Sistemes de trescripción del chinu

A lo llargo de la historia esistieron numberosos sistemes de trescripción de la llingua china, utilizaos pa representar la pronunciación de los caráuteres chinos. La necesidá de tales sistemes de trescripción ye doble: per un sitiu, la escritura china nun ye puramente fonética, polo qu'inclusive nel ámbitu llingüísticu chinu precisar d'una manera d'espresar cómo se pronuncien los caráuteres emplegaos na llingua escrita. Per otru llau, fora del ámbitu llingüísticu chinu surde la necesidá d'escribir nomes y términos propios d'esta llingua n'otros sistemes d'escritura, tales como l'alfabetu llatín, lo cual llevó a l'apaición de distintos métodos pa treslladar los soníos del chinu a diversos alfabetos.

Introducción

Na actualidá, el sistema de trescripción fonética más habitual de la llingua china ye'l hanyu pinyin, basáu nuna representación n'alfabetu llatín de los soníos del mandarín estándar modernu, la norma culta actual de la llingua. Esti sistema respuende a los dos necesidaes de trescripción yá mentaes. Per un sitiu, en cuantes que sistema d'usu oficial na República Popular China, utilizar pa representar la pronunciación de los caráuteres nes obres de referencia y diccionarios en llingua china publicaos na República Popular. Per otru llau, al tar basáu na escritura llatino, el so usu pa trescribir los nomes chinos, promovíu por el mesmu Estáu chinu, acabóse xeneralizando nes llingües qu'utilicen esti alfabetu, como'l español y la mayoría de les llingües europees.

El hanyu pinyin consolidóse como'l principal sistema de trescripción del chinu na dómina actual, pero nun ye sinón unu más de munchos sistemes esistentes. Hasta los años 80 del sieglu XX, el métodu más espublizáu pa la trescripción de nomes chinos en llingües europees yera'l sistema Wade-Giles, d'orixe británicu. Nel usu chinu, antes de la promulgación del hanyu pinyin en 1958, el sistema de notación fonética más habitual en China yera'l zhuyin fuhao o bopomofo, qu'entá anguaño ye'l sistema más utilizáu en Taiwán. Esisten tamién sistemes de trescripción pa dialeutos chinos distintos del mandarín como'l cantonés o'l min.

Amás del so usu como ferramientes auxiliares de notación fonética, dalgunos d'estos métodos de trescripción fueron concebíos como sistemes ortográficos completos pa escribir la llingua china, de cuenta que pudieren reemplazar a la escritura tradicional en caráuteres. Esta idea foi bien popular na primer metá del sieglu XX, cuando apaecieron sistemes basaos nel alfabetu llatín como'l gwoyeu romatzyh y el latinxua ensin wenz. Munchos intelectuales chinos, como l'escritor Lu Xun, fueron fervosos partidarios de l'adopción d'una escritura alfabético pal chinu y en círculos reformistes llegar a percibir l'adopción d'un sistema alfabéticu como daqué inevitable. El mesmu sistema hanyu pinyin surdió nesti contestu y llegóse a promover el so usu como sistema alternativu d'escritura de la llingua china. Sicasí, el Partíu Comunista de China sol lideralgu de Mao Zedong acabaría refugando la idea d'abolir los caráuteres chinos y decantaríase por una reforma del sistema d'escritura más conservador: la simplificación de los caráuteres chinos. La idea de l'abolición de los caráuteres y l'adopción d'un sistema alfabéticu como norma culta del chinu cayó nel olvidu na actualidá, y los sistemes de trescripción vixentes anguaño utilícense puramente nel so papel auxiliar como sistemes de notación fonética y de trescripción pal usu n'otres llingües.

Nesti artículu, siguiendo l'usu xeneral en Wikipedia, utilízase'l sistema hanyu pinyin pa trescribir los términos chinos, salvu cuando se mente lo contrario.

Antiguos sistemes autóctonos pal chinu clásicu

Representación de los soníos del chinu na antigüedá

Nes dómines más antigües de la llingua china, hasta mediaos del primer mileniu de nuesa yera, nun esistíen descripciones fonolóxiques precises de los soníos de la llingua falada y la única manera d'indicar la pronunciación de los caráuteres consistía na comparanza con caráuteres homófonos. Asina, en testos clásicos antiguos l'apaición de caráuteres pocu comunes o con llectures especializaes distintes de les más estendíes vien acompañada con frecuencia d'anotaciones que señalen qu'un ciertu calter pronúnciase igual qu'otru calter más conocíu. Esta manera simple y non sistemática d'indicar la pronunciación de los caráuteres cadez d'una circularidá evidente, y nun dexa al llector actual saber cómo se pronunciaba realmente'l calter, más allá de la coincidencia en pronunciación ente dos caráuteres.

Esa imprecisión fonética esplica la dificultá de reconstruyir los soníos de los estadios más antiguos de la llingua china, como'l llinguaxe emplegáu nos testos clásicos de la dinastía Zhou, del I mileniu e. C. Mientres el sieglu VI empezar a analizar les sílabes chines como combinación d'una consonante inicial y una parte final de la sílaba. Esti analís fonolóxicu simple lleva a l'apaición del primer sistema de representación fonética puramente dichu: el fanqie, que s'emplegaría mientres munchos sieglos como manera convencional d'indicar por escritu los soníos de la llingua china.

El sistema fanqie

Artículu principal: Fanqie

El sistema fanqie empieza a utilizase en tiempos de la dinastía Han Posterior y básase na división de les sílabes del chinu nuna parte inicial, polo xeneral una consonante, y una parte final o rima, que consta d'una vocal con tonu y dacuando d'una consonante final. Esta división en dos partes dexa espresar les distintes sílabes del chinu como un productu cartesianu d'un númberu amenorgáu d'elementos iniciales y finales, que se denotan por aciu caráuteres chinos utilizaos puramente pol so valor fonéticu. El nome fanqie derivar del usu de los caráuteres fǎn (反; "invertir", "opuestu") y qiè (切, "cortar") para delimitar la representación fonética, pudiendo utilizase dambos indistintamente. Un exemplu de fanqie sería la representación de la pronunciación del calter 東 como 德紅反. El 反 (fǎn) final ye a cencielles l'allindiador qu'indica al llector que los dos caráuteres precedentes 德紅 constitúin una representación fonética. Los dos caráuteres d'esti exemplu son desaxeradamente comunes y el so significáu léxicu ye "virtú" y "coloráu", respeutivamente, pero esto ye irrelevante una y bones el so usu equí sirve namái pa espresar que la pronunciación del calter 東 empieza como 德 y termina como 紅. Asina, la fórmula 東德紅反 (en hanyu pinyin: dōng dea - hóng fǎn) tien d'interpretase como dōng = dé + hóng. Nesti exemplu vese qu'entá nel mandarín actual la fórmula fanqie da una representación del soníu casi perfecta, sacante pol tonu. Evidentemente, daos los munchos sieglos trescurríos dende la dómina en que s'empezó a utilizar el fanqie, esto non siempres ye asina, y les anotaciones fanqie ayudaron a reconstruyir la evolución de la pronunciación del chinu dende'l chinu mediu, la llingua de les dinastíes Sui y Tang, hasta la dómina moderna.

El sistema fanqie utilizar nel famosu diccionariu de pronunciación Qieyun, compilado por Lu Fayan nel añu 601. Esi diccionariu, que recoyía les pronunciaciones más aceptaes de los caráuteres emplegaos na llingua escrita, convertir na principal obra normativa sobre la llectura correuta de los caráuteres y sería oxetu de numberoses reediciones y reelaboraciones. Mientres enforma tiempu, la única versión caltenida yera la edición ampliada del Guangyun, compilada nel sieglu XI mientres la dinastía Song. Dempués de la Segunda Guerra Mundial, afayóse una copia d'una edición más antigua, que se remonta a la dinastía Tang. Estes obres fueron utilizaes mientres sieglos como referencia pa consultar la pronunciación correuta de los caráuteres.

Primeros sistemes alfabéticos alóctotonos

Los mongoles y los misioneros europeos

Edictu imperial de la dinastía Yuan escritu nel alfabetu de 'Phags-pa.

El perampliu imperiu mongol surdíu de la espansión del Estáu fundáu por Gengis Kan, llegó a conquistar China, onde s'establecería una de les partes en que s'estremó l'imperiu orixinal. La corte mongola que controló toa China asumió una identidá dinástica d'estilu chinu, al alzase na nueva dinastía Yuan, socesora de la derrotada dinastía Song, que foi incapaz de faer frente al poder militar mongol. Los mongoles adoptaren la escritura uigur, pero l'emperador Jubilai Jan encargó al monxu tibetanu 'Phags-pa que diseñara un nuevu alfabetu pa escribir el mongol. Esti alfabetu de 'Phags-pa, a les traces l'alfabetu tibetanu escritu en formatu vertical, sería utilizáu pa escribir el mongol y tamién otres llingües del imperiu, como'l mesmu chinu. La escritura alfabético dexaba a funcionarios mongoles qu'entendíen el chinu faláu, pero que nun recibieren una formación nos caráuteres escritos, escribir y lleer el chinu de forma fonética. L'usu del alfabetu de 'Phags-pa na corte mongola de la dinastía Yuan foi efímeru y sobrevivieron bien pocos testos orixinales, pero tien una gran importancia histórica al ser l'exemplu más antiguu conocíu d'escritura fonético de la llingua china. Paradóxicamente, los sistemes d'escritura mongol, tanto'l uigur como'l de 'Phags-pa, acabaríen cayendo en desusu y en dómines posteriores fadríase común l'usu de caráuteres chinos con valor fonéticu pa escribir el idioma mongol, como se manifiesta n'unu de los testos mongoles más conocíos, la Historia secreta de los mongoles, que la so copia más antigua caltenida ta escrita en caráuteres chinos emplegaos con valor puramente fonéticu.

Tres esi efímeru usu del alfabetu de 'Phags-pa, nun se conocen intentos d'escribir fonéticamente el chinu hasta la llegada de los misioneros europeos nel sieglu XVI. Al xesuita italianu Matteo Ricci, qu'introdució'l cristianismu en China, atribúyese-y ser la primer persona que diseñó una representación sistemática de los soníos del chinu n'alfabetu llatín. L'español Diego de Pantoja, el más estrechu collaborador de Ricci en Beixín, participó tamién na ellaboración d'esti sistema, que sería ameyoráu años dempués pol francés, tamién xesuita, Nicolas Trigault. Esti primer sistema de representación del chinu n'alfabetu llatín respondía a una de les necesidaes yá mentaes pa la trescripción fonética del chinu. Al escribir en llatín y otres llingües europees sobre llugares y persones de China faíase necesariu trescribir al alfabetu llatín los nomes y términos propios de la llingua china. Amás, la descripción fonolóxica del chinu en términos del alfabetu llatín facilitaba l'estudiu d'esta llingua pa los europeos, nun momentu en qu'empezaben a producise los primeros intercambios comerciales y culturales direutos ente dambes civilizaciones. Nel sureste asiáticu, el sistema orixinal de Matteo Ricci y Diego de Pantoja pal chinu influyiría nel trabayu del francés Alexandre de Rhodes, qu'afixo l'alfabetu llatín pal so usu en llingua vietnamita, creando asina unu de los pocos sistemes d'escritura llatino utilizaos na actualidá n'Asia Oriental.

Esta presencia europea en China decayó mientres el sieglu XVIII, dempués de que la dinastía Qing hubo prohibíu l'actividá misionera. Nel sieglu XIX, el cayente d'esta dinastía, la postrera de la hestoria imperial china, dexó de nuevu la presencia de misioneros europeos en suelu chinu, especialmente nel sur. El misioneru protestante británicu Robert Morrison compiló un diccionariu billingüe chinu-inglés, publicáu en trés partes ente 1815 y 1823, nel qu'adoptó'l so propiu sistema de trescripción pal chinu mandarín. Otros misioneros cristianos siguieron el trabayu orixinal de Ricci, Trigault y Morrison, escurriendo sistemes de trescripción non solo pal mandarín, sinón tamién pa otres variedaes del chinu, como'l cantonés o'l min del sur. Estos sistemes de trescripción sirvieron pa compilar versiones chines de la biblia n'alfabetu llatín, lo cual facilitaba la llectura per parte de los relixosos occidentales y la so enseñanza a aquellos que yeren analfabetos na escritura ortodoxo en caráuteres, qu'entós daquella constituyíen la inmensa mayoría de la población. Unu d'estos sistemes d'escritura llatino, l'adoptáu pal dialeutu min del sur de Xiamen, ye entá güei utilizáu por partidarios de la normalización llingüística de la forma de min del sur falada en Taiwán, y utilízase por casu na versión de Wikipedia nesta variedá llingüística del chinu.

Los topónimos chinos: el sistema postal

Artículu principal: Trescripción del sistema postal chinu

Mientres el sieglu XIX, la medría de rellaciones polítiques y comerciales fizo que se fueren faciendo más conocíos n'Occidente los nomes de les principales ciudaes y rexones de China. Munchos d'ellos recibieron múltiples grafíes en distintos momentos, pero adulces fuéronse consolidando maneres convencionales d'escribir estos nomes n'alfabetu llatín. Estes grafíes tradicionales, basaes de cutiu nel mandarín, pero tamién en dialeutos del sur, como nos casos de "Ḥong Kong" o "Amoy" (anguaño transcrito "Xiamen"), nun constitúin un sistema de trescripción puramente dichu, pero fueron utilizaes na mesma China pol organismu de correos a partir de 1905. Por esa razón, suelse denominar "sistema postal" a esti conxuntu de grafíes establecíes pola tradición, y que fueron la manera habitual de representar los nomes de les ciudaes y provincies de China en llingües occidentales mientres los primeres 80 años del sieglu XX, hasta la xeneralización del hanyu pinyin. Dellos exemplos d'estes grafíes tradicionales son "Chungking" (Chongqing), "Tientsin" (Tianjin), "Hangchow" (Hangzhou), "Soochow" (Suzhou), "Szechwan" (Sichuan), "Shantung" (Shandong) o "Kiangsi" (Jiangxi), según "Peking", "Nanking" y "Canton", que n'español se suelen afaer como "Beixín", "Nankín" y "Cantón".

Al igual qu'asocedería col sistema Wade-Giles (vease seición siguiente), los topónimos del sistema postal cayeron en desusu arriendes de la xeneralización del sistema hanyu pinyin, afaláu nel ámbitu internacional por el mesmu Estáu chinu dende 1979. Sicasí, los nomes nel sistema postal siguen utilizándose entá güei en medios oficiales taiwaneses pa referise a los llugares de la China continental en llingües europees, y tamién s'usen entá nos nomes ingleses de munches cais y edificios en Hong Kong, como Shantung Street o Chungking Mansions.

Sistemes alfabéticos sistemáticos modernos

El sistema Wade-Giles

Artículu principal: Wade-Giles

El sistema más llargamente utilizáu mientres el sieglu XX, hasta los años 1980, pa la trescripción de nomes chinos n'Occidente foi'l sistema Wade-Giles, que toma'l nome de los sos dos autores, los británicos Thomas Francis Wade y Herbert Allen Giles. Dambos fueron diplomáticos en China y ocuparon socesivamente la cátedra de llingua china na Universidá de Cambridge. Wade escribió delles obres sobre l'idioma chinu, como'l so Peking Syllabary ("Silabariu pekinés"), na qu'utilizaba'l so propiu sistema de trescripción del mandarín pekinés. El sistema de Wade sería utilizáu y modificáu per Herbert Allen Giles, que la so obra más importante foi'l diccionariu billingüe chinu-inglés publicáu en Shanghai en 1892 y reeditáu en Londres en 1912.

Esti sistema de trescripción sirvir d'un númberu amenorgáu de lletres del alfabetu llatín, al utilizar dígrafos como ch y ts ysobremanera, al representar l'aspiración de consonantes por aciu un apóstrofu. Esto manifiéstase en sílabes como pa y p'a, que n'otros sistemes seríen ba y pa, respeutivamente. L'usu del apóstrofu nestos casos representa'l fechu de qu'en mandarín nun esisten consonantes sonores al estilu de la b, la d o la g de la mayor parte de les llingües europees. Magar la precisión fonética d'esti sistema, los apóstrofos y les diéresis son con frecuencia omitíos nel so usu habitual pa la trescripción de nomes, lo cual provoca una ambigüedá na forma transcrita. Esti usu imprecisu del sistema atopar na escritura convencional de munchos nomes propios, como Taipéi, qu'en cierto tendría de ser T'aipei, o taichichuan, qu'en cierto sería t'aich'ich'üan.

Amás del so usu como ferramienta de trescripción de nomes y términos chinos nel mundu occidental, na mesma China esti sistema foi mientres enforma tiempu'l más habitual pa escribir los nomes propios n'alfabetu llatín. Inclusive dempués de la promulgación oficial del hanyu pinyin en 1958, los medios en llingües estranxeres de la República Popular China y el Partíu Comunista de China siguieron emplegando les trescripciones Wade-Giles de los nomes propios, como nos casos de Mao Tse-tung (Mao Zedong) o Teng Hsiao-p'ing (Deng Xiaoping) hasta l'añu 1979, cuando s'empezaron a utilizar les trescripciones hanyu pinyin nes publicaciones y testos oficiales chinos n'idiomes qu'utilicen l'alfabetu llatín. Na actualidá, les trescripciones Wade-Giles son entá habituales nos nomes y apellíos de chinos de Taiwán y les comunidaes d'ultramar, pero non na mesma República Popular China, onde fueron dafechu remplazadas poles trescripciones hanyu pinyin. Por ello, apellíos basaos nel sistema Wade-Giles como "Chang" o "Hsü", entá habituales en comunidaes emigraes chines, pasaron a trescribise oficialmente "Zhang" y "Xu" na China continental.

La promoción activa del sistema hanyu pinyin por parte del Estáu chinu fixo qu'esti sistema volviérase'l métodu mayoritariu pa la trescripción de nomes y términos chinos n'Occidente, incluyíu'l mundu hispanofalante, remplazando nesti sentíu al sistema Wade-Giles, qu'adulces foi cayendo en desusu.

El sistema Wade-Giles ye l'exemplu más significativu de sistema de trescripción del chinu diseñáu por estranxeros pa la didáctica del chinu y pa la trescripción de nomes. Otru sistema importante que s'utilizó na enseñanza del chinu foi'l métodu de trescripción de Yale, diseñáu n'Estaos Xuníos mientres la Segunda Guerra Mundial pa la enseñanza del chinu al personal diplomático y militar unviáu a China. El métodu de Yale pa la trescripción del mandarín cayó totalmente en desusu. Entá s'utiliza, sicasí, el sistema de Yale pa la trescripción del cantonés, que ye unu de los métodos más populares pa la trescripción d'esa variedá del chinu xunto col jyutping.

Sistemes de trescripción autóctonos: el guanhua zimu

Artículu principal: Guanhua zimu

El cayente de la dinastía Qing mientres el sieglu XIX reflexar nes guerres militares nes que'l réxime imperial tuvo que lluchar pola so sobrevivencia. Per un sitiu, el réxime enfrentar a la cruenta guerra civil conocida como Rebelión Taiping, que punxo contra les cuerdes al sistema imperial chinu. De la mesma, les disputes comerciales coles potencies europees tuvieron de resultes les llamaes guerres del opiu, que dieron llugar a trataos qu'aumentaben los derechos comerciales del Reinu Uníu y de Francia en desterciu de la soberanía china. Esti cayente imperial tuvo una consecuencia importante nel ámbitu cultural, al favorecer l'apaición de movimientos reformistes qu'abogaben por un tresformamientu fonda de la sociedá y de la cultura china. L'enfotu reformista treslladóse tamién al idioma; pa munchos intelectuales, la debilidá política china evidenciaba un retrasu tecnolóxico y cultural que s'achacar a la difcultad del sistema d'escritura, namái accesible a una elite amenorgada. Nesti contestu, la última década del sieglu XIX y la primera del sieglu XX vieron l'apaición de numberosos sistemes fonéticos pa escribir el chinu. El propósitu de los impulsores de tales sistemes bazcuyaba ente dos estremos: dende'l so usu como meres ferramientes auxiliares pal estudiu del sistema tradicional d'escritura hasta la pretensión de qu'estos sistemes fonéticos remplazaran por completu a los caráuteres chinos como sistema habitual d'escritura.

L'empiezu d'estes propuestes de sistemes fonéticos puede fechase nel añu 1892, cuando Lu Zhuangzhang publicó un sistema fonéticu pa la escritura del dialeutu min del sur de Xiamen. Al sistema de Lu siguiríen-y munches propuestes d'estilu similar, nes que formes estilizadas o simplificaes de dellos caráuteres chinos bien básicos utilizar con valor puramente fonéticu. Nesti sentíu, estos sistemes propuestos ente'l final del sieglu XIX y el principiu del sieglu XX revelen una influencia de los silabarios xaponeses hiragana y katakana, que naquel tiempu emplegábense sobremanera como ferramienta auxiliar xunto a los carcteres chinos (kanji) emplegaos nel xaponés formal.

De tolos sistemes fonéticos propuestos nestos años, ensin dulda el de más ésitu foi'l guanhua zimu ("lletres del mandarín") escurríu por Wang Zhao y publicáu nel añu 1900. Esti sistema representaba d'una manera fonética, con símbolos bastante similares a los del katakana xaponés, los soníos del mandarín nortizu. L'usu de formes estilizadas de los caráuteres chinos, al estilu del katakana, faía que l'aspeutu estéticu de los testos en guanhua zimu asemeyar al de los testos en caráuteres chinos, lo cual convertir nun sistema muncho más popular que los métodos basaos nel alfabetu llatín qu'escurrieren los misioneros europeos. La popularidá del guanhua zimu llevó a que se publicar más de 60 000 copies de llibros nesti sistema na primer década del sieglu XX. El sistema foi espandíu y ampliáu por Lao Naixuan pal so usu n'otros dialeutos chinos distintos del mandarín. Wang Zhao vía esti sistema como una ferramienta pal usu popular que podía coesistir col usu formal del sistema tradicional d'escritura. La postura de Wang Zhao yera nesti sentíu bastante conservadora, y revela tamién la influencia del usu xaponés de los silabarios auxiliares xunto a los kanji de la llingua culta.

Magar esti ésitu del guanhua zimu, sería finalmente otru métodu similar, el zhuyin fuhao, el que se convertiría nel primer sistema fonéticu d'usu oficial na República de China nel añu 1918. Arriendes de esto, el guanhua zimu, xunto a los demás sistemes propuestos nesti periodu, cayería llueu nel olvidu, y seríen el zhuyin fuhao y los métodos posteriores basaos nel alfabetu llatín los que gociaríen de más popularidá nes décades siguientes.

El primer sistema fonéticu oficial: el zhuyin fuhao

Artículu principal: Zhuyin

En 1918, el Ministeriu d'Educación de la República de China aprobaba de manera oficial el sistema de trescripción conocíu nun principiu como zhùyīn zìmǔ (注音字母, "alfabetu fonéticu"). Esti sistema suponía la culminación de les distintes propuestes de sistemes de trescripción qu'empezaren col métodu de Lu Zhuangzhang mentáu na seición anterior. La so adopción oficial pol Ministeriu d'Educación convertir, amás, nel primer sistema de trescripción fonética de la llingua china que cuntaba col respaldu oficial de les autoridaes polítiques. Nuna dómina en que munchos reformistes proponíen l'abolición del sistema d'escritura tradicional, les autoridaes dexaron claro na so promulgación oficial que l'usu d'esti sistema tenía de llindase a l'anotación fonética de los caráuteres chinos, nunca a la so sustitución. Precisamente pa enfatizar esti calter auxiliar del sistema, en 1930, el nome "alfabetu fonéticu" foi remplazado pol de zhùyīn fúhào (注音符號, "símbolos fonéticos"). A esti sistema conózse-y tamién col nome coloquial de bopomofo, qu'alude a la pronunciación de los cuatro primeros símbolos (ㄅㄆㄇㄈ).

El sistema zhuyin fuhao basábase namái nel dialeutu mandarín que'l nuevu Estáu republicanu chinu promocionaba como llingua nacional. Como otros sistemes d'esti estilu, adoptáronse formes simplificaes de caráuteres chinos bien simples con un valor puramente fonéticu pa representar los soníos inicial y final de les sílabes del chinu. La primer versión del sistema de 1918 incluyía traces fonolóxiques del mandarín suriegu de Nankín, como'l tonu entrante (rùshēng, 入聲). Esi complexu sistema fonolóxicu basáu nuna suerte de compromisu ente'l mandarín suriegu de Nankín y el nortizu de Beixín, que formaba la base del diccionariu de 1919 Guóyīn zìdiǎn (國音字典, "Diccionariu de la pronunciación nacional"), foi abandonáu en 1932, cuando se decidió que la pronunciación normativa de la llingua nacional basaríase puramente nel dialeutu pekinés. Esto llevó a la supresión de dalgunos de los símbolos del sistema, que nun teníen correspondencia na fonoloxía del pekinés.

Tres la xubida al poder del Partíu Comunista de China en 1949, la nueva República Popular China siguió utilizando'l sistema zhuyin fuhao nos llibros de testu y obres de referencia hasta la promulgación, en 1958, del nuevu sistema hanyu pinyin, basáu nel alfabetu llatín. Aun así, munchos diccionarios publicaos na República Popular China, siguieron amosando les trescripciones zhuyin fuhao xunto a les formes hanyu pinyin pa beneficiu de quien s'educaron antes de la introducción del pinyin.

Na actualidá, el zhuyin fuhao cointinúa siendo'l principal métodu de trescripción de los soníos del chinu en Taiwán, onde los diccionarios y llibros de testu pa neños utilicen siempres esti sistema.

Sistemes de romanización escurríos en China: gwoyeu romatzyh y latinxua ensin wenz

Artículos principales: Gwoyeu romatzyh y Latinxua ensin wenz

Exemplar del periódicu Dazhung bao, de 1932, escritu íntegramente en latinxua ensin wenz

Na primer metá del sieglu XX surdieron amás dos sistemes d'escritura fonético del chinu basaos nel alfabetu llatín. Anque l'usu d'un alfabetu claramente estranxeru y ayenu a la tradición cultural china amenaba'l refugu d'amplios sectores de la sociedá, el calter internacional del alfabetu llatín y los munchos medios téunicos disponibles pal so usu, tales como imprentes o máquines d'escribir, fixeron que los reformistes más vidueños d'un tresformamientu radical de la escritura china decantar por esti tipu de sistema.

Los dos sistemes basaos nel alfabetu llatín que surdieron mientres la tercer década del sieglu XX fueron el gwoyeu romatzyh, propuestu en 1926 y el latinxua ensin wenz, propuestu en 1929. Dambos sistemes tán estrechamente venceyaos a los dos grandes movimientos ideolóxicos qu'articularon la vida política china mientres la dómina republicana. El gwoyeu romatzyh foi diseñáu polos llingüistes Lin Yutang y Y. R. Chao, allegaos al gobiernu nacionalista del Kuomintang. Ello ye que esti métodu convertir nel sistema oficial de trescripción llatina de la República de China en 1928. Magar esti respaldu oficial, el sistema nunca pasó de tener un usu bien acutáu, como una mera versión alternativa pa usu estranxeru del zhuyin fuhao. Pela so parte, el sistema rival latinxua ensin wenz tuvo más ésitu, yá que se llegaron a publicar diarios y llibros nél. Esti sistema taba estrechamente venceyáu al movimientu comunista chinu y al so entós líder Qu Qiubai. Ente que el gwoyeu romatzyh taba basáu puramente na "llingua nacional" basada nel mandarín nortizu, el latinxua ensin wenz tuvo versiones diverses pa dellos dialeutos chinos. El sistema desenvolvióse nun principiu na Xunión Soviética, onde se publicar una primer versión en 1929 y empezóse a utilizar ente comunidaes emigraes chines.

La diferencia más importante ente dambos sistemes, amás de los sos oríxenes ideolóxicos, consiste nel tratamientu distintu que se da a los tonos de les sílabes del chinu. Los promotores del latinxua ensin wenz nun víen la necesidá d'indicar los tonos na representación alfabética, pos consideraben qu'estos yeren fácilmente deducibles del contestu. Frente a esta idea, el gwoyeu romatzyh incorporaba la estructura tonal na mesma representación alfabética de la llingua, talmente que sílabes que namái s'estremaben nel tonu asumíen escritures distintes, como nel casu de guo, gwo, guoo y guoh, que correspondíen a un únicu guo nel latinxua ensin wenz.

Tres la victoria del Partíu Comunista de China na Guerra Civil China, partidarios de dambos sistemes trabayaríen nel comité que daría llugar a un nuevu sistema de trescripción d'estilu llatín: el hanyu pinyin.

La fonetización del chinu tres la proclamación de la República Popular: el hanyu pinyin

Artículu principal: Pinyin

En 1949, tres el final de la Guerra Civil China, el Partíu Comunista de China lideráu por Mao Zedong asumió'l poder na nueva República Popular. Les reformes llingüístiques ocupaben un llugar destacáu nes prioridaes de les nueves autoridaes del país y yá en 1949, antes del final de la guerra, los dirixentes del Partíu Comunista establecieron un Comité pa la Reforma Llingüística, que tenía d'acometer tres tarea fundamentales: la simplificación de los caráuteres chinos, reforma qu'entós munchos víen como una etapa de transición escontra l'adopción definitiva d'un sistema fonéticu; la promoción del mandarín estándar como llingua nacional y la definición d'una ortografía fonética pal chinu. No que fai a esti últimu puntu, ente 1950 y 1956 llegar a presentar numberoses propuestes de sistemes fonéticos. Primeramente, el presidente Mao Zedong yera partidariu d'un sistema que, al estilu del zhuyin fuhao, tuviera basáu en símbolos autóctonos chinos. Asina lo fixo saber en repitíes ocasiones y na Xunión Soviética mientres la so xunta histórica con Stalin. Sicasí, en 1952, ante la insistencia del presidente del Comité pa la Reforma Llingüística Wu Yuzhang, Mao aceptó finalmente que'l nuevu sistema fonéticu oficial utilizara l'alfabetu llatín, dando'l llombu a los intelectuales que víen esi alfabetu como una seña d'identidá del imperialismu occidental. Una vegada refugaes les idees d'utilizar símbolos autóctonos o inclusive l'alfabetu cirílicu (encamentáu pol llingüista soviéticu G. P. Serdychenko), los esfuercios centrar n'establecer la correspondencia ente les lletres del alfabetu llatín y los soníos del chinu mandarín pekinés, base del "fala común" (pǔtōnghuà) del nuevu Estáu chinu, que, en realidá, coincidía cola "llingua nacional" (guóyǔ) promovida pol anterior réxime nacionalista. Nestos discutinios participaron partidarios de los dos grandes sistemes de trescripción al alfabetu llatín de la dómina nacionalista, el gwoyeu romatzyh y el latinxua ensin wenz, polo que'l sistema final presenta delles soluciones de compromisu ente dambos sistemes. Asina, por casu, nel tratamientu de los tonos de les sílabes chines, el nuevu modelu fonéticu adoptaba marques diacrítiques sobre les vocales, refugando tantu la incorporación de los tonos como lletres completes, traza carauterística del gwoyeu romatzyh, como la omisión completa de los tonos mesma del latinxua ensin wenz.

El nuevu sistema publicar nel Diariu del Pueblu el 12 de febreru de 1956 como "modelu fonéticu del chinu (proyeutu)", 汉语拼音方案（草案） / hànyǔ pīnyīn fāng'àn (cǎo'àn). El 10 d'ochobre de 1956 establecióse un comité pa preparar la redaición definitiva del proyeutu pa la so aprobación llegal. Dichu comité cuntaba con 16 miembros y taba presidíu pol escritor Guo Moruo y vicepresidido por Zhang Xiruo y Hu Qimu. En total, ente abril de 1956 y ochobre de 1957 celebráronse diez reunión p'aldericar y revisar dellos aspeutos del sistema hasta alcordar la descripción definitiva de la nueva ortografía fonética llatina. Finalmente, a principios de 1958, el "modelu fonéticu del chinu" (hànyǔ pīnyīn fāng'àn) foi presentáu ante la V Sesión de la I Asamblea Popular Nacional de la República Popular China, que lo aprobó formalmente'l 11 de febreru de 1958. El testu de la resolución definitivu recoyía los dos puntos fundamentales sobre l'usu que tenía de faese de la ortografía llatina: p'anotar la pronunciación de los caráuteres y pa contribuyir al espardimientu del mandarín estándar o "fala común" (pǔtōnghuà).

La redaición definitiva del testu de la resolución dexaba claro que les autoridaes refugaren yá la idea orixinal de que'l nuevu sistema fonéticu hubiera de ser una ortografía completa pa la llingua china que pudiera llegar a esaniciar l'usu de los caráuteres chinos. Mientres la V Sesión de la I Asamblea Popular Nacional esto foi enfatizado por el mesmu primer ministru chinu Zhou Enlai, nun discursu nel qu'estableció los oxetivos básicos de la política llingüística eponderando la promoción del mandarín y la simplificación de caráuteres y declarando que'l hanyu pinyin solamente tendría una función auxiliar:

De primeres, tien de dicise claramente que'l "modelu fonéticu del chinu" (hànyǔ pīnyīn fāng'àn) hai d'utilizase pa l'anotación fonética de los caráuteres y pa promover el mandarín estándar (pǔtōnghuà). En nengún casu va utilizase como sistema d'escritura fonético en sustitución de los caráuteres.

Zhou Enlai, discursu ante la Conferencia Consultiva Política del Pueblu, 10 de xineru de 1958

A partir d'esi momentu'l nuevu sistema, que'l so nome embrivir polo xeneral como hanyu pinyin o a cencielles pinyin, reemplazó al antiguu zhuyin fuhao nos materiales escolares colos que s'enseñaba la llectura nes escueles primaries. Coles mesmes, los diccionarios publicaos na China continental pasaron a ordenar los caráuteres chinos según l'orde alfabéticu de les trescripciones pinyin. Nel ámbitu del usu públicu, fíxose obligatoriu por llei que les etiquetes de los productos comerciales utilizaren el pinyin xunto a los caráuteres. D'esa manera, se promovía la conocencia de la ortografía fonética y facilitábase la llectura a les persones que nun algamaren una alfabetización satisfactoria na llectura de los caráuteres.

Mientres la dómina de la Revolución Cultural (1966 - 1976), el pinyin cayó en descreiito. Los guardias coloraos, defensores de la ortodoxa maoísta, sofitaron con entusiasmu la simplificación de caráuteres, pero non l'usu del alfabetu llatín, que víen como impropiu de la cultura china. Esto condució a un amenorgamientu nel usu públicu del pinyin.

Tres el fallecimientu de Mao Zedong, col final definitivu de la Revolución Cultural y la encarcelación de la Banda de los Cuatro, volvería potenciase la conocencia del pinyin, anque yá nunca se volvería a proponer la idea de que pudiera llegar a sustituyir a la escritura en caráuteres. Ye nesta dómina cuando'l pinyin pasó a ser utilizáu pa la trescripción de nomes de persones y llugares en llingües occidentales. El 26 de setiembre de 1978 aprobábase la llei pola que'l pinyin pasaba a utilizase pa trescribir al alfabetu llatín los nomes de llugares y de persones. Hasta entós, los testos en llingües estranxeres publicaos na mesma China habíen siguíu utilizando les trescripciones Wade-Giles, como "Mao Tse-tung" o "Teng Xiao-p'ing", según les grafíes postales pa les provincies y ciudaes de China. A partir d'esi momentu, les publicaciones en llingües estranxeres de la República Popular pasaron a utilizar les grafíes pinyin en toos estos casos. "Mao Tse-tung" pasó a ser "Mao Zedong" y la capital "Beixín" convertir en "Beijing" en tolos testos publicaos en China en llingües como'l inglés o'l español. Amás de normativizar el so usu internu, l'Estáu chinu promovió l'adopción del pinyin como estándar internacional. Yá en setiembre de 1977 les Naciones Xuníes encamentaren l'usu del pinyin pa los topónimos chinos y el 15 de xunu de 1979 les Naciones Xuníes adoptaben el pinyin como única norma de trescripción de topónimos y antropónimos chinos en toles publicaciones d'esti organismu internacional. El 1 d'agostu de 1982 aprobábase'l documentu ISO-7098, colo que la Organización Internacional pa la Estandarización (ISO) establecía una norma internacional pal pinyin.

Tocantes a les sos carauterístiques, el sistema pinyin fai un usu más estensu de les consonantes del alfabetu llatín qu'otros sistemes como'l Wade-Giles. La diferencia ente consonantes aspiraes y non aspiraes, indicada por aciu un apóstrofu en Wade-Giles, espresar por aciu pares de consonantes distintes como d/t, b/p y g/k. Les lletres j, q y x utilizar pa les consonantes palatales, que solamente pueden dir siguíes de les vocales i y ü y que se trataben como alófonos d'otres consonantes en sistemes como'l gwoyeu romatzyh o , nel casu de la j y la q, el Wade-Giles. Otra carauterística del sistema consiste en que vocales i y o escríbense yi y wu cuando formen sílabes completes. Coles mesmes, estos dos vocales i y o tresformar en y y w en posición inicial de diptongu, de cuenta que iou escríbese you, uei escríbese wei y uen escríbese wen. La vocal ü escríbese yu cuando forma sílaba por sigo sola y el diptongu üe escríbese como yue. Esti usu de la y y la w sirve pa evitar ambigüedá al respective de les llendes silábiques en pallabres como rènwù o mǎyǐ. Cuando son les lletres a y o les qu'apaecen en posición inicial, l'ausencia de consonante indicar por aciu un apóstrofu, namái cuando la sílaba va xunida a la precedente, tal como asocede en nomes como "Xi'an" o "Tian'anmen". Amás, les combinaciones "iou", "uei" y "uen" (you, wei y wen como sílabes completes) simplificar como "iu", "ui" y "un" cuando siguen a una consonante, de cuenta que s'escribe, por casu, liu en cuenta de *liou, dui en cuenta de *duei, y sun en cuenta de *suen. Amás, la vocal ü (yu como sílaba completa, similar a la ü alemana o a la o francesa) pierde tamién la diéresis por convención gráfica cuando sigue a les consonantes palatales j, q y x, de cuenta que s'escribe yu, ju, qu y xu en llugar de *yü, *jü, *qü y *xü. Esta simplificación de la diéresis ye posible por cuenta de que la vocal o (como na sílaba wu) nun apaez nunca detrás de y, j, q y x, pero tien de recordase que la pronunciación correspuende siempres a ü nestos casos.

La trescripción del chinu en Taiwán

A la fin de la Guerra Civil China en 1949, l'alministración del réxime nacionalista del Kuomintang y el so líder Chiang Kai-shek abellugar na isla de Taiwán, onde se caltuvo l'antiguu réxime chinu. Esta situación d'independencia de facto de la isla de Taiwán frente al réxime comunista de la China continental fizo que Taiwán se caltuvo al marxe de la política llingüística de la República Popular. Les autoridaes de la República de China na so nueva realidá xeográfica taiwanesa siguieron la política oficial de promoción del mandarín pero refugaron por completu la simplificación de caráuteres que se llevó a cabu nel continente chinu. No que fai a la trescripción del chinu, el zhuyin fuhao o bopomofo caltúvose como sistema oficial pa l'anotación fonética de los caráuteres chinos en diccionarios y llibros de testu. Entá anguaño los neños en Taiwán siguen aprendiendo a lleer el mandarín por aciu los símbolos del bopomofo.

No que fai a la trescripción al alfabetu llatín, les autoridaes optaron polo xeneral por una política pocu intervencionista. Los nomes de persona en Taiwán trescribir según la eleición de cada persona. Munchos taiwaneses utilicen la trescripción Wade-Giles del so nome, como l'antiguu Presidente de la República de China presidente Chiang Ching-kuo, ente qu'otros utilicen l'antiguu sistema oficial gwoyeu romatzyh, como l'actual presidente Ma Ying-jeou. Tamién, al igual qu'asocede en Ḥong Kong, ye habitual l'adopción de nomes de pila ingleses, como nel casu del líder del Partíu Democráticu Progresista Frank Hsieh, qu'utiliza'l nome inglés "Frank" xunto a la trescripción Wade-Giles del so apellíu.

La cuestión del respaldu oficial d'un sistema de trescripción llatín dio llugar a discutinios a lo llargo de los años. Dempués de 1949, caltúvose'l estatus oficial del gwoyeu romatzyh, anque'l so usu acutar a dellos manuales de llingua china pa estranxeros. Por cuenta de la dificultá d'esti sistema, cola so complexa ortografía tonal, en 1986 adoptóse una versión modificada d'esi sistema qu'esaniciaba la ortografía tonal, adoptando signos diacríticos pa los tonos como nel hanyu pinyin. A esti sistema denominóse-y Símbolos fonéticos del mandarín II (MPS II, en sigla inglesa), pos se consideraba un segundu estilu de trescripción complementariu del principal, que yera'l zhuyin fuhao. El MPS II llegó a utilizase en dellos diccionarios, siempres xunto al zhuyin fuhao, pero foi reemplazáu nel añu 2002 por un nuevu sistema llatín oficial: el tongyong pinyin. L'adopción d'esti sistema tuvo arrodiada de discutiniu. La crítica principal que se-y fixo ye que l'adopción internacional del hanyu pinyin promovíu por China condena a la irrelevancia a cualquier sistema alternativu taiwanés. La introducción del tongyong pinyin tuvo bien venceyada al Partíu Democráticu Progresista y a l'alministración del presidente Chen Shui-bian, hasta l'añu 2008 nel poder. Otra manera, el partíu Kuomintang optó pol usu del hanyu pinyin nes zones so la so alministración, como la capital Taipei, onde tradicionalmente controló l'alcaldía.

Ver tamién

• Tabla comparativa de sistemes de trescripción del chinu

Referencies

Bibliografía

Publicaciones en papel, *

DeFrancis, John (1986). The Chinese Language: Fact and Fantasy. Honolulu: University of Hawaii Press. ISBN 0-8248-1068-6.

• Norman, Jerry (1988). Chinese, Cambridge Language Surveys. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-29653-6.
• Ping Chen (1999). Modern Chinese. History and Sociolinguistics. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-64572-7.
• Pulleyblank, Edwin G. (1995). Outline of Classical Chinese Grammar. Vancouver: UBC Press. ISBN 0-7748-0541-2.
• Ramsey, S. Roberts (1987). The Languages of China. Princeton: Princeton University Press. ISBN 0-691-01468-X.

Internet

• «Zhōo Yǒuguāng: Bèi Shàngdì Yíwàng de “hànyǔ pīnyīn zhī fù” / 周有光：被上帝遗忘的“汉语拼音之父”» (chinu). Reproducción d'un artículu nel númberu 5 de la revista Rénwù (人物) (añu 2002). www.china-language.gov.cn. Archiváu dende l'orixinal, el 2010-12-07. Consultáu'l 5 d'abril de 2008.

• Chen Naihua (陈乃华), Xu Chang'an (许长安), Song Baiyao (宋柏尧) y Wang Fan (王凡) (8 de xunu de 2002). «Jiànguó hòu de yǔwén gōngzuò (1949 nián - 1985 nián) / 建国后的语文工作[1949年----1985年)» (chinu). www.china-language.gov.cn. Archiváu dende l'orixinal, el 2008-11-20. Consultáu'l 5 d'abril de 2008.

• «Jìniàn "hànyǔ pīnyīn fāng'àn" bānbù 50 zhōunián / 纪念《汉语拼音方案》颁布50周年» (chinu). www.china-language.gov.cn (8 de xunu de 2002). Archiváu dende l'orixinal, el 2010-11-26. Consultáu'l 5 d'abril de 2008..

Bibliografía adicional

• Yin Binyong y Mary Felley (1990). Chinese Romanization: Pronunciation and Orthography. Beixín: Sinolingua. ISBN 7-80052-148-6.

Enllaces esternos

• Pinyin.info Páxina con abondosa información sobre'l pinyin y la romanización del chinu (n'inglés).
• Historia de la llingua china: Proel (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
• Radio n'Internet p'aprender chinu mandarín: Chinoesfera
• Recursos p'aprender chinu - diccionariu, fontes, fonética, flashcards, tests interactivos
• Diccionariu Inglés-Chinu, Chinu-Inglés: MDBG

• Datos: Q117073
• Multimedia: Romanization of Chinese