Llingües mutuamente intelixibles

Les llingües mutuamente intelixibles son aquelles que los sos falantes puen entendese ente sigo, yá sía na so forma escrita o na so pronunciación, ensin la necesidá de tener estudios o conocencies especiales de les otres respectu de los falantes de les unes.

Por cuenta de la gradualidad y suxetividá, y a les dificultaes de definir exacta y científicamente les diferencies ente dialeutos y llingües, les llistes atópense baxu un discutiniu teóricu.

Definición

La intelixibilidá mutua ye una propiedá de les variedaes llingüístiques o dialeutos pola cual dos falantes de variedaes distintes pueden entendese mutuamente ensin haber estudiáu o aprendíu primeramente la variedá ayena. Realmente trátase d'una propiedá non perbién definida, siendo que la intelixibilidá ye cuestión de graos y suxetividá, y tamién depende de dellos otros factores, como'l nivel educativo y cultural del falante, l'habilidá lingüística del individuu, etc.

Dificultaes col conceutu

Tradicionalmente díxose que dos variedaes dialeutales mutuamente comprensibles n'alto grau son dialeutos de la mesma llingua. Sicasí, esisten delles dificultaes:^[1]

Non-transitividá. Daes tres variedaes A, B y C. Puede asoceder qu'A y B sían mutuamente intelixibles n'alto grau, y que B y C sían tamién mutuamente intelixibles n'alto grau, y sicasí, A y C sían práuticamente inintelixibles. Por casu esiste un altu grau de intelixibilidá mutua ente'l castellán y el catalán, y ente'l catalán y l'occitanu, sicasí'l castellán y l'occitanu son difícilmente entendibles ente sigo.
Asimetría. En dellos casos atopóse variedaes A y B, tales que la comprensión de B polos falantes d'A, ye bien distintu de la comprensión d'A polos falantes de B. Por casu un falante del portugués estándar européu entiende perfectamente'l castellán, sicasí pa un castellanofalante ye un pocu menos intelixible'l portugués poles diferencies fonétiques y fonolóxiques respectu al español (p. ex., "palavra" /plávr/ en portugués y "pallabra" /palábra/ en castellán, coles mesmes, "rádio" /jádyu/ en portugués y "radio" /rádio/ en castellán).

La primera d'estes dificultaes, pon en problemes la descripción tradicional de qu'una llingua históricamente ye'l conxuntu de los sos dialeutos intelixibles ente sigo. La situación dase por casu nes llingües esquimo-aleutianes onde cada dialeutu ye intelixible colos más cercanos, pero non colos más alloñaos anque los dialeutos entemedios pueden ser intelixibles colos dialeutos de los estremos d'una cadena xeográfica de dialeutos o complexu dialeutal.

Les dificultaes que causa'l criteriu de intelixibilidá mutua pueden trate na situación xeopolítica de les llingües europees. D'un llau el suecu y el noruegu son mutuamente intelixibles anque por factores sociopolíticos considérase que son idiomes distintos.^[2] D'otru llau delles de les variedaes rurales etiquetaes como alemán son intelixibles pa falantes de variedaes d'holandés pero non pa falantes d'otres variedaes d'alemán^{[ensin referencies]}.

Per otra parte, hai numberoses llingües ente les cualos, anque puramente emparentaes ente sigo, nun esiste nin la mínima intelixibilidá mutua. Por casu l'húngaru y finlandés pertenecen a la mesma familia y al mesmu grupu llingüísticos, sicasí namái una docena de pallabres básiques ye común nos dos llingües, nin falar de les diferencies morfolóxiques ente sigo a pesar de ser dambes aglutinantes con harmonía vocálica.

Llistes de llingües mutuamente intelixibles

Intelixibles n'escritura y pronunciación

Indoeuropees

Xermániques
- Afrikaans y neerlandés - son variedaes alloñaes de la mesma llingua. Parcialmente intelixibles^[3]
- Alemán y luxemburgués.
- Alemán y yiddish - verbal, pero parcialmente intelixibles (el primeru emplega l'alfabetu llatín, el segundu emplega l'alfabetu hebréu).
- Danés, noruegu, y suecu - estos trés idiomes considérense práuticamente comprensibles.^[3] Escritu'l danés y el noruegu bokmål formen un particular idioma noruegu zarráu, pero la fonoloxía y prosodia de dambos son bien distintes. La intelixibilidá ente estos idiomes dase en manera asimétrica los falantes de noruegu puen entender meyor a los falantes de suecu y danés. Mentanto, l'islandés, anque tamién pertenez al xermánicu septentrional (y deriváu direutamente del nórdicu antiguu occidental) guarda diferencies bien notables coles restantes llingües nórdiques por cuenta de la so poca evolución llingüística.
- Neerlandés, limburgués y baxu alemán - Son parcialmente intelixibles nes modalidaes verbal y escrito.^[4]
- Inglés y escocés.

Eslaves
- Bielorrusu, rusu, ucranianu y el polacu (el postreru con intelixibilidá moderada a baxa).^[5]
- Croata, bosniu, serbiu y montenegrín - pueden clasificase los cuatro como un únicu idioma, que sería'l serbocroata, siendo amás parte del grupu eslavu meridional, ye moderadamente intelixible col eslovenu, a pesar de qu'hai diferencies considerables.
- Búlgaru y macedoniu - Son altamente intelixibles ente si, de la mesma tamién son parcialmente intelixibles con delles variedaes del serbocroata.
- Polacu, eslovacu, checu, y sorabu - étnicamente conformen el grupu eslavu occidental y son mutuamente comprensibles, toes escríbense col alfabetu llatín oldeando coles llingües eslaves orientales.

Romances - formen el grupu de llingües con mayor intelixibilidá mutua (sobremanera, na escritura) dientro de la caña indoeuropea.
- Francés y llingües d'oïl como por casu el valón o normandu.^[6]
- Catalán y occitanu - Son altamente intelixibles na forma escrita pero la pronunciación de los dos ye distintu. La intelixibilidá varia dependiendu de los distintos dialeutos occitanos. Tamién son variedaes alloñaes de la mesma llingua.^[7]
- Español, portugués ya italianu - Son intelixibles ente sí pola so escritura, l'italianu allóñase un pocu nesti aspeutu pol so usu de pallabres pero s'avera más al español pola pronunciación.
- Español, asturlleonés, aragonés, catalán, gallegu y portugués. Son intelixibles ente sí pola so escritura y pronunciación. L'español, aragonés, gallegu y les variedaes del asturlleonés tienen una pronunciación similar y polo tanto son altamente intelixibles anque si usen pallabres téuniques distintes pero esu nun afecta la intelixibilidá mutua ente estes llingües. La intelixibilidá del portugués y catalán con al respeutive de estes postreres ye asimétrica. Los falantes de catalán y portugués puen entender fácilmente a los falantes de (aragonés, asturlleonés, gallegu y español), ente portugués y catalán si hai una bona compresibilidá pero llindar en dellos casos.
- español y xudeoespañol - el xudeoespañol o ladín ye la llingua derivada del español qu'usaron los descendientes de los xudíos espulsaos de la Corona de Castiella en 1492. En realidá esti postreru ye una forma arcaica del castellán, pero escritu n'alfabetu hebréu.
- Francés, francoprovenzal, occitanu y piamontés - Dambos comparten dellos soníos vocálicos y pallabres similares amás de tener la vocal (y) na lletra o.
- Ente les llingües del norte d'Italia (lombardu, emiliano-romañol, romanche, ladín, friulano, vénetu, ligur y piamontés), esiste un famosu continuu dialectal.
- Italianu, corsu, romanescu, sicilianu, napolitanu y vénetu - Conformen el grupu de Llingües italianes centromeridionales, son altamente intelixibles que dacuando estes últimes variedaes son consideraes dialectos del italianu. Anque si la intelixibilidá llindar en dellos casos por diferencies gramaticales. De la mesma son parcialmente intelixibles col sardu principalmente coles sos variedaes gallurés y sassarés, anque'l logudorés y campidanés son les más distantes. De fechu los falantes de sardu entienden meyor a los falantes de llingües italianes centromeridionales qu'estos postreros al sardu.
- Rumanu, arrumanu, meglenorrumanu y istrorrumanu - Constitúin el grupu de llingües balcorromances y son mutuamente intelixibles qu'estes últimes variedaes enantes fueron consideraes dialectos del rumanu, pero nunca fueron clasificaos como dialectos d'esti últimu idioma.
- Moldavu y rumanu - por cuestiones polítiques son consideraos idiomes distintos, pero la realidá ye que son idénticos, el moldavu y el rumanu escribir col alfabetu llatín, namái en Transnistria el moldavu ye escribe namái col alfabetu círilico. En 2013 la Corte Constitucional de Moldavia interpretó que l'idioma oficial del país ye'l rumanu.

Llingües celtes
- Irlandés y gaélicu escocés.

Indo-iranies
- Panyabí, hindi, urdú, guyaratí, seraiki - nel casu del urdú ya hindi son el mesmu idioma escritos con alfabetos distintos, amás usen pallabres téuniques distintes.
- Persa, dari y taxiquistanín

Austronesies

Samoanu y tonganu
Hiligainón, cebuanu y capiznon
Filipín y tagalu, el primeru pue ser consideráu un dialeutu del tagalu.
Malayu y indonesiu, lingüísticamente falando son dos variantes d'una mesma llingua, estremaes por cuestiones políticu-culturales.

Tai-Kadai

Tailandés, shan y laosianu
- laosianu y isan - son bien similares.
zhuang y bouyei

Túrquiques

Turcu, azerbaixanu, gagauz y urum^[8]
- qashqai y khalaj
Turcomanu, tártaru crimeneano, y salar

Finu-ugrias

Finés, estoniu, careliu, võro y meänkieli - salvu diferencies gramaticales, la so intelixibilidá mutua lleva a lo menos porcentaxes ente'l 70% y el 90%.

Bantús

Intelixibles namái na forma falada

Uzbecu, uigur y cazacu
Dunganu y chinu mandarín - el primeru paez ser una variante del chinu mandarín escritu n'alfabetu cirílicu.
Indoeuropees
- Alemán y yidish - el segundu ye la variedá del alemán falada polos xudíos desterraos (cf. español y ladín).
- Taxiquistanín y persa (incluyíu'l dari, una variante del persa)
- Búkharu (xudeo-búkharo-persa) y taxiquistanín

Llista d'idiomes rellacionaos pero non intelixibles

Equí presentamos unes llingües que nun son intelixibles a pesar de pertenecer a les mesmes families o grupos de llingües:

Llingües xermániques

L'islandés con respeuto al restu de llingües nórdiques (noruegu, suecu y danés).
Delles llingües xermániques nun son mutuamente intelixibles cuando nun pertenecen al mesmu grupu llingüísticu.
L'inglés, con respectu al restu de llingües xermániques. magar la so marcada influencia escandinava (apreciable principalmente na gramática actual del inglés y en delles pallabres tomaes del danés y el noruegu) y los sos oríxenes baxoxermánicos, nun presenta intelixibilidá alta cola mayoría de llingües xermániques, por cuenta de los préstamos llograos de llingües romances (francés, principalmente) y celtes.
Dellos dialeutos del alemán nun son mutuamente intelixibles o tienen una inteligibilidá bien baxa especialmente los del norte colos del sur.

Llingües romániques

El rumanu y les otres llingües balcorromances con respectu al restu de les llingües romances. Estos postreros debíu al gran númberu de préstamos eslavos y húngaros usaos na fala diaria, a los cualos correspuenden pallabres llatines nes demás llingües romances (p. ex., a trăi = 'vivir', a citi = 'lleer', mereu = 'siempres', a gândi = 'pensar'; o bien pallabres llatines arcaiques o con un significáu bien distintu al d'otres llingües romances: a şti = saber, a merge = 'dir' etc.)
Delles llingües romances occidentales tampocu son mutuamente intelixibles cuando nun pertenecen al mesmu grupu llingüísticu.

Otres llingües indoeuropees

Letón y lituanu (conforma'l grupu de llingües báltiques).
Toles variedaes de griegu como'l griegu estándar, griegu xipriota, griegu pónticu, grecocalabrés y griegu tsakonio nun son mutuamente intelixibles ente si o tienen una intelixibilidá bien baxa.

Llingües semites

L'árabe magrebín y l'oriental, na so forma falada.
El maltés nun ye intelixible col árabe.
Les llingües aramees nun son mutuamente intelixibles ente sí.
Les variedaes del curdu nun son mutuamente intelixibles a pesar de que sían consideraos dialeutos.

Llingües asiátiques

Toles variedaes de chinu como'l chinu mandarinu y chino cantonés nun son mutuamente intelixibles (principalmente en forma falada) a pesar de que se-yos consideren dialeutos d'un únicu idioma chinu.
Les llingües ryukyuenses nun son mutuamente intelixibles col xaponés magar de que se-yos consideren dialeutos d'esti idioma.
El chinu y el xaponés comparten ideogrames (kanji)
El chinu y el coreanu na so forma escrita usando hanja.

Llingües uráliques

La mayoría d'estes llingües, a pesar de ser emparentaes, nun s'entienden ente sigo (sobremanera l'húngaru col restu de la familia), cola esceición de dalgunes, bien poques pallabres como agua, mano, qué, etc.

Ver tamién

Referencies

↑ J. A. Suárez (1995): Les llingües indíxenes mesoamericanes, páxs. 39-48, ISBN 968-496-219-3.
↑ Language history, language change, and language relationship: an ... By Hans Henrich Hock, Brian D. Joseph Walter de Gruyter, 1996 páx.326 https://books.google.com/books?id=OHjPwU1Flo4C&lpg=PA326&dq=norwegian%20danish%20swedish&pg=PA326#v=onepage&q=norwegian%20danish%20swedish&f=false
↑ ^3,0 ^3,1 Gooskens, Charlotte (2007). «The Contribution of Linguistic Factors to the Intelligibility of Closely Related Languages». Journal of Multilingual and Multicultural Development (University of Groningen) 28 (6): p. 445. doi:10.2167/jmmd511.0. http://www.let.rug.nl/gooskens/pdf/publ_JMMD_2007.pdf. Consultáu'l 19 de mayu de 2010.
↑ «"Gooskens et al., Cross-Border Intelligibility on the Intelligibility of Low German among Speakers of Danish and Dutch"» (inglés).
↑ Alexander M. Schenker. 1993. "Proto-Slavonic," The Slavonic Languages. (Routledge). Pp. 60-121. Pg. 60: "[The] distinction between dialect and language being blurred, there can be non unanimity on this issue in all instances..."
C.F. Voegelin and F.M. Voegelin. 1977. Classification and Index of the World's Languages (Elsevier). Pg. 311, "In terms of immediate mutual intelligibility, the East Slavic zone is a single language."
Bernard Comrie. 1981. The Languages of the Soviet Union (Cambridge). Pg. 145-146: "The three East Slavonic languages are very close to one another, with very high rates of mutual intelligibility...The separation of Russian, Ukrainian, and Belorussian as distinct languages is relatively recent...Many Ukrainians in fact speak a mixture of Ukrainian and Russian, finding it difficult to keep the two languages apart...
↑ «Galloromance languages» (inglés). Ethnologue. Consultáu'l 24 d'ochobre de 2018.
↑ «Catalán y occitanu Historia».
↑ «Language Materials Project: Turkish». UCLA International Institute, Center for World Languages (febreru de 2007). Archiváu dende l'orixinal, el 2007-10-11. Consultáu'l 26 d'abril de 2007.

Enllaces esternos

Idiomes similares

[1] J. A. Suárez (1995): Les llingües indíxenes mesoamericanes, páxs. 39-48, ISBN 968-496-219-3.

[2] Language history, language change, and language relationship: an ... By Hans Henrich Hock, Brian D. Joseph Walter de Gruyter, 1996 páx.326 https://books.google.com/books?id=OHjPwU1Flo4C&lpg=PA326&dq=norwegian%20danish%20swedish&pg=PA326#v=onepage&q=norwegian%20danish%20swedish&f=false

[gooskens-3] 3,0 ^3,1 Gooskens, Charlotte (2007). «The Contribution of Linguistic Factors to the Intelligibility of Closely Related Languages». Journal of Multilingual and Multicultural Development (University of Groningen) 28 (6): p. 445. doi:10.2167/jmmd511.0. http://www.let.rug.nl/gooskens/pdf/publ_JMMD_2007.pdf. Consultáu'l 19 de mayu de 2010.

[4] «"Gooskens et al., Cross-Border Intelligibility on the Intelligibility of Low German among Speakers of Danish and Dutch"» (inglés).

[BlrRusUkr-5] Alexander M. Schenker. 1993. "Proto-Slavonic," The Slavonic Languages. (Routledge). Pp. 60-121. Pg. 60: "[The] distinction between dialect and language being blurred, there can be non unanimity on this issue in all instances..."
C.F. Voegelin and F.M. Voegelin. 1977. Classification and Index of the World's Languages (Elsevier). Pg. 311, "In terms of immediate mutual intelligibility, the East Slavic zone is a single language."
Bernard Comrie. 1981. The Languages of the Soviet Union (Cambridge). Pg. 145-146: "The three East Slavonic languages are very close to one another, with very high rates of mutual intelligibility...The separation of Russian, Ukrainian, and Belorussian as distinct languages is relatively recent...Many Ukrainians in fact speak a mixture of Ukrainian and Russian, finding it difficult to keep the two languages apart...

[6] «Galloromance languages» (inglés). Ethnologue. Consultáu'l 24 d'ochobre de 2018.

[7] «Catalán y occitanu Historia».

[Language_Materials_Project-8] «Language Materials Project: Turkish». UCLA International Institute, Center for World Languages (febreru de 2007). Archiváu dende l'orixinal, el 2007-10-11. Consultáu'l 26 d'abril de 2007.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]