Historia d'Etiopía
Etiopía ye l'estáu independiente más antiguu d'África, y unu de los más antiguos del mundu. Xunto con Liberia, ye l'únicu de los estaos africanos que nunca formó parte d'un imperiu colonial (quitando los cinco años d'ocupación italiana, 1936-1941). Na so historia entecruzáronse influencies d'África del Norte, Oriente Mediu y l'África subsaḥariana.
,_Sudan_and_the_Red_Sea_-_Geographicus_-_Abissine-bonne-1771.jpg)
Oríxenes
editar
La ocupación humana n'Etiopía ye más antigua qu'en casi cualesquier otra zona del globu, y ye posible que l'apaición del modernu homo sapiens tuviera llugar en territoriu etíope. Tres cráneo de Homo sapiens idaltu, que daten de fai 158 mil años, fueron decubiertos en Herto Bouri, nel añu 1997 pol equipu de paleoantropólogos empobináu por Tim White.[1]
Esiste ciertu tracamundiu ente l'usu del términu Etiopía na Antigüedá y l'actual. Los antiguos griegos utilizaben la pallabra Aithiopia (Αἰθιοπία), que significa «el país de les cares quemaes» (de αἴθω aithô «quemar» y ὤψ ôps, «cara») pa referise a un área bien estensa, que tomaba Nubia, Sudán, l'actual Etiopía y parte del desiertu de Libia. Nun sentíu ampliu, podía referise a cualquier llugar d'África asitiáu al sur d'Exiptu. Nesti sentíu ye utilizáu'l términu en numberosos testos, incluyendo la Ilíada (I, 423).
Los primeros datos tocantes a l'actual Etiopía vienen de mercaderes exipcios que la visitaron dende l'añu 3000 e.C. , quien dan a esta tierra, al sur de Nubia y de Kush, los nomes de Punt y Yam. Yeren la "tierra de los dioses", onde los exipcios aprovir d'arumes tales como inciensu y mirra, lo mesmo que de ébanu, marfil y esclavos. La espedición de la qu'esisten más datos ye la entamada pola reina Hatshepsut, nel sieglu XV e.C. , pa llograr mirra. Sicasí, los datos son confusos, y nun dexen determinar la verdadera llocalización d'estos países nin les carauterístiques de los sos habitantes.
El Reinu de Saba, mentáu nel Antiguu Testamentu, ye n'ocasiones identificáu como Etiopía, pero ye más frecuente la opinión de que taba asitiáu en Yeme, como afirma la tradición árabe. Según otres teoríes, sería un estáu a caballu ente dambos territorios. Según la lleenda, cuntada nel llibru sagráu Kebra Nagast, Menelik I, fíu del rei Salomón y de la reina de Saba foi'l fundador del Imperiu Etíope.
Antigüedá y Edá Media
editarEl reinu d'Aksum
editar
El primer estáu conocíu que puede allugase con certidume na actual Etiopía ye'l reinu d'Aksum, que toma'l so nome de la ciudá d'Aksum, na Etiopía actual. El so orixe, según créese, atópase na llegada alredor del añu 400 e.C. de colonos provenientes del suroeste de Arabia. Dende'l sieglu III d. C., el reinu d'Aksum convertir na principal potencia de la rexón, como lo atestigua'l fechu de que'l profeta persa Esquites citar como unu de los grandes imperios de la dómina, xunto con Roma, China y Persia. Sábese que Aksum comerció cola India y l'Imperiu bizantín al traviés del puertu d'Adulis, nel mar Roxu.
El cristianismu foi introducíu nel país pol monxu siriu Frumencio, quien darréu foi consagráu obispu d'Etiopía por San Atanasio, patriarca d'Alexandría. Frumencio llogró la conversión del rei Ezana, del que se caltienen delles inscripciones, anteriores y posteriores a la so conversión al cristianismu. La Ilesia etíope, por tanto, vien de la Ilesia copta d'Alexandría; como ella, permaneció fiel al credo monofisita, condergáu nel Conceyu de Calcedonia (451). La conversión de los etíopes debió de ser un procesu lentu. De la dómina de Ezana data tamién l'espardimientu de la escritura ge'ez. L'idioma ge'ez terminó sustituyendo al griegu na lliturxa; inda güei ye la llingua llitúrxica de la Ilesia etíope.
El final del reinu d'Aksum ye tan misteriosu como'l so empiezu. Paez ser que, a partir del sieglu VIII, la meyora del Islam foi enzancando cada vez más el so comerciu pol mar Roxu, obligando a los etíopes a replegase escontra'l sur. Nel interior el reinu subsistió, en franca decadencia, tres siglos más.
Queden dellos restos arqueolóxicos del reinu d'Aksum, como los obeliscos d'Aksum o de Matara, que son ensin dulda monumentos funerarios de los principales reis.
La dinastía Zagüe
editar
A partir del sieglu VIII el reinu d'Aksum queda aislláu del Mar Roxu, lo que representa un xiru na historia etíope. La ciudá de Massawa cayó en manes de los musulmanes, y el puertu de Adulis foi destruyíu. Mientres dos sieglos, el reinu etíope viose obligáu a replegase escontra l'interior, escontra los pandos meridionales d'Amhara y del Shoá. Hubo, sicasí, intentos de recuperar los territorios perdíos: Massawa foi reconquistada a principios del sieglu X, y les islles de Dahlák y de Zeila, de población musulmana, convertir en tributaries.
Hacia l'añu 1000, una princesa non cristiana (seique xudía, o quiciabes animista), llamada Judith, Guedit o Esato, venció al postreru de los reis d'Aksum, aniquilando a tola familia real (según la lleenda, salvóse l'herederu, que depués restauraría la dinastía), y escorrió fiero a los cristianos. Judith y los sos descendientes rixeron Etiopía hasta l'añu 1137, en qu'un agau llamáu Mara Takla Haymanot derrocar, estableciendo la dinastía Zagüe.
La dinastía Zagüe reinó n'Etiopía hasta l'añu 1270. La so capital yera la ciudá de Roha (actual Lalibela), en Lasta. El monarca más importante foi Gebra Maskal Lalibela (c.1185-1225), conocíu sobremanera porque mientres el so reináu escaváronse les ilesies rupestres de Lalibela na capital del reinu, que tomó dende entós el nome del monarca. Mientres el reináu de Lalibela fueron unviaes dos embaxaes a El Cairu, en 1200 y 1209.
La restauración de la dinastía salomónica
editarL'últimu rei Zagüe foi destronáu por Yekuno Amlak, supuestu descendiente de los reis d'Aksum, quien restauró la llamada "dinastía salomónica". Dicha dinastía recibe esti nome porque se proclama heredera, al traviés de los reis d'Aksum, de Menelik I, fíu de Salomón y la reina de Saba. Posiblemente foi nesta dómina cuando se redactó'l Kebra Nagast (Llibru de la Gloria de los Reis d'Etiopía, c. 1300), testu qu'axunta diverses tradiciones y que'l so principal propósitu ye encontar la llexitimidá y continuidá de la dinastía. D'estos momentos data tamién el títulu de negus negusti, rei de reis o emperador, qu'estrema al soberanu d'Etiopía. El títulu señalaba'l so preeminencia sobre otros reis (negus), nominalmente los sos tributarios. Tolos esfuercios de los reis d'esta dinastía diben empuestos a llograr la unidá nacional basada na relixón cristiana y na so autoridá por derechu divín.
El reinu etíope tomaba na dómina tres provincies principales: Tigré, nel norte, Amhara, nel centru, y Shoá nel sur. La sede del negus negusti atópase na rexón central de Amhara. Los reis más importantes d'esta dómina fueron Amdé Tsion (la columna de Sion), quien reinó ente 1314 y 1344 y realizó delles conquistes na mariña del Mar Roxu, llegando inclusive a la Península Arábiga, y Zera Yaqob (1434-1468), celosu guardián de la ortodoxa relixosa, qu'escorrió con saña a los musulmanes y redactó el Mets'hafa berhan (Llibru de la Lluz).
Edá Moderna
editarContactos con Portugal
editar
A finales del sieglu XV, Etiopía foi visitada por esploradores portugueses, como Pedro de Covilham, quien llegó a la rexón en 1490, portador d'una embaxada del rei de Portugal. Covilham creyó atopar n'Etiopía'l reinu del Preste Xuan. A principios del sieglu siguiente, l'emperador etíope unvió a la corte de Portugal a un emisariu armeniu, llamáu Mateo, pa solicitar l'ayuda del monarca contra los musulmanes. Respondiendo a esti pidimientu, en 1520 una flota portuguesa enfusar nel Mar Roxu y llevó una embaxada ante'l negus Lebna Dengel, que permaneció nel país mientres seis años. Unu de los embaxadores foi'l padre Francisco Alvares, autor d'una de les primeres cróniques sobre Etiopía.
Ente 1528 y 1540 Etiopía foi invadida por un exércitu musulmán, comandado pol famosu xeneral Ahmad ibn Ibrahim al-Ghazi. El negus Lebna Dengel foi derrotáu y convirtióse nun fuxitivu, analayando d'una ciudá a otra. El so nuevu pidimientu d'ayuda a Portugal nun foi desoyida: en 1541 llegó a Etiopía, procedente de la India, una flota portuguesa, que tresportaba una fuercia de 400 mosqueteros, sol mandu de Cristóbal de Gama, fíu del famosu esplorador Vasco da Gama. De primeres, les tropes portugueses, sofitaes por abondoses contingentes etíopes, algamaron dellos ésitos, pero n'agostu de 1542 fueron vencíos por al-Ghazi, nuna batalla que se cobró amás la vida del militar portugués. Sicasí, al-Ghazi terminó per ser derrotáu y muertu na batalla de Wayna-Daga, el 21 de febreru de 1543.
Cola espedición de Cristóbal de Gama llegaron a Etiopía los misioneros xesuites. Unu d'ellos, Pedro Páez (1564-1622) aportó a un personaxe importante na corte del negus, y dirixó la construcción de delles ilesies y otros edificios, munchos de los cualos caltiénense na actualidá. L'actividá misionera de Páez llogró la conversión al catolicismu de numberosos etíopes ya inclusive el negus Susneyos llegó a abrazar la fe romana. Sicasí, dicha conversión produció numberoses sulevaciones populares, casi una guerra civil, que se saldó con numberoses baxes. Susneyos proclamó la llibertá d'eleición ente'l catolicismu y la fe copta, pero cuando aportó al tronu Fasiladas el Grande (1632-1667) decretó la espulsión de los xesuites (1633) y empezó una furiosa persecución del catolicismu.
Periodu de Gondar (1630-1769)
editar
L'emperador Fasiladas el Grande (1632-67) treslladó a la ciudá de Gondar, al norte del llagu Tana, la capitalidad del reinu, polo que se fala na historia d'Etiopía d'un "periodu de Gondar", que duraría hasta l'añu 1769. Gondar ye entá na actualidá famosa polos castiellos que nella construyó Fasiladas.
El periodu de Gondar carauterizar pol aislamientu internacional d'Etiopía, motiváu polos incidentes que desaguaron na espulsión de los xesuites.
Iyasu I "el Grande" (1682-1706) rompió cola política aislacionista de los sos predecesores, recibiendo en 1698 al embaxador francés Charles Jacques Poncet, representante de Lluis XIV. Consolidó la so autoridá sobre la Ilesia copta. Asocedió-y el so fíu y asesín Takla Haimanót, que namái reinó dos años y morrió de la mesma asesináu.
Tres l'asesinatu de Takla Haimanót llegó un periodu de caos, nel que l'exércitu intervieno frecuentemente, entronizando y deponiendo gobernantes al so antoxu. Tres el reináu de Iyasu II, moteyáu "el Pequeñu" (1730-1755).
Edá contemporánea
editarYera de los Príncipes (1769-1855)
editarLa Yera de los Príncipes, empecipiar cola muerte d'emperador Iyasus II en 1755, y el consiguiente debilitamientu de la dinastía salomónica. Carauterízase pola esistencia de conflictos relixosos ente les comunidaes musulmanes y cristianes tradicionales, y ente los señores feudales y el gobiernu imperial. Nesti periodu, el poder de la monarquía foi clisáu pol poder de los caudiellos locales o príncipes. La coronación de Lij Kassa como emperador en 1855, punxo fin a la era de los príncipes.
L'Imperiu (1855-1974)
editarReináu de Menelik II
editarMenelik II modernizó'l reinu etíope: fundó la nueva capital, Adís Abeba, abolió la esclavitú, y proyeutó instaurar la enseñanza obligatoria y un modernu códigu de derechu. Anque nun pudo poner en práutica toles sos reformes.
Los europeos apoderárense de los principales puertos del mar Roxu: los italianos de Massawa, los británicos de Zeila y los franceses de Obók y depués de Dchibuti. Menelik robló colos italianos el Tratáu de Uchalli (1889). Sicasí, en 1896, Menelik, ante los intentos italianos de quita-y de la soberanía, denunció'l tratáu y venció al exércitu italianu, comandado pol xeneral Baratieri, na batalla de Adua.
Los italianos viéronse obligaos a reconocer la soberanía etíope, pero xuraron vengación (lo que fixeron en 1935 con Mussolini).
En 1906, Menelik sufrió una semiparálisis. En 1909 designó como socesor al so nietu Lij-Iyasu, anque'l poder efectivo pasó temporalmente a manes de la emperatriz Taitu Betul. Menelik II morrió en 1913.
Lij-Iyasu, el so socesor col nome de Iyasu V, convirtióse abiertamente al Islam, proclamándose descendiente de Mahoma, y non de Salomón, lo que causó la irritación de los sos súbditos cristianos, que lo depunxeron en 1916, cola aprobación de la Ilesia Ortodoxa Etíope.
Los etíopes cristianos entós entronizaron a la fía de Menelik, Zauditu, teniendo como rexente y herederu al ras Tafari, el futuru Haile Selassie I.
Haile Selassie I
editar
En 1930, al morrer la emperatriz, Ras Tafari Makonnen foi coronáu emperador col nome de Haile Selassie.
En 1931 dio una Constitución qu'establecía un réxime absolutista na que l'emperador recibía tol poder por derechu divín, con un Conseyu Priváu y un Parllamentu bicameral de calter consultivu integráu por un Senáu y una Cámara de Diputaos.
Tratando d'evitar les reivindicaciones italianes, robló alcuerdos comerciales con Xapón y Estaos Xuníos pa buscase'l so favor. Foi obligáu a abellugase n'Inglaterra depués de la so derrota polos italianos en 1936.
El movimientu rastafari cree en Selassie como nun Mesíes Negru, Cristu veníu nel so papel de Rei. Esti movimientu estendióse principalmente en Xamaica dende los años trenta y depués nel mundu enteru dende los años setenta, debíu principalmente al ésitu del xamaicanu Bob Marley, un cantante rastafari.
Ocupación italiana
editarNa nueche del 2 al 3 d'ochobre de 1935, tropes de la Italia fascista procedentes d'Eritrea invadieron Etiopía. La capital, Adís Abeba, foi tomada polos italianos el 5 de mayu de 1936.
Italia se anexonó formalmente Etiopía'l 9 de mayu de 1936, creando'l so Imperiu italianu so la forma d'un estáu satélite colonial llamáu África Oriental Italiana, y llevando alantre una serie de reformes polítiques y culturales (como l'abolición de la esclavitú), fundaciones de poblaos y la construcción de numberoses obres d'infraestructura.
Dellos etíopes acomuñar a los italianos a raigañu del consiguiente desenvolvimientu d'Etiopía nos cinco años de dominiu italianu: inclusive hubo unidaes militares d'etíopes nel exércitu colonial italianu en 1940.
L'emperador tuvo que exiliase en Gran Bretaña y la Sociedá de Naciones nun resolvió'l conflictu en favor de los intereses etíopes a pesar de les reclamaciones de Francia y el Reinu Xuníu.
Cinco años dempués, en 1941, nel contestu de la Segunda Guerra Mundial, los italianos fueron ganaos polos británicos, siendo espulsaos d'Etiopía, Eritrea y Somalia. Haile Selassie recuperó'l so tronu, amestándose'l territoriu d'Eritrea.
Periodu de posguerra
editarEn 1955 establecióse un modelu constitucional más modernu, reconociendo'l sufraxu universal, anque de facto siguió'l sistema absolutista. La unión federal a Eritrea en 1952 y la so posterior anexón en 1962 favorecieron el movimientu de resistencia ya independentismu. Los problemes mientres esti tiempu non yá proveníen del interior. Alemaña, Francia, Gran Bretaña dend'Europa, Estaos Xuníos y la Xunión Soviética nes sos respeutives posiciones mientres la guerra fría y los vecinos Sudán y Somalia caltendríen un pulsu en política internacional sobre'l territoriu etíope. Esto obligaba al emperador a tratar de caltenese equidistante de dambes potencies.
La definitiva crisis social producir tres la seca de la primer metá de la década de 1970, cuando cerca de 450 000 persones morrieron de fame y sei nel país. Les protestes fueron xeneralizaes: sindicatos, estudiantes, grupos d'oposición y parte del exércitu amosáronse abiertamente contrarios a un réxime casi feudal que nun podía responder a les necesidaes de la nueva sociedá, siendo depuestu l'emperador en setiembre de 1974.
Periodu socialista (1974-1991)
editar
Al añu siguiente, el xeneral Teferi Benti, presidente del gobiernu militar provisional, abolió definitivamente la monarquía y proclamó una república popular. Realizáronse radicales reformes pa establecer un sistema socialista: nacionalización de la banca y de numberoses empreses, reforma agraria, campañes d'alfabetización, etc. Coles mesmes vivíase una situación de práutica guerra civil ente'l poder central y dellos grupos insurxentes, especialmente independistas eritreos. Tres l'asesinatu de Teferi Benti el 3 de febreru de 1977, facer col poder el teniente coronel Mengistu Haile Mariam.
Mengistu allinió definitivamente a Etiopía nel bloque comunista, rompiendo rellaciones con Estaos Xuníos y roblando trataos d'asistencia cola XRSS y con Cuba. En 1978 la Somalia de Mohamed Siad Barre invade Etiopía. Cuba unvia un contingente militar internacionalista que tres un gran esfuerciu llogra, de forma conxunta coles fuercies etíopes ganar la invasión. Unu de los soldaos cubanos prindaos polos somalinos, conviértese, sicasí, n'unu de los prisioneros de guerra más antiguos del mundu. L'entós nuevu teniente Orlando Cardoso Villavicencio solo saldría de la so prisión y tornaría a la so patria en 1988.
Mengistu realizó socesives reformes pa llograr caltenese nel poder y sobrevivió en 1989 a una intentona de golpe d'estáu, que foi reprimida con estrema durez. Sicasí, en 1990, ante la cayida del bloque socialista n'Europa, viose obligáu a anunciar el final del réxime de partíu únicu y l'adopción d'una economía de llibre mercáu. Estes reformes nun torgar que al añu siguiente Mengistu fuera derrocáu y obligáu a exiliase en Zimbabue, mientres dos organizaciones armaes facer col poder: el FPLE (Frente Popular de Lliberación d'Eritrea), que gobernaría de facto Eritrea hasta la so independencia, en 1993, y el FDRPE (Frente Democráticu Revolucionariu del Pueblu Etíope), que tomó'l poder nel restu del país.
Historia recién
editarEn 1991 el máximu dirixente del FDRPE, Meles Zenawi, foi proclamáu xefe del estáu, cuando derrocó al Gobiernu de Mengistu Haile Mariam, líder de la Xunta Militar que controló'l país de 1974 a 1987. Primero exerció como presidente provisional y en 1995 foi escoyíu primer ministru, cargu que desempeñó dende entós ente acusaciones de fraude eleutoral.
Ente 1998 y 2000 producióse una guerra con Eritrea por una disputa fronteriza, que se cerró con un alcuerdu favorable a Etiopía. Nes eleiciones llexislatives de 2000, el FDRPE volvió consiguir la mayoría.
El 21 d'agostu de 2012 muerri Meles Zenawi a los 57 años abrir una nueva etapa na historia del país onde entá nun se sabe'l papel que va xugar la disidencia política tan reprimida mientres esti periodu.
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ «Pleistocene Homo sapiens from Middle Awash, Ethiopia». Nature 423 (6941): páxs. 742–747. 12 de xunu de 2003. doi:. http://www.nature.com/nature/journal/v423/n6941/abs/nature01669.html.
Bibliografía
editar- Lorenzo Mazzoni. Kebra Nagast. La Biblia secreta del Rastafari. Editorial Corona Borealis, mayu 2010. ISBN 978-84-92635-40-5
- R. O. Collins & J. M. Burns (2007): A History of Sub-Saharan Africa, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-86746-7.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Historia d'Etiopía.- Biblia rastafari Sitiu dedicáu a la historia d'Etiopía y al llibru sagráu "Kebra Nagast"
Datos: Q273595- Multimedia: History of Ethiopia
