Tíbet

El Tíbet (en tibetanu Bod ) ye una rexón autónoma situada na meseta tibetana nel Asia Central, la capital ye Lhasa. Son un conxuntu de tierres de gran elevación per enriba de los 4.000 metros d'altor, asitiada ente les cordilleres de mayor altor de la Tierra tamién conocia como'l techu del mundu. Alministrativamente forma parte de la República Popular China baxo'l nome de Rexón Autónoma del Tíbet.

Tíbet
Alministración
País	República Popular China
Rexón autónoma	[[Rexón Autónoma del Tíbet|{{{2}}}
Tipu d'entidá	rexón xeográfica
Xeografía
Coordenaes	29°42′N 91°06′E
Superficie	2500000 km²
Puntu más altu	Everest
Altitú media	4380 m
Demografía
Población	3 002 166 hab. (2010)
Densidá	1,2 hab/km²

Historia

Poco ye lo que se conoz del Tíbet enantes de la entrada del Budismu dende la India nel sieglu VII. Darréu de la entrada del Budismu ideose un alfabetu pa traducir la lliteratura budista a la llingua tibetana, nel sieglu IX los monxos budistes constituyíen yá una fuercia dominante na política d'esti país. Demientres munchos años el pueblu tibetanu resistió delles invasiones chines algamando la rexón la independencia, dellos sieglos más tarde llegaría la derrota nel sieglu XIII na que quedó suxetu a la exemonía del Imperiu Mongol. Nel añu 1641 llograron el gobiernu los Dalai lamas y en 1720 demientres el reinau de la Dinastía Qing aprovechandose estos de les desaveniencies ente los tibetanos y mongoles pa facese col país. L'entamu del sieglu XVIII China unvió un comisionau a Lhasa pa facerse cargu del gobiernu. Dellos oganismos tibetanos rebeláronse escontra el comisionáu, siendo estos asesinaos. A la fin l'exércitu Qing invadió el Tíbet derrotando a los opositores, tornando otra vegada el comisionau chinu. Dos mil soldaos chinos tuvieron nel Tíbet faciendo estos les xeres defensives siendo tamién sofitaos poles fuercies llocales organizaes pol comisionau chinu.

En 1904 los británicos unviaron tropes a esti país, colando el Dalai Lama a Mongolia elli vivió nel esíliu fasta'l añu 1911, en tantu los chinos incomporaron el Tíbet a la rexón de Sinkang. En 1913 el Tíbet y Mongolia firmaron un acuerdu reconociendo la so dixebra de China y declarando la independencia d'ella. Los chinos siguieron reclamando el Tíbet intentando invadilu nel 1918, foron derrotaos en tola llinia, en 1928 quedó establecida la frontera ente China y Tíbet, pero al entamar la griesca ente los dos países, el Tíbet cedió parte del so territoriu. China enxamás renunció a la so exemonía sobre'l Tíbet. En 1950 l'exército chinu invadió el Tíbet, derrotando fácilmente al exércitu tibetanu. El 23 de mayu de 1951 firmóse en Beixín un alcuerdu que confería a China la defensa y la política esterior del Tíbet. el 22 d'abril de 1956 formandose en Lhasa un comité, presidiu pol Panchen Lama, que creyó la Rexón Autónoma del Tíbet. En xunu d'esi añu y a consecuencia d'esta reforma, españe una revuelta nestes dos rexones, sofitada pola CIA. L'exércitu chinu llogró doblegar la revuelta en 1959, n'aiciones militares que ocasionaron la muerte a miles de tibetanos. El decimocuartu Dalai Lama y los sos principales collaboradores agospiáronse na India, onde siguieron sofitando les aiciones rebeldes escontra l'exércitu chinu hasta 1969 cuando la CIA decidió nun proveer más aida.

Anguaño

Bandera del Tíbet nel exíliu

Xeografía

Montes nevaos nel Tíbet

L'altitú de la meseta Tibetana ye conocia como "techu'l mundu" pol so gran altor de media, amás de tar arodiau de grandes mases de montes como'l Kun-Lun al norte, Karakorum asitiau al noresti, y al sur una de les más conocíes el Himalaya. Sicasi la totalidá del Tibet tá per enriba de los 3000 metros d'altor. El conxuntu de la meseta Tibetana tien un permediu de 4000 metros sobro'l nivel de la mar. Les tres grandes fontes fluviales que ñacen nel Tíbet son el Salween, el Brahmaputra y el Indo desembocando esti últimu nel océanu Índicu.

Llingua

El tibetanu ye una llingua politónica, monosilábica xuniendo delles pallabres pa formar una sola, ella ye del grupu sínicu, familia Sino-Tibetana. Falase nel Tíbet y nes rexones vecines de la India y de China occidental. Usa na escritura 30 simbolos alfabéticos. Los dialeutos tibetanos dixebranse en dos clases, les provincies de Purig, Balti, Ladak y Lehoul, al oeste, y la de Khams al este presenten la mayor afinidá cola llingua d'antaño. Mientres que los dialeutos falaos en Spiti, Tsang y U acusen una mayor diferencia. El tibetanu tien dos formes de llinguax, la d'antaño pa los dialeutos y la d'anguaño pa la fala estandar. Con too ello, la llingua moderna ufierta grandes diferencies ente la ortografía, qu'emplega la escritura arcaica y la fonética.

Economía

La ganadería ye la principal fonte d'alimentación de la población fundamentalmente yaks domésticos, cabres, caballos y oveyes que bastien de mantega, quesu, lleche y testiles pa vistir. La enorme altitú y lo estremu del so clima dificulten el desarrollu de l'agricultura, los cultivos principales tan llocalizaos a la vera de Lhasa como la cebada, cereales y les llegumes.

Nel Tíbet abunden los xacimientos minerales, que son esplotaos xabazmente sin consideración dalguna pola natura nin pol mediu. Les principales son los d'oru,petroleu, mineral de fierru y cobre amás d'otros minerales.

Relixón

Xóvenes monxos nel monesteriu Drepung

El budismu mahayana entró nel Tíbet gracies al Guru Rinpoché nel sieglu VIII. N'antañu esistía la tradición Bön. Col espoxigue del budismu,la tradición d'antaño casi muerre, anque tiempu dempués foi recuperada y fundáronse 300 monasterios. Parte de la creencia Bön creyó nel budismu tibetanu. La tradición Mahayana nun ta llimita a la busca de la lliberación personal, sinón que tien como finalidá esparder la sabiduría algamada y amosar el camín a tolos seres. Esti vehículu toma diferentes formes según les cultures y creencies.

Ver tamién

• Rexón Autónoma del Tíbet

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Tíbet.

• Datos: Q17252
• Multimedia: Tibet