Wikipedia

Yazidismu

(Redirixío dende Yazidíes)

El yazidismu (del curdu: Êzidîtî o Êzidî, n'árabe يزيدي o ايزيدي) ye una relixón preislámica d'Oriente Mediu de remotu orixe.[ensin referencies] Pertenez a la corriente minoritaria del yazdanismo, que les sos otres cañes, alevismo y yaresanismo,[ensin referencies] estremar del yazidismu en que nun practiquen la taqiyya (azorronar la fe cuando ta en xuegu la mesma vida).[ensin referencies] Estos trés cañes nun coinciden xeográficamente y los contactos ente elles son pocu frecuentes. La so principal ciudá santa ye Lalish, na provincia de Nínive, antes Mosul (Iraq).

Fundador(es) Sheij Adi ibn Musafir
Deidá o deidaes principales Melek Taus
Númberu de siguidores envaloráu 860.000-1.020.000
Siguidores conocíos como Yazidíes
Escritures sagraes Kitêba Jilwe ("Llibru de la Revelación")
Llingua llitúrxica Idioma curdu
Llugares sagraos Bandera de Curdistán Lalish, Curdistán iraquín
País con mayor cantidá de siguidores Iraq
Cleru Xeques
[editar datos en Wikidata]

Los yazidíes formen una minoría preislámica que les sos raigaños remontar a 2000 a.c.[ensin referencies] Hasta'l sieglu VII d.c. foi la relixón oficial de los curdos, pero depués la islamización obligatoria foi amenorgando'l so númberu.[1] Sicasí, siguen siendo predominantemente d'orixe curdu y la mayoría vive cerca de Mosul, esistiendo pequeñes comunidaes n'Armenia, Xeorxa, Irán, Rusia (31.273 según el censu de 2002), Siria y Turquía. En total suman unos 800.000 fieles, anque esta estimación ye pocu precisa debíu al secretismu qu'envolubra a la confesión en cuanto a la reconocencia del propiu credo. Dende'l sieglu XX dellos refuxaos yazidíes viven n'Europa (especialmente Alemaña) y n'América del Norte.[2]

Historia

editar

Históricamente, los yazidíes son una minoría relixosa curda. Probablemente esistieren dende 2000 e. C. Anque los yazidíes falen un dialeutu del curdu, el kurmanji, el so cultu amuesa una gran influencia de les antigües relixones siriu-mesopotámiques, el zoroastrismu persa y el sufismu islámicu.

Los yazidíes se autodenominan Êzidî, Êzîdî o, en delles rexones, Dasinî, siendo esti postreru un nome tribal. Dellos eruditos afirmen que'l nome "yazidí" provién del persa yazata (ser divín), ente qu'otros dicen que tien el so orixe nel del califa omeya del sieglu VII Yazid I (Yazid bin Muawiyah), asesín del imán xiín Husayn ibn Ali, nietu de Mahoma. Tocantes a los yazidíes, creen que'l so nome provién de la pallabra Yezdan o Êzid, que signifiquen "Dios", anque nes llingües vernácules del Curdistán el términu izid-o (verbu) significa "mandar" o "amonestar".

La relixón yazidí ye marcadamente sincretista: ente que la imaginería sufí ye observable nel so vocabulariu relixosu, especialmente na so lliteratura esotérica, la mayor parte de la mitoloxía yazidí nun ye islámica y la so cosmogonía ta emparentada cola de les antigües relixones perses. Los primeres estudiosos de la relixón yazidí trataron de describila basándose nes relixones islámiques, perses o inclusive paganes; sicasí, los artículos publicaos dende 1990 amosaron qu'esti aproximamientu al yazidismu ye demasiáu simplayu.

La teoría más aceptada anguaño presenta'l yazidismu como frutu d'un procesu sincretista de miles d'años que remató nel sieglu XII al contautar los cultos locales del Curdistán col islam sufí traíu a la zona pol xeque Adi ibn Musafir.[3]

Desarrollu

editar

El sustratu de la relixón yazidí topar nes relixones de l'antigua Persiasobremanera'l zoroastrismu de los sieglos VII al IV e.C. de los curdos del aislláu valle de Lalish.

El cristianismu llegó a Persia nel sieglu I d.C. de mano, según la tradición, del apóstol Tomás l'Apóstol Santu Tomás. Nel sieglu VII, l'islam invade tola rexón y, anque los sos siguidores respeten a les xentes del llibru (cristianos, xudíos y zoroástricos), escuerren a estos postreros, de los qu'una parte conviértese y otra fuxe. Los adeptos del cultu de Yazid, el califa omeya proscritu pol asesinatu d'Alí, repliéguense alredor de Mosul, entemeciéndose cola población curda y calteniendo los sos oríxenes y práutiques relixoses de callao.

Nel sieglu XII, el maestru sufí Adi ibn Musafir, que por considera-y -y descendiente del califa omeya Marwan I tien una bona acoyida ente los curdos, instalar en Lalish y enseña los sos preceptos relixosos a la población de la zona.

Persecución

editar

Históricamente, esta relixón y los sos creyentes fueron escorríos en delles ocasiones pol Imperiu Otomanu dende'l sieglu XVI al XIX.

Contemporaneamente, tres la cayida de Sadam Husein, la comunidá yazidí foi oxetu d'ataques repitíos por Al Qaeda.[1] y darréu tamién foi escorrida polos yihadistes del Estáu Islámicu mientres la ofensiva nel norte d'Iraq de 2014.[4][5]

Básicamente los musulmanes fundamentalistes acusen a los yazidíes d'adorar al demoniu.[6][3]

Creencies

editar

Acordies cola cosmovisión yazidí, Dios creó'l mundu, qu'agora ta al cuidu de siete Seres Santos, conocíos como ánxeles o Heft Sirr (los Siete Misterios). El superior ye Melek Taus (Tawûsê Melek en curdu), l'Ánxel del pavu real, que ye consideráu por dellos musulmanes y cristianos como Satanás o'l Diañu al asimilalo al Ánxel Cayíu, Lucifer.[1]

Melek Taus

editar
 
Yazidíes

Según la Enciclopedia d'Oriente, "la razón de la reputación de los yazidíes de ser 'adoradores del diañu', deber a otru nome de Melek Taus, Shaytan, el mesmu nome que'l Corán da a Satanás". Sicasí, según el llingüista curdu Jamal Nebez[ensin referencies], la pallabra Taus asemeyar al griegu y ta rellacionada coles pallabres Theos, Zeus, Deus y, acordies con tal interpretación, Melek Taus ye un ánxel de Dios; pa otres fontes, Zeus, Xúpiter, Deus, tendríen un antecedente nel términu del proto-européu: 'dyaus', que orixinalmente significó: 'la claridá', 'la fuercia', y nel mundu griegu concretar en Apolo, al que taba dedicada: 'l'aurora colos sos deos de rosa'; nun sería una fonte del mal, sinón que lo consideren primero de los arcánxeles. Tamién dicen que la fonte del mal ta nel corazón y l'espíritu de los seres humanos, cosa qu'afirma'l Nuevu Testamentu Cristianu (Mt 15, 18).

Les fuercies actives de la relixón yazidí son Melek Taus y el xeque Adî. El Kitêba Cilwe ("Llibru de la Revelación"), consideráu como la pallabra de Melek Taus y que recueye lo esencial de les creencies yazidíes, indica que Melek Taus asigna responsabilidaes, bendiciones y desgracies según la so voluntá y que nun-y pertenez a la raza d'Adán cuestionalo. El sheij Adî creyó que Melek Taus habíase reencarnado nél: "taba presente cuando Adán vivía nel paraísu, y tamién cuando Nemrud llanzó a Abraham al fueu. Taba presente cuando Dios díxome: 'vas ser el gobernante y señor de la tierra'. Dios, el caritatible, diome siete tierres y el tronu del Cielu".

Creación

editar

Los rellatos yazidíes de la creación son distintes de los del xudeo-cristianismu y l'Islam. Cunten que Dios creó primero, del so propiu llume (Ronahî en curdu, asemeyáu a un términu d'ámbitu similar del sánscritu: 'Ruh'= xubir, crecer), a Melek Taus y los otros seis arcánxeles fueron creaos dempués. Dios ordenó a Melek Taus nun inclinase ante los demás seres. Cuando Dios creó a los otros arcánxeles, ordenólos trae-y el polvu (Ax) de la tierra (Erd), pa construyir el cuerpu d'Adán. Dempués Dios dio vida a Adán de la so propia respiración y mandó a tolos arcánxeles pa reverenciar a Adán. Ellos obedecieron, con esceición de Melek Taus. Al preguntar Dios el por qué, Melek Taus contestó-y: "¡Cómo puedo someteme a otru ser! Soi del to llume, ente qu'Adán foi fechu del polvu". Entós Dios emponderar y designar como líder de tolos ánxeles y el so unviáu na tierra. Poro, los yazidíes creen que Melek Taus ye'l representante de Dios na superficie de la tierra, onde baxa cada primer miércoles de Nisan (marzu/abril), nel día que celebren como l'Añu Nuevu. Creen que Dios creó a Melek Taus del so llume nesa fecha. Consideren que respetar y allabar a Melek Taus ye una manera de reconocer la so maxestá y naturaleza sublime. Esta idea llámase "conocencia del Sublime" (Zanista Ciwaniyê). El sheij Adî reparó la hestoria de Melek Taus y creyó nél.

Una idea dominante del creacionismu yazidí ye que tolos yazidíes son descendientes d'Adán primero que d'Eva.

Otres creencies y práutiques relixoses

editar

Los yazidíes creen que'l Bien y el Mal conviven na mente y l'espíritu humanos. Escoyer ente dambos depende del propiu ser humanu. Nesti procesu, la so devoción a Melek Taus ye esencial, yá que foi a él a quien Dios dio-y a escoyer ente'l bien y el mal, y escoyó el bien.

Los llibros sagraos de los yazidíes son el Kitêba Cilwe (Llibru de la Revelación) y el Mishefa Reş (Llibru Negru).

Dos carauterístiques claves ya interrellacionaes del yazidismu son:

La primera d'elles esprésase nel sistema de castes, les normes alimentarias, la preferencia por vivir nes comunidaes de yazidíes y la variedá de tabús que gobiernen munchos aspeutos de la vida.

La segunda ye crucial: los yazidíes creen que los siete Ser Santos se reencarnan dacuando en forma humana, llamada koasasa. Tamién esiste una creencia na reencarnación d'unes poques almes yazidíes. Como los yaresaníes, los yazidíes usen la metáfora d'un "cambéu de ropa" pa describir el procesu, que llamen en curdu kira guhorîn.

La mitoloxía yazidí tamién inclúi descripciones del Cielu y del Infiernu, y otres tradiciones qu'incorporen estes idees nun sistema de creencies qu'inclúi la reencarnación.

Sociedá

editar

La sociedá yazidí ye xerárquica. El líder secular ye un emir o príncipe hereditariu, ente que un sheij principal dirixe la xerarquía relixosa. Los yazidíes son desaxeradamente endogámicos, porque los miembros de los trés castes yazidíes (murid, sheij y pir) cásense solamente dientro del so respeutivu grupu. Esto dexó caltener ente ellos a lo llargo de los sieglos les carauterístiques físiques del so orixe indoeuropéu: entá güei, la metá de la so población tien la piel claro, los güeyos azules y el pelo rubio.[7]

Práutiques relixoses

editar

Rezos y celebraciones

editar

Los yazidíes tienen cinco rezos diarios:[8] Nivêja berîspêdê (rezu del amanecer), Nivêja rojhilatinê (rezu de la mañana), Nivêja nîvro (rezu del mediudía), Nivêja êvarî (rezu de la tarde) y Nivêja rojavabûnê (rezu del anochar) (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).. Los adoradores tienen d'empobinase escontra'l sol y, pal rezu del mediudía, escontra Lalish. Esti rezu acompañar de ciertos xestos. Estos rezos diarios nun tienen de realizar se en presencia d'estraños. El día sagráu ye'l miércoles y el de descansu, el sábadu. Tamién hai una festividá de tres díes de duración n'avientu.

Díxose que'l santuariu del templu de Chemera ta amestáu a la resurrección de Xesucristo. Creen que Dios mandó a Melek Taus a retirar la llábana que cubría la tumba de Xesucristo por que ésti pudiera salir y que (Melek Taus) quedar nel llugar del templu.

Pelegrinaxe

editar
 
Balta del xeque Adi en Lalish

El ritual más importante ye'l pelegrinaxe añal de seis díes de duración a la tumba del sheij Adi en Lalish, al norte de Mosul.[8][9] Magar ser sagráu pa los yazidíes, non yá contién santuarios dedicaos a la koasasa, sinón tamién otros llugares importantes con simboloxía propia d'otres relixones, como Pirra selat (ponte Serat) y el monte Arafat. Hai dos regueros sagraos que se llamen Zamzam y Kaniya sipî (el regueru blancu). Un yazidí tien de pelegrinar a Lalish siquier una vegada na vida y aquellos qu'habiten na rexón procuren visitar Lalish una vegada al añu, especialmente mientres el Festival de l'asamblea, que se celebra cada seronda del 23 de Elul al 1 de Tishrei (setiembre). Mientres esta celebración, los yazidíes bañar nel ríu, llaven figurillas de Melek Taus y encienden ensame de lluces na tumba del sheij Adî y d'otros santos. Tamién se sacrifica un güe, lo que, xunto cola presencia na iconografía yazidí del perru y de la culiebra, llevó a considerar qu'esta relixón ta rellacionada col mitraísmo. El sacrificiu del güe simboliza la llegada de la seronda y sirve pa implorar agua mientres l'iviernu, de forma que a la primavera siguiente la vida renaza. Amás, en astroloxía, el güe ye'l símbolu de Tishrei.

Festivales

editar

El añu nuevu yazidí cai en primavera, pocu dempués del equinocciu. Nesti día, les muyeres llamentar nos campusantos, al son de la música de los Qewals, pero los demás eventos d'esti día son allegres.

Testos académicos sobre'l yazidismu

editar
  1. Reshid, T. Yezidism: historical roots Archiváu 2009-06-09 en Wayback Machine, International Journal of Kurdish Studies, January 2005.
  2. Wahbi, T., Dînî Caranî Kurd, Gelawej Journal, N 11-12, Baghdad, 1940, páxs. 51-52. (en curdu)
  3. Reshid, R. ,Etnokonfessionalnaya situasiya v sovremennom Kurdistane. Moscú-Sant-Petersburgu: Naúka, 2004, p. 16. (en rusu)
  4. Joseph, I. "Yezidi Texts". The American Journal of Semitic Languages and Literatures, 1908-1909/XXV, 2, páxs. 111-156.
  5. Marie, A. 1911. "La découverte rezar des deux livres sacrés des Yêzîdis". Anthropos, 1911/VI, 1. páxs. 1-39.
  6. Drower, Y.S. [Y.S. Stevens]. Peacock Angel. Being Some Account of Votaries of a Secret Cult and their Sanctuaries. Londres: John Murray, 1941.
  7. Kreyenbroek, F.G. "Yezidism - its Background, Observances and Textual Tradition". Texts and Studies in Religion, 62. Lewiston, Queenston and Lampeter: Edwin Mellen Press, 1995.
  8. Kurdoev, K.K. "Ob alfavite ezidskikh religioznykh knig" [Report on the alphabet of the Yezidi religious books]. Pis'mennye pamiatniki i problemy istorii kul'tury narodov Vostoka. VIII godichnaia nauchnaia sessiia LO IV AN SSSR. Leningrad, 1972, páxs. 196-199. (In Russian)
  9. Kurdoev, K.K. "Ob avtorstve i iazyke religioznykh knig kurdov XI-XII vv. predvaritel'noe soobshchenie" [Preliminary report on the Kurdish religious books of the eleventh-twelfth centuries: their author and language]. VII godichnaia nauchnaia sessiia LO IV AN SSSR. Leningrad, 1971, páxs. 22-24. (In Russian)
  10. Menzel, Th. "Yazidi, Yazidiya". The En
  11. Allison, C. "YAZIDIS" in Encyclopedia Iranica [1]

Notes

editar
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 El Mundo (ed.): «Más de 200 muertos n'Iraq nel ataque más sangrientu dende 2003» (castellanu) (14 d'agostu de 2007). Consultáu'l 13 de xunu de 2008.
  2. ↑ Reeves, Bob (28 de febreru de 2007). Lincoln Iraqis call for protection from terrorism. Lincoln Journal Star. http://journalstar.com/articles/2007/02/28/news/local/doc45y4c4211d311953438645.txt. Consultáu'l 28 de febreru de 2007. 
  3. ↑ 3,0 3,1 ABC (ed.): «comunidá-yazidi-en-irak-una-minoria-d'etnia curda-que-adora-al diañu_164397135564.html La comunidá yazidí n'Iraq, una minoría d'etnia curda qu'adora al diablu» (16 d'agostu de 2007).
  4. ↑ El País (ed.): «Bagdag denuncia la muerte de 500 yazidíes a manes de los yihadistes» (10 d'agostu de 2014). Consultáu'l 16 d'agostu de 2014.
  5. ↑ El País (ed.): «L'Estáu Islámicu asesina a 80 yazidíes n'Iraq por non convertise al islam» (16 d'agostu de 2014). Consultáu'l 16 d'agostu de 2014.
  6. ↑ El País (ed.): «Los yazidíes: una de les minoríes acosaes y en cayente n'Iraq» (11 d'agostu de 2014). Consultáu'l 16 d'agostu de 2014.
  7. ↑ «30 muyeres vengan el feminicidio y faen tremecer al Estáu Islámicu» (7 de mayu de 2016).
  8. ↑ 8,0 8,1 «Yezidi Religious Tradition». YezidiTruth.org, A Humanitarian Organization, Sedona, AZThe Truth about the Yezidis.
  9. ↑ Hedges, Chris (31 de mayu de 1993). «Sheik Adi Journal: Satan's Alive and Well, but the Sect May Be Dying». The New York Times. http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9F0CE5DA133FF932A05756C0A965958260&sec=&spon=&pagewanted=all. Consultáu'l 21 de xunetu de 2007. «The Yazidis, who are part of Iraq's Kurdish minority, had 100 of 150 villages demolished during the counterinsurgency operation against the Kurdish rebel movement that reached its peak in 1988. The campaign, which moved hundreds of thousands of people to collective villages, saw 4,000 Kurdish villages dynamited into rubble... The sect follows the teachings of Sheik Adi, a holy man who died in 1162, and whose crypt lies in the shrine in the Lalish Valley, about 15 miles east of Mosul. The shrine's graceful, fluted spires poke above the trees and dominate the fertile valley... Like Zoroastrians they venerate fire, the sun and the mulberry tree. They believe in the transmigration of souls, often into animals. The sect does not accept converts and banishes anyone who marries outside the faith. Yazidis are forbidden to disclose most of their rituals and beliefs to nonbelievers.». 

Referencies

editar

Enllaces esternos

editar


Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Yazidismu&oldid=4291518»