Wikipedia

Sistema Solar

(Redirixío dende Sistema solar)


El Sistema Solar ye un grupu d'oxetos astronómicos que xiren nuna órbita, por efeutu de la gravedá, al rodiu d'una estrella, el Sol, de la que provién el so nome. Esa estrella, que concentra'l 99,75% de la masa del mesmu[2], ye l'únicu de los oxetos qu'emite, al traviés de la combustión d'hidróxenu y la so tresformación n'heliu pola fusión nuclear: lluz. D'ente los oxetos qu'orbiten direutamente alredor del Sol los ocho mayores son los planetes que formen, xunto con elli, el sistema planetariu; el restu, de los qu'unos orbiten direutamente alredor del Sol ya otros al rodiu d'otru de los oxetos qu'orbiten alredor d'esa estrella, encuádrense notres categoríes: planetes nanos, cometes, asteroides y los nomaos oxetos pequeños del Sistema Solar (SSSBs, del inglés small Solar System bodies).[3]

Ficha d'oxetu celesteSistema Solar
sistema planetariu
Parte de Nube Interestelar Local (es) Traducir y Camín de Santiago
Oxetu astronómicu padre Sagitario A* (es) Traducir
Carauterístiques físiques
Diámetru 79 AU [1]
0,00124861704 ly [1]
Masa 1,0014 M☉
Cambiar los datos en Wikidata
Mosaicu de planetes del Sistema Solar.
Nota: El tamañu de los planetes ta a escala, pero les distancies ente ellos non.

El Sistema Solar formóse hai 4.600 millones d'años como resultáu del colapsu gravitacional d'una ñube molecular xigante. La gran mayoría de la masa del sistema ta nel Sol, y la restante mayormente en Xúpiter. Los cuatro planetes asitiaos ente estos dos oxetos, Mercuriu, Venus, Tierra y Marte, reciben el nome conxuntu de planetes terrestres y tán compuestos de roca y metales. Los cuatro planetes más esteriores, nomaos xigantes gaseosos, tienen una masa muncho mayor qu'ellos. Los dos mayores, Xúpiter y Saturnu, tán compuestos principalmente d'hidróxenu y heliu; los más esternos, Uranu y Neptunu, pela so banda, tán formaos principalmente de sustancies con puntos de fusión más altos, nomaos volátiles (ices), como l'agua, l'amoniacu ya el metanu, y suel nomáse-yos xigantes xelaos. Tolos planetes tienen órbites cuasi circulares que se desarrollen dientro d'un planu conocíu como planu eclípticu.

Arriendes de los planetes, ha diverses fasteres del Sistema Solar ocupaes por otros oxetos más pequeños. Asina, ente Marte y Xúpiter asítiase'l cinturón d'asteroides, que contién milenta oxetos compuestos, como los planetes terrestres, de metal y roca. Más allá de la órbita de Neptunu, pela so banda, asítiase'l cinturón de Kuiper, asemeyáu n'estructura al cinturón d'asteroides pero venti veces mayor y con cuerpos formaos por volátiles (ices) xelaos, ya el discu dispersu, nos qu'atopamos oxetos compuestos de volátiles que reciben el nome conxuntu d'oxetos tresneptunianos. Ente ellos ha asgaya (ente varies docenes y diez mil[4]) cola suficiente masa como pa xenerar el so propiu campu gravitatoriu; son los nomaos planetes nanos. Ente ellos podemos destacar l'asteroide Ceres y los oxetos tresneptunianos Plutón ya Eris. Afayense tamién otros conxuntos d'oxetos de pequeñu tamañu nel Sistema Solar que viaxen ente les distintes rexones del mesmu: cometes, centauros y polvu interplanetariu. El caberu grupu d'oxetos fórmenlu los satélites. Seis de los planetes, y polo menos tres de los planetes nanos y dellos oxetos menores tán orbitaos por satélites naturales, nomaos llunes. Los planetes esteriores, amás, tán arrodiaos tamién por aniellos planetarios de povisa y otros oxetos menores.

El vientu solar, un fluxu de plasma solar, crea una burbuya de vientu estelar nomada heliosfera, que s'estiende hasta más p'allá de la órbita de Plutón y que fina nel puntu conocíu como heliopausa, que ye aú s'igualen la presión que provoca'l vientu solar nel interior d'esa burbuya y la presión nel sen contrariu del vientu interestelar. La nomada nube d'Oort, na que se cree que s'orixinaron los cometes de periodu llargu, ye una ñube esférica de planetesimales xelaos asitiada a una distancia al Sol mil vegaes mayor que l'alcance de la heliosfera.

El Sistema Solar asítiase na Burbuya Llocal del brazu d'Orión, a unos 26.000 años lluz del centru de la Vía Lláctea.

Descubrimientu y esploración

editar

Les civilizaciones más antigües concibieron l'Universu dende una perspeutiva xeocéntrica, esto ye, considerándolu un sistema d'oxetos celestes nel que la Tierra ocupaba'l llugar central. La visión del mundu de los babilonios organizábalu asina[5]; y na Grecia clásica el filósofu presocráticu Anaximandru afirmó que la tierra yera'l centru del Universu, ya imaxinóla como un pilar en forma de tambor equilibráu nos sos cuatro puntos más distantes, lo que-y daba estabilidá[6]. Pitágores y los sos siguidores foron los primeros que, a partir de la observación de los cometes, falaron per primer vegada de que la Tierra había tener forma esférica[7]; y nel sieglu IV e.C. Platón y el so discípulu Aristóteles intentaron harmonizar en dellos escritos el modelu xeocéntricu d'Anaximandru col esféricu pitagóricu. Había ser, sicasí, el trabayu del astrónomu helenu del sieglu II e.C. Claudiu Ptolomeu (y especialmente la so obra Almagesto), el que diba ser usáu como base, demientres los siguientes 1.300 años, polos astrónomos europeos ya islámicos.

Magar que'l griegu Aristarcu de Samos presentara nel sieglu III e.C. la teoría heliocéntrica (que situaba al Sol nel centru del Universu) y llueu'l matemáticu hindú Aryabhata ficiera talo, dengún astrónomu desafió verdaderamente'l modelu xeocéntricu hasta'l sieglu XVI. Los descubrimientos y afirmaciones conteníos na obra De revolutionibus orbium coelestium (Sobre las revoluciones de les esferes celestes) de Nicolás Copernicu revolucionaron l'astronomía, y ello porque, al contrariu que les obres de los dos autores citaos enriba, la de so algamó amplia difusión magar que foi escrita pa ser difundida nún ámbitu puramente académicu. Asina, el papa Clemente VII pidió que-y informaren sobro les sos obres en 1533, y Martín Lutero, en 1539, definiólu como "un astrónomu aficionáu que quier demostrar que ye la Tierra la que xira"[8]. Copérnicu afirmaba que la Tierra tenía dos movimientos: ún de rotación sobro'l so propiu exe, con una vuelta cada 24 horas, y otru de tresllación alredor del Sol, con una vuelta completa al añu. Afirmaba, nostante, que la tresllación facíala nuna órbita circular y non elíptica como sabemos anguaño.

 
El sistema copernicanu.

Nel sieglu XVII la teoría de Copérnicu foi sofitada polos descubrimientos d'otros científicos. Asina, Galileo Galilei, cola axuda d'un nuevu inventu, el telescopiu, descubrió qu'alredor de Xúpiter rotaben satélites naturales, y esto foi una torga más pa la teoría xeocéntrica, una y bones esos cuerpos celestes nun orbitaben a la Tierra. Surdió entós un conflictu ente los científicos defensores del heliocentrismu y la Ilesia, que finó col apresamientu de Galileo y la so condena por herexía al nun axustase los sos plantegamientos al modelu clásicu relixosu de concepción del mundu[9]. El so contemporaneu Johannes Kepler tentó d'esplicar, a partir del estudiu de la órbita circular, la tresllación planetaria, pero nun topó una solución afayadiza al problema y, tres de siguir investigándolo, publicó finalmente en 1609, na so obra Astronomia Nova, les conocíes como lleis de Kepler, nes qu'afirmaba que les órbites de los planetes yeren elíptiques. Demostró'l so valir cuando predició, acertando plenamente, el tránsitu de Venus del añu 1631[10]. Al tiempu'l científicu británicu Isaac Newton consiguió desplicar les lleis que gobiernen el movimientu planetariu a partir del desarrollu del conceptu de gravedá[11].

En 1740 entamó a usase'l términu Sistema Solar pa referise al Sol y al conxuntu d'astros qu'orbiten alredor d'elli[12]. D'ellí p'acá rescampla la obra d'Edmund Halley, qu'estudió les órbites de les cometes, y la de munchos otros científicos que, cola axuda de telescopios cada vuelta más potentes, foron descubriendo nueves carauterístiques de los cuerpos celestes del Sistema Solar. La esploración humana del espaciu entamó'l 12 d'abril de 1961, cuando'l cosmonauta rusu Yuri Gagarin convirtióse nel primer ser humanu en salir al espaciu; ocho años dempués, el 20 de xunetu de 1969, la misión d'Estaos Xuníos d'América Apolo XI posó a los primeros homes, Neil Armstrong y Buzz Aldrin, na superficie de la Lluna. Anguaño la esploración del espaciu continúa dende Tierra, dende la Estación Espacial Internacional y al traviés de misiones espaciales non tripulaes.

Estructura y composición

editar

El principal componente del Sistema Solar ye'l Sol, una estrella nana mariella que contién el 99,86% de la masa del sistema y lu domina gravitacionalmente[13]. Los cuatro mayores cuerpos qu'orbiten alredor d'elli, los xigantes gaseosos (Xúpiter, Saturnu, Uranu y Neptunu), contienen el 99% de la masa restante (el 90% ente Xúpiter y Saturnu).

La mayoría de los oxetos qu'orbiten alrededor del Sol fáinlo nun planu asemeyáu al de la órbita terrestre, conocíu como planu eclípticu. Magar que los planetes avérense a elli, los cometes y los oxetos del cinturón de Kuiper siguen unes órbites que suelen formar ángulos grandes cola eclíptica[14]. Tolos planetes, y la mayoría de los demás oxetos del sistema, orbiten el Sol na mesma direición na que rota esti, nel sentíu contrariu al movimientu de les manes d'un reló cuando s'observa dende'l Polu Norte de la Tierra). Hai, sicasí, esceiciones, siendo la más nomada'l cometa Halley.

 
Les órbites de los oxetos del Sistema Solar a escala (ver nel sentíu de les manes del reló entamando pela imaxe superior izquierda).

La estructura xeneral de les rexones esploraes del Sistema Solar consiste nel Sol, arrodiáu per cuatro planetes interiores relativamente pequeños, arrodiaos al empar por un cinturón d'asteroides rocosos. Esteriormente a ellos orbiten los cuatro xigantes xelaos, arrodiaos pol cinturón de Kuiper. Tradicionalmente los astrónomos dividíen el Sistema Solar en dos rexones: el Sistema Solar interior, qu'incluyía los cuatro planetes terrestres y el cinturón d'asteroides; y l'esterior, qu'incluyía los demás oxetos espaciales orbitantes[15]. Sicasí, dende'l descubrimientu del cinturón de Kuiper les partes más esteriores del Sistema Solar son consideraes una rexón estremada, que ta formada por tolos oxetos asitiaos más llonxe del Sol que Neptunu.

La mayoría de los planetes del Sistema tienen sistemes secundarios, una y bones son orbitaos por oxetos planetarios nomaos satélites naturales o llunes (habiendo dos que son de mayor tamañu que'l planeta Mercuriu) y, nel casu de los cuatro xigantes gaseosos, por aniellos planetarios, bandes estrenches de partícules perpequeñes qu'orbiten a esos planetes al unísonu. La mayoría de los satélites tienen una rotación sincrónica col so planeta, al que-y amuesen siempres la mesma cara.

Les lleis de Kepler del movimientu planetariu describen la órbita de los oxetos alredor del Sol. Acordies con ella, cada oxetu viaxa a lo llargo d'una elipse, col Sol asitiáu nún de los focos de la mesma. Los oxetos más cercanos al Sol, con exes semimayores más pequeños, viaxen más deprisa porque vense más afeutaos pola gravedá del Sol. Nuna órbita elíptica la distancia d'un cuerpu al Sol varía nos distintos momentos del ciclu orbitariu. El puntu de la órbita nel que'l planeta ta más averáu al Sol nómase periheliu, y nel que ta más alloñáu nómase afeliu. Les órbites de los planetes son cuasi circulares, pero munchos cometes, asteroides y oxetos del cinturón de Kuiper siguen órbites mui acusadamente elíptiques. La posición de los cuerpos del Sistema Solar a lo llargo del tiempu pueden predecise usando modelos numéricos.

Magar que'l Sol domina'l sistema por masa, sólo-y correspuende a elli'l 2% del momentu angular (midida de la cantidá de rotación que tien un oxetu que se calcula en función de la so masa, la so forma y la so velocidá) debido a la rotación diferencial dientru de la so estructura gaseosa. Los planetes, y especialmente Xúpiter, tienen la mayoría del restu del momentu angular como resultáu d'una combinación de la so masa, la so órbita y la so distancia al Sol, y piénsase que los cometes faen tamién una contribución significativa a esti momentu[16].

 
Simulación en 3D de la rotación de los planetes terrestres (Mercuriu, Venus, Tierra y Marte) alredor del Sol. Toos lo faen nun planu mui asemeyáu, el planu eclípticu.
 
Esta simulación incorpora los planos de rotación de Xúpiter, Uranu y Neptunu.

El Sol, qu'abarca la grandísima mayoría de tola materia del Sistema Solar, ta formáu nún 98% por hidróxenu y heliu[17]. Xúpiter y Saturnu, que tienen en conxuntu cuasi tola materia restante, tienen atmósferes formaes nún 99% por esos mesmos elementos[18][19]. Nel Sistema Solar hai un gradiente de composición, creáu pola presión del calor y la lluz qu'emite'l Sol. Los oxetos más averaos al Sol, más afeutaos por esa presión, tán formaos por elementos con altos puntos de fusión, mentantu que los más alloñaos tán formaos principalmente por materiales con puntos de fusión más baxos. El puntu del Sistema Solar más allá del cuálu eses sustancies volátiles pueden condensase pa formar oxetos conozse como llinia de conxelación, y asítiase a una distancia aproximao de 5 unidaes astronómiques del Sol[20].

Los oxetos del Sistema Solar interior tán compuestos principalmente por roca[21], que ye'l nome que se-y da n'astronomía al conxuntu de componentes con puntos de fusión altos (silicatos, fierro, níquel...) que caltuvieron l'estáu sólidu na protonebulosa planetaria. Xúpiter y Saturnu, pela so banda, tán compuestos sobre too por gases, que son el nome que reciben n'astronomía los materiales con puntos de fusión perbaxos y presión de vapor alta (hidróxenu, heliu, neón...), que taben n'estáu gaseosu na protonebulosa. Los volátiles, como l'agua, el metanu, l'amoniacu, el sulfuru d'hidróxenu y el dióxidu de carbonu, tienen puntos de fusión de varios cientos de graos Kelvin; pueden apaecer n'estáu sólidu, líquidu o gaseosu en distintos llugares del Sistema Solar, y na protonebulosa podíen alcontrase n'estáu sólidu o gaseosu[22]. Los volátiles dominen la composición de la mayoría de los satélites de los planetes xigantes, amás de la de Uranu y Neptunu (nomaos por eso xigantes xelaos) y la de numberosos de los pequeños oxetos que s'afayen más allá de la órbita de Neptunu.

 
Los planetes del Sistema Solar a escala. D'arriba abaxu y d'izquierda a derecha: Xúpiter y Saturnu, Uranu y Neptunu, la Tierra y Venus, y Marte y Mercuriu.

Distancies y escales

editar

La distancia de la Tierra al Sol ye d'una unidá astronómica (aproximadamente 150.000.000 quilómetros). En comparanza, el radiu del Sol ye de 0,0047 unidaes astronómiques (AU). Asina, el Sol ocupa'l 0,000001% (10−5) del volume d'una esfera de radiu igual al tamañu de la órbita de la Tierra, mentanto que'l volume de la Tierra ye una millonésima parte del del Sol. Xúpiter, el mayor de los planetes, asítiase a 5,2 AU (780 millones de km) del Sol, y tien un radiu de 71.000 km (0,00047 AU). El planeta más alloñáu del Sol, Neptunu, alcuéntrase a 30 AU (4.5×10⁹ km) d'elli.

Como norma xeneral, cuantes más llonxe ta un planeta o cinturón del Sol, mayor ye la distancia ente la so órbita y la órbita del oxetu más cercanu a elli. Asina, Venus ta unes 0,33 AU más llonxe del Sol que Mercuriu, mentantu que Saturnu ta a 4,3 AU de distancia de Xúpiter y Neptunu a 10,5 AU d'Uranus. Hebo intentos de determinar matemáticamente una rellación ente eses distancies orbitales, como la llei de Titius-Bode, pero entá dengún foi aceptáu unánimemente pola comunidá científica.

Formación y evolución

editar

El Sistema Solar formóse, fai 4.568 millones d'años, a partir del colapsu gravitacional d'una parte d'una nube molecular[23]. Esta nube yera inmensa, de varios años lluz de tamañu, y probablemente produció'l nacimientu de varies estrelles. Como ye avezao nes nubes moleculares, la que mos dio orixe taba compuesta principalmente d'hidróxenu, con daqué heliu y pequeñes cantidaes d'elementos más pesaos fusionaos a partir d'anteriores estrelles. Nel momentu en que la rexón que se diba convertir nel Sistema Solar, nomada nebulosa protosolar, colapsó, la conservación del momentu angular fizo qu'entamara a rotar rápidamente. El centru, aú taba la mayoría de la masa de la nube, foi calentándose muncho más que la zona que lu arrodiaba. La rotación cada vuelta más rápida de la nebulosa fizo que s'aplanara, formando un discu protoplanetariu d'un diámetru d'unes 200 AU[24] y una protoestrella, densa y caliente, nel centru[25]. Los planetes formáronse por acumulación a partir d'esti discu[26]; el polvo y el gas atrayíense gravitacionalmente ente sí, colisionando y formando cuerpos celestes cada vegada mayores. Nel entamu del Sistema Solar ye posible qu'hubiera cientos de protoplanetes, que foron axuntándose con otros o destruyéronse hasta quedar l'actual comunidá de planetes, planetes enanos y SSSBs.

Per aciu de los sos altos puntos de fusión, namái metales y silicatos podíen esistir n'estáu sólidu na zona más interna del Sistema Solar, la más averada al Sol, y ellos formaron los planetes rocosos o terrestres (Mercuriu, Venus, Tierra y Marte). Como los elementos metálicos yeren una parte perpequeña de la masa total de la nebulosa protosolar estos planetes nun pudieron medrar muncho. Los planetes xigantes formáronse más llonxe del Sol, en pasando la llinia de conxelación, un puntu asitiáu ente les órbites de Marte y Xupiter nel que la temperatura ye baxa abondo pa permitir que los componentes volátiles puedan remanecer n'estáu sólidu. Esos volátiles son más abundantes que los metales, y eso permitió qu'esos planetes foran muncho mayores, con una masa que-yos permitió capturar grandes cantidaes d'hidróxenu y heliu pa formar grandes atmósferes. Los restos sobrantes que nun entraron a formar parte de los planetes axuntáronse en rexones como los cinturones d'asteroides y Kuiper y la nube d'Oort. Hai un modelu teóricu, nomáu modelu de Niza, qu'intenta desplicar cómo se formaron eses rexones y propón que los planetes esteriores pudieran tener formáose en llugares diferentes a los qu'anguaño ocupen, a los qu'aportaríen al traviés de diverses interacciones gravitacionales.

En 50 millones d'años la presión y densidá del hidróxenu del centru de la protoestrella foi grande abondo pa qu'entamara la fusión termonuclear. La temperatura, la tasa de reacción, la presión y la densidá medraron hasta que s'algamó'l equilibriu hidrostáticu y la presión termal igualó la fuercia de la gravedá. Nesi momentu'l Sol convirtióse nuna estrella típica, de les que se nomen como de secuencia principal[27]. El vientu solar que salía d'elli creó la heliosfera y unvió el polvu y el gas sobrantes dende'l discu protoplanetariu hacia l'espaciu interestelar, axudando a finar el procesu de formación de los planetes.

El Sistema Solar ha caltener la so estructura actual hasta que l'hidróxenu del nucleu solar tenga convertíose completamente n'heliu, lo qu'ocurrirá dientro de 5.400 millones d'años. Nesi momentu'l nucleu colapsará, unviando una cantidá d'enerxía al esterior muncho mayor que l'actual. Les capes esteriores del Sol esparderanse hasta qu'esti tenga un diámetru 260 veces mayor que l'actual, y el Sol convertirase nuna estrella xigante roxa. Esti aumentu de tamañu y, poro, de superficie, va facer que la temperatura del so esterior seya muncho menor que l'actual (namái de 2.600 graos Kelvin nel momentu nel que seya más baxa)[28]. Na so espansión fadrá desapaecer a Mercuriu y Venus, y fará que la Tierra seya inhabitable, una y bones la llende de les zones habitables del Sistema Solar desplazarase más p'allá de la órbita de Marte.

Ye posible que'l nucleu tea caliente abondo pa entamar la fusión del heliu; si esto ocurre, el Sol quemará heliu nel so nucleu durante una fracción del tiempu que quemó hidróxenu. Como'l so tamañu nun ye grande bastante pa que se produzca la fusión d'elementos más pesaos, les reacciones nucleares nel so nucleu menguarán. Les capes esteriores del Sol escaparán d'elli hacia l'espaciu y quedará una estrella nana blanca, un oxetu estraordinariamente densu cola metá de la masa orixinal del Sol concentrada nun volume aproximáu al de la Tierra. Les capes qu'escapen del Sol formarán lo que se conoz como nebulosa planetaria, que devolverá el resto del material que fora solar, arriquecíu con elementos más pesaos como'l carbonu, al mediu interestelar.

La estrella del Sistema Solar: el Sol

editar

El Sol ye la estrella del Sistema Solar. La so gran masa (332.900 veces la masa de la Tierra[29]) permite que nel so nucleu prodúzcanse temperatures y densidaes lo suficientemente grandes pa permitir la fusión nuclear. Esta emite enormes cantidaes d'enerxía, que la más d'ella rádiase al espaciu como radiación electromagnética, especialmente na banda de lluz visible de 400 a 700 nanómetros[30].

 
Vista del Sol dende la Estación Espacial Internacional.

El Sol ye una estrella de secuencia principal del tipu G2. Les estrelles clasifíquense col diagrama de Hertzsprung-Russell, una gráfica que rellaciona'l brillu de les estrelles cola temperatura de la so superficie. Cono norma xeneral les estrelles más calientes brillen más. Les estrelles que siguen la pauta d'esti diagrama llámense de secuencia principal, y el Sol ye una d'elles. El brillu del Sol ye grande, y hai perpoques estrelles más calientes y brillantes qu'elli dientro la galaxia. Lo habitual na Vía Lláctea ye atopase con estrelles más escures y fríes: son les nomaes nanes roxes, que son el 85% del total d'estrelles de la galaxia[31].

La evidencia suxer que la posición del Sol dientro de la nomada secuencia principal indica que ta nel momentu central de la so vida como estrella, nel qu'entá caltién reserves d'hidróxenu pa siguir produciendo la fusión nuclear. Otramiente, la brillantez del Sol ye mayor que tiempu atrás, cuando'l so brillu yera'l 70% del d'anguaño[32].

El Sol, d'otra banda, ye una estrella rica en metales, del sotipu conocíu como intermediate population I; orixinose nes etapes tardíes de la evolución del Universu y, poro, contién más elementos más pesaos que l'hidróxenu y l'heliu (lo que se nomen metales na xíriga astronómica) que les estrelles nomaes population II, que son más antigües[33]. Esos elementos metálicos formáronse nos nucleos de les estrelles más antigües, y espardiéronse cuando éstes españaron. Fizo falta que la primer xeneración d'estrelles morriera pa que l'Universu arriqueciérase con estos elementos y, poro, les estrelles más vieyes contienen menos metales que les que nacieron dempués. La alta metalicidá del Sol piénsase que foi fundamental pal desarrollu del sistema planetariu alredor del Sol, porque los planetes formáronse a partir de l'agregación d'estos metales[34].

El mediu interplanetariu

editar

La gran mayoría del Sistema Solar consiste nún cuasi vacíu conocíu como mediu interplanetariu. Amás de lluz, el Sol irradia una corriente continua de partícules cargaes (un plasma) nomada vientu solar. Esta corriente de partícules espárdese a una velocidá de 1,5 millones de km por hora[35], creando una atmósfera tenue, la heliosfera, qu'ocupa'l mediu interplanetariu polo menos hasta una distancia de 100 AU del Sol. La so llende conozse col nome d'heliopausa. L'actividá na superficie del Sol, seya en forma de llamaraes solares o d'espulsión de masa de la capa esterna del Sol (la corona) alteria la heliosfera, causando tormentes xeomagnétiques[36]. Dientro la heliosfera la mayor estructura qu'alcontramos ye la nomada corriente heliosférica difusa o espiral de Parker, un campu magnéticu de forma espiral causáu pola aición qu'exerce'l campu magnéticu del Sol en rotación sol mediu interplanetariu[37].

 
Espiral de Parker.

El campu magnéticu de la Tierra consigue que la so atmósfera nun seya arrastrada pol vientu solar[38]. Venus y Marte nun tienen campu magnéticu, y el vientu solar ta faciendo que les sos atmósferes vaigan siendo, pasu ente pasu, arrastraes al espaciu[39]. Les espulsiones de masa de la corona solar y otros sucesos asemeyaos llancen un campu magnéticu y grandes cantidaes de materiales dende la superficie del Sol al mediu interestelar. La interacción d'esti campu magnéticu y esti material col campu magnéticu terrestre atrae partícules cargaes a les capes superiores de l'atmósfera terrestre, aú interaccionen con esta dando llugar a les aurores boreales que pueden vese cerca los polos magnéticos de la Tierra.

La heliosfera, y los campos magnéticos planetarios (nos planetas que lu tienen) protexen parcialmente al Sistema Solar de los efeutos de partícules interestelares d'alta enerxía nomaos rayos cósmicos. La so densidá nel mediu interestelar y la fuercia del campu magnéticu solar camuden n'intervalos de tiempu mui grandes, y magar que sabemos que'l nivel de penetración de los rayos cósmicos nel Sistema Solar varía nun sabemos cuála ye la medida real d'esa variación[40].

El mediu interplanetariu abelluga polo menos dos rexones, con forma de discu, de polvu cósmicu. La primera, la nube de polvu zodiacal, alcuéntrase nel Sistema Solar interior y produz la lluz zodiacal. Piénsase que se formó como resultáu de los choques producíos dientro del cinturón d'asteroides de resultes de la so interacción colos planetes[41]. La segunda nube estiéndese desde les 10 AU hasta les 40 AU, y formóse posiblemente como resultáu de colisiones similares dientro'l cinturón de Kuiper.

El Sistema Solar interior

editar

Nómase tradicionalmente Sistema Solar interior a la rexón qu'abarca los planetes terrestres y los asteroides[42]. Formaos principalmente por silicatos y metales, los oxetos del Sistema Solar interior tán bastante averaos al Sol; el radiu de toa esta rexón en conxuntu ye menor que la distancia qu'hai ente les órbites de Xúpiter y Saturnu.

Los planetes terrestres

editar

Los cuatro planetes interiores, nomaos tamién planetes terrestres, caracterícense por tar formaos por materiales rocosos y densos, tener pocos o dengún satélite natural y por nun tar arrodiaos por sistemas d'aniellos. La so composición ye bayurosa en minerales refractarios, como los silicatos, que formen les sos capes esternes (corteces o mantos), y en metales como'l fierro y el níquel, que formen los sos nucleos. Trés de los cuatro (Venus, Tierra y Marte) tienen atmósferes d'un tamañu suficiente pa xenerar alteraciones meteorolóxiques, y tolos cuatro presenten cráteres y fitos xeográficos qu'amuesen la esistencia d'actividá teutónica (falles, volcanes).

Nómase planetes inferiores a los que tán más cerca'l Sol que la Tierra, esto ye, a Mercuriu y Venus.

Mercuriu

editar

Mercuriu, asitiáu a 0,4 AU del Sol, ye'l planeta más averáu a elli y el más pequeñu, con una masa 0,055 veces la de la Tierra. Nun tien satélites naturales y, arriendes de cráteres producíos pola colisión con oxetos espaciales más pequeños, los únicos accidentes xeolóxicos que tien son unes crestes lobulares o rupes (cantiles) formaes probablemente demientres un periodu de contraición planetaria al entamu de la so historia[43].. La so atmósfera, cuasi inesistente, fórmenla namái los átomos desprendíos de la so superficie pola aición del vientu solar[44]. Tien un nucleu de fierro relativamente grande y una corteza fina, daqué poco habitual. Les hipótesis del por qué d'esa estructura apunten o a que les sos capes esternes foron arrancaes pola colisión con un oxetu xigantescu o a que la so formación foi torgada pola enerxía del Sol[45][46].

 
Comparanza del tamañu de los planetes interiores. D'izquierda a derecha: Tierra, Marte, Venus y Mercuriu. Les distancies nun tán a escala.

Venus

editar

Venus, asitiáu a 0,7 AU del Sol, ye un planeta más asemeyáu en tamañu a la Tierra (tien una masa 0,815 veces la terrestre) y, como ella, ta formada por un mantu gruesu de silicatos que recubre un nucleu de fierro, tien atmósfera y hai evidencia de la esistencia nella d'actividá xeolóxica interna. Ye muncho más seca que la Tierra, y la so atmósfera ye 90 veces más densa. Nun tien satélites naturales, y ye'l planeta más caldiu, con unes temperatures de más de 400º na superficie, mui probablemente pola cantidá de gases d'efeutu ivernaderu qu'hai na so atmósfera[47]. Nun hai evidencia de que tenga anguaño actividá xeolóxica, pero al nun tener un campu magnéticu qu'axude a evitar la desapaición de la so atmósfera piénsase qu'esta ye repuesta frecuentemente polos gases espulsaos n'erupciones volcániques[48].

Tierra

editar

La Tierra, asitiada a 1 AU del Sol, ye'l mayor y el más densu de los planetes interiores, l'únicu que tien anguaño actividá xeolóxica conocida y l'únicu nel que se conoz la esistencia de vida[49]. La so hidrosfera líquida ye única ente los planetes terrestres, y ye tamién el únicu nel que s'observó la esistencia de plaques tectóniques. La so atmósfera ye radicalmente diferente a la de los otros planetas, y foi alteriada enforma pola presencia de vida hasta llegar a contener un 21% d'osíxenu[50]. Tien un satélite natural, la Lluna, el únicu con un tamañu importante de tolos de los planetes terrestres del Sistema Solar.

Marte

editar

Marte, asitiáu a 1,5 AU del Sol, ye más pequeñu que la Tierra y que Venus (0,107 veces la masa de la Tierra). Tien una atmósfera compuesta mayormente por dióxidu de carbonu y con una presión na superficie de 6,1 milibares, malpenes un 0,6% de la qu'hai na tierra[51]. La so superficie, con grandes volcanes como'l Monte Olimpu y foses tectóniques como los Valles Marineris, amuesa qu'hebo actividá xeolóxica hasta feches recientes (2 millones d'años)[52]. El so color arroxáu débese a l'abondanza d'óxidu de fierro nel so suelu[53]. Marte tien dos pequeños satélites naturales, Fobos y Deimos, que piénsase que yeren asteroides que foron capturaos pola atmósfera marciana[54].

Cinturón d'asteroides

editar
Artículu principal: Cinturón d'asteroides

Los asteroides son pequeños oxetos del Sistema Solar compuestos principalmente de roca refractario y minerales metálicos, con daqué de xelu[55].

El cinturón d'asteroides ocupa una órbita ente les de Marte y Xúpiter, a una distancia d'ente 2,3 y 3,3 AU del Sol. Piénsase qu'estos cuerpos son restos del momentu de la formación del Sistema Solar que nun pudieron fusionase pa formar cuerpos mayores pola interferencia gravitacional de Xúpiter[56]. El so tamañu ye perheteroxéneu, habiéndolos microscópicos y otros con cientos de quilómetros de radiu. Toos, sacante Ceres, entren na categoría de SSSBs (oxetos pequeños del Sistema Solar).

 
Representación del Sistema Solar interior. El cinturón d'asteroides aparez de color blancu, los troyanos de Xúpiter en verde y los asteroides Hilda en naranxa.

Dientro'l cinturón hai decenes de miles, o quiciás millones, d'oxetos de más d'un quilómetru de diámetru[57]. Pese a ello, la masa total del cinturón nun ye más qu'una milésima parte de la de la Tierra, y más de la metá d'ella concéntrenla los cinco oxetos mayores: Ceres, Palas, Vesta, Higia y Xunu. Y magar que son munchos, el tamañu de la so órbita fai que tean perdispersos; dafechu, les naves espaciales crúcienlu ensin qu'haiga incidente dengunu.

Los asteroides con diámetros d'ente ún y mil metros son nomaos meteoroides[58].

Grupos d'asteroides

editar

Los asteroides del cinturón estrémense, en función de les sos carauterístiques orbitales, en grupos y families d'asteroides. Nómense llunes asteroidales a los asteroides qu'orbiten a otros mayores; ye difícil estremales de les llunes planetaries, una y bones dalgunes son mayores que dalgunes d'estes. Nel cinturón hai tamién cometes, nomaos cometes del cinturón; piénsase qu'ellos pueden ser el llugar d'aú vieno l'agua de la Tierra[59].

Nómense asteroides troyanos a los que formen un grupu d'asteroides que se mueven sobre la órbita de Xúpiter. Asítiense nos dos puntos de Lagrange triangulares a 60 graos per delantre (L4, esto ye, precediendo a Xúpiter na so órbita) y per detrás (puntu L5, esto ye, siguiéndolo na so órbita) de Xúpiter. Marte tien tamién polo menos un asteroide de tipu troyanu; nómase (5261) Eureka, y ocupa'l puntu L5 del sistema Sol-Marte. Tamién Neptunu tien polo menos cinco asteroides troyanos: dos orbiten per delantre d'elli nel so puntu L4.

Los asteroides Hilda tán nuna frecuencia de resonancia con Xúpiter de 2:3, esto ye, dan trés vueltes alredor del Sol por cada dos vueltes de Xúpiter[60]. Y hai tamién, a lo llargo'l Sistema Solar interior, asteroides solitarios, que crucien dacuando les órbites de los planetes interiores[61]. Asina, hai dalgunos, nomaos asteroides coorbitantes cola Tierra, que al averase a ella queden capturaos pola gravedá terrestre, rotando alredor d'ella dalgunos años, y dempués allóñense nuevamente. Anguaño hai dos asteroides d'esti tipu, nomaos 2003 YN107 y el 2004 GU9.

Ceres

editar
 
Estructura xeolóxica de Ceres.

Ceres ye'l cuerpu celeste mayor del cinturón y l'únicu que pertenez, dende la redefinición del conceptu de planeta en 2006, a la categoría de los planetes nanos porque la so gravedá dio-y una forma cuasi esférica y, poro, dizse qu'algamó'l equilibriu hidrostáticu. Con un diámetru de 940 km, ye'l más pequeñu de los planetes nanos. Na so estructura alcontramos un nucleu de silicatos arrodiáu per una capa d'agua en forma de xelu y una corteza fina. Parte d'esi xelu conviértese, pola radiación solar, en vapor d'agua, lo que-y permite tener una atmósfera mui sele. La so masa ye cuasi un terciu del total de la del cinturón[62] y orbita, nuna órbita bastante circular (tien una excentricidá de namái 0,08), a ente 2,5 y 3 AU del Sol.

El Sistema Solar esterior

editar

La rexón más esterior del Sistema Solar ye la fastera de los planetes conocíos como xigantes gaseosos y de les sos grandes llunes. Dellos cometes de cortu periodu, incluyíos los centauros, orbiten tamién nesta zona. Per aciu de la so gran distancia al Sol los oxetos sólidos del Sistema Solar esterior contienen una proporción mayor de volátiles (como agua, amoniacu, metanu...) que los del Sistema Solar interior, porque les temperatures, más baxes, permiten qu'estos componentes remanezcan n'estáu sólidu.

Los planetes esteriores

editar

Xúpiter

editar

Xúpiter, con una masa 318 veces mayor que la de la Tierra, tien 2,5 veces más masa que tolos demás planetes en conxuntu. Asítiase a 5,2 AU del Sol, y ta compuestu mayormente d'hidróxenu y heliu. El so gran calor internu crea estructures semipermanentes na so atmósfera, como un bon númberu de bandes nuboses y la Gran Mancha Roxa.

Xúpiter tien 67 satélites conocíos. Los cuatro mayores (Ganimedes, Calistu, Io y Europa) tienen carauterístiques, como la presencia de vulcanismu y d'un nucleu caliente, comunes colos planetes terrestres[63]. Ganimedes, el mayor satélite del Sistema Solar, ye mayor que Mercuriu.

 
Los xigantes gaseosos del Sistema Solar, col so tamañu relativo y color aproximaos. D'arriba abaxu: Neptunu, Uranu, Saturnu y Xúpiter.

Saturnu

editar

Saturnu, fácil d'estremar de los demás planetes pol so gran sistema d'aniellos, asítiase a 9,5 AU del Sol, y tien semeyances, no que cinca a la so magnetosfera y a la so composición atmosférica, con Xúpiter. Magar que tien un 60% del volume d'elli tien una masa de namái un terciu de la del so vecín (95 veces la masa de la Tierra), lo que lu convierte nel planeta con menor densidá del Sistema Solar[64]. Los sos aniellos tán formaos por pequeñes partícules de roca y xelu.

Saturnu tien 62 satélites confirmaos. Dos d'ellos, Titán y Encéladu, presenten della actividá volcánica, magar que tán compuestos principalmente por xelu[65]. Titán, la segunda lluna mayor del Sistema Solar, ye mayor que Mercuriu, y ye l'únicu satélite del sistema que tien una atmósfera importante.

Uranu

editar

Uranu, asitiáu a 19,2 AU del Sol y con una masa 14 veces la de la Tierra, ye'l más llixeru de los planetes esteriores. Ye l'únicu de los planetes que tien un exe de rotación estremáu del planu de la eclíptica, del que se separta cuasi 90º. Tien un nucleu muncho más fríu que'l de los otros xigantes gaseosos, ya irradia perpocu calor al espaciu[66].

Tien 27 satélites conocíos. Los mayores son Titania, Oberón, Umbriel, Ariel y Miranda.

Neptunu

editar

Neptunu, asitiáu a 30 AU del Sol, ye un poco más pequeñu qu'Uranu, pese a que la so masa ye mayor (17 veces la de la Tierra). Poro, ye más densu y tamién irradia más calor internu al espacio, magar que non tanto como Xúpiter o Saturnu[67].

Neptunu tien 14 satélites conocíos. El mayor, Tritón, ye xeolóxicamente activu, y tien xéiseres de nitróxenu líquidu. Ye, amás, el únicu satélite de tamañu importante que tien una órbita retrógrada. Amás de polos sos satélites, Neptunu ye acompañáu na so órbita por dellos planetes menores (anguaño conócense cinco), nomaos troyanos de Neptunu.

Los centauros

editar

Los centauros son oxetos pequeños del Sistema Solar, asemeyaos a cometes y formaos por xelu, que tienen un exe semi-mayor asitiáu ente los de Xúpiter y Saturnu. Les sos órbites son inestables y crucien o tienen cruciao les órbites d'ún o más de los planetes xigantes. Compórtense con delles carauterístiques asemeyaes a les de los asteroides y otres vegaes como cometes, y esi amiestu foi'l que fizo que se-yos nomara centauros, seres amiestu d'home y caballu.

Calcúlese qu'hai alredor de 44.000 con diámetros mayores d'un quilómetru[68]. El primeru que se descubrió, en 1920, foi 944 Hidalgo. Sicasí, nun foron reconocíos como un conxuntu diferenciá d'oxetos celestes hasta'l descubrimientu de 2060 Chiron en 1977. El mayor d'ellos, 10199 Chariklo, foi descubiertu en 1997 y tien un diámetru de 260 km, equivalente al d'un asteroide de tamañu mediu, y un sistema d'aniellos.

Cometes

editar
 
El cometa Halley el 8 de marzu de 1986.

Los cometes son oxetos pequeños del Sistema Solar, xeneralmente d'unos pocos km de diámetru, formaos principalmente por volátiles. Tienen órbites mui excéntriques, con un periheliu asitiáu ente les órbites de los planetes interiores y un afeliu más allá de Plutón. Cuando un cometa entra nel Sistema Solar interior la so proximidá al Sol fai que la so superficie xelada sublímese y ionízese, formándose entonces un coma, una llarga cola de gas y polvu que munches veces puede vese a simple vista.

Los cometes de periodu cortu tienen órbites de menos de 200 años, mentantu que los de periodu llargu tienen órbites de miles d'años. Piénsase que los de periodu cortu orixínense nel cinturón de Kuiper, mentantu que los de periodu llargu, como'l Hale-Bopp, fórmense na nube d'Oort. D'otra banda, munchos grupos de cometes, como los Kreutz Sungrazers, formáronse tres de rompese un cometa previu mayor[69]. Quiciás dalgún de los cometes con órbites hiperbóliques tenga formaose fuera del Sistema Solar, pero ye perdifícil determinar les sos órbites precises y nun puede dase por demostrao[70]. Dicir, por últimu, que los cometes vieyos que yá perdieran cuasi tolos sos volátiles per aciu del calor del Sol avezen a ser incluyíos na categoría d'asteroides[71] .

La rexón tresneptuniana

editar

La fastera del Sistema Solar asitiada más p'allá de la órbita de Neptunu entá ta perpoco esplorada. Aparentemente ta formada por munchos grupos diferentes d'oxetos celestes pequeños formaos por roca y xelu; el mayor d'ellos tien un diámetro cinco veces menor que'l de la Tierra y una masa menor que la de la Lluna.

El cinturón de Kuiper

editar
 
Representación de tolos oxetos conocíos del cinturón de Kuiper.

El cinturón de Kuiper ye un gran aniellu d'escombru asemeyáu al cinturón d'asteroides, pero formáu principalmente por cuerpos compuestos de xelu. Estiéndese ente les 30 y les 50 AU de distancia del sol, y ye 20 veces más estensu que'l cinturón d'asteroides y tien ente 20 y 200 más masa qu'elli. Créyese que contién ente docenes y miles de planetes nanos, pero la gran mayoría en númberu de los oxetos que lu formen son oxetos pequeños del Sistema Solar. Dalgunos de los más de 100.000 oxetos de más de 50 km de diámetru que lu formen, como Quaoar, Varuna o Orcu, igual pasen a ser consideraos planetes nanos cuando tengamos más información d'ellos. Mentantu, considérase que nelli viven a lo menos trés d'estos planetes nanos: Plutón, Haumea y Makemeke. Tamién dalgunes llunes d'otres planetes, como la neptuniana Tritón o la saturniana Phoebe, pueden tener orixináose nesta rexón[72][73].

Pesie al so gran númberu, la masa total de los oxetos del cinturón estímase que ye ente un 1% y un 10% de la de la Tierra[74]. Munchos de los oxetos del cinturón tienen múltiples satélites[75], y la mayoría siguen órbites que los separten del planu de la eclíptica[76].

El cinturón puede dividise en dos: el cinturón clásicu, formáu polos oxetos que nun tienen resonancia con Neptunu y asitiáu ente les 39,4 y les 47,7 AU, y los oxetos con resonancia[77]. Les resonancies son órbites asociaes a les del planeta Neptunu (por exemplu, dos órbites por cada trés de Neptunu, o una por cada dos...), y débense a la influyencia de la gravedá d'esti planeta sobre los oxetos espaciales asitiaos na so rodiada. Los oxetos del cinturón clásicu son nomaos cubewanos, pol nome del primeru que foi descubiertu, (15760) 1992 QB1, y caracterícense por caltener una órbita casi primordial y de baxa excentricidá[78].

Plutón y Caronte

editar

El planeta nanu Plutón, qu'orbita a una distancia media de 39 AU, ye'l mayor oxetu conocíu nel cinturón de Kuiper. Cuando foi descibiertu en 1930 considerose que yera'l novenu planeta, y caltuvo esta condición hasta l'adopción d'una definición formal de planeta en 2006. Plutón tien una órbita relativamente escéntrica, inclinada 17 graos respectu al planu de la eclíptica y con una distancia al Sol que varía ente les 29,7 AU (per dientro la órbita de Neptunu) del so periheliu y les 49,5 AU del so afeliu. Tien una resonancia 3:2 con Neptunu, esto ye, da dos vueltes al Sol per cada trés órbites neptunianes. Los oxetos del cinturón de Kuiper que les órbites de so tienen esta mesma resonancia son nomaes plutinos[79].

Caronte, la mayor de les llunes de Plutón, descríbese delles vegaes como parte d'un sistema binariu con Plutón, una y bones dambos oxetos orbiten alredor d'un baricentru de gravedá asitiáu perriba de les sos respeutives superficies. Por dicilo con pallabres cencielles, parez como si orbitasen ún sobro l'otru. Dientro d'esi sistema orbiten tamién otros cuatro satélites muncho más pequeños que Caronte: Styx, Nix, Kerberos y Hydra.

Makemake y Haumea

editar

Makemake, qu'orbita a una distancia media de 45,79 AU, ye'l oxetu más grande conocíu d'ente los que nun tienen confirmada resonancia con Neptunu (esto ye, del cinturón clásicu de Kuiper). Ye l'oxetu más brillante del cinturón, sacante Plutón, y ye consideráu un planeta nanu dende 2008[80]. La so órbita ye entá más inclinada que la de Plutón, una y bones orbita a 29º respectu del planu de la eclíptica.

Haumea, qu'orbita a una distancia media de 43,13 AU, tien una orbita asemeyada a la de Makemake, pero tien una resonancia 7:12 con Neptunu[81]. De tamañu similar a Makemake, tien dos satélites naturales. La so rápida rotación (lléva-y 3,9 hores dar una vuelta alredor de so) determina que tea una forma aplanada y allargada. Considéraselu un planeta nanu dende 2008, el mesmu añu nel que se-y dio nome[82].

El discu dispersu

editar

El discu dispersu, que se solapa col cinturón de Kuiper pero estiéndese muncho más allá, piénsase que ye'l llugar aú se formen los cometes de periodu corto. Créyese qu'estos discos foron espulsaos a órbites errátiques pela influyencia gravitacional de Neptunu nel tiempu nel qu'esti planeta taba desplazándose a la so órbita actual. Los más de los oxetos que formen parte d'esti discu tienen el so periheliu dientro'l cinturón de Kuiper y el so afeliu perllonxe, a vegaes a más de 150 AU del Sol. Les sos órbites, amás, tán perinclinaes con respectu al planu de la eclíptica, hasta ser en munchos casos cuasi perpendiculares a elli. Pa dalgunos astrónomos el discu dispersu ye namái otra rexón más del cinturón de Kuiper, y describen los oxetos que lu formen como oxetos dispersos del cinturón de Kuiper[83].

Eris

editar

Eris, qu'orbita a una distancia media del Sol de 68 AU, ye'l mayor de los oxetos del discu dispersu conocíos. El so descubrimientu provocó'l debate sobre lo que yera un planeta, una y bones tien cuasi'l mesmu diámetru que Plutón y un 25% más de masa[84], lo que lo convierte nel planeta nanu con más masa. Tien una lluna, nomada Dysnomia. Neto que Plutón, tien una órbita perexcéntrica, col periheliu a 38,2 AU y el afeliu a 97,6 AU, y perinclinada respectu al planu de la eclíptica.

La llende del Sistema Solar

editar

El puntu nel que fina'l Sistema Solar y entama l'espaciu interestelar nun ta perfectamente definíu, porque la llende del sistema ta marcada por dos fuercies distintes: el vientu solar y la gravedá del Sol. La influyencia del vientu solar aporta hasta una distancia cuatro veces mayor de la qu'hai ente'l Sol y Plutón; esta heliopausa ye considerada'l puntu d'escomienzu del mediu interestelar[85]. D'otra banda la nomada esfera de Hill del Sol, l'alcance efeutivu de la so dominancia gravitacional, créyese que llega hasta una distancia mil veces superior[86].

Heliopausa

editar

La heliosfera ye la rexón del espaciu que ta embaxu la influyencia del vientu y el campu magnéticu solares. El vientu solar, formáu por partícules y átomos ionizaos, viaxa a unos 400 km/s hasta que colisiona col vientu interestelar. La colisión produzse nel llamáu puntu de choque de terminación; allí, a una distancia de 80-100 AU del Sol na zona que ta al barloventu del mediu interestelar y de 200 na que ta al sotaventu, la interacción col mediu interestelar fai que'l vientu solar enllentézcase hasta una velocidá subsónica. L'amenorgamientu de la so velocidá fai que se condense y se vuelva más turbulentu, y forma una gran estructura oval nomada heliofunda. Esta estructura creyíase que tenía una forma y un comportamientu asemeyáu al de la cola d'un cometa, magar que los datos aportaos pola nave Cassini y el Interstellar Boundary Explorer suxeren que tien forma de burbuya de resultes de l'aición del campu magnéticu interestelar.

Finalmente, nómase heliopausa al puntu nel que'l vientu solar ye deteníu pol mediu interestelar, esto ye, onde la fuercia del vientu solar yá nun ye capaz de puxar escontra los vientos estelares de les estrelles vecines. Al cruciar esti puntu, teóricamente, había notase un descenso rápidu na temperatura de les partícules cargaes[87], un cambéu na direición del campu magnéticu y un incrementu na cantidá de rayos cósmicos galácticos[88]. En mayu de 2012 la nave Voyager 1 detectó un incrementu rápidu na cantidá de rayos cósmicos (un 9% nún mes, precedíu por un aumentu d'un 25% ente xineru de 2009 y xineru de 2012), lo que suxería que taba averándose a la heliopausa[89]. Na seronda de 2013 la NASA dio anuncia de que la nave cruciara la heliopausa'l 25 d'agostu de 2012[90], y de qu'esta allugábase a 121 AU de distancia del Sol[91].

Más allá de la heliopausa, a unes 230 AU de distancia del Sol, alcuéntrase l'arcu de choque, una estela de plasma que dexa'l Sol de la que viaxa pela Vía Lláctea[92].

 
Representación del cinturón de Kuiper, la esfera de Hill solar y la nube d'Oort.

Oxetos separtaos

editar

90377 Sedna, asitiáu a una distancia media de 520 AU, ye un oxetu espacial grande de color arroxáu que tien una órbita mui elíptica y xigantesca, que va de les 76 AU nel periheliu a les 940 AU nel afeliu y que tarda 11.400 años en completar. Mike Brown, que descubrió l'oxetu en 2003, considera que nun puede ser parte del discu dispersu o'l cinturón de Kuiper porque'l so periheliu ta mui llonxe pa tener sío afectao pola migración de Neptunu. Elli, y otros astrónomos, considérenlu el primer exemplu de lo qu'ha ser una nueva población, los nomaos delles veces oxetos separtaos distantes, que podríen incluyir tamién el oxetu nomáu 2000 CR105, que tien un periheliu de 45 AU, un afeliu de 415 AU y un periodu orbital de 3.420 años[93]. Brown noma esta población nube interior d'Oort, porque puede tener formáose por un procesu similar al d'aquella, magar que muncho más cerca del Sol[94]. Sedna ye, mui probablemente, un planeta nanu, anque'l so tamañu ta entá por determinar.

Hai un segundu oxetu que ye, ensin dubia, un oxetu separtáu distante. Nómase 2012 VP113 y tien el periheliu a 81 AU del Sol y l'afeliu a 400-500 AU[95] .

La nube d'Oort

editar

La nube d'Oort ye una hipotética nube esférica de hasta un billón d'oxetos xelaos qu'arrodia tol Sistema Solar a unes 50.000 AU (un añu-lluz) de distancia, o quiciás inclusive a 100.000 AU (1,87 años-lluz), y que pudiera ser l'orixe de tolos cometes de periodu llargu. Créese que ta formada por cometes que foron espulsaos del Sistema Solar interior como resultáu d'interacciones gravitacionales colos planetes esteriores. Los oxetos de la nube muévense perdespacio, y vense alteriaos dacuando por socesos como colisiones, l'efeutu de la gravedá de dalguna estrella que pasa o la marea galáctica, la fuercia de marea exercida pola Vía Lláctea[96].

Rexones por esplorar

editar

La mayoría del Sistema Solar sigue siendo un misteriu pa nosotros. Calcúlase que'l campu gravitacional del Sol domina a les fuercies gravitacionales d'otres estrelles hasta una distancia de alredor de dos años-lluz (125.000 AU). Tol espaciu qu'hai ente la nube d'Oort y esa llende ye desconocíu dafechu, como tamién ta práuticamente ensin cartografiar, pese a descubrimientos como'l de Sedna, la rexón asitiada ente'l cinturón de Belt y la nube d'Oort, un área de decenes de miles de unidaes astronómiques de radiu. La esploración d'estes rexones ha permitir, de xuru, el descubrimientu de nuevos oxetos nel Sistema Solar.

El contextu galácticu del Sistema Solar: la Vía Lláctea

editar
 
Posición del Sistema Solar dientro la Vía Lláctea.

El Sistema Solar allúgase na Vía Lláctea, una galaxia espiral barrada que tien un diámetru de 100.000 años-lluz y contién alredor de 200.000 millones d'estrelles[97]. El Sol, dientro d'ella, asítiase nún de los sos brazos espirales esteriores, nomáu brazu d'Orión o, más propiamente, brazu d'Orión–Cygnus[98]. La distancia de la nuesa estrella al centru la galaxia ye d'ente 25.000 y 28.000 años lluz[99], y viaxa dientro d'ella a unos 220 km/s, polo que completa una vuelta completa a la Vía Lláctea, lo que se llama añu galácticu del Sistema Solar, cada 225-250 millones d'años[100]. L'ápiz solar, la direición que sigue'l Sol al traviés del espaciu interestelar, asítiase cerca de la constelación d'Hércules en direición a l'actual llocalización de la estrella brillante Vega. El planu de la eclíptica forma un ángulu de alredor de 60º col planu galácticu.

La llocalización del Sistema Solar dientro la galaxia ye un factor que tien influyío na vida na Tierra. La nuesa órbita ye circular, y orbitamos alredor del Sol a la mesma velocidá que tienen los brazos de la espiral de la galaxia. Poro, el Sol traviesa esos brazos perpoques veces. Como nos brazos de la galaxia asítiense munches supernoves, y hai inestabilidaes gravitacionales y radiación que podríen alteriar el Sistema Solar, esti pasar de ralo en ralo dio-y a la Tierra llargos periodos d'estabilidá que-y permitieron evolucionar. Arriendes d'ello, el Sol ta tamién perllonxe del centru de la galaxia, una zona con gran densidá d'estrelles na que los estirones gravitacionales d'astros vecinos podríen perturbar los cuerpos de la nube d'Oort, unviando munchos cometes al Sistema Solar interior, col consiguiente peligru de colisión y d'alteración catastrófica de les condiciones de l'atmósfera terrestre. Eso, y la intensa radiación del centru galácticu, que podía torgar el desarrollu de formes de vida complexes[101]. Dafechu, y pese a la so posición actual na galaxia, dellos científicos especulen con que les caberes supernoves pueden tener afectao, col llanzamientu de granos de polvu radiactivu y cuerpos mayores similares a cometes hacia'l Sol, el desarrollu de la vida nos caberos 35.000 años[102].

La vecindá del Sistema Solar

editar
 
El Sol y les estrelles de la so rodiada.

El Sistema Solar allúgase na Nube Llocal Interestelar. Por embargu, tamién ta cerca de la Nube G (G-Cloud), y nun se sabe entá con seguridá si ta incrustáu na Nube Llocal o si ta asitiáu na rexón na qu'interactúen dambes nubes[103]. La Nube Llocal Interestelar ye una zona densa que forma parte d'nuna rexón en xeneral de poca densidá, la Burbuya Llocal. Esta ye una cavidá nel mediu interestelar en forma de reló d'arena de 300 años-lluz d'estensión. La burbuya ta cubierta con plasma a alta temperatura, lo que suxer que ye'l resultáu de varies supernoves recientes[104].

Hai relativamente poques estrelles a menos de diez años-lluz (95 billones de km) del Sol. La más cercana ye'l sistema Alfa Centauri, asitiáu a unos 4,4 años lluz. Les estrelles Alfa Centauri A y B son una pareya d'estrelles asemeyaes al Sol, que son orbitaes a una distancia de 0,2 años lluz por Alfa Centauri C (nomada tamién Proxima Centauri), una pequeña nana roxa. Les siguientes estrelles más averaes al Sol son les nanes roxes estrella de Barnard (a 5,9 años lluz), Wolf 359 (a 7,8 años lluz) y Lalande 21185 (a 8,3 años-lluz). La mayor de les estrelles a menos de 10 años lluz ye Sirius, una brillante estrella de secuencia principal col doble de masa que'l Sol, que ta a 8,6 años lluz d'elli y ye orbitada por una nana blanca nomada Sirius B. Les nanes marrones más próximes son el sistema binariu Luhman 16, a 6,6 años lluz. El restu los sistemes más averaos al Sol inclúi'l sistema binariu de nanes roxes Luyten 726-8 (a 8,8 años lluz) y la nana roxa Ross 154 (a 9,7 años-lluz)[105]. La estrella solitaria asemeyada al Sol más cercana ye Tau Ceti, a 11,9 años lluz. Tien un 80% de la masa del Sol, pero malpenes un 60% de la so lluminosidá[106].

No que cinca a los planetes estrasolares, el más cercanu orbita alredor d'Alfa Centauri B. Nómase Alfa Centauri Bb, tien una masa 1,1 veces la de la tierra y orbita cada 3.236 díes[107]. El planeta en flotación llibre más cercano a nos ye WISE 0855-0714[108], un oxetu con una masa cuasi diez veces mayor que la de Xúpiter asitiáu a unos 7 años lluz del Sol.

Galería de semeyes: los oxetos del Sistema Solar

editar

Esta galería amuesa los principales cuerpos del Sistema Solar de los qu'hai imáxenes de calidá, ordenaos por volumen. Hai delles ausencies destacaes, principalmente Plutón y Eris, y ello débese a que nun se consiguieron entá imáxenes de cálida de so.

El Sistema Solar
 
 
 
 
 
 
  
Sol
(estrella) 		Xúpiter
(planeta) 		Saturnu
(planeta) 		Uranu
(planeta) 		Neptunu
(planeta) 		Tierra
(planeta) 		Venus
(planeta)
 
 
 
 
 
 
 
Marte
(planeta) 		Ganimedes
(lluna de Xúpiter) 		Titán
(lluna de Saturnu) 		Mercuriu
(planeta) 		Calistu
(lluna de Xúpiter) 		Io
(lluna de Xúpiter) 		Lluna
(satélite de la Tierra)
 
 
 
 
 
 
 
Europa
(lluna de Xúpiter) 		Tritón
(lluna de Neptunu) 		Titania
(lluna d'Uranu) 		Rhea
(lluna de Saturnu) 		Oberón
(lluna d'Uranu) 		Iapetus
(lluna de Saturnu) 		Umbriel
(lluna d'Uranu)
 
 
 
 
 
 
 
Ariel
(lluna d'Uranu) 		Dione
(lluna de Saturnu) 		Tethys
(lluna de Saturnu) 		Ceres
(planeta nanu) 		Vesta
(asteroide) 		Encéladu
(lluna de Saturnu) 		Miranda
(lluna d'Uranu)
 
 
 
 
 
 
 
Proteus
(lluna de Neptunu) 		Mimas
(lluna de Saturnu) 		Hyperión
(lluna de Saturnu) 		Phoebe
(lluna de Saturnu) 		Janus
(lluna de Saturnu) 		Epimetheus
(lluna de Saturnu) 		Prometheus
(lluna de Saturnu)

Enllaces esternos

editar

Notes y referencies

editar
  1. ↑ 1,0 1,1 URL de la referencia: http://curious.astro.cornell.edu/our-solar-system/159-our-solar-system/the-sun/the-solar-system/219-what-is-the-size-of-the-solar-system-intermediate.
  2. ↑ «Hamilton, Calvin. El Sistema Solar (2000)». Archiváu dende l'orixinal, el 2014-09-07.
  3. ↑ Acordies coles definiciones actuales de la Unión Astronómica Internacional los oxetos qu'orbiten al rodiu del Sol clasifíquense dinámica y físicamente en trés categoríes: planetes, planetes nanos, y oxetos pequeños del Sistema Solar.
    - Un planeta ye un cuerpu qu'orbita al rodiu'l Sol y que tien suficiente masa pa que la gravedá-y diera una forma esférica o cuasiesférica y caltuviera la so redolada llibre d'otros oxetos. Acordies con esta definición Plutón, que tien otros oxetos del cinturón de Kuiper averaos a elli, nun entra nesta categoría.
    - Plutón ye un planeta nanu, esto ye, un oxetu qu'orbita al Sol, nun ye un satélite y tien suficiente masa como pa tener forma esférica o cuasiesférica pero tien a la so vera oxetos planetesimales. Amás d'elli, entren nesta categoría Ceres, Haumea, Makemake y Eris. Otros oxetos son consideraos talos, magar que nun lo seyan inda oficialmente: Gonggong, Sedna, Orcu y Quaoar. En delles publicaciones llámase-yos a los planetes nanos de la rexón tresneptuniana plutoides.
    - El restu los oxetos del Sistema Solar encuádrense na categoría d'oxetos pequeños del Sistema Solar.
  4. ↑ «Stern, Alan. The Kuiper Belt at 20: Paradigm Changes in Our Knowledge of the Solar System (n'inglés)». Archiváu dende l'orixinal, el 2014-11-13.
  5. ↑ Sellés, Manuel; Solís, Carlos. Historia de la Ciencia. Espasa, 2005, p. 36.
  6. ↑ «Nesti esfuerzu d'Anaximandro por sistematizar resultaos anteriores y por dar a la tierra una representación conforme a los principios de la razón hai una gran audacia: pa él la tierra ye una pilastra en forma de tambor, lo cual define un mapa circular. Ta arrodiada pel ríu Océanu. La so superficie ta construyida acordies con dos exes perpendiculares: el paralelu, que correspuende al futuru paralelu Xibraltar-Rodes de los xeógrafos helenísticos y que corta en dos Anatolia, Grecia y Sicilia; l'otru ye'l meridianu de Delfos. Nesti mapa estrema un rectángulu que zarra les rexones habitaes; fora d'él tán les tierres que'l fríu y el calor estremo faen inhabitables; el discu ta arrodiáu pel Océanu. Los cuatro llaos del rectángulu son los dominios de los pueblos a los que la tradición atribúi les rexones más distantes: celtes ya indios; escites y etíopes, que se correspuenden simétricamente. Sobre esa superficie ta inscritu'l mundu habitáu sobre una cuadrícula y, a pesar del aparente desorde, les tierres, los mares, los ríos, apaecen nel mapa arrexuntaos y distribuyíos según rellaciones rigoroses de correspondencia y simetría.
     La xeometrización del universu tien de resultes facer innecesaria cualquier esplicación sobre la estabilidá de la tierra; yá nun hai necesidá de postular un soporte o unes raigaños. La tierra ta nel centru d'universu y permanez en reposu nesti llugar porque ta a igual distancia de tolos puntos de la circunferencia celeste; nun esiste nada que la faiga movese escontra baxo en llugar de faelo escontra riba; nun hai nada que la faiga movese escontra un llau en llugar de faelo escontra otru.»
     Gonzáles Ochoa, César. La polis: Ensayo sobre'l conceutu de ciudá en Grecia antigua (primer edición). UNAM, Ciudá de Méxicu, 2004, páxs. 42–43. ISBN 970-32-2042-8.
  7. ↑ Reyes, Alfonso. Estudios Helénicos (Segunda edición). Fondo de Cultura Económica, Méxicu D.F., 2000, p. 75. ISBN 968-16-1035-0.
  8. ↑ Elena, Alberto. Historia de la Ciencia y de la téunica; Tomu XII La revolución astronómica (tomu XII de la Historia de la Ciencia y de la Tecnica. (primera edición), p. 10. Madrid, España: Akal, 1995. ISBN 84-460-0380-5.
  9. ↑ Russell, Bertrand (1988). «Ejemplos de métodos científicos». En Ercilla. El panorama de la ciencia (1ª ed., 1988). páxs. 11–12.
  10. ↑ Giancoli, C. Douglas (2007). «Movimiento circular y gravitación». en Física: Principios con aplicaciones (6ª ed.), páxs. 125-6. Pearson, Méxicu D.F., 2007. ISBN 970-26-0695-0.
  11. ↑ Isaac Newton. Su obra na web biografiasyvidas.com
  12. ↑ «Online Etymology Dictionary». Archiváu dende l'orixinal, el 2015-09-10.
  13. ↑ Woolfson, M (2000). The origin and evolution of the solar system. Astronomy & Geophysics 41 (1): 1.12.
  14. ↑ Levison, Harold. F. y Duncan, Martin J. (1997). From the Kuiper Belt to Jupiter-Family Comets: The Spatial Distribution of Ecliptic Comets. Icarus 127 (1): 13–32. Abstract disponible equí [1] Archiváu 2015-03-19 en Wayback Machine
  15. ↑ «Estructura del Sistema Solar na web nineplanets.org (n'inglés)». Archiváu dende l'orixinal, el 2015-12-12.
  16. ↑ Shostak, G. S. Progress in the Search for Extraterrestrial Life. Astronomical Society of the Pacific Conference Series 74. p. 83.
  17. ↑ «The Sun's vital statistics (n'inglés)». Archiváu dende l'orixinal, el 2012-07-03.
  18. ↑ «Júpiter Fact Sheet (n'inglés)». Archiváu dende l'orixinal, el 2007-08-08.
  19. ↑ «Saturn Fact Sheet (n'inglés)». Archiváu dende l'orixinal, el 2010-01-06.
  20. ↑ Mumma, M. J.; Disanti, M. A.; Dello Russo, N.; Magee-Sauer, K.; Gibb, E.; Novak, R. (2003). Remote infrared observations of parent volatiles in comets: A window on the early solar system. Advances in Space Research 31 (12): 2563.
  21. ↑ Podolak, M.; Weizman, A.; Marley, M. (1995). Comparative models of Uranus and Neptune. Planetary and Space Science 43 (12): 1517–1522.
  22. ↑ Podolak, M.; Podolak, J. I.; Marley, M. S. (2000). Further investigations of random models of Uranus and Neptune. Planetary and Space Science 48 (2–3): 143–151.
  23. ↑ El cálculu d'esta fecha faise a partir de les inclusiones de minerales más antigües atopaes hasta güei en meteoritos, y piénsase que ye la de la formación de los primeros materiales sólidos na nebulosa que taba colapsando.
    Bouvier, A., y Wadhwa, M. The age of the solar system redefined by the oldest Pb-Pb age of a meteoritic inclusion. Nature Geoscience, 2010.
  24. ↑ «La teoría nebular de la formación del Sistema Solar (n'inglés)». Archiváu dende l'orixinal, el 2012-07-10.
  25. ↑ «Present understanding of the origin of planetary systems. National Academy of Sciences (EEXX).». Archiváu dende l'orixinal, el 2015-09-01.
  26. ↑ Boss, A. P.; Durisen, R. H. Chondrule-forming Shock Fronts in the Solar Nebula: A Possible Unified Scenario for Planet and Chondrite Formation. The Astrophysical Journal (2005) 621 (2): L137
  27. ↑ Chrysostomou, A., Lucas, P.W. (2005). "The Formation of Stars". Contemporary Physics 46 (1): 29.
  28. ↑ Schroder, K.P., Cannon Smith, Robert (2008). Distant future of the Sun and Earth revisited. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 386 (1): 155–163.
  29. ↑ Sun: Facts & figures, na web de la NASA
  30. ↑ «¿Por qué la lluz visible ye visible y nun lo son otres partes del espectru electromagnéticu? (n'inglés)». Archiváu dende l'orixinal, el 2011-06-29.
  31. ↑ «Than, Ker (2006). Astronomers had it wrong: Most stars are single (n'inglés), artículu na páxina web space.com». Archiváu dende l'orixinal, el 2019-09-24.
  32. ↑ Shaviv, Nir J. Towards a Solution to the Early Faint Sun Paradox: A Lower Cosmic Ray Flux from a Stronger Solar Wind. Journal of Geophysical Research (2003) 108 (A12): 1437
  33. ↑ Van Albada, T.S., Baker, Norman . On the Two Oosterhoff Groups of Globular Clusters. Astrophysical Journal (1973) 185: 477–498.
  34. ↑ Lineweaver, Charles H. An Estimate of the Age Distribution of Terrestrial Planets in the Universe: Quantifying Metallicity as a Selection Effect. Icarus (2001) 151 (2): 307–313.
  35. ↑ «Solar Physics: The solar wind (n'inglés)». Archiváu dende l'orixinal, el 2015-08-13.
  36. ↑ «The Sun does a flip (n'inglés)». Archiváu dende l'orixinal, el 2022-08-09.
  37. ↑ Riley, Pete. Modeling the heliospheric current sheet: Solar cycle variations. Journal of Geophysical Research (2002) 107
  38. ↑ [https://web.archive.org/web/20160617063012/http://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/1998/ast08dec98_1/ Archiváu 2016-06-17 en Wayback Machine Solar Wind blows some of Earth's atmosphere into space. Science@NASA Headline News (8 d'avientu de 1998).
  39. ↑ Lundin, Richard. Erosion by the Solar Wind. Science 291 (5510): 1909.
  40. ↑ Langner, U. W.; Potgieter M. S. (2005). Effects of the position of the solar wind termination shock and the heliopause on the heliospheric modulation of cosmic rays. Advances in Space Research 35 (12): 2084–2090.
  41. ↑ [astrobiology.arc.nasa.gov/workshops/1997/zodiac/backman/IIIc.html Long-term evolution of the Zodiacal Cloud (n'inglés) (1998)]
  42. ↑ «Inner Solar System (n'inglés) na web nasa.gov». Archiváu dende l'orixinal, el 2014-09-28.
  43. ↑ Schenk P., Melosh H. J. (1994), Lobate Thrust Scarps and the Thickness of Mercury's Lithosphere, Abstracts of the 25th Lunar and Planetary Science Conference, 1994LPI....25.1203S
  44. ↑ «Mercuriu na web nineplanets.org». Archiváu dende l'orixinal, el 2015-11-24.
  45. ↑ Benz, W., Slattery, W. L., Cameron, A. G. W. (1988), Collisional stripping of Mercury's mantle, Icarus, v. 74, p. 516–528.
  46. ↑ Cameron, A. G. W. (1985), The partial volatilization of Mercury, Icarus, v. 64, p. 285–294.
  47. ↑ «Bullock, Mark Allan. La estabilidá del clima en Venus (n'inglés).». Archiváu dende l'orixinal, el 2007-06-14.
  48. ↑ «Solomon, Sean C.; Bullock, Mark A.; Grinspoon, David H. Climate Change as a regulator of tectonics on Venus (n'inglés).». Archiváu dende l'orixinal, el 2007-06-14.
  49. ↑ «What are the characteristics of the Solar System that lead to the origins of life? (n'inglés), na web NASA Science.». Archiváu dende l'orixinal, el 2011-09-15.
  50. ↑ «Composicion y estructura de l'atmósfera terrestre (n'inglés) na web visionlearning.com». Archiváu dende l'orixinal, el 2014-09-27.
  51. ↑ Gatling, David C., Conway Leovy (2007). Mars Atmosphere: History and Surface Interactions. En Lucy-Ann McFadden et al. Encyclopaedia of the Solar System. páxs. 301–314.
  52. ↑ «Noever, David. Modern Martian marvels: volcanos? (n'inglés) na web astrobio.net». Archiváu dende l'orixinal, el 2011-06-28.
  53. ↑ «Mars: A Kid's Eye View (n'inglés), na web de la NASA.». Archiváu dende l'orixinal, el 2014-10-20.
  54. ↑ «Sheppard, Scott S.; Jewitt, David; y Kleyna, Jan (2004). A Survey for Outer Satellites of Mars: Limits to Completeness. The Astronomical Journal, 128:2542–2546.». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-03.
  55. ↑ «Are Kuiper Belt Objects asteroids? Are large Kuiper Belt Objects planets? (n'inglés). Cornell University.». Archiváu dende l'orixinal, el 2020-04-18.
  56. ↑ «Petit, J.-M.; Morbidelli, A.; Chambers, J. (2001). The Primordial Excitation and Clearing of the Asteroid Belt. Icarus 153 (2): 338–347.». Archiváu dende l'orixinal, el 2007-02-21.
  57. ↑ «New study reveals twice as many asteroids as previously believed. ESA. 2002.». Archiváu dende l'orixinal, el 2011-12-11.
  58. ↑ On the Definition of the Term Meteoroid. Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society 36 (3): 281–284. Setiembre de 1995.
  59. ↑ «Berardelli, Phil (2006). Main-Belt Comets May Have Been Source Of Earths Water (n'inglés), na web spacedaily.com.». Archiváu dende l'orixinal, el 2011-08-16.
  60. ↑ Barucci, M. A.; Kruikshank, D.P.; Mottola S.; Lazzarin M. (2002). Physical Properties of Trojan and Centaur Asteroids. Asteroids III. Tucson, Arizona: University of Arizona Press. páxs. 273–87.
  61. ↑ «W. F. Bottke Jr., A. Cellino, P. Paolicchi, and R. P. Binzel, ed. (2002). Origin and Evolution of Near-Earth Objects. Asteroids III (University of Arizona Press): 409–422.». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-08-09.
  62. ↑ Norton, O. Richard; Chitwood, Lawrence A. (2008). Meteorites: Fragments of Asteroids. En Field Guide to Meteors and Meteorites, páxs.23-43. Springer-Verlag, 2008. ISBN 978-1-84800-156-5.
  63. ↑ Pappalardo, R.T. Geology of the Icy Galilean Satellites: A Framework for Compositional Studies. Brown University, 1999.
  64. ↑ La densidá de Saturnu (n'inglés), na web universetoday.com.
  65. ↑ Kargel, J. S. (1994). Cryovolcanism on the icy satellites. Earth, Moon, and Planets 67: 101–113.
  66. ↑ 10 Mysteries of the Solar System. Astronomy Now 19: 65. 2005.
  67. ↑ Podolak, M.; Reynolds, R. T.; Young, R. (1990). Post Voyager comparisons of the interiors of Uranus and Neptune. Geophysical Research Letters 17 (10): 1737.
  68. ↑ Horner, J.; Evans, N.W.; Bailey, M. E. (2004). Simulations of the Population of Centaurs I: The Bulk Statistics. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 354 (3): 798–810.
  69. ↑ Sekanina, Zdeněk (2001). Kreutz sungrazers: the ultimate case of cometary fragmentation and disintegration?. Publications of the Astronomical Institute of the Academy of Sciences of the Czech Republic 89: 78–93.
  70. ↑ Królikowska, M. (2001). A study of the original orbits of hyperbolic comets. Astronomy & Astrophysics 376 (1): 316–324.
  71. ↑ Whipple, Fred L. (1992). The activities of comets related to their aging and origin. Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy 54: 1–11.
  72. ↑ Johnson, Torrence V.; and Lunine, Jonathan I.; Saturn's moon Phoebe as a captured body from the outer Solar System, Nature, Vol. 435, páxs. 69–71
  73. ↑ «Craig B. Agnor & Douglas P. Hamilton (2006). Neptune's capture of its moon Triton in a binary-planet gravitational encounter (n'inglés). Nature, 21-06-2007.». Archiváu dende l'orixinal, el 2007-06-21.
  74. ↑ «The Solar System beyond the planets (n'inglés). Institute for Astronomy, University of Hawaii, 2007.». Archiváu dende l'orixinal, el 2007-01-29.
  75. ↑ «Brown, M. E.; Van Dam, M. A.; Bouchez, A. H.; Le Mignant, D.; Campbell, R. D.; Chin, J. C. Y.; Conrad, A.; Hartman, S. K.; Johansson, E. M.; Lafon, R. E.; Rabinowitz, D. L. Rabinowitz; Stomski, P. J., Jr.; Summers, D. M.; Trujillo, C. A.; Wizinowich, P. L. (2006). Satellites of the Largest Kuiper Belt Objects (PDF). The Astrophysical Journal 639 (1): L43–L46.». Archiváu dende l'orixinal, el 2018-09-28.
  76. ↑ «Chiang et al.; Jordan, A. B.; Millis, R. L.; Buie, M. W.; Wasserman, L. H.; Elliot, J. L.; Kern, S. D.; Trilling, D. E.; Meech, K. J. (2003). Resonance Occupation in the Kuiper Belt: Case Examples of the 5:2 and Trojan Resonances. The Astronomical Journal 126 (1): 430–443.». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-15.
  77. ↑ Stephen C. Tegler (2007). Kuiper Belt Objects: Physical Studies. En Lucy-Ann McFadden et al. Encyclopedia of the Solar System, páxs. 605–620.
  78. ↑ «E. Dotto, M. A. Barucci, and M. Fulchignoni (2006-08-24). Beyond Neptune, the new frontier of the Solar System (PDF). Società Astronomica Italiana, 2003.». Archiváu dende l'orixinal, el 2015-11-06.
  79. ↑ «Fajans, J.; L. Frièdland (2001). Autoresonant (nonstationary) excitation of pendulums, Plutinos, plasmas, and other nonlinear oscillators (n'inglés). American Journal of Physics 69 (10): 1096–1102.». Archiváu dende l'orixinal, el 2011-06-07.
  80. ↑ «Los planetes nanos y los sos sistemes (n'inglés). Working Group for Planetary System Nomenclature (WGPSN). U.S. Geological Survey. 2008.». Archiváu dende l'orixinal, el 2018-08-09.
  81. ↑ «Michael E. Brown. The largest Kuiper belt objects (PDF). CalTech, 2012.». Archiváu dende l'orixinal, el 2012-11-13.
  82. ↑ «News Release – IAU0807: IAU names fifth dwarf planet Haumea. International Astronomical Union. 17 de setiembre de 2008.». Archiváu dende l'orixinal, el 2015-07-30.
  83. ↑ «David Jewitt (2005). The 1000 km Scale KBOs. University of Hawaii.». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-07-02.
  84. ↑ Brown, Michael E.; Schaller, Emily L. (2007). The Mass of Dwarf Planet Eris. Science 316 (5831): 1585.
  85. ↑ «Voyager Enters Solar System's Final Frontier. NASA, 2007.». Archiváu dende l'orixinal, el 2020-05-16.
  86. ↑ Littmann, Mark (2004). Planets Beyond: Discovering the Outer Solar System. Courier Dover Publications. páxs. 162–163. ISBN 978-0-486-43602-9.
  87. ↑ «New Interstellar Boundary Explorer data show heliosphere's long-theorized bow shock does not exist (n'inglés), na web phys.org». Archiváu dende l'orixinal, el 2012-07-19.
  88. ↑ «Data From NASA's Voyager 1 Point to Interstellar Future 06.14.12». Archiváu dende l'orixinal, el 2015-03-08.
  89. ↑ «Data From NASA's Voyager 1 Point to Interstellar Future 06.14.12». Archiváu dende l'orixinal, el 2015-03-08.
  90. ↑ «NASA Spacecraft Embarks on Historic Journey Into Interstellar Space.». Archiváu dende l'orixinal, el 2020-06-11.
  91. ↑ Cowen, R. (2013). Voyager 1 has reached interstellar space. Nature.
  92. ↑ «P. C. Frisch (Universidá de Chicago). The Sun's Heliosphere & Heliopause. Astronomy Picture of the Day, 24 de xunu de 2002.». Archiváu dende l'orixinal, el 2011-08-11.
  93. ↑ «David Jewitt (2004). "Sedna – 2003 VB12". University of Hawaii.». Archiváu dende l'orixinal, el 2011-07-16.
  94. ↑ «Mike Brown. Sedna. CalTech, 2004.». Archiváu dende l'orixinal, el 2010-07-25.
  95. ↑ «JPL Small-Body Database Browser: (2012 VP113). Jet Propulsion Laboratory (NASA), 2013.». Archiváu dende l'orixinal, el 2020-04-20.
  96. ↑ «Bill Arnett (2006). The Kuiper Belt and the Oort Cloud (n'inglés), na web nineplanets.org.». Archiváu dende l'orixinal, el 2015-11-07.
  97. ↑ «English, J. (2000). Exposing the Stuff Between the Stars. Hubble News Desk.». Archiváu dende l'orixinal, el 2020-05-12.
  98. ↑ R. Drimmel, D. N. Spergel (2001). Three Dimensional Structure of the Milky Way Disk. Astrophysical Journal 556: 181–202.
  99. ↑ Eisenhauer, F.; et al. (2003). A Geometric Determination of the Distance to the Galactic Center. Astrophysical Journal 597 (2): L121–L124.
  100. ↑ «Leong, Stacy (2002). Period of the Sun's Orbit around the Galaxy (Cosmic Year). The Physics Factbook.». Archiváu dende l'orixinal, el 2019-01-07.
  101. ↑ «Leslie Mullen (2001). Galactic Habitable Zones. Astrobiology Magazine.». Archiváu dende l'orixinal, el 2011-08-07.
  102. ↑ «Supernova Explosion May Have Caused Mammoth Extinction. Physorg.com. 2005.». Archiváu dende l'orixinal, el 2011-07-17.
  103. ↑ «Our Local Galactic Neighborhood (n'inglés), na web de la NASA». Archiváu dende l'orixinal, el 2013-11-21.
  104. ↑ «Near-Earth Supernovas (n'inglés), na web de la NASA.». Archiváu dende l'orixinal, el 2015-01-01.
  105. ↑ «Stars within 10 light years (n'inglés), na web solstation.org.». Archiváu dende l'orixinal, el 2019-11-25.
  106. ↑ «Tau Ceti (n'inglés),na web solstation.org.». Archiváu dende l'orixinal, el 2020-05-24.
  107. ↑ «Dumusque, X.; Pepe, F.; Lovis, C.; Ségransan, D.; Sahlmann, J.; Benz, W.; Bouchy, F. O.; Mayor, M.; Queloz, D.; Santos, N.; Udry, S. P. (2012). An Earth-mass planet orbiting α Centauri B. Nature 491 (7423): 207–211.». Archiváu dende l'orixinal, el 2022-10-09.
  108. ↑ Discovery of a ~250 K Brown Dwarf at 2 pc from the Sun, K. L. Luhman 2014 ApJ 786 L18.

Enllaces esternos

editar
Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Sistema_Solar&oldid=4297031»