Seis meses después robló la Declaración d'Independencia de los Estaos Xuníos y aportó soldaos, barcos y suministros pa la guerra escontra Gran Bretaña. En xunu de 1788 foi'l novenu estáu en ratificar la Constitución de los Estaos Xuníos, lo que fizo qu'esti documentu entamara a tener valir llegal.

Nes décades centrales del sieglu XIX l'estáu sofitó con fuercia l'abolicionismu, aportando casi 32.000 soldaos pal Exércitu de la Xuníon na Guerra Civil. Tres d'ella, l'estáu conoció una rápida industrialización y una medría de la so población, convirtiéndose nun importante centru de manufactures testiles y de calzáu, y tamién de la industria papelera. Les orielles de los ríos Merrimack y Connecticut enllenárose de molinos industriales, nos que trabayaron munchos obreros llegaos de Canadá y Europa. Los francocanadienses foron el grupu más numberosu; tantu, qu'anguaño un cuartu de la población del estáu afirmen tener antepasaos d'esi orixe, el porcentaxe más altu en cualisquier estáu sacante Maine.

El sector industrial, espeyando una tendencia xeneral nel país, decayó tres de la Segunda Guerra Mundial. De magar 1950 la economía tien diversificáose enforma, con un desarrollu de los servicios financieros ya inmobiliarios, la educación y el tresporte; pesie a ello, el pesu del so sector industrial sigue perriba de la media nacional^[4]. La conexón per autopista del so territoriu col área metropolitana de Boston favoreció la medría de la so población, col espoxigue de un bon númberu de ciudaes dormitoriu, de magar la década de 1980. Anguaño l'estáu ye ún de los más ricos del país, con el 7u mayor ingresu mediu per familia del país y delles de les tases más baxes de probeza, paru y criminalidá. Ye ún de los nueve estaos del país que nun tien un impuestu sobre la renta, y nun hai impuestos sobre les ventes, los ingresos de capital o la recepción d'una herencia: de resultes, la so carga impositiva media ye la segunda menor del país, tres de la de Florida. L'estáu ocupa tamién ún de los diez primeros puestos del país n'estayes como la gobernanza, l'asistencia sanitaria, les oportunidaes socioeconómiques ya la estabilidá fiscal^[5]^[6].

El so territoriu, montañosu y tapecío por milenta viesques, ye visitáu por un númberu creciente de turistes que vienen a esfrutar d'actividaes al aire llibre. Nelli alcuéntrense delles de les estaciones d'esquí asitiaes a mayor altor, y el monte Monadnock ye una de les montañes más escalaes del país. Los paseos poles viesques na seronda, la estancia en villes braniegues asitiaes na costa ya la oriella de los llagos, los deportes de motor o l'ascensión, a pie o en coche al monte Washington, el más altu del noreste del país (1.917 m d'altor), son otres de les actividaes más populares ente los turistes.