Cadreita ye un conceyu de la Comunidá Foral de Navarra, asitiáu na merindad de Tudela, na contorna de la Ribera Arga-Aragón y a 75,5 km de la capital de la comunidá, Pamplona. La so población ye de 2186 habitantes (2023)[3][4].

Cadreita
Alministración
País España
Comunidá foral Navarra
Tipu d'entidá conceyu d'España
Alcaldesa de Cadreita (es) Traducir Berta Pejenaute Prat
Nome oficial Cadreita (es)[1]
Nome llocal Cadreita (es)[2]
Gaderitea, Kadereita (eu)[2]
Códigu postal 31515
Xeografía
Coordenaes 42°13′29″N 1°41′07″W / 42.22467071°N 1.6851702°O / 42.22467071; -1.6851702
Cadreita alcuéntrase n'España
Cadreita
Cadreita
Cadreita (España)
Superficie 27.2 km²
Altitú 289 m
Llenda con
Demografía
Población 2186 hab. (2023)
- 1008 homes (2019)

- 956 muyeres (2019)
Porcentaxe 0.33% de Navarra
Densidá 80,37 hab/km²
Más información
Estaya horaria UTC+01:00
cadreita.es…
Cambiar los datos en Wikidata

Xeografía física

editar
 
Situación de Cadreita en Navarra.

Situación

editar

Cadreita ta asitiada na parte sur de la Comunidá Foral de Navarra dientro de la rexón xeográfica de la Ribera de Navarra. El so términu municipal tien una superficie de 27,20 km² y llenda al norte con Villafranca, al este con Valtierra, al oeste con Milagru y al sur con Alfaro na comunidá autónoma de La Rioxa.

El clima de la zona ye Mediterraneu Continental. Carauterizar por estaciones entemedies (primavera y seronda) son nidies, ente que'l restu (branu ya iviernu) son estremes. Les temperatures medies bazcuyen ente los 35 °C de máxima y los -5 °C de mínima.

Los vientos más presentes na zona son el cerciu, de componente norte y fríu y la chorna, de componente sur y calorosu.

Flora y fauna

editar

Dientro de Cadreita pueden estremase 2 tipos distintos de flora, la esteparia pola cercanía del desiertu de les Bardenas Reales y la del Sotu.

Dientro de la vexetación esteparia destaquen los tamarices, les ontines, el romeru, el tomillu y l'espartu xunto con otres especies. Nel Sotu podemos ver chopos, fresnos, omeros, sauces, álamos, carrizos, xuncos y blimes amás d'otres especies.

La fauna de Cadreita ye variada pola proximidá de delles reserves naturales. De siguío se listan les especies animales más destacaes qu'esisten nel conceyu clasificaes por categoría:

Tamién dientro de la fauna, esiste una especie de bivalvu de ríu que se creía escastáu, pero que nesta zona entá se caltenía. Ye una especie de moxón xigante d'unos 25 cm de llongura de color negru bien similar a los moxones de mar.

 
Cais en fiestes de Cadreita

Historia

editar

Edá Media

editar

Ye unu de los nucleos que'l rei Sancho Ramírez reconquista a los musulmanes nel añu 1084, y que dona darréu al monesteriu de San Ponce de Tomeras en 1093, xunto col castiellu qu'esti pobláu tenía. Nos primeros documentos en qu'apaez el so nome suel trescribise Quadreita o Cadereyta.

Según refier la Crónica de San Juan de la Peña, entós que'l rei d'Aragón Ramiro'l Monxu y el rei García Ramírez el Restaurador de Pamplona (1134-1150) hubieron orelláu les sos diferencies col conveniu de Vadoluengo, pidió'l rei navarru como fíu (adoptivu, entiéndese) al rei Ramiro'l Monxu, que-y donara daqué en que pudiera hereda-y y el rei Ramiro, concedió-y los llugares de Siresa, Roncal, Cadreita y Valtierra pol tiempu que viviera'l donatario, pero so condición de qu'a la so muerte habríen de volver al rei d'Aragón. Y depués fíxose emprestar por ello l'homenaxe correspondiente. Pero figura nos fueros de Tudela del añu 1117 como suxetu a la so xurisdicción.

Pelos años 1218, teníen el señoríu de Cadreita Juan y Gil de Bidaurre padre y fíu, quien lo dieron sicasí, al rei Sancho VII el Fuerte, polos pueblos de Subiza, Biurrun, Arre y Arruazu. En 1221, el conceyu de Caderita fixo hermandá colos d'Arguedas y Valtierra, contra los sos enemigos y sobre los regadíos. En 1235 tenía los señoríu de Cadreita y el so castiellu, Don Rodrigo arzobispu de Toledo, quien emprestó homenaxe al rei de Navarra de faer la guerra a quien lu mandar; expresábase que dichu señoríu yera a vida y que al morrer l'arzobispu, tenía de volver al rei. Los alcaides del castiellu de Cadreita tópense conseñaos nos llibros de Comptos del Archivu de Navarra. En 1335 foi destruyida la población pol exércitu de Castiella al mandu de Pedro Manrique. Unos años dempués abláyase (1348) una gran epidemia de peste mientres la cual perecen cuasi tolos vecinos de la llocalidá. Permanecen abandonaos los campos y les cases que quedaben dempués de la guerra colos castellanos.

En 1372 reinar doña Juana, muyer de Carlos II el Malu, llibertó a perpetuu, de toles pechas, a los habitantes cristianos y moros de Cadreita, cola obligación de que, de les 200 cahizadas de tierra que tenía los rei, semaren pa él, en cada añu, les 100 cahizadas, abarbechando les otres 100. El rei adquirió dempués en Cadreita delles cases, pieces, viñes y otros bienes y vecindaes, que fueron de Machín de Uriz, sicasí d'otros que-y dio'l rei na merindad de Pamplona. El rei Carlos III el Noble donó'l castiellu y villa de Cadreita al so nietu'l Príncipe de Viana.

En 1446 el rei vendió los bienes que mercara procedentes de Machín de Uriz a Jaime Díaz de Aux, escuderu y caballerizo del Príncipe de Viana, al qu'esti príncipe nomara capitán y alcaide de la villa y castiellu de Corella en 1427. El 30 de marzu del mesmu añu 1446, el príncipe apurrió la xurisdicción alta y media, más el señoríu de la villa al so escuderu y caballerizo, en cuenta de la villa de la Tabierna del ducáu de Gandia y los 3.000 florinos que-y debía.

Edá Moderna

editar

Los Aux (señores de Cadreita), quixeron institucionalizar más el señoríu y en 1503 fundaron el mayoralgu de Cadreita a Milagru (al qu'allabaron y regalaron enforma dineru y tierres por ser cimera al) coles heredaes que teníen nesta villa y en Tudela, Valtierra, Milagru y otres llocalidaes. Jaime Díaz de Aux, casóse con Graciana de Armendáriz, del llinaxe bajonavarro d'esti nome que sería alzáu en baronía en 1634. En 1504 yera señor de Cadreita Jaime Díaz de Armendáriz, que tenía los sos fíos al serviciu del rei d'Aragón.

El marquesáu de Cadreita foi creáu en 1617, un sieglu dempués de la incorporación del Reinu de Navarra a la Corona de Castiella. Felipe III dio esti títulu a Lope Díez de Aux de Armendáriz, virréi de Nueva España, caballeru de Santiago, xeneral de l'Armada Real de guardar de les Indies, pariente del espedicionariu, Pedro de Ursúa. En 1617 la heredera del marquesáu casóse con Francisco IV Fernández de la Cueva y Enríquez de Cabrera, octavu duque de Alburqueque, marqués de Cuéllar, d'Alcañices y Balbases, conde de Huelma y de Ledesma. El so señoríu pertenecía nel añu 1745 al duque de Alburqueque, marqués de Cadreita, a quien el rei dio la xurisdicción criminal d'aquél con facultá de nomar alcalde mayor, teniente, rexidores y otros ministros.

Edá Contemporánea

editar

El duque de Alburqueque, como marqués de los Balbases, señor de la villa, tenía en Cadreita un palaciu y cerca d'él, un castiellu fuerte, arruináu yá nel sieglu XIX. El blasón de les sos armes ver nun sellu de cera pendiente d'una escritura en pergamín del añu 1307, que taba nel archivu del gran prioratu de la orde de San Juan en Navarra, legajo de Cadreita.

Mientres la Guerra de la Independencia, a mediaos de setiembre de 1810, el segundu batallón de la partida de guerrilleros de Francisco Espoz y Mina, mandáu por Gregorio Cruchaga, tres 24 penoses hores de marcha, llegó a la redoma de Cadreita, col enfotu de abellugase en Castiella. Los guerrilleros pasaron el ríu Ebro con agua hasta los costazos a la vista de los franceses, ensin qu'éstos osaren prosiguir la persecución.

Na transición vivió una llucha pola propiedá de les tierres ente los arredatarios y los Duques de Alburquerque los cualos fueron los propietarios de tol términu municipal de Cadreita nos postreros 3 sieglos. Esto provocó qu'una candidatura independiente col sofitu de dellos partíos como'l PNV, PTE-ORT y HB consiguiera 5 de los 9 conceyales del consistoriu nes primeres Eleiciones municipales democrátiques de 1979.[5]

Dempués de solucionase'l conflictu, la fuercia mayoritario nel restu d'eleiciones municipales foi'l PSN-PSOE, hasta les últimes eleiciones de 2011, onde UPN facer cola mayoría.[ensin referencies]

Demografía

editar

Evolución de la población

editar

Númberu d'habitantes según los padrones municipales de 1897 a 2009 que l'Institutu Nacional d'Estadística (INE) publica cada 10 años. La población referida antes de 2001 ye la población de derechu.

Evolución demográfica[6]
1897 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 2001 2017
666 693 844 1.060 1.299 1.404 1.635 1.803 1.903 1.891 1.867 1.962 2028

Política y alministración

editar
Eleiciones municipales en Cadreita
Partíu políticu 2015[7] 2011[8] 2007[9] 2003[10] 1999[11] 1995[12]
Unión del Pueblu Navarro (UPN) 55,43% 6 53,21% 6 42,67% 5 48,08% 5 28,41% 3 41,53% 4
Partíu Socialista de Navarra-PSOE (PSN-PSOE) 42,00% 5 44,52% 5 56,04% 6 49,11% 6 45,67% 5 28,24% 3
Independientes de Cadreita (IC) - - - - - - - - 10,22% 1 - -
Independientes de Navarra (IN) - - - - - - - - 7,66% 0 19,15% 2
Izquierda-Ezkerra (I-Em) - - - - - - - - 6,27% 0 - -
Unidá Popular de Kabreita (UPK) - - - - - - - - - - 8,15% 0

Alministración municipal

editar
Alcaldes

Estos son los últimos alcaldes de Cadreita:

Llista d'alcaldes
Mandatu Nome del alcalde Partíu políticu
2003-2007 Alfonso Carlos Montori Prat PSN-PSOE
2007-2011 Alfonso Carlos Montori Prat PSN-PSOE
2011- Berta Pejenaute Prat UPN

Economía

editar

La so economía ta basada principalmente na agricultura onde destaquen los cultivos d'espárragos, alcachofes, tomates, etc. Les fábriques de conserves vexetales son otra pilastra de la economía llocal. Al respective de la ganadería, hai alredor de:

Arte, monumentos y llugares d'interés

editar

Monumentos civiles

editar
  • Bodega con soterrañu del sieglu XVII
  • Casa consistorial, obra de nueva construcción d'estilu modernu bien aereu, obra del arquiteutu Laviñeta.
  • Casa Ducal, adxunta a la parroquia del sieglu XVIII, reconstruyida a partir d'un proyeutu del arquiteutu Luis Cubillo de Arteaga.

Monumentos relixosos

editar
  • Dos retablos d'estilu manierista de 1608 de la dote de l'antigua ilesia de la mesma dómina, obra de Juan de Lumbier.
  • Figura románica del sieglu XIV de La nuesa Señora de Belén, procedente de l'antigua abadía del castiellu de Cadreita.
  • Ilesia parroquial de San Miguel Arcánxel, construyida en 1959 con dos torres ximielgues prismátiques de lladriyu caravista asitiáu de picu, obra del arquiteutu Sainz de Olza.

Cultura

editar

Fiestes

editar
  • Fiestes patronales n'honor a San Miguel. Del 15 al 22 de xunetu
  • Fiestes de San Antón (fiestes d'iviernu). 17 de xineru
  • Fiestes de la Mocedá (el fin de selmana más cercanu al 29 de setiembre)
  • Los Quintos (fin de selmana más cercanu al 1 de mayu)
  • El día del tomate (última selmana d'agostu)

Ver tamién

editar

Referencies

editar
  1. Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
  2. 2,0 2,1 Afirmao en: Euskaltzaindia.
  3. Afirmao en: Padrón municipal d'España de 2023. Autor: Institutu Nacional d'Estadística. Data d'espublización: 13 avientu 2023.
  4. oficina de rexistru
  5. El País (periódicu) (ed.): «Enfrentamientu ente los vecinos de Cadreita pola adquisición de les tierres que trabayen» (20-01/1980). Consultáu'l 10 de payares de 2010.
  6. Institutu Nacional d'Estadística (España) (ed.): «Alteraciones de los conceyos nos Censos de Población dende 1842 Cadreita». Consultáu'l 10 de payares de 2010.
  7. ara.cat (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Cadreita 2015». Consultáu'l 21 d'agostu de 2015.
  8. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Cadreita 2011». Consultáu'l 21 d'agostu de 2015.
  9. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Cadreita 2007». Consultáu'l 21 d'agostu de 2015.
  10. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Cadreita 2003». Consultáu'l 21 d'agostu de 2015.
  11. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Cadreita 1999». Consultáu'l 21 d'agostu de 2015.
  12. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Cadreita 1995». Consultáu'l 21 d'agostu de 2015.

Enllaces esternos

editar