Samartín del Rei Aurelio

Samartín del Rei Aurelio ye un conceyu d'Asturies y, dende 2007, una ciudá capital del mesmu tres l'aprobación de la xuntura alministrativa de les trés principales llocalidaes (L'Entregu, Sotrondio y Blimea) nuna sola: Samartín del Rei Aurelio (capital).

Samartín del Rei Aurelio
Escudu de Samartín del Rei Aurelio
Alministración
País	España
Autonomía	Principáu d'Asturies
Provincia	Provincia d'Asturies
Partíu xudicial	Llaviana
Tipu d'entidá	conceyu
Capital	Samartín del Rei Aurelio
Nome oficial	San Martín del Rey Aurelio (es)
División	ver Samartín, Santa Bárbola, Blimea, Cocañín y San Andrés de Llinares
Xeografía
Coordenaes	43°16′30″N 5°36′50″W
Superficie	56.14 km²
Llenda con	Siero, Bimenes, Llaviana, Mieres y Llangréu
Demografía
Población	15 431 hab. (2023)
Densidá	274,87 hab/km²
Xentiliciu
Viviendes	7737 (2011)
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
smra.org

Llenda al norte con Siero, al este con Llaviana y Bimenes, al oeste con Llangréu y al sur con Mieres y Llaviana.

Xeografía

El conceyu alcuéntrese al rodiu d'una serie de valles y cordales con agües que vierten al ríu Nalón, que traviesa'l conceyu pela so parte central con una orientación Sureste-Noroeste. L'altor mediu qu'algama'l conceyu nes zones más llanes ye de 340 metros, en contraposición de los 1.000 metros de les sierres que sirven de llendes. Esti conxuntu partiendo de La Camperona y nel sen de les manes del reló, ye'l que vien darréu: el Cordal de Bimenes que s'estiende dende'l picu La Coroña, allugáu en La Camperona, hasta'l Picu El Rasu, al llau de La Casilla. Les agües que se vierten nesti cordal, separten el conceyu del de Bimenes. Llueu tenemos La Cuesta La Faya qu'abarca dende'l Picu El Rasu hasta Peña Corvera, enriba del Nalón. La llinia d'esti cordal llenda con Llaviana al norte del ríu Nalón. Siguimos depués cola Sierra de San Mamés que va dende la redolada de Sienra hasta'l Picu Tres Conceyos, llamáu asina porque separta los conceyos de Llaviana, Mieres y Samartín del Rei Aurelio, y ye la continuación pa contra'l Sur de La Cuesta la Faya, siendo tamién llende con Llaviana. El próximu cordal ye'l d'Urbiés qu'empieza nel Picu Tres Conceyos, y finaliza nel Picu Les Cruces, onde coinciden los términos de Mieres, Llangréu y Samartín. La llende con Llangréu fórmala'l ríu Villar. Per último alcontramos el Cordal de Bimenes qu'enllaza nel Picu La Coroña. Estos cordales formen estrechos valles nos que s'asienten los principales nucleos de población. Los más importantes son los siguientes: Valle de San Mamés, Valle de La Cerezal, Valle de La Invernal y el Valle de Bédavo, al sur del ríu Nalón. Y los valles de San Vicente, Lantero, La Magdalena, La Encarnada, La Güeria de Blimea, La Güeria Carrocera pel norte.

Xeoloxía

Dende'l puntu de vista xeológicu, el conceyu ta comprendíu na so mayoría dientro del terrenu carboníferu del centru d'Asturies, tando representaos los sos tres tramos y siendo'l correspondiente al inferior el de mayor presencia. El carbón alterna con arenisca gris y daqué de pizarres, siendo práuticamente dala la presencia de bancos de pudinga caliar. Los márxenes del ríu Nalón son de terrenu alluvial, formáu por sedimentación d'arenes, barru, turba, tierra vexetal, etc, que dan llugar a vegues, anque poques d'éstes seyan granibles.

Clima

No tocante al clima, hai que comentar que pertenez al clima oceánicu, como'l restu d'Asturies, pero presenta delles peculiaridaes como un llixeru descensu del índiz mediu de precipitaciones añales y dalgunos calteres peratenuaos del clima continental.

Vexetación

La so vexetación tien sufrío grandes manques, sobremanera por mor de les tales indiscriminaes d'árboles, anque tovía ye posible observar delles manches viesquiegues de castaños y praderes.

Historia

Prehistoria

Los primeros restos del conceyu tienen el so orixe nel Neolíticu asturianu. Na Campa L'Españal, nel cordal que separa'l valle del Nalón de La Güeria Carrocera, pervive un sepulcru neolíticu del III mileniu e.C., ente La Casilla y La Campeta. Nesta mesma zona, concretamente en Los Cuetos, esisten unos grabaos rupestres esquemáticos, dellos túmulos funerarios, asina como una piedra grabada y trés esteles discoidees. Estos restos, xunto col hachu de piedra tallao procedente de La Oscura (L'Entregu) y que se conserva nel Muséu Arqueolóxicu Nacional d'España, confirmen la presencia de tribus nel conceyu yá na prehistoria. De finales de la edá del bronce o entamos de la edá del fierro, afayóse na redolada de Sotrondio un hachu del tipu de talón con dos ases.

Los restos de castros descubiertos nel conceyu y en zones llendantes, amás de la existencia d'una calzada romana que, proveniente del puertu de Tarna, travesaba'l conceyu, espeyen la presencia humana nes etapes visigodes y romanes.

Edá media y moderna

Casa conceyu de Samartín del Rei Aurelio, en Sotrondio.

Ha d'esperase a l'Alta Edá Media, concretamente a la dómina del Reinu d'Asturies, p'alcontrar testimonios escritos del asentamientu de persones nel conceyu, nos que'l Rei Aurelio, quintu monarca del recién reinu ástur, treslladó la corte ente los años 768 y 774 al actual llugar de Samartín. Mientres esta etapa esisten nel conceyu nobles denominaos infanzones amestaos a esti territoriu y que naquellos tiempos formaba parte de Llangréu.

Nel añu 1075 el Rei Alfonsu VI dona a la Ilesia de San Salvador d'Uviéu la so xurisdicción de Llangréu, ente la que s'inclúi l'actual términu de Samartín. Los infanzones opusiéronse a esta donación y pleitíen col Rei, pierde la nobleza y pasa'l conceyu a depender de la mitra Uvíeina. Sicasí, aquélla siguió esfrutando de los terrenos emparentando más tarde con otros llinaxes como Bernaldo de Quirós, Xove o Miranda, quedando diverses casones y escudos qu'acoten estos fechos.

L'Entregu.

Nel documentu que recueye la "confederación en xura", fecha nel Monesteriu de la Vega (Uviéu), en 1367, por dellos conceyos asturianos pa defender la causa de Pedru I escontra'l so hermanu bastardu Enrique de Trestámara, apaez la firma d'un descendiente de los infanzones, Don Pedro Peláez de Sanfrechoso. Nel añu 1388, gracies a un conveniu efeutuáu ente l'Obispu d'Uviéu coles xentes del Alfoz de Llangréu, da un permisu pa fundar una puebla rexida pol Fueru de Benavente, apaeciendo nomáu como "San Martín del Rei Orellán". Sicasí, les persones del valle siguen perteneciendo a la obispalía hasta que nel añu 1581 merquen la so redención al Rei Felipe II, pasando a convertise en conceyu de realengu con derechu a unviar representantes a la Xunta Xeneral del Principáu, na qu'ocuparon l'asientu númberu 42.

Sieglu XIX n'adelantre

Vista de Blimea.

Mientres la guerra de la Independencia española d'entamos del sieglu XIX, les tropes franceses quemen y destruyen la casa de la familia García Bernaldo, como represalia a la muerte d'unu de los sos soldaos. Poco depués tres el pronunciamientu de Riego en 1820, l'amparu de les disposiciones relatives a conceyos conteníes na Constitución de Cádiz de 1812, los pueblos de Samartín piden y obtienen del gobiernu de la Nación la so independencia del conceyu de Llangréu, pasando a constituyise n'Ayuntamientu. D'otra miente, la reaición absolutista de 1823 reintégralu de vuelta al conceyu al que secularmente tuviera xuníu hasta que, gracies al apoyu de les tropes lliberales a la reina Sabela II, afítase como conceyu independiente, con capital na llocalidá de Sotrondio. Anque la zona de Mieres y Llangréu foi centru de partíes carlistes, la zona de Samartín caltúvose rellativamente llibre de les mesmes.

El sieglu XX tuvo marcáu pola proclamación de la Segunda República Española y la Guerra Civil Española, qu'afaró'l territoriu y que fizo que'l conceyu pasara per momentos difíciles, qu'adulces se diríen pasando gracies a la producción minera que convirtió al conceyu n'unu de los más poblaos d'Asturies. Mientres la revolución d'Asturies, fueron asaltaes cases cuartel de la Guardia Civil na so demarcación, pero nun hubo llucha posterior, una y bones la rindición de los revolucionarios prodúxose enantes de la llegada de les tropes del gobiernu de Madrid. Mientres la guerra civil, al cesar la resistencia entamada nel puertu de Tarna, tampoco hubo nenguna aición bélica nel so territoriu.

En 2007 aprobóse'l Decretu Llei qu'unifica les poblaciones de Sotrondio, L'Entregu y Blimea nuna única ciudá, Samartín del Rei Aurelio (capital). Y en febreru de 2008 apruébase la oficialidá de la so toponimia tradicional.

Política

L'únicu partíu que gobernó'l conceyu dende 1979 ye FSA-PSOE (ver Llista d'alcaldes de Samartín del Rei Aurelio). L'actual alcalde ye'l socialista Enrique Fernández Rodríguez.

Eleiciones de conceyu
Partíu	1979	1983	1987	1991	1995	1999	2003	2007	2011
FSA-PSOE	11	13	9	11	11	12	11	9	7
CD / AP / PP		3	2	3	6	4	6	5	5
PCE / IX-BA	7	5	6	6	4	4	4	3	4
FAC									1
UCD / CDS	3		4	1
URAS / URAS-PAS						1	0	0
Total	21	21	21	21	21	21	21	17	17

Fontes: Ministeriu del Interior Archiváu 2009-08-27 en Wayback Machine y Federación Asturiana de Conceyos

Economía

Centru d'informática d'El Corte Inglés, en Blimea

No que cinca a l'actividá económica del conceyu hai de dicir qu'adulces el sector terciariu de los servicios foi ganando terrenu sobre los otros dos, especialmente del secundariu, que fuera'l que mayor númberu d'emplegos xeneró a lo llargo de bona parte del sieglu XX.

Emplegaos nos diversos sectores económicos (añu 2011)

	Númberu de trabayadores	Tantu por cientu
TOTAL	3.126	100
Agricultura, ganadería y pesca	35	1,12
Industria	453	14,49
Construcción	302	9,66
Servicios	2.336	74,73
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011, SADEI

El sector primariu representa namái un 3,1% de los emplegos, siendo l'actividá ganadera la que lleva la mayor parte. Les más de les esplotaciones trabayen col ganáu vacunu teniendo una orientación mesta cárnico-lláctea.

Carauterístiques del sector primariu (añu 2011)

Ganaderíes de bovín	227
Cabeces de ganáu bovín	1.359
Cabeces de ganáu ovín	865
Cabeces de ganáu cabrín	171
Ganaderos con cuota llechera	0
Quilos de cuota llechera	0
Metros cúbicos de madera valtao	153
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011, SADEI

El sector secundariu de la industria sufrió un grave retrocesu nos últimos años, por culpa sobre manera de la baxada de la producción nos pozos mineros que fizo aumentar el númberu de prexubilaciones y la pérdida progresiva de puestos de trabayu. Anguaño xenera un 37,89% del emplegu del conceyu. Sicasí la industria estrautiva sigue siendo la que mayor númberu de xente emplega, siguida a gran distancia de la construcción.

Usos del suelu del conceyu (añu 2010)

Usu	Superficie (km²)
Tierres de llabrantíu	0,33
Praderíes	21,66
Terrenu forestal	23,45
Otros usos (industrial, residencial, tierra ermo...)	10,68
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011, SADEI

Per último y como nota más positiva, el sector terciario ye l'únicu sector que ta medrando nestos años últimos, por mor del menor emplegu de mano d'obra na minería qu'atrae a mayor númberu de persones a esti sector llaboral. Na actualidá los servicios ocupen a un total del 59,01% del emplegu, distribuyéndose mayoritariamente nel comerciu, siendo los trés grandes nucleos de población onde se da la mayor concentración.

Demografía

Gráfica d'evolución demográfica de Samartín del Rei Aurelio (1842-2010) ( Asturies)
Fonte: Institutu Nacional d'Estadística d'España

La población de Samartín del Rei Aurelio miedra a finales del sieglu XIX y entamos del XX gracies a que l'actividá económica xubía y la economía agraria tresformaba en minera. Esta tendencia inviérte nestos años últimos, sobre too pola crisis de la minería.

D'esta miente observamos cómo en 1837 la población del conceyu ye de 2.155 personas que se caltién constante hasta 1850, añu nel que se produz una xuba significativa, al duplicar la población gracies a l'actividá minera. A midida qu'avanza'l sieglu, la población caltién la so crecedera, siendo ésta más rescamplada nel últimu deceniu, pol aumentu de la producción de carbón d'esta década, y na primera del sieglu XX. Esta tendencia tuvo un parón na dómina de Primo de Rivera y la Segunda República Española, volviendo a tener una disposición al alza al rematar la Guerra Civil Española, na que se produz la mayor concentración de persones nel conceyu con 28.000 na década de los años 1960. A partires d'equí entama a amenorgar la población pol descensu de l'actividá minera, les socesives crisis económiques y tamién pol cambéu de conceición familia, con una mayor planificación a la hora de tener fíos.

Anguaño, la mayoría de la población concéntrase nel fondu de los valles, teniendo L'Entregu, Sotrondio y Blimea (poblaciones que conformen la capital samartiniega) el mayor númberu d'habitantes.

Llingua asturiana

Grau de normalización llingüística.

	Ordenances d'usu	Plan de normalización	Toponimia oficial	Serviciu de normalización	Rotulación billingüe	Llingua como méritu na alministración
Cumplimientu
Sí Non Ensin información

Toponimia

Artículu principal: Toponimia de Samartín del Rei Aurelio

Pol Decretu 3/2008, espublizáu nel BOPA el 23 de xineru de 2008, aprobáronse les formes oficiales de los topónimos del conceyu, pasando a ser oficiales les denomaciones tradicionales n'asturianu, sacantes el nome del propiu conceyu, que caltién la so forma castellana: San Martín del Rey Aurelio.

Samartín ye unu de los pocos conceyos d'Asturies que tien estudiao dafechu tola toponimia menor. Los estudios fueron publicándose pola Academia de la Llingua Asturiana na revista Toponimia, principalmente pol autor Xulio Llaneza Fernández, entamando en 1991 y rematando los estudios en 1996:

• 1991: Santa Bárbola, por Xulio Llaneza Fernández.
• 1992: San Andrés de Llinares, por Xulio Llaneza Fernández.
• 1993: Cocañín, por Xulio Llaneza Fernández.
• 1994: Samartín, por Antonio de la Torre García.
• 1996: Blimea, por Xulio Llaneza Fernández.

Etnografía

Los allugamientos, les posesiones, les xebres llocales de los terrenos, los habitáculos y hasta delles de les formes de vida de los habitantes de Samartín del Rei Aurelio de güei son deldores de los de los sos antepasaos y queden nicios abondo d'ellos, amás de dalgunos vezos y costumes.

Les cases tradicionales, los horros, les paneres, los molinos y los llagares son muestres d'una teunoloxía popular importante desendolcada polos habitantes del conceyu pa facer más cómoda la so vida diaria.

Horros y paneres son construcciones perestendíes per tol conceyu. La bayura d'estos elementos arquiteutónicos tradicionales ye tala que, en cuantes que se sal del centru de cualquiera de les tres zones urbanes, pue topase dalgún exemplar que lleva ellí cientos d'años.

Referencies

Enllaces esternos

• Páxina del Ayuntamientu (castellán)
• Federación Asturiana de Conceyos (castellán)

• Datos: Q818368
• Multimedia: San Martín del Rey Aurelio