Xeografía del Reinu Xuníu
El Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda del Norte (nome llocal, United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) ye un estáu d'Europa occidental, nes islles Britániques, incluyendo un 1/6 de la isla d'Irlanda. Esti país llinda al norte col Océanu Atlánticu y el mar del Norte y al sur cola Canal de la Mancha, al otru llau del cual ta Francia. Ye'l centru de la Commonwealth. Formar pola socesiva unión al reinu d'Inglaterra de Gales (en 1536), Escocia (1603) y Irlanda del Norte (Ulster, 1922). Amás de la isla de Gran Bretaña y partir nordés d'Irlanda, ta incluyíu nel so territoriu otres islles del archipiélagu británicu: Wight, Man, Anglesey, Hébrides, Órcades y Shetland) y les pequeñes islles Anglonormandes, frente a la península francesa de Cotentin.
| Xeografía del Reinu Xuníu | ||
|---|---|---|
 | ||
| Llocalización | ||
| Continente | Europa | |
| Rexón | Europa occidental | |
| Carauterístiques xeográfiques | ||
| Superficie | 243 610 (incluyendo Rockall y les islles Shetland km² | |
| 1 680 km² (tierra) | ||
| 8 430 km² (agua) | ||
| Llinia de costa | 12 429 km | |
| Puntos estremos | ||
| Puntu más altu | Ben Nevis 1 343 m | |
| Fronteres territoriales | ||
•  Irlanda | 360 km | |
| • Mar territorial | 12 m.n. | |
| [editar datos en Wikidata] | ||
Xeografía física
editar
El Reinu Xuníu toma Gran Bretaña (Inglaterra, Escocia y el País de Gales) y Irlanda del Norte. Otros territorios como les Islles de la Canal, Man y les Colonies de la Corona tamién formen parte "de facto" del Estáu Británicu.
Relieve
editarGran Bretaña estrémase tradicionalmente nuna zona montascosu al norte y al oeste y una zona de la tierra baxa al sur y al este. Una frontera que funciona de la desaguada del ríu Exe, nel suroeste, a la del Tees, nel nordeste, ye una espresión cruda d'esta división. Pero, polo xeneral, puede entendese que ta apoderáu per tou llombes rugosas y montes baxos. Na parte septentrional atópense los montes de Ross, los Grampianos, los Southern Uplands y los montes Cheviot. Na parte occidental tán los montes Peninos, los montes Cambrianos o Cambrianos en Gales y Cornualles que son allongamientu del plegamientu herciniano d'Europa. Les Tierres Altes escoceses y los montes del Ulster paecer a los plegamientos caledonianos que pueden trate na península Escandinava, recubiertos por materiales más recién, d'orixe volcánicu y glaciar. Toes estos cordales nun son demasiáu elevaes. Ente les distintes sierres apaecen dacuando estreches tierres más baxes, como los Lowlands (Escocia) o los Midlands (Inglaterra).
La zona d'llanures o penillanura concentrar nel sureste de la islla de Gran Bretaña, siendo una continuación de la gran llanura del norte d'Europa. Ye una cuenca sedimentaria.
Hidrografía
editarRío
editarLos ríos son más bien curtios, pero'l so caudal ye moderáu lo que dexa ciertu navegación. Tienen cierta importancia económica. El más llargu (354 km), y caudalosu del país ye'l ríu Severn , que naz en Gales y crucia tamién Inglaterra, desaguando depués nel océanu Atlánticu al traviés del so estuariu nel suroeste del país. Ye tamién el ríu más caudalosu d'Inglaterra. El so principal afluente ye'l ríu Tern. El segundu en llargor ye'l Támesis, ríu que ye'l más llargu d'Inglaterra, con 346 km, crucia Londres y desagua nel mar del Norte. El Swale, inglés, afluente del ríu Ure, que se convierte de la mesma nel ríu Ouse; onde'l Ouse xuntar col Trent en Trent Falls (Faxfleet) y crea un gran estuariu de marees, el Humber. Dende equí hasta'l mar del Norte, forma parte de les llendes ente'l Yorkshire del Este na oriella norte y North Lincolnshire y North East Lincolnshire na vera meridional. Anque ye un estuariu dende'l puntu de vista de la so formación, munchos mapes describir como ríu Humber. Tamién destaquen dellos ríos escoceses que desagüen nel mar del Norte: el Tay, que con 188 km ye'l más llargu d'Escocia, desagua nel Fiordu de Tay); Spey (desagua nel Moray Firth), Tweed y el Dee. El ríu más llargu d'Irlanda del Norte ye'l Bann, que mide 122 km. El ríu más llargu de Gales ye'l Towy (en galés, Tywi), de 103 km.
Como resultáu de la so historia industrial, el Reinu Xuníu tien un ampliu sistema de canales, na so mayor parte construyida nos primeros años de la Revolución Industrial, antes de la puxanza de la competición polos ferrocarriles. El Reinu Xuníu tamién tien numberosos banzaos y banzaos p'almacenar agües pa consumu domésticu y usu industrial. La xeneración d'enerxía hidroeléctrica ye bastante llindada, apurriendo menos del 2% de la eletricidá británica, principalmente de les Tierres Altes Escoceses.
Llagos
editarLos llagos abonden n'Escocia, onde se llamen lochs, habiendo otra famosa rexón, el distritu de los Llagos nel nordeste d'Inglaterra. Los llagos más grandes del Reinu Xuníu, según los sos países, son:
- Irlanda del Norte: Lough Neagh (381,74 km²)
- Escocia: Loch Lomond (71,12 km²)
- Inglaterra: Windermere (14,74 km²)
- Gales: lago Bala (en galés, Llyn Tegid; 4,84 km²)
El llagu más fondu del Reinu Xuníu ye Loch Morar con una fondura máxima de 309 metros. Loch Ness ye'l segundu, con 228 metros de fondura. El llagu más fondu d'Inglaterra ye Wast Water que baxa hasta los 79 metros.
Mariñes
editar
El Reinu Xuníu tien una costa que mide alredor de 12.429 km. Les fuertes hendiduras de la mariña ayuda a asegurar que nenguna llocalización tea a más de 125 km d'agües de marea. Les mariñes son especialmente retayaes n'Escocia onde abonden los brazos de mar llargos y fondos, los firths y los lochs, fiordos asemeyaos a los escandinavos: Sleat, Lorn, Clyde, Solway Firth, badea de Morecambe, Cardigan, canal de Bristol, Dornach, Moray Firth, Firth of Forth y The Wash. Otres ensenaes de la mariña británica son: Badea de Carbis, badea de Lyme, estuariu del Támesis, estuariu del Humber y Firth of Tay. La xeoloxía del Reinu Xuníu ye tal qu'hai munchos cabos a lo llargo de la so mariña, ente los que los más notables son:
- Cornualles
- Cumbria
- Devon
- Dorset
- Islla de Wight
- Kent
- Sussex Occidental
- Sussex Oriental
- Sutherland
- Gales
- Wigtownshire
- Yorkshire
El Reinu Xuníu reclama la xurisdicción sobre la plataforma continental, tal como se define n'ordes de plataforma continental o acordies con llendes sobre los qu'hai alcuerdos, una zona de pesca esclusiva de 200 milles náutiques y un mar territorial de 12 milles náutiques.
En xunto, calcúlase que'l Reinu Xuníu inclúi cerca de 1.098 pequeñes islles, delles naturales y otres feches pol home, los crannógs, feches na Antigüedá con piedra y madera, a les que fueron añader detritos naturales col tiempu. N'Escocia, especialmente hai una gran cantidá d'islles a lo llargo de les sos mariñes septentrional y occidental, formando los archipiélagos de les Hébrides, les Órcades y les Shetland.
- Islles d'Inglaterra
- Lundy
- Islles Sorlingas (Scilly)
- Islla de Wight
- Islles Farne
- Lindisfarne
- Islla de Portland
- Islla Walney
- Islla Burgh
- Islles d'Escocia
- Islles de Gales
- Islles d'Irlanda del Norte
Ente la islla de Gran Bretaña ya Irlanda atópense la canal del Norte y la canal de San Jorge que dan accesu al mar d'Irlanda. Más acantilada y recortada ye la mariña occidental que la oriental.
Clima
editar
Pertenez al clima marítimo oceánicu y templáu. El clima británicu ye bien variable y puede pasar bien rápido d'un día frío y lluvioso a un día soleyeru en namái unes hores. Tamién varia abondo según l'altor y les rexones. Los contrastes débense sobremanera polos vientos oceánicos, qu'anidien les temperatures. Los vientos del suroeste prevalecen sobre la corriente del Atlánticu Norte, polo que'l rigor del clima modérase. Ta influyíu pola corriente del Golfu (The Gulf Stream).
El clima ye en términos xenerales templáu. Los iviernos son significativamente menos fríos que n'otros llugares d'una llatitú similar, como Polonia, por cuenta de esa influencia de la corriente del Golfu. A la inversa, el branu británicu destaca pol so calter inestable y frescu, en comparanza con Europa continental. Polo xeneral el sur ye más templáu que'l norte. La temperatura más alto rexistrada nel Reinu Xuníu fueron los 38,5 °C de Brogdale, cerca de Faversham, nel condáu de Kent, el 10 d'agostu de 2003. La más baxa fueron -27,2 °C rexistraos en Braemar nos montes Grampianos, Escocia, el 11 de febreru de 1895 y 10 de xineru de 1982 y Altnaharra, tamién n'Escocia, el 30 d'avientu de 1995.
Más de la metá de los díes ta borrinosu. La nubosidad ye estrema y la pluviosidá abondosa. La pluviosidá añal media varia de 3.000 mm nes Tierres Altes escoceses hasta 553 mm en Cambridge. Polo xeneral el sur ye más secu que'l norte. Escocia ye'l país más húmedu tolos meses del añu, sacante en mayu, xunu y avientu, nos que llueve más en Gales. El mes más lluviosu ye xineru, con 170,5 mm de media. Escocia ye tamién el país más borrinosu a lo llargo de tol añu, amás de en xunu y xunetu, cuando hai más nubes n'Irlanda del Norte. El condáu d'Essex ye unu de los más secos del Reinu Xuníu, con una agua añal media d'alredor de 600 mm, anque ye típicu que llueva más de 100 díes al añu. En dellos años l'agua en Essex puede tar per debaxo de 450 mm, menos que l'agua medio añal en Xerusalén y Beirut. Son frecuentes les borrines nes ciudaes. Pueden producise fuertes vientos ya hinchentes, especialmente nel iviernu.
 Parámetros climáticos permediu de Londres, capital del Reinu Xuníu 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mes | Xin | Feb | Mar | Abr | May | Xun | Xnt | Ago | Set | Och | Pay | Avi | añal |
| Temperatura máxima media (°C) | 7.2 | 7.6 | 10.3 | 13.0 | 17.0 | 20.3 | 22.3 | 21.9 | 19.1 | 15.2 | 10.4 | 8.2 | 0 |
| Temperatura mínima media (°C) | 2.4 | 2.5 | 3.8 | 5.6 | 8.7 | 11.6 | 13.7 | 13.4 | 11.4 | 8.9 | 5.1 | 3.4 | 0 |
| Precipitación total (mm) | 53 | 36 | 48 | 47 | 51 | 50 | 48 | 54 | 53 | 57 | 57 | 57 | 611 |
| Díes de precipitaciones (≥ 1 mm) | 14.8 | 10.8 | 13.4 | 12.7 | 12.5 | 10.5 | 10.1 | 10.9 | 10.5 | 11.6 | 14.0 | 13.2 | 145 |
| Fonte: World Weather Information: "London" 8 de xunetu de 2010 | |||||||||||||
Mediu ambiente
editarEl gran mugor de les islles favorez la crecedera de vegatación atlántica. Hai montes de carbayos y hayas hasta los 500 metros d'altitú. Conforme a la normativa de la Xunión Europea, el territoriu d'esti país pertenez a la rexón bioxeográfica atlántica.[1] Destaquen nel so patrimoniu natural un bien mistu, patrimoniu de la Humanidá declaraos pola Unesco: San Kilda, y cuatro bienes naturales: Calzada y Mariña del Xigante, Islla de Henderson, Islles Gough y Inaccesible y el Mariniega de Dorset y del este de Devon. Cuenta con una decena d'reserves de la biosfera, ente elles Beinn Eighe. 1,274.323 hectárees tán protexíes como güelgues d'importancia internacional al amparu del Conveniu de Ramsar, en total, 168 sitios Ramsar.
El Reinu Xuníu cuanta con 11.595 árees protexíes que cubren 69.946 km² o'l 28.52% de la so superficie.[2]
Tocantes a les temes medioambientales, hai de señalase que les emisiones de dióxidu de sulfuru de les centrales llétriques contribúin a la contaminación atmosférica. Dellos ríos tán contaminaos por residuos agrícoles. Les agües costeres atópense contaminaes debíu al arramáu d'un gran volume d'agües residuales nel mar.
Xeografía humana
editarLa población del Reinu Xuníu calcular en 61.113.205 habitantes (xunetu de 2009), lo que da una densidá de 250,86 habitantes per quilómetru cuadráu. La población concentrar nun 90% nes ciudaes, lo que-y convierte nel país más urbanizáu del mundu.
Tocantes a los grupos étnicos, son mayoritariamente blancos (de los que son ingleses el 83,6%, escoceses 8,6%, galeses 4,9%, norirlandeses 2,9%) 92.1%, negros 2%, hindús 1,8%, pakistaníes 1,3%, mestizos 1,2%, otros 1,6% (censu de 2001). Los británicos deriven d'un amiestu que se produció a lo llargo de la historia por invasiones de celtes (cimbrios, galos), xermanos occidentales (anglos, saxones) y escandinavos. Mientres dellos sieglos los ingleses emigraron a les colonies de la so Imperiu, y esta perda de población foise compensando cola llegada a la metrópolis de persones provenientes d'estos paísessobremanera del sureste asiáticu, d'ende les minoríes pakistaníes ya hindús nel país.
La llingua oficial ye'l inglés, anque se fala galés pol 26% de la población de Gales y el gaélicu escocés falar alredor de 60.000 escoceses.
El 71,6% de la población ye cristiana, principalmente anglicana, anque tamién hai católicos, presbiterianos y metodistes. Hai un 2,7% de musulmanes, un 1% que profesa'l hinduismu y, siempres según el censu de 2001, un 1,6% d'otres creencies y 23,1% de creencies ensin especificar o nenguna.
La capital, Londres tien un área metropolitana que tien 12.875.000 habitantes, con una densidá de 1.130 habitantes per quilómetru cuadráu, la segunda área metropolitana d'Europa dempués de Moscú. Pero hai toa una serie de ciudaes importantes: Birmingham, Glasgow, Liverpool, Leeds, Sheffield, Edimburgu (capital d'Escocia), Bristol, Mánchester, Leicester, Coventry, Kingston upon Hull, Cardiff (capital de Gales, 292.150 hab.) y Belfast (capital d'Irlanda del Norte, 276.459 hab.).
Tradicionalmente, el Reinu Xuníu estremar en ciento dos condaos, de los que 46 son d'Inglaterra, 33 d'Escocia, 13 del País de Gales y 8 d'Irlanda del Norte.
- Condaos d'Inglaterra
- Bedfordshire (cap. Bedfort), Berkshire (Reading), Buckinghamshire (Aylesbury), Cambridgeshire (Cambridge), Cornwall and Islles of Scilly (Truro), Cumberland (Carlisle), Cheshire (Chester), Derbyshire (Derby), Devon (Exeter), Dorset (Dorchester), Durham (Durham), Essex (Chelmsford), Gloucestershire (Gloucester), Greater London (City of London), Hampshire (Winchester), Herefordshire (Hereford), Hertfordshire (Hertford), Huntingdonshire and Peterborough (Huntingdon and Godmanchester), Kent (Maidstone), Lancashire (Preston), Leicestershire (Leicester), Lincolnshire: Holland (Boston), Kesteven (Sleaford), Lindsey (Lincoln); Norfolk (Norwich), Northamptonshire (Northampton), Northumberland (Newcastle-upon-Tyne), Nottinghamshire (Nottingham), Oxfordshire (Oxford), Rutland (Oakham), Shropshire (Shrewsbury), Somerset (Taunton), Staffordshire (Stafford); Suffolk, East (Ipswich); Suffolk, West (Bury St. Edmunds); Surrey (Guildford); Sussex, East (Lewes); Sussex, West (Chichester); Warwickshire (Warwick), Westmorland (Kendal), Isle of Wight (Newport), Wiltshire (Trowbridge), Worcestershire (Worcester), Yorkshire: East Riding (Beverley), North Riding (Northallerton), West Riding (Wakefield).
- Condaos de Gales
Anglesey (cap. Llangefni), Breconshire (Brecknock), Caernarvonshire (Caernarvon), Cardiganshire (Aberystwyth), Carmarthenshire (Carmarthen), Denbighshire (Ruthin), Flintshire (Mold), Glamorgan (Cardiff), Merionethshire (Dolgellau), Monmouthshire (Newport), Montgomeryshire (Welshpool), Pembrokeshire (Haverfordwest), Radnorshire (Llandrindod Wells).
- Condaos d'Escocia
Aberdeen (cap. Aberdeen), Angus (Forfar), Argyll (Lochgilphead), Ayr (Ayr), Banff (Banff), Berwick (Duns), Bute (Rothesay), Caithness (Wick), Clackmannan (Alloa), Dumfries (Dumfries), Dunbarton (Dumbarton), East Lothian (Haddington), Fife (Cupar), Inverness (Inverness), Kincardine (Stonehaven), Kinross (Kinross), Kirkcudbright (Kirkcudbright), Lanark (Glasgow), Midlothian (Edimburgu), Moray (Elgin), Nairn (Nairn), Orkney (Kirkwall), Peebles (Peebles), Perth (Perth), Renfrew (Paisley), Ross and Cromarty (Dingwall), Roxburgh (Newtown St. Boswells), Selkirk (Selkirk), Shetland (Lerwick), Stirling (Stirling), Sutherland (Golspie), West Lothian (Linlithgow), Wigtown (Stranraer).
- Condaos d'Irlanda del Norte
Antrim (cap. Belfast), Armagh (Armagh), Belfast (County Borough), Down (Downpatrick), Fermanagh (Enniskillen), Londonderry (Londonderry), Londonderry (-), Tyrone (Omagh).
Les divisiones alministratives son actuamente más complexes. N'Inglaterra hai 34 condaos two-tier (como, p.ex. Bedfordshire), 32 boroughs de Londres (p.e. Barking y Dagenham) y una City, la City of London o Greater London, 36 condaos metropolitanos (como Barnsley) y 46 autoridaes unitaries, por casu Blackpool.
Irlanda del Norte tuvo estremada tradicionalmente en seis condaos históricos, : Condáu de Antrim, Condáu de Armagh, Condáu de Down, Condáu de Fermanagh, Condáu de Londonderry y Condáu de Tyrone. Yá nun s'usen pal gobiernu llocal; en llugar d'ello hai 26 distritos d'Irlanda del Norte (district council areas) que tienen distintes estensiones xeográfiques, inclusive nel casu d'aquellos que'l so nome coincide col de los condaos. N'Escocia hai 32 autoridaes unitaries, como City of Edinburgh o Glasgow City. Y en Gales tamién hai 22 autoridaes unitaries, como Cardiff o Isle of Anglesey.
Xeografía económica
editarLos recursos naturales del país son: carbón (xacimientos apaecen en Yorkshire, Derbyshire, Nottinghamshire, Northumberland, Gales meridional y Escocia)::(Yorkshire, Durham, Escocia, Staffordshire y Gales), , petroleu (plataforma continental del mar del Norte), gas natural (Escocia), estañu, piedra caliar, fierro, sal, magre, plomu. Les cuenques hulleres de les Midlands entraron en clara regresión a mediaos de los años ochenta, cerrándose numberoses mines de carbón. Sicasí, les sos reserves de gas y petroleu tán tornando y el Reinu Xuníu pasó a ser importador netu d'enerxía nel añu 2005. En cuanto al usu del suelu, hai que señalar que'l 48,89% del terrén dedicar a camperes permanentes, ente que el 10% ta formáu por montes y arboláu (est 1993.). El regadíu ocupa 1.080 quilómetros cuadraos (est. 1993.).
El Reinu Xuníu foi agrícola y ganaderu, pero tamién el primer país que s'industrializó, siendo'l llugar onde s'anició la Revolución Industrial por cuenta de la enerxía del carbón, que dio puxanza a la industria testil y siderúrxica. Tres la Segunda Guerra Mundial, y a pesar de la perda del Imperiu, convertir en líder nel comerciu européu y centru financieru. A partir de los años ochenta, el gobiernu privatizó les empreses públiques y contuvo el gastu social. Ye unu de los miembros del quintetu d'economíes del trillón de dólares d'Europa occidental.
Los mayores ingresos del Productu Interior Brutu son los proporcionaos pol sector serviciossobremanera la banca, el sector de los seguros y los negocios, apurriendo'l 75% del PIB (est. de 2009) y emplegando al 80,4% de la población activa (est. de 2006). La necesidá d'importar materies primes y d'esportar les sos manufactures fixeron de siempre del Reinu Xuníu unu de los líderes del comerciu mundial. N'esportaciones tien el puestu 9º (estimación de 2009: 351,300,000,000 dólares d'Estaos Xuníos), namái superáu, na Xunión Europea, por Alemaña (2º), Francia (5º), Países Baxos (6º) ya Italia (7º). Tocantes a les importaciones, ocupa'l 6º llugar (473,600,000,000 dólares, estimación de 2009), namái superáu, dientro de la Unión Europea, per Alemaña (2º) y Francia (4º).
L'agricultura ye intensiva, altamente mecanizada y bien eficiente según los estándares europeos, produciendo alredor del 60% de les necesidaes alimentarias con menos del 2% de la población activa (1,4%) y produz el 1,2% del PIB. Los mayores rendimientos llograr na llanura sureste. Prodúcense ceberes (cebada, trigu, avena), colza oleaxinosa, pataques y hortolices. Los camperes y prado permanentes (calculada nos ochenta en redol al 47% del territoriu) dexen el llendo de ganáu vacuno y oveyes, tamién hai aves de corrolada. A lo último, tien un importante sector pesqueru, siendo los puertos más destacaos Hull y Aberdeen.
La industria, que foi la base de la economía mientres más de dos sieglos, tien cada vez menos importancia. Anguaño namái contribúi al PIB nun 23,8% y ocupa al 18,2% de la población activa. Les industries producen maquinaria, equipamientu llétricu y electrónicu, ferroviariu, construcción naval, aviones, vehículos de motor y los sos partes, equipamientu electrónicu y de comunicaciones, metales, productos químicos, carbón, petroleu, papel y productos papeleros, alimentos procesaos, texíos, ropa y otros bienes de consumu.
Ver tamién
editarReferencies
editar- CIA Archiváu 2021-01-02 en Wayback Machine - The World Factbook (n'inglés)
- UK Government Statistics
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Xeografía del Reinu Xuníu.- UK climate averages provided by the Meteorological Office
- Ordnance Survey geofacts page
Datos: Q129373- Multimedia: Geography of the United Kingdom
