Los saxones[1] (en llatín, Saxones) fueron una confederación d'antigües tribus xermániques venceyaos nel planu etnolingüístico a la caña occidental. La so zona d'asentamientu más antigua que se conoz ye Nordalbingien (Albingia septentrional), un territoriu que se correspuende aproximao cola moderna Holstein.

Infotabla de grupu humanuPueblu saxón
Tipu grupu étnicu históricu, etnia y tribu
Mapa de distribución
Cambiar los datos en Wikidata

Los sos modernos descendientes na Baxa Saxonia y Westfalia y otros estaos d'Alemaña son consideraos étnicamente xermanos; l'Estáu llibre de Saxonia nun ta habitáu por saxones étnicos; l'Estáu de Saxonia-Anhalt namái lo ta na so parte noroccidental; los que se topen nos Países Baxos orientales tán consideraos étnicamente holandeses; aquellos que s'atopen nel noroeste de Bélxica (Rexón Flamenca) tán consideraos étnicamente flamencos; aquellos que se topen nel norte de Francia son consideraos étnicamente franceses; y los que s'atopen na Inglaterra meridional son étnicamente ingleses (vease anglosaxones).

El anglosaxones participaron nel asentamientu xermánicu de Britania mientres y dempués del sieglu V. Nun se sabe cuántos emigraron dende'l continente a Gran Bretaña, anque se faen estimaciones d'un númberu total de colonos xermánicos ente 10.000 y 200.000.[2] Dende'l sieglu XVIII, munchos saxones continentales asitiáronse n'otres partes del mundu, especialmente n'América del Norte, Australia, Sudáfrica y en territorios de l'anterior Xunión Soviética, onde delles comunidaes entá caltienen partes del so heriedu cultural y llingüístico, de cutiu so la denominación común de «alemán», «flamencu» y «holandés».

Por cuenta de les rutes comerciales hanseátiques y les emigraciones mientres la Edá Media, los saxones entemecer con otros pueblos y cultures, y tamién los influyeron, tanto colos pueblos escandinavos y los bálticos, como colos pueblos eslavos occidentales (polavianos y pomeranios).

Etimoloxía

editar
 
Restos d'un seax antiguu xunto con una reconstrucción.

Créese que la pallabra saxón» deriva de seax o sax, que ye una especie d'espada o cuchiellu de piedra qu'usaben y pola que yeren conocíos.[3][4] Les tribus xermániques tomaben los sos nomes de les armes qu'utilizaben. El seax tuvo un impautu simbólicu perdurable nos condaos ingleses d'Essex y Middlesex, pos dambos tienen trés seaxes nel so emblema ceremonial.

Historia

editar

Son mentaos per primer vegada pol astrónomu y xeógrafu griegu Claudio Ptolomeo nel sieglu II de nuesa yera, quien asitia les sos tierres en Xutlandia, ente'l ríu Elba y el mar del Norte, ente lo que güei ye'l noroeste d'Alemaña y l'este de los Países Baxos. Esta rexón correspuende aproximao a Schleswig-Holstein, dende onde paez que s'estendieron escontra'l sur y l'oeste. Nel sieglu V, los saxones formaron parte del pueblu qu'invadió la provincia romanu-británica de Britania. Una de les otres tribus fueron los anglos xermánicos, que'l so nome, tomáu xunto col de los saxones, llevó a la formación del términu modernu «anglosaxones».

Historia antigua

editar
 
L'Imperiu romanu nos tiempos d'Adriano (117138), amuesa la patria natal de los Saxones, que se correspuende aproximao colo que modernamente ye'l territoriu de Schleswig-Holstein.

La Geographia de Ptolomeo, escrita nel sieglu II, menta a una tribu llamada «saxones» nel territoriu al norte del ríu Elba inferior. Sicasí, otres copies llamen a la mesma tribu «axones» y créese que ye un error a la d'escribir sobre la tribu a la que Tácito denomina aviones nel so Germania. La referencia de Ptolomeo deriva d'un testu anterior, romanu y griegu, qu'usa antigües derivaciones del nome saxón como «Sacasena» (n'alemán, Sachsen) y «Sacae».[5] Plinio el Mozu usó dambos términos, «Sacae» y «Sacasena», pa referise a los saxones na so migración al traviés d'una rexón d'Armenia conocida pol historiador griegu, Estrabón, como «Sacasene» o «Saxonia» (Llibru XI Asia, VIII, 4 & Llibru XI Asia, XIV, 4). Plinio tamién señala que'l nome de siquier dalgunos de los saxones camudaron al sármata y al xermanu apurriendo delles claves sobre cuándo «xermanu» y «saxón» remanecieron como términos separaos.

Heródoto referir a los saxones como «Sacae» (Saka), pero considera que'l términu tien orixe persa.[6] Heródoto tamién considera que los saxones vistíen pantalones y que llevaben na cabeza altes gorres ríxides que s'alzaben hasta un puntu, llevando arcos del so país y les dagues; una descripción bien saxona. El términu «Saka» (Sacae) afayóse na roca de Behistún y na tumba de Darío. Sicasí, Julius Oppert acotó que los perses tomaron emprestada la espresión meda «Saka», que s'atopa en Behistún, más que la denominación asiria de los gimirri (cimerios) que se topa en babiloniu sobre la mesma roca.[7] La espresión «Saka» equivalía a «cimerio», pos dambos refiérense al mesmu pueblu en dos idiomes distintos.

La primer mención non aldericada del nome saxón na so forma moderna data del añu 356, cuando Xulianu, más tarde emperador romanu, mentar nun discursu como aliaos de Magnencio, un emperador rival de la Galia.[ensin referencies] Toles menciones de los saxones mientres el sieglu IV y principios del V referir a pirates y señores de la guerra na Galia y Britania, más qu'a una tribu específica o a los habitantes d'un territoriu determináu. Pa defendese de los ataques saxones, los romanos crearon un distritu militar llamáu Litus Saxonicum («Mariña saxona») a entrambos llaos de la canal de la Mancha. En 441/442, mentar por vegada primer a los saxones como habitantes de Britania, cuando un historiador galu anónimu escribió: «Britania cai sol dominiu de los saxones».[ensin referencies]

Los saxones en Gran Bretaña

editar

Tres lo que sería la salida definitiva de les últimes lexones romanes de Britania nel añu 407 d.C., los celtes romanizados (britanos) viéronse acosaos poles tribus del norte, principalmente los pictos. Diches tribus empecipiaron una meyora escontra'l sur al que los britanos namái podíen oponer una desesperada y inefectiva resistencia, apinada pol fechu de que'l campesinado y les clases más baxes de la sociedá volvíen rápido a una cultura totalmente celta qu'enxamás abandonaren, con poca identificación de los valores culturales que los romanizados representaben. Ante la desesperada situación, los britanos trataron de buscar ayuda nel xeneral romanu Aecio, que nun pudo faer nada por cuenta de la bien delicada situación del imperiu nel continente.

Un gran contingente de saxones, lo mesmo que de anglos, xutos, frisones y posiblemente francos, invadieron o emigraron a la islla de Gran Bretaña (Britania) a empiezos de la Edá Media, na mesma dómina en que l'autoridá romana aparraba n'Occidente. Los saxones tuvieren acosando les mariñes oriental y meridional de Britania mientres sieglos, lo que llevó a la construcción d'una serie de fuertes costeros llamaos litora Saxonica o mariña saxona, y munchos saxones y otros pueblos pudieron asitiase nestes zones como granxeros muncho primero del fin del dominiu romanu en Britania. Según la tradición inglesa, sicasí, los saxones (y otres tribus) entraron per vegada primera en Britania en masa como parte d'un alcuerdu pa protexer a los britanos de les incursiones de los pictos, población autóctona ensin influencia romana, los irlandeses y otros. Según fontes como la Historia Brittonum, los primeres seríen dirixíos por dos hermanos, Hengest y Horsa, a quien el rei británicu Vortigern autorizólos escontra 450 a asitiase col so pueblu na islla de Thanet en cuenta de los sos servicios como mercenarios pa defender la islla de Gran Bretaña contra los pictos. Hengest manipolió a Vortigern por que lu concediera más tierres y dexara que llegaren más colonos, lo qu'abrió'l camín al asentamientu xermánicu na islla de Gran Bretaña. Dellos autores dulden de la esistencia de Hengest y Horsa, yá que los sos nomes signifiquen «Semental» y «Caballu», polo que pudieren tener reminiscencies más mitolóxiques qu'históriques. No que se refier a l'arqueoloxía, hai testimonios de la presencia de mercenarios xermánicos pela redolada de Londres dende los primeros años del sieglu V.

Los historiadores atópense estremaos sobre lo qu'asocedió entós: dalgunos acoten que'l dominiu del sur de Gran Bretaña polos anglosaxones foi pacíficu. Hai, sicasí, namái un rellatu d'un britanu nativu que vivió nesta dómina (Gildas), y la so descripción ye d'una toma violenta:

Pos el fueu... estender de mariña a mariña, aviváu poles manes de los nuesos enemigos nel Este, y nun cesó, hasta que destruyó toles ciudaes y tierres cercanes, algamó l'otru llau de la islla y fundió la so llingua colorao y selvaxe nel océanu occidental. Nestos asaltos... toles columnes cayeron polos golpes del ariete, tolos granxeros poner en fuga, xunto colos sos obispos, sacerdotes y el pueblu, mientres la espada rellucía y les llapaes amburaben en redol a ellos per toos llaos. Yera llamentable contemplar, nel mediu de les cais xacíen lo alto de les torres, ablayaes hasta'l suelu, piedres d'altos murios, altares sagraos, fragmentos de cuerpos humanos, cubiertos con ropes llívíes de sangre coagulada, que paecíen ser apertaos toos xuntos nuna prensa; y ensin nenguna posibilidá de ser soterraos, sacante nes ruines de les cases, o nos estómagos afamiaos de les besties selvaxes y les aves; con reverencia hai de falase de les sos almes santes, sí, ello ye qu'hubo munchos que fueron llevaos entós al santu cielu polos santos ánxeles... Dalgunos, poro, de los miserables que quedaron, llevaos a los montes, fueron asesinaos en gran númberu; otros, constreñidos pola fame, apurrir a la esclavitú pa siempres en manes de los sos enemigos, corriendo'l riesgu de que los mataren darréu, lo que de verdá yera un gran favor que podía faése-yos: otros colaron más allá de los mares con altos llamentos en llugar de la voz de la exhortación... Otros, comprometiendo salvaguardar de les sos vides, que taben en continuu riesgu, entá permanecieron nel so país, colando a los montes, derribadorios, los montes trupos y a les roques del mar (anque con corazones trémboles).
 
Gran Bretaña hacia l'añu 600.

Sía que non, la llegada de los saxones y los problemes políticos relativos al esmembramientu de la Bretaña romana en numberosos reinos confluyeron nun periodu aveséu, que la historiografía inglesa rexistró sol nome de Dark Age (lliteralmente, "yera escura"). Un despoblamientu masivu, amestáu a les calamidaes de la guerra y a les epidemies, paez favorecer igualmente la xermanización de l'antigua provincia romana nel sieglu V.

Foi ensin dulda dende'l sieglu VI que los saxones conformaron cuatro reinos al sur de la isla:

  1. Saxones del este: crearon el Reinu d'Essex.
  2. Saxones del sur: lideraos por Aelle, fundaron el Reinu de Sussex.
  3. Saxones del oeste: al mandu de Cerdic, crearon el Reinu de Wessex.
  4. Saxones medios: crearon la provincia de Middlessex, más efímera, yá que foi amestada a la tierra de los anglos, Anglia, pa los normandos ("homes del Norte", del reinu de Nor, del "camín o ruta escontra Nor", d'onde provién "ennortarse" o "atopar el Norte", Norway o Noruega) afincaos en Francia, Angleterre (Inglaterra).

Los saxones amosaron igualmente una resistencia bien fuerte al cristianismu que ganaba'l Reinu de Kent a empiezos del sieglu VII, so la influencia del misioneru Paulino.

Mientres el periodu de los reinaos que van dende Egberto (c. 770-839) hasta Alfredo'l Grande (849899), los reis de Wessex remanecieron como bretwaldes, esto ye, una especie de reis cimeros», unificando'l país y col tiempu xuniéndolo acabante entrar el sieglu X pa faer d'él el Reinu d'Inglaterra que s'enfrentó a les invasiones viquingues.

La llingua de los saxones dio orixe al saxón antiguu, ya inda sobrevive anguaño nel baxu saxón. L'anglosaxón, antecesor del inglés modernu, tendría ciertu grau de inteligibilidad col saxón antiguu, pero claramente yeren grupos dialeutales distintos dientro del xermánicu occidental.

Italia y Galia

editar
 
Los territorios de la Galia nel añu 481.

Dellos saxones yá vivíen na Galia nel sieglu V, por casu, en Vron-Ponthieu, Sassetot--y-Mauconduit; Flandes hasta Île-d'Aix. Un rei saxón llamáu Eadwacer conquistó Angers en 463 namái pa ser espulsáu por Childerico I y los francos salios, aliaos del Imperiu romanu. Ye posible que l'asentamientu saxón en Gran Bretaña empezara namái en respuesta al creciente dominiu francu sobre la mariña de la canal de la Mancha.[8]

En 569, dellos saxones acompañaron a los lombardos a Italia sol lideralgu d'Alboino y asitiáronse ellí.[9] En 572, asaltaron la Galia llegando a Estoublon cerca de Riez. Estremaos, fueron ganaos fácilmente pol xeneral galorromano Múmolo. Cuando los saxones reagrupáronse, axustóse un tratáu de paz nel que los saxones italianos podíen asitiase coles sos families en Austrasia.[10] Recoyeron a les sos families y les sos pertenencies d'Otalia y tornaron a la Galia en dos grupos en 573. Un grupu dio en traviés de Niza y otru por Embrun, xuniéndose en Avignon, onde escalaron el territoriu y en consecuencia Múmolo torgó-yos cruciar el Ródano. Viéronse obligaos a pagar una compensación polo que robara primero que pudieren entrar en Austrasia.

Una unidá saxona de laeti instalárase en Bayeux —los Saxones Baiocassenses— dende los tiempos de la Notitia dignitatum.[11] Estos saxones convertir en súbditos de Clodoveo I a finales del sieglu V. Los saxones de Bayeux teníen un exércitu y de cutiu pidíase-yos que sirvieren xunto cola milicia llocal de la so rexón nes campañes militares merovinxes. Nesti papel fueron pocu efectivos frente a Waroch nel añu 579.[12] En 589, los saxones llucieron un peñáu tipu bretón a les órdenes de Fredegunda y lluchó con ellos como aliaos en contra de Gontrán.[13] A empiezos de 626, Dagoberto I emplegó a los saxones del Bessin nes sos campañes contra los vascos. Unu d'ellos, Aijinio, inclusive creó un dux sobre la rexón de Vasconia.[14]

Saxonia

editar

Territoriu orixinal de los saxones

editar

Los saxones como habitantes de l'actual Alemaña septentrional son mentaos per vegada primera nel añu 555, cuando Teodebaldo, el rei francu, muerre y los saxones aprovechen la ocasión pa remontase. Esti alzamientu ye reprimíu por Clotario I, el socesor de Teodebaldo. Dalgunos de los sos socesores francos llucharon contra los saxones. Otros aliáronse con ellos. Clotario II (584-629) llogró una victoria decisiva sobre los saxones. Los turinxos frecuentemente apaecen como aliaos de los saxones.

 
Saxonia dientro del Imperiu carolinxu.

Esti gran númberu de saxones que permaneció nel continente formó una nación pagana nel sieglu VIII a pesar de los esfuercios de los misioneros anglosaxones. N'efeutu, munchos d'estos postreros vinieron al continente, mayoritariamente provenientes de Northumbria, y profesaron la so fe en Germania na esperanza de convertir a los sos «hermanos», que permanecíen nel paganismu: los más conocíos son Willibrord (c. 657-c. 738) y San Bonifacio (680-755), qu'evanxelizaron a los frisones. Los saxones aguantaron mientres enforma tiempu'l convertise en cristianos[15] Sobre finales del sieglu VIII, los saxones de Germania consolidáronse cuando surdió una entidá política llamada Ducáu de Saxonia.

Los saxones aguantar a ser incorporaos a la órbita del Reinu francu, pero fueron decisivamente conquistaos por Carlomagno, de siguío de les campañes añales que dirixía, les Guerres saxones (772–802). Mientres la campaña de Carlomagno en Hispania (778), los saxones avanzaron hasta Deutz nel Rin y escalaron a lo llargo del ríu. Cola derrota vieno'l bautismu forzosu: los xefes saxones, según la so xente, se convirtieron al cristianismu, probablemente pa ganar la paz a la manera del más célebre d'ente ellos, Viduquindo, mientres enforma tiempu feroz opositor a la marea de cristianización sobrevenida na órbita del reinu de los francos. El so árbol sagráu, un símbolu d'Irminsul, foi destruyíu.

Según el costume carolinxa, los saxones fueron entós constreñidos al pagu d'un tributu. Hai evidencies de que los saxones, como los pueblos eslavos de los abroditas y los vendos (tamién llamaos lusacianos o sórabos), de cutiu apurrieron tropes a los sos señores carolinxos. Los duques de Saxonia convertir en reis (Enrique I el Pajarero 919) y más tarde los primeros emperadores (el fíu d'Enrique, Otón I el Grande) del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu nel sieglu X, pero perdieron esta condición nel añu 1024. El ducáu foi estremáu en 1180 cuando'l duque Enrique'l Lleón, nietu del emperador Otón, refugó siguir al so primu, l'emperador Federico Barbarroja a la guerra de Lombardía.

Territoriu actual

editar

Mientres la Baxa Edá Media, so los emperadores salios y, más tarde, so los Caballeros teutónicos, colonos alemanes treslladar al este a lo llargo del ríu Elba nel territoriu d'una tribu eslava occidental, los sorbios. Los sorbios fueron germanizados gradualmente. Esta rexón darréu adquirió'l nome de Saxonia al traviés de circunstancies polítiques, anque foi primeramente llamada la Marca de Meissen. Los gobernantes de Meissen tomaron el control del Ducáu de Saxonia-Wittenberg en 1423 y col tiempu aplicaron el nome de Saxonia a tol so territoriu. De magar, esta parte d'Alemaña oriental foi conocida como «Saxonia» (n'alemán: Sachsen), una fonte de ciertos tracamundios sobre'l territoriu orixinal de los saxones, principalmente nel Estáu federáu alemán actual de Baxa Saxonia (n'alemán, Niedersachsen).

Más tarde, el Ducáu de Saxonia-Wittenberg convertir en «electoráu de Saxonia» dientro del Imperiu xermánicu. Munchos ducaos coesistieron dempués col electoráu: los ducaos de Saxonia-Coburgu, Saxonia-Gotha-Altenburgu, Saxonia-Lauenburgu, Saxonia-Meiningen, Saxonia-Weimar.

L'electoráu, de 1806 a 1918, tresformar nel Reinu de Saxonia, que darréu dio orixe al actual Estáu llibre de Saxonia.

Balcanes

editar

Na Edá Media, grupos de saxones mineros (llamaos саси, sasi nes llingües eslaves meridionales) asítiase nes rexones metalíferas de la península balcánica. Nos sieglos XIII y XIV, saxones del Harz cimeru y Westfalia asitiar en Chiprovtsi y la so contorna, nel noroeste de l'actual Bulgaria (entós perteneciente al Segundu Imperiu búlgaru), pa estrayer metal nos montes Balcanes occidentales, recibiendo privilexos reales del zar búlgaru Iván Sisman.[16] Créese qu'estos mineros llevaron el catolicismu a esta rexón de los Balcanes antes de quedar dafechu asimilaos y fundise cola población llocal.[17] Amás d'estender el catolicismu romanu, los saxones tamién arriquecieron el vocabulariu llocal con pallabres xermániques ya introducieron nueves téuniques de minería y preseos de metalistería en Bulgaria.[ensin referencies] Subgrupos étnicos que se cree que baxen parcialmente d'estos saxones son los búlgaros del Banato y los krashovani.

Los saxones dedicáronse tamién a la minería nos montes d'Osogovo y Belasica (ente Bulgaria y Macedonia[18]), según alredor de Samokov[19] en Rila y en delles partes de los montes Ródope[20][21] y alredor d'Etropole[22] (toos ellos en Bulgaria), pero fueron asimilaos ensin espublizar ellí'l catolicismu.

Los mineros saxones en Serbia, Kosovu, Montenegru y Bosnia-Herzegovina — activos en Brskovo, Rudnik, Olovo, Novo Brdo y otros llugares — tamién dexaron un rastru significativu na minería y la hestoria de la metalistería de los eslavos meridionales.[23]

Na rexón de Srebrenica, por casu, la mina de Sase traduzse direutamente al saxón nos idiomes eslavos del sur de la rexón. La mayor mina de plomu y cinc no qu'anguaño ye Macedonia, entá se llama «Sasa». Munchos de los bosnios de la rexón son descendientes direutos d'estos mesmos mineros que s'asitiaron na rexón ente'l sieglu XII y el XV.[24]

Otros saxones establecer nos principaos medievales de Valaquia y Moldavia, especialmente en ciudaes (Câmpulung-Musce, Iași, Baia Mare, Suceava, Siret, Roman). Los saxones de Transilvania asitiáronse ellí alredor del sieglu XIII, onde constituyíen una comunidá de 250.000 persones a principios del sieglu XX. La colonización producir por espresa invitación del rei maxar Géza II. Con esta colonización, Hungría pretendía repoblar zones qu'habíen quedáu despoblaes coles invasiones tártares, establecer un coxín defensivu na frontera col Imperiu bizantín y, sobremanera, valise de la laboriosidad de los xermanos na colonización d'una zona d'altu valor estratéxicu, que daquella yera práuticamente una selva impenetrable y que podía ser oxetu de deséu per parte de grupos d'eslavos, los grandes colonizadores del este d'Europa. La migración saxona sobrevivió como mitu en cuentos como El flauteru de Hamelín, que trata, de forma bien aburuyada, la gran migración xermana a Transilvania del medievu.

La mayor parte abandonó la rexón escontra'l fin de la Segunda Guerra Mundial, y esti movimientu siguió nos años 1970 y 1980 por causa de la política de rumanización llevada a cabu pol réxime de Ceaușescu.

Ver tamién

editar

Referencies

editar
  1. Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: saxón, -ona, -ón (-ono)
  2. «Germans set up an apartheid-like society in Britain». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-11-07.
  3. «Saxony» na Enciclopedia Católica de 1913, Nueva York: Robert Appleton Company.
  4. Burton, Mark (2002). Milites deBec Equipment.Accesu 27-9-2005.
  5. Pinkerton, John (1787). «A dissertation on the origin and progress of the Scythians or Goths». Consultáu'l 2 de xunetu de 2009.
  6. VII, SS1
  7. Oppert, Julius (setiembre de 1874). «Transactions: Second Session of the International Congress of Orientalists». Consultáu'l 10 de febreru de 2009.
  8. Stenton, 12.
  9. Bachrach, p. 39.
  10. Bachrach, p.39
  11. Bachrach, 10.
  12. Bachrach, 52.
  13. Bachrach, 63.
  14. Fredegario, IV.54, p. 66.
  15. «Dedíquense enforma a venerar al diañu», escribió Eginardo, «y son contrarios a la nuesa relixón», como cuando martirizaron a san Ewald.
  16. «Чипровското въстание 1688 г. Рударството в Чипровско и развитието на града» (búlgaru). Knigite.Abv.bg. Archiváu dende l'orixinal, el 20 de payares de 2006. Consultáu'l 23 d'avientu de 2006.
  17. «Чипровци» (búlgaru). OMDA.bg. Archiváu dende l'orixinal, el 22 de febreru de 2007. Consultáu'l 23 d'avientu de 2006.
  18. «За лексикалните особености на песните от сборника “Веда Словена”» (búlgaru). BulTreeBank. Archiváu dende l'orixinal, el 11 de marzu de 2007. Consultáu'l 23 d'avientu de 2006.
  19. «История на Самоков» (búlgaru). Zone Bulgaria. Archiváu dende l'orixinal, el 2007-07-03. Consultáu'l 23 d'avientu de 2006.
  20. «Град Мадан» (búlgaru). Професионална гимназия Васил Димитров, град Мадан. Archiváu dende l'orixinal, el 22 de payares de 2015. Consultáu'l 23 d'avientu de 2006.
  21. «Върху стотици хиляди декари търсели руда из Пловдивско» (búlgaru). Марица Днес (28 de xunu de 1999). Archiváu dende l'orixinal, el 20 d'ochobre de 2007. Consultáu'l 23 d'avientu de 2006.
  22. «В Етрополе почитат Слънцето и зетьовете» (búlgaru). Standart News. Archiváu dende l'orixinal, el 27 de setiembre de 2007. Consultáu'l 23 d'avientu de 2006.
  23. Матанов, Христо. «Югозападните български земи през XIV век» (búlgaru). On-line books about Macedonia. Consultáu'l 24 d'avientu de 2006.
  24. Матанов, Христо. «Silver and Gold in Medieval Europe». On-line books about Mining in the Balkans. Archiváu dende l'orixinal, el 9 d'ochobre de 2007. Consultáu'l 24 de xunetu de 2008.

Bibliografía

editar

Enllaces esternos

editar