François Arago
François Jean Dominique Arago (26 de febreru de 1786, Estagel – 2 d'ochobre de 1853, París) foi un destacáu matemáticu, físicu, y astrónomu francés. Como políticu, llegó a desempeñar el cargu de Xefe del Gobiernu de la República Francesa en 1848.[11]
Juventud
editarFrançois Arago nació en Estagel, una pequeña población cercana a Perpiñán, nel departamentu de Pirineos Orientales (Francia). Yera'l segundu d'ocho fíos d'una familia catalanohablante. El so padre, Bonaventure Arago, pertenecía a la pequeña burguesía rural: acomodáu y cultu, yera amigu de dellos científicos de la dómina, y frecuentaba los círculos intelectuales y políticos de Perpiñán. Ocupó dellos cargos alministrativos relevantes so la Revolución francesa y el Primer Imperiu, y foi alcalde de Estagel. Dellos hermanos de François tuvieron carreres destacaes:
- Jean (1788-1836) emigró a América del Norte y llogró ser xeneral nel exércitu mexicanu.
- Jacques (1799-1855), escritor y esplorador: tomó parte na espedición de Louis de Freycinet que se dirixó a Uranie dende 1817 hasta 1821, y retornó a Francia faciéndose cargu del so propiu periódicu.
- El cuartu hermanu, Étienne (1802-1892), foi xunto con François el más notable de los hermanos Arago. Dirixó un teatru parisín, participó viviegamente nes xornaes revolucionaries de 1830 y na revolución de 1848, reorganizó dende'l gobiernu de la Segunda República el funcionamientu de los Correos franceses, foi escoyíu diputáu na Asamblea Nacional y alcalde de París mientres la Guerra Franco-Prusiana, y terminó la so carrera como direutor del Muséu de Luxemburgu. De la so carrera lliteraria dizse que collaboró con Honoré de Balzac en La heredera de Birague, nel intervalu que va dende 1822 hasta 1847 escribiendo un gran númberu de pieces dramátiques llixeres, la mayoría d'elles como coautor.
François Arago estudió nel institutu públicu de Perpiñán. Amosando gustos militares dende la so infancia, centrar nel estudiu de les matemátiques pa preparar el concursu d'ingresu na Escuela Politéunica, en París. En dos años y mediu consiguió'l nivel fayadizu en toles ciencies esixíes pal concursu d'ingresu na escuela, que realizó en 1803 en Toulouse, y que'l so desaminador foi'l matemáticu Adrien-Marie Legendre. Foi almitíu cola nota más alta de la so promoción y matriculóse na seición d'artillería, pero quexar del nivel insuficiente de los profesores. Criáu nun ambiente republicano, negóse (xunto con otros alumnos) a felicitar a Napoleón por cuenta de la so coronación en 1804, desobedeciendo les normes d'esta Gran Escuela. Nel añu 1804, gracies a l'encamientu de Siméon Poisson y Pierre Simon Laplace, recibió'l cargu de secretariu bibliotecariu del Bureau des Llargores (Oficina de los Llargores) del Observatoriu de París mientres siguía estudiando na Escuela Politéunica. D'esta forma consiguió ser incluyíu xunto con Pierre-Simon Laplace y Jean Baptiste Biot nel grupu llamáu a completar les midíes del meridianu qu'empezó años antes J. B. J. Delambre y que fueron atayaes pola muerte de Pierre Méchain en 1804). Arago y Biot abandonaron París en 1806 y empezaron les sos operaciones a lo llargo de los Pirineos n'España. Biot retornó a París en determinando la llatitú de Formentera, el puntu más meridional onde podía llograse una midida del meridianu. Sicasí Arago siguió col trabayu hasta l'añu 1808 en Mallorca, nel visu d'un monte llamáu "Sa mola de S´Esclop" de 926 metros, onde permaneció unos meses (entá güei siguen ellí les ruines de la caseta qu'habitó); el so propósitu yera determinar el círculu del meridianu coles mires de llograr la midida más precisa posible del llargor del metro.
La odisea catalana
editarTres la marcha de Biot empezar a abarruntar dende España que la entrada de franceses nel territoriu nun podía ser namás que la preparación d'una invasión (movimientu d'aparatos, lluces nocherniegues, etc.), y los movimientos de Arago fueron interpretaos como llabores d'espionaxe. Tres la entrada de les tropes franceses na península y l'entamu de la guerra, les autoridaes llocales encamentaron a Arago la so reclusión nel Castiellu de Bellver en xunu de 1808 "pa la so proteición". El 28 de xunetu consigue safase y escapa nun barcu de pesca, y tres un aventuráu viaxe llegó a Arxel onde'l 3 d'agostu llogró un pasaxe pa Marsella a bordu d'un navío arxelín. Pero'l 16 d'agostu, xusto cuando'l barcu llegaba al puertu de Marsella, cayó en manes d'un corsariu español. Arago foi prindáu col restu de la tripulación y encarceláu tres meses en Palamós, hasta que'l dey d'Arxel consiguió la lliberación del buque que volvió a entamar el viaxe escontra Marsella. Desafortunadamente, mientres el viaxe los vientos obligaron a esviar la so ruta escontra Arxelia y tuvieron que desembarcar nel puertu de Béjaïa, polo que Arago tuvo qu'algamar Arxel per tierra, un percorríu consideráu como bien peligrosu naquella dómina. Una vegada ellí consiguió un nuevu pasaxe pa Marsella onde aportó'l 2 de xunetu de 1809, tal que narra él mesmu nes sos memories.
Trabayu científicu
editar.JPG)
Arago tuvo la suerte de caltener toles resultaos de les sos investigaciones y depositar nel Bureau des Llargores de París. La calidá de los sos trabayos conviérten-y aína nun científicu renombráu non solo nel senu de la comunidá científica sinón tamién ante la opinión pública. Alexander von Humboldt escribiólu pa conoce-y y felicita-y, lo que dio llugar a una amistá que duraría hasta'l final de la so vida. Como compensa pola so conducta aventurera pola causa de la ciencia, foi escoyíu miembru de l'Academia Francesa de les Ciencies a la bien temprana edá de 23 años, y antes de rematar l'añu 1809 foi escoyíu pol conseyu de la escuela politéunica de París p'asoceder a Gaspard Monge nel departamentu de Xeometría Analítica. A la edá de 24 años, yá yera profesor na Escuela Politéunica. Coles mesmes foi nomáu pol emperador como unu de los sos astrónomos del Observatoriu Real de París, siendo esta ciudá la so residencia hasta'l final de los sos díes, y llugar nel que dio les sos famoses y allegaes "clases d'astronomía popular" dende 1812 hasta 1845.
En 1816 empezó a editar xunto con Joseph Louis Gay-Lussac los Annales de chimie et de physique, qu'arrexuntaben les sesiones de l'Academia y qu'inda s'editen nel sieglu XXI. En 1818 o 1819 procedió con Biot a executar operaciones xeodésiques na mariña de Francia según n'Inglaterra y Escocia. Midió los segundos d'un pendilexu en Leith, Escocia, según nes islles Shetland. Los resultaos de les observaciones realizaes n'España fueron publicaos en 1821. Arago foi escoyíu miembru del Bureau des Llargores tres ellos, y contribuyó colos sos anuarios astronómicos mientres 22 años, dando a conocer importantes aportaciones d'Astronomía y en ciertes ocasiones d'inxeniería civil.
Arago fixo bien tempranes investigaciones sobre la presión de vapor a distintos temperatures, según estudios de la velocidá del soníu dende 1818 hasta 1822. Les sos observaciones sobre'l magnetismu tuvieron llugar mientres el periodu de 1823 a 1826. Foi'l descubridor de lo que se denomina anguaño magnetismu rotatoriu, que ye unu de los fenómenos polos que ye magnetizada la mayoría de los cuerpos; estos esperimentos fueron completaos y esplicaos con posterioridá por Michael Faraday. Ayudó a Jean-Augustin Fresnel nos sos trabayos de desenvolvimientu de teoríes óptiques, sobremanera na confirmación de la teoría de Fresnel sobre la naturaleza ondulatoria de la lluz, reparando lo qu'anguaño se denomina puntu de Arago. Dambos fixeron esperimentos sobre la polarización de la lluz infiriendo que los movimientos del éter yeren tresversales al movimientu de la lluz. Con estes teoríes llegaron a escurrir el polarímetro según al descubrimientu de la polarización circular. La idea xeneral de la esperiencia pa la determinación de la velocidá de la lluz polos esperimentos que darréu realizaríen Hippolyte Fizeau y Léon Foucault foi dada por él en 1838.
Fixo delles contribuciones nel terrén de les matemátiques antes de 1830. Dio pasu a la escuela francesa que vendría a empiezos del sieglu XIX, y que según paez entroncó colos esperimentos matemáticos de los alemanes tales como Gauss, Abel y Jacobi.
Carrera política
editar
En 1830 Arago, que siempres profesara idees republicanes, foi escoyíu diputáu pelos Pirineos Orientales y caltuvo'l so escañu mientres tola monarquía de xunetu. A ello dedicó tolos sos recursos oratoriu y científicu centrándose na cuestión de la educación pública, la meyora de les condiciones de vida de los obreros, el sufraxu universal, los premios a los inventores y el sofitu a les ciencies. Munches de les iniciatives que surdieron nel país daten d'esa dómina, como por casu la de Louis-Jacques Daguerre pola invención de la fotografía, el permisu dau pola publicación de los trabayos de Fermat y Laplace, l'adquisición del muséu de Cluny en París, el desenvolvimientu de los sistemes de ferrocarriles y los telégrafos llétricos. En 1830 asumió la direición del Observatoriu, favoreciendo l'adquisición de nuevos preseos de midida. Nel mesmu añu foi escoyíu secretariu permanente de l'Academia de les Ciencies, ocupando'l yá que dexó Jean-Baptiste Fourier.
Dempués de los acontecimientos de febreru de 1848 que provocaron la cayida del rei Lluis Felipe I, Arago ye nomáu miembru del gobiernu provisional como ministru de la Guerra, la Marina y les Colonies, y proclamó la República ante'l pueblu de París. Como presidente de la Comisión Executiva, asumió responsabilidaes equivalentes a les d'un xefe de gobiernu. Adoptó midíes sociales adelantraes como la llimitación de les hores de trabayu, la prohibición de los castigos corporales na Marina, y midíes pa facilitar l'adquisición de la nacionalidá francesa; pero sobremanera, l'abolición de la esclavitú. Dende siempres amigu del orde y opuestu a les insurrecciones populares, la so postura confusa y la so impotencia frente a les manifestaciones populares de xunu de 1848 pol zarru de los talleres nacionales llevólu a dimitir.
Tornó al so puestu nel Observatoriu onde prosiguió col so incansable llabor científicu. Cuasi nun volvió triar l'Asamblea, a pesar de ser reelixíu diputáu en 1849. Tres el golpe d'Estáu de Luis Napoleón n'avientu de 1852, Arago intentó movilizar a l'Academia ensin ésitu. Obligáu como funcionariu a emprestar xuramentu al Emperador, negóse y dimitió, pero Napoleón asegurólu que nun sería esmolíu. Afeutáu de diabetes y de problemes intestinales, finó al añu siguiente en París. Foi soterráu nel campusantu del Père-Lachaise.
Familia
editarEl 11 de setiembre de 1811, François Aragó casóse con Lucie Carrier-Desombes. El so fíu Emmanuel foi abogáu y políticu republicanu. La pareya tuvo otros dos fíos.
François Arago yera cuñáu del físicu Alexis Petit y del astrónomu Claude-Louis Mathieu.
Legáu
editar
François Arago ye recordáu tantu na nomenclatura astronómica como en física, según en múltiples llugares de Francia.
Astronomía
editar- Dos cráteres lleven el so nome: el cráter Arago nel planeta Marte[12] y el cráter llunar Arago na lluna.
- L'asteroide (1005) Arago perteneciente al Cinturón d'asteroides tamién lleva esti nome nel so honor.
Física
editar- L'esperimentu denomináu puntu de Arago, escurríu pa resolver un discutiniu ente Siméon Poisson y Augustin-Jean Fresnel alrodiu de la naturaleza corpuscular o ondulatoria de la lluz.
Centros d'educación secundaria
editar- El llicéu Arago de París
- El llicéu François-Arago de Perpiñán
- Un anfiteatru de la Escuela Politéunica, en Palaiseau.
Víes urbanes y monumentos
editar- El bulevar Arago de París, qu'atiesta col Observatoriu, y al que da'l square Arago.
- Numberoses aveníes y cais de pueblos y ciudaes franceses, como en Marsella, Rouen, Montreuil (Sena-Saint Denis), Arles, Fort-de-France, Pointe-à-Pitre, Mérignac, Reims, Le Havre, Cayenne, Pantin, Le Boulou, Font-Romeu, Albi, etc.
- El so nome ye unu de los 72 nomes de científicos, inxenieros ya industriales que Alexandre Gustave Eiffel mandó grabar alredor de la primer planta de la Torre Eiffel, en París.
- El Homenaxe a Arago ye un monumentu parisín inauguráu en 1994, que se compón de 135 medallones enllastraos nel pavimentu de París, y que señalen el percorríu del Meridianu de París pola capital francesa. Dibuxen una llinia de 17 km de llongura que crucia la ciudá de norte a sur.
Obres
editar- Dominique Arago: Œuvres complètes. – París: Baudry/Gide 1854–1862 (ed. J. A. Barral)
Obres en llinia
editar- Mémoire sur la vitesse de la lumière, lleíu na so primer clase na Academia de les Ciencies, el 10 d'avientu de 1810, na web BibNum
- Astronomie populaire, publicada al so pidimientu so la direición de J.-A. Barral. Testu en llinia en Gallica tomo 1, tomo 2, tomo 3, tomo 4
Ver tamién
editarNotes y referencies
editar- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 Afirmao en: Nouveau dictionnaire de biographies roussillonnaises: 1789-2011, Volume 1. Data d'espublización: 2011. Editorial: Publications de l'olivier.
- ↑ 2,0 2,1 Afirmao en: Gemeinsame Normdatei. Data de consulta: 26 abril 2014. Llingua de la obra o nome: alemán. Autor: Biblioteca Nacional d'Alemaña.
- ↑ Afirmao en: Find a Grave. Data de consulta: 29 xunu 2024. Llingua de la obra o nome: inglés.
- ↑ Biblioteca Nacional de Francia. «autoridaes BNF» (francés). Consultáu'l 10 ochobre 2015.
- ↑ URL de la referencia: https://www.toureiffel.paris/fr/le-monument/tour-eiffel-et-sciences.
- ↑ Afirmao en: Complete List of Royal Society Fellows 1660-2007. Páxina: 12. Editorial: Royal Society.
- ↑ «Award winners : Copley Medal» (inglés). Royal Society. Consultáu'l 30 avientu 2018.
- ↑ «Freedom of the City conferred on M. Arago» (inglés). The Edinburgh new philosophical journal páxs. 452. valor desconocíu (ochobre 1834).
- ↑ URL de la referencia: https://royalsociety.org/grants-schemes-awards/awards/rumford-medal/.
- ↑ Afirmao en: www.accademiadellescienze.it. Accademia delle Scienze di Torino ID: jean-francois-dominique. Data de consulta: 1r avientu 2020. Llingua de la obra o nome: italianu.
- ↑ La so familia yera catalanohablante, pos la so zona de nacencia, el Rosellón, foi parte integrante de Cataluña hasta 1659, cuando pol tratáu de los Pirineos España apurrir a Francia.
- ↑ «Planetary Names: Crater, craters: Arago on Mars» (inglés). Consultáu'l 20 de xineru de 2017.
Bibliografía
editar- James Lequeux. François Arago, un savant généreux: physique et astronomie au XIXe siècle, Ed. Observatoire de Paris / EDP Sciences, col. Sciences & Histoire, 2008, ISBN 978-2-9011057-56-7, ISBN 978-2-86883-999-2 en books.google.fr
- J. Z. Buchwald. The battle between Arago and Biot over Fresnel. In: Journal of Optics. 20 1989, páxs. 109–117
- Maurice Daumas, Arago, 1786-1853. – París: Belin, 1987; ISBN 2-7011-1122-6
- François Sarda, Les Arago. François et les autres. – París: Tallandier, 2002; ISBN 2-84734-005-X (con un prólogu d'Emmanuel Le Roy Ladurie)
Varios autores (1910-1911), «Arago, Dominique François Jean», en Chisholm, Hugh (n'inglés), Encyclopædia Britannica. A Dictionary of Arts, Sciences, Literature, and General information (11.ª edición), Encyclopædia Britannica, Inc.; anguaño en dominiu públicu
| Predecesor: Jacques-Charles Dupont de l'Eure |
 Xefe d'Estáu de Francia 1848 (5 de mayu - 25 de xunu) |
Socesor: Louis-Eugène Cavaignac |
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre François Arago.- MNRAS 14 (1854) 102 Obituariu
- In the Footsteps of Arago
- Freiklick.at: Dominique François Jean Arago – Open Source Vater
- Brechungsexponenten der Gase. Gesetz von Arago und Biot In: Adolf Wüllner: Lehrbuch der Experimentalphysik. Vol. 1. Nᵘ2, páxs. 722
Datos: Q154353- Multimedia: François Arago
