Postreros falantes conocíos de llingües muertes o amenaciaes
Una llingua muerta ye aquella qu'escarez de falantes nativos o competentes, esto ye, una llingua que yá nun ye la llingua materna de naide (anque eventualmente dalgunos llingüistes o otres persones la conozan de forma secundaria).
Anguaño, unes 500 de les cerca de seis mil llingües vives esistentes, tán seriamente amenaciaes y próximes a la so estinción, d'estes la mayoría namái tienen un puñáu de falantes vieyos que les falen, y nun esisten persones nueves que la conozan bien o lo falen con fluidez.[1] Esta llista recueye los nomes documentaos de los postreros falantes de diverses llingües o bien estintes o bien severamente amenaciaes.
Orde cronolóxicu editar
Finaos nel sieglu XVII editar
- Chesten Marchant (muertu en 1676), créese que podría ser el postreru falante monollingüe de córnicu, a diferencia d'otres persones como Dolly Pentreath que tamién falaba inglés.
Finaos nel sieglu XVIII editar
- Margaret McMurray (muerta en 1760), postrera falante nativa del dialectu de les tierres baxes (Lowlands) del gaélicu escocés.
- Dolly Pentreath (muerta en 1777), posiblemente la postrera falante nativa competente de córnicu, foi monollingüe hasta siquier los 20 años.
Finaos nel sieglu XIX editar
- Frances Johnson, postreru falante competente del takelma d'Oregón (faláu enantes n'Estaos Xuníos).
- Walter Sutherland (morrió hacia 1850), postreru falante de Norn
- Nikonha (circa 1765-1871), postreru falante non mestizu de Tutelo (anque ente los descendientes mestizos Cayuga-Tutelo esistió cierta familiaridá cola llingua tutelo mientres dalgún tiempu).
- Trugernanner (circa 1812-1876), considerada la postrera falante étnicamente pura d'una llingua tasmana; anque, Fanny Cochrane Smith, que tamién conocía una llingua tasmana, sobrevivióla.[2]
- John Davey (1812-1891), foi un granxeru de Cornualles que foi unu de los postreros en caltener una conocencia tradicional del idioma córnicu[3]
- Tuone Udaina (morrió 1898), postreru falante del idioma dálmata
Finaos nel sieglu XX editar
- Fanny Cochrane Smith (1834-1905), considerada la postrera falante competente d'una llingua tasmana
- Fidelia Fielding (1827-1908), falante de pequot-mohegano, llingua algonquina falada enantes en Connecticut.
- John Mann (1834-?), postreru falante nativu atestiguáu de córnicu, parte d'un grupu de neños que falaben en córnicu, entrevistaos en 1914 a la edá de 80 años.[4]
- Ishi (ca. 1860-1916), últimu miembru de la etnia yana, y postreru falantes sobreviviente de la llingua d'esta etnia l'idioma yahi.
- Sally Noble (muerta en 1922), postrera falante de chimariko.
- Ascención Solórsano (1854-1930), postrera falante del mutsun, llingua de la familia uti[5]
- Watt Sam (1876-1944) y Nancy Raven (1872-1957), foron unos de los dos últimos falantes competentes de natchez.
- Isabel Meadows (1846-1939), postreru falante competente de Rumsen, una llingua uti de California.
- Mary Yee (1897-1965), el postreru falante nativu de barbareño, perteneciente a la familia chumash de California.[6]
- Ned Maddrell (1877-1974), postreru falante nativu de manés, llingua céltica.
- Armand Lunel (1892-1977), falante de shuadit, variedá xudeorromance d'idioma occitanu.
- Alf Palmer (ca. 1891-1981), postreru falante nativu de warrungu, llingua aborixe australiana.
- Jack Butler (1901-1986), falante de Jiwarli, llingua aborixe australiana.
- Roscinda Nolásquez (1892-1987), postrera falante de cupeño, llingua utoazteca del sur de California.
- Klavdiya Plotnikova (ca. 1895-1989), postrera falante de kamas, llingua samoyeda falada al este de los Urales.
- Morndi Munro (morrió mientres la década de 1990), postreru falante competente d'Unggumi, llingua d'Australia occidental.
- Fidela Bernat (1898-1991), postrera falante conocida d'euskera roncalés.
- Tevfik Esenç (1904-1992), postreru falante dafechu competente n'ubykh.
- Algy Paterson (muertu en 1995), postreru falante competente de Martuthunira, llingua d'Australia occidental.
- Truman Washington Dailey (1898-1996), postreru falante nativu del dialectu Otoe-Missouria de chiwere.
- Rede Thunder Cloud (1919-1996), postreru falante nativu de catawba.
- Valentina Vyie (muerta en 1997), postrera falante nativa de sirenik, llingua esquimal del estremu oriental del Siberia.
- Carmel Charles (1912-1999), postreru falante competente de nyulnyul d'Australia occidental.
Finaos nel sieglu XXI editar
- Big Bill Neidjie (ca. 1920-2002), falante de gaagudju, llingua australiana del Territoriu del Norte.
- Yang Huanyi (c. 1909-2004), postrera falante de Nü shu, llingua escrita usada puramente por muyeres en Jiangyong, provincia de Hunan, al sur de China.
- Marie Smith Jones (1918-2008), falante del eyak, faláu nel sur d'Alaska.
- Ms. Boro (muertu en 2009), postreru falante competente d'aka-kora, faláu nes islles Andamán.
- Viktors Bertholds (1921-2009), créese que foi'l postreru falante nativu de livonio (vease Grizelda Kristiņa).
- William Rozario (muertu en 2009) postreru falante conocíu de criollu indoportugués de Cochin
- Pan Jin-yu (1914-2010), postrera falante nativa del idioma pazeh de Taiwán.
- Boa Sr. (ca. 1925-2010), llingua adamanesa Aka-Bo.
- Grizelda Kristiņa (1910-2013), postrera falante certificada de livonio.[7]
- Doris McLemore (1927-2016), postrera falante competente de wichita.[8]
- Edwin Benson (1931-2016), postreru falante de mandan.
Postreros falantes vivos editar
- Cristina Calderón (nacida hacia 1928), dende 2005 ye la postrera falante de yagán.
- Charlie Mungulda, postreru falante nativu d'amurdag.[9]
- John Steckley (1949), consideráu'l postreru falante conocíu de wyandot (anque nun yera un falante nativu).
- Verdena Parker (1936), postreru falante competente d'hupa.[10][11]
- Blas Jaime (1934), postreru falante de chaná.
Ver tamién editar
Referencies editar
- ↑ Endangered languages Ethnologue: Languages of the World.
- ↑ By Terry Crowley, Nick Thieberger. Field linguistics: a beginner's guide.
- ↑ De Bruxelles, Simon (May 21, 2008). "After centuries, Cornish agree how to speak their language". The Times.
- ↑ «Archived copy». Archiváu dende l'orixinal, el 2012-02-07. Consultáu'l 2021-04-18.
- ↑ Mutsun Language Foundation.
- ↑ Grant, C.. «Chumash: Introduction». Handbook of North American Indians 8: páxs. 505–508.
- ↑ David Charter Last updated at 12:01AM, June 5 2013 (5 de xunu de 2013). The Times (ed.): «Death of a language: last ever speaker of Livonian passes away aged 103». Consultáu'l 1 d'avientu de 2013.
- ↑ «The Last Living Speaker of Wichita : NPR» (Audio interview).
- ↑ «Scientists Race Around World to Save Dying Languages». Associated Press. Fox News (20 de setiembre de 2007). Consultáu'l 9 de xunu de 2009.
- ↑ Dying words: endangered languages and what they have to tell us. Wiley-Blackwell.
- ↑ Newberry, Daniel. «Rescuing Languages From Extinction: The Experience of the Hoopa Valley, Karuk, and Yurok Tribes». Jefferson Public Radio. Archiváu dende l'orixinal, el 2012-03-06. Consultáu'l 29 de payares de 2011.