Wikipedia

Puma concolor

(Redirixío dende Puma)
«Puma» redirixe equí. Pa otres aceiciones, ver Puma (dixebra).

El puma[2] (Puma concolor) ye un mamíferu carnívoru de la familia Felidae nativu d'América.

Puma concolor
puma
Estáu de caltenimientu
Esmolición menor (LC)
Esmolición menor (IUCN 3.1)[1]
Clasificación científica
Reinu: Animalia
Filu: Chordata
Clas: Mammalia
Orde: Carnivora
Suborde: Feliformia
Familia: Felidae
Subfamilia: Felinae
Xéneru: Puma
Especie: P. concolor
Linnaeus, 1771
Distribución
Subespecies
Sinonimia
Felis concolor
Consultes
[editar datos en Wikidata]
Puma.

Esti gran felín vive en más llugares que cualesquier otru mamíferu xavaz terrestre del continente, yá que s'estiende dende'l Yukón, en Canadá, hasta'l sur de la cordal de los Andes y la Patagonia, Arxentina y Chile n'América del Sur. El puma ye adaptable y xeneralista, polo que s'atopa nos principales biomes de toa América. Ye'l segundu mayor félidu nel Nuevu Mundu, dempués del xaguar, y el cuartu más grande del mundu, xunto col lleopardu y dempués del tigre, el lleón y el xaguar. El so tamañu ye mayor que'l del lleopardu de les nieves, anque ta más emparentáu colos pequeños felinos, yá que, a diferencia de los grandes felinos del xéneru Panthera, que pueden ruxir, el puma ronronea como los felinos menores.

Como cazador y depredador d'emboscada, el puma escuerre una amplia variedá de preses. El so principal alimentu son los ungulaos como los venaos sobremanera na parte septentrional del so área de distribución, pero tamién caza camélidos como'l guanacu y especies tan pequeñes como inseutos y royedores. Prefier hábitats con vexetación trupa mientres les hores d'acesmo, pero puede vivir en zones abiertes.

El puma ye territorial y tien una baxa densidá de población. La estensión del so territoriu depende de la vexetación y de la bayura de preses. Anque ye un gran depredador, non siempres ye la especie dominante nel so área de distribución, como cuando compite con otros depredadores como'l xaguar. Trátase d'un felín solitariu que polo xeneral evita a les persones. Los ataques a seres humanos son raros, anque la so frecuencia aumentó nos últimos años.[3]

El puma foi consideráu una fiera peligrosa a partir de la colonización europea d'América. Esta considerancia y la progresiva ocupación humana de los hábitats del puma fixeron que les sos poblaciones mengüen en casi tolos sos hábitats históricos. En particular, el puma foi escastáu na parte oriental d'América del Norte, con esceición del casu aislláu d'una subpoblación na Florida. Créese qu'esti felín podría recolonizar parte del so antiguu territoriu oriental. Cola so amplia distribución xeográfica, el puma tien decenes de nomes y ye mentáu con diverses referencies na mitoloxía de los pueblos aboríxenes d'América y tamién na cultura contemporánea.

Nomes y etimoloxía

editar

En idioma español el nome avezáu ye «puma», un préstamu del quechua. En zones rurales de munches partes d'América, sicasí, llámase-y «lleón» por analoxía col lleón del Vieyu Mundu. La gran cantidá de nomes con que se conoz al puma esplicar pola enorme amplitú xeográfica del so hábitat: l'animal tuvo presente en casi toles cultures precolombines y caúna asignólu unu o dellos nomes.

N'inglés, los nomes más populares son mountain lion (lleón de monte), y cougar, pallabra tomada de la portuguesa suçuarana, al traviés del francés, anque'l términu orixinalmente deriva de la llingua tupí. N'América del Norte, «pantera» utilízase más de cutiu cuando se refieren a la subpoblación llamada pantera de Florida. En náhuatl llámase-y miztli, En maya llámase-y koj, en chibcha llamar chihisaba, en mapudungun (sur de Chile y l'Arxentina) conozse como pangi a la fema o a tola especie y trapial al machu, y en Brasil suçuarana, d'orixe tupí, onça-parda, en distinción de la onça-pintada (xaguar), y inusualmente puma o Leão-da-montanha. En guaraní conocer como Jagua pytã,[4] que significa 'fiera colorada', pos el fenotipu de la subespecie presente na geonemia d'esta etnia presenta la pelame con fuerte tonos acolorataos.

Taxonomía y evolución

editar
 
Primer planu de la cara.

El puma allugar na subfamilia Felinae, de los felinos pequeños, ente que los grandes felinos son asitiaos dientro de la subfamilia Pantherinae. L'orixe de la familia Felidae n'Asia remontar a aproximao 11 millones d'años tras. Por desgracia, la conocencia taxonómicu de los felinos sigue siendo parcial y gran parte de lo que se conoz sobre la so historia evolutiva basar nel analís del ADN mitocondrial;[5] amás, como los felinos tán escasamente representaos nel rexistru fósil,[6] les feches propuestes tienen un ampliu intervalu d'enfotu.

Según un recién estudiu de xenomes de félidos, l'ancestru común de los actuales Leopardus, Lynx, Puma, Prionailurus, y otros llinaxes Felinae emigró al traviés de la ponte del Estrechu de Bering escontra América, aproximao fai 8 a 8,5 millones d'años tras. Darréu, los llinaxes diverxeron.[6] Los felinos d'América del Norte invadieron depués a Suramérica como parte del Gran Intercambiu Americanu, arriendes de la formación del ismu de Panamá.

 
El caltenimientu del puma depende de la preservación del so hábitat.

Creíase que'l puma pertenecía al xéneru Felis, que inclúi'l gatu domésticu, pero agora asítiase nel xéneru Puma xunto col jaguarundi (Puma yagouaroundi), un felín nativu d'América, un pocu más d'una décima parte del pesu d'un puma.

Los estudios indicaron que'l puma y el jaguarundi atópense estrechamente rellacionaos colos modernos guepardos d'África y Asia occidental,[6][7] pero la rellación nun se resolvió. Suxirióse que'l llinaxe de los guepardos dixebrar del de los pumes n'América, y depués los primeres reemigraron a Asia y África,[6][7][8] ente qu'otros estudios suxeren los guepardos diverxeron nel Vieyu Mundu independientemente. L'esquema de la migración de los pequeños felinos escontra América ye, poro, pocu claru.

Estudios recién demostraron un altu grau de semeyanza xenética ente les poblaciones de puma d'América del Norte, lo qu'indica que toos ellos son descendientes abondo recién d'un pequeñu grupu ancestral. Culver y otros presumen que la población orixinal de pumes d'América del Norte escastar nel Pleistocenu alredor de 10 000 años tras, cuando otros grandes mamíferos, como'l milodón, tamién sumieron. América del Norte sería repoblada por un grupu de pumes d'América del Sur.[7]

Subespecies

editar

Hasta finales del sieglu XX rexistrárense 32 subespecies de puma, sicasí, un estudiu xenéticu d'ADN mitocondrial amosó que munches d'elles son demasiáu similares como pa ser reconocíes como taxones distintos. Tres la investigación, la 3ª edición del «Mammal Species of the World» reconoz solo 6 subespecies, de les cualos 5 atópense namái n'América Llatina:[9]

  • Puma concolor anthonyi Nelson & Goldman, 1931. Puma del este d'América del Sur (sur de Venezuela, esti de Brasil, Uruguái, esti de Paraguay, y nordeste de l'Arxentina). Inclúi na so sinonimia les subespecies: acrocodia (Goldman, 1943), borbensis (Nelson & Goldman, 1933), capricornensis (Goldman, 1946), concolor (Pelzeln, 1883), greeni (Nelson & Goldman, 1931), y nigra Jardine, 1834.
  • Puma concolor cabrerae Pocock, 1940. Puma arxentín (Bolivia, oeste de Paraguay, y noroeste y centru de l'Arxentina). Inclúi nel so sinonimia les subespecies: hudsoni (Cabrera, 1958), y puma (Marcelli, 1922).
  • Puma concolor concolor Linnaeus, 1771. Puma del norte d'América del Sur. Llocalidá tipo: Guayana Francesa (Colombia, norte de Venezuela, oeste de Brasil, Ecuador, Perú, norte de Bolivia). Inclúi na so sinonimia les subespecies: bangsi (Merriam, 1901), incarum (Nelson & Goldman, 1929), osgoodi (Nelson & Goldman, 1929), soasoaranna (Lesson, 1842), soderstromii (Lönnberg, 1913), sucuacuara (Liais, 1872), y wavula (Lesson, 1842).
  • Puma concolor couguar Kerr, 1792. Puma d'América del Norte (América del Norte hasta'l norte de Nicaragua). Inclúi na so sinonimia les subespecies: arundivaga (Hollister, 1911), aztecus (Merriam, 1901), browni (Merriam, 1903), californica (May, 1896), coryi (Bangs, 1899), floridana (Cory, 1896), hippolestes (Merriam, 1897), improcera (Phillips, 1912), kaibabensis (Nelson & Goldman, 1931), mayensis (Nelson & Goldman, 1929), missoulensis (Goldman, 1943), olympus (Merriam, 1897), oregonensis (Rafinesque, 1832), schorgeri (Jackson, 1955), stanleyana (Goldman, 1938), vancouverensis (Nelson & Goldman, 1932), y youngi (Goldman, 1936).
  • Puma concolor puma Molina, 1782. Puma suramericanu austral o del sur[11] (Chile, y centro-oeste y sur de l'Arxentina). Inclúi na so sinonimia les subespecies: araucanus (Osgood, 1943), concolor (Gay, 1847), patagonica (Merriam, 1901), pearsoni (Thomas, 1901), y puma (Trouessart, 1904).

La situación de caltenimientu de la pantera de Florida, que ye'l puma d'América del Norte, sigue siendo incierta. Entá ye reconocida davezu como la subespecie Puma concolor coryi, incluyíos los direutamente interesaos nel so caltenimientu.[12] Sí se reparó una variación microsatélite na pantera de Florida, posiblemente por cuenta de la consanguinidá; en respuesta a la investigación, un equipu de caltenimientu suxer que «el grau en que la comunidá científica aceptó los resultaos de Culver y otros, y el cambéu propuestu na taxonomía nun se resuelve nesti momentu».[13]

Bioloxía y comportamientu

editar

Carauterístiques físiques

editar
 
La cabeza del puma ye redonda y les sos oreyes tán llevantaes.

Los pumes son felinos espodaos y axilosos. La talla adulta de pies ye d'alredor de 60 a 80 cm d'altor nos costazos. El llargor de los machos adultos ye d'alredor de 2,4 m de llongura de la ñariz a lo cabero, anque polo xeneral bazcuya ente 1,5 y 2,75 m.[14][15][16] Los machos tienen un pesu permediu d'ente 53 a 72 kg. En casos raros, dalgunos pueden llegar a pesar más de 120 kg. El pesu permediu de les femes ta ente 34 y 48 kg.[17] El tamañu del puma ye más pequeñu cerca del Ecuador, y mayor nes poblaciones más cercanes a los polos.[18]

La cabeza del puma ye redonda y les oreyes tán irguíes. Tien poderoses pates delanteres, pescuezu, quexal y canils que lu sirven p'atrapar y matar grandes preses. Tien cinco garres retráctiles nes pates delanteres, preseos pa enferronase a la presa, y cuatro de les pates posteriores.[19]

El puma puede ser tan grande como'l xaguar, pero menos musculosu y poderosu. Onde les distribuciones se superponen, el númberu de pumes tiende a ser inferior a la media. El puma, en permediu, ye más pesáu que'l lleopardu. A pesar del so tamañu, nun ye de normal clasificáu ente los grandes felinos porque nun puede ruxir, yá que escarecen de la larinxe especializada y el güesu hioides del xaguar.[20]Yá que los avistamientos de felinos grandes son más bien raros, la identificación d'otru tipu d'evidencies ye importante. N'América central y deriváu d'un estudiu morfométrico, Aranda (1994) refier qu'un indicador más o menos confiable ye la rellación ente l'anchor cimero y l'anchor inferior de los deos, reparándose un enclín a buelgues con deos más apuntiaos nos pumes, a diferencia de los xaguares.[21] Al igual que los gatos domésticos, los pumes vocalizan xiblíos agudos, gurníos, ronroneos, según gorgojeos. Son conocíos polos sos berru, como se fai referencia en dalgunos de los sos nomes comunes, anque éstos confundir con frecuencia con llamaes d'otros animales.[22]

La coloración del puma ye uniforme (d'ende'l nome llatín concolor), pero puede variar enforma ente los individuos ya inclusive ente hermanos. La pelame ye xeneralmente doráu, pero puede ser de color gris platiáu o acoloratáu, con llixeros parches nel cuerpu, incluyíes cerca de los quexales, el cazu y el pescuezu. Les críes nacen con güeyos azules y aniellos na cola; los cachorros son más pálidos, y les manches siguen nos sos lladrales. En contra de delles afirmaciones, nun s'hai documentáu la esistencia de pumes dafechu negros.[23] El términu «pantera negra» úsase coloquialmente pa referise a dellos individuos d'otres especiessobremanera xaguares y lleopardos.[24]

Los pumes tienen grandes pates; proporcionalmente les mayores pates traseres na familia de los felinos.[17] Esta carauterística déxa-yos un reblincón y una gran capacidá de carrera curtia. Tienen una escepcional capacidá de saltu vertical: rexistráronse saltos d'hasta 5,4 metros.[25] En saltos horizontales paez que'l rangu ye de 6 a 12 m. El puma puede algamar los 72 km/h, pero ta meyor afechu a la carrera curtia qu'a les persecuciones. Ye un espertu escalador, lo que-y dexa refugar competidores cánidos. Anque nun ta bien acomuñáu cola agua, puede nadar.[26]

Caza y dieta

editar
 
Puma fotografiáu nel Muséu del Desiertu d'Arizona-Sonora, en Tucson (Estaos Xuníos).

El puma come cualesquier animal que pueda prindar, dende inseutos a los grandes ungulaos. Al igual que los demás felinos, tratar d'un carnívoru obligáu. Les sos preses más importantes son les diverses especies de venadosobremanera n'América del Norte: el ciervo mula, el venado de cola blanca, ya inclusive los grandes alces son cazaos pol puma. Un estudiu realizáu n'América del Norte atopó que'l 68% de les preses fueron ungulaos, sobremanera venaos; namái na pantera de Florida amosaron variaciones, yá que de cutiu prefieren gochos ferales y armadillos.[18] Una investigación nel Parque nacional de Yellowstone sobre l'alce y el venáu mula amosó qu'estes preses son compartíes cola población de llobos grises, colos que'l puma compite polos recursos.[27] Otru estudiu en Alberta amosó que pel hibiernu (de payares a abril) los ungulaos representaron más del 99 % de la dieta de puma.[28]

N'América Central y del Sur la proporción de venado na dieta mengua. Prefieren los pequeños y medianos mamíferos, incluyíos los grandes royedores como'l chigüire. Los ungulaos representen namái'l 35% de les presa, aproximao la metá que n'América del Norte. La competencia colos grandes xaguares puede ser la causa del amenorgamientu nel tamañu de les preses de los pumes. Otres especies numberaes como preses del puma inclúin mures, puercoespín, y llebres. Aves y pequeños reptiles son dacuando presa nel sur, pero esto escasamente rexístrase n'América del Norte.[18]

En condiciones de vientu, el puma ye típicamente un depredador d'emboscada. Esconder ente los árboles y en repises, onde aguarda antes de dar un poderosu saltu escontra la parte trasera de la so presa y afogala con una mordedura nel pescuezu. Tien una columna vertebral flexible que lo ayudar na so téunica de cazar.

Envalórase, polo xeneral, que mata un gran unguláu cada dos selmanes. El plazu pa les femes amenorgar pola alimentación de los mozos, y puede algamar la cifra d'una muerte cada trés díes na dómina en que los cachorros son casi maduros, en redol a 15 meses. El puma abasna la so víctima a un llugar preferíu, cubrir con campera, y retorna p'alimentase de nuevu al cabu de dellos díes. Polo xeneral considérase que'l puma ye un pañador de los sos bagazos y escasamente nun se comen la presa que mataron.[29]

Reproducción y ciclu de vida

editar
 
Cría de puma en Santa Mónica
 
Cachorros de puma.

Les femes algamen el maduror sexual ente unu y mediu y trés años d'edá. De normal el permediu de xestación ye cada dos o trés años a lo llargo de la so vida reproductiva,[30] un periodu que puede amenorgase a un añu. Les femes tán en celu mientres aproximao 8 díes d'un ciclu de 23 díes. El periodu de xestación ye d'aproximao 91 díes. Les femes son dacuando monógames, pero esto ye inciertu y la polixinia pue ser más común.[31] Les cópules son curtios pero frecuentes.

Namái les femes participen na crianza de los fíos. Los pumes fema son feroces proteutores de los sos cachorros, y ver lluchar con ésitu contra animales muncho más grandes nel so defensa. El tamañu típicu de la camada ye d'ente unu y seis cachorros, xeneralmente dos o trés. Utilicen como llurigues cueves y otros llugares qu'ufierten proteición. Los cachorros de puma nacen ciegos, son dafechu dependientes de la so madre nun primer momentu, y empiecen a ser tresllechaos en redol a los trés meses d'edá. A midida que crecen, acompañen a la madre nes sos incursiones, en primer llugar a los sitios que visita, y dempués de seis meses empiecen a cazar pequeñes preses pola so cuenta.[30] Les tases de sobrevivencia son pocu más d'unu per camada.[17]

Los xuveniles dexen a la so madre pa tratar d'establecer el so propiu territoriu en redol a los dos años d'edá y, n'ocasiones antes. Los machos tienden a independizase antes. Un estudiu amosó elevaes tases de mortalidá ente los pumes que s'alloñar demasiáu de la so madre, de cutiu por cuenta de los conflictos con otros pumes. Una investigación en Nuevu Méxicu demostró que «los machos esvalíxense significativamente más que les femes, ye más probable que percuerran grandes estensiones que nun son el so hábitat, y probablemente son responsables de la mayoría del fluxu xenético ente les poblaciones d'un hábitat.»[32]

La esperanza de vida d'un puma na naturaleza envalorar ente 8 y 13 años y, probablemente, ta nun permediu de 8 a 10 años. Sicasí, hai casos d'a lo menos 18 años, como una fema que foi muerta por cazadores na islla de Vancouver. Los pumes pueden vivir hasta 20 años en cautiverio. Les causes de muerte na redolada selvaxe inclúin la discapacidá y la enfermedá, la competencia con otros pumes, la fame, accidentes y, nos casos dexaos, la caza humana. El virus d'inmunodeficiencia felina, que tamién afecta a los gatos, ye una grave enfermedá nos pumes.[33]

Estructura social y hábitat

editar

Al igual que casi tolos felinos, el puma ye un animal solitariu. Namái les madres y los sos cachorros viven en grupos. Ye discretu y crepuscular (ye más activu en redol a amanecer y al anochecer).

Les estimaciones del tamañu del so territoriu varien enforma. Los machos tienen grandes territorios d'ente 150 y 1000 km²; nel casu de les femes amenorgar a la metá. Dellos estudios suxeren una proporción enforma menor de la llende inferior (25 km²), con una llende cimera de 1300 km² pa los machos. Los territorios de los machos pueden incluyise o superponerse coles de les femes, pero non colos d'otros machos, lo que sirve p'amenorgar los conflictos ente pumes. Los territorios de les femes pueden superponerse llixeramente ente sigo.[34]

Pa marcar el territoriu y atraer al sexu opuesto utilicen marques d'arañazos, orina y fieces. Los machos pueden utilizar xuntos una pequeña pila de fueyes y yerbes y depués mexar sobre ella como una forma de marcar territoriu.

El tamañu del hábitat y, polo xeneral, la bayura de pumes, va depender del terrén, la vexetación y la bayura d'aves de presa. Una fema axacente a los montes de San Andreas, por casu, precisó un ampliu territoriu de 215 km² por cuenta de la falta de preses. Un estudiu n'América del Sur demostró que'l númberu de pumes nun territoriu varia ente 0,5 a 7 exemplares por cada 100 km².[17]

Los machos tán más esvalixaos que les femes pa evitar la competencia direuta por compañeru y territoriu, porque son los más susceptibles d'entrar en conflictos. Cuando un adultu nun abandona la so área materna, por casu, pue ser matáu pol so padre. Cuando los machos atopen unos con otros, emiten xiblíos y pueden entablarse violentos engarres si unu de los dos nun se retira. La caza o la reubicación de pumes puede faer aumentar los alcuentros agresivos, alteriando los territorios y los mozos, lo que puede traer transitorios conflictos coles persones.[35]

Ecoloxía

editar

Distribución y hábitat

editar
 
Puma en Reserva Guaycolec, na provincia de Formosa (Arxentina).

El puma ocupa más territoriu que cualesquier otru animal montés terrestre n'América. El so territoriu toma 110 graos de llatitú, dende'l norte del Yukón en Canadá al sur de Los Andes. La so amplia distribución deber a la so capacidá d'adaptación a casi tou tipu de hábitat: atópase en tolos tipos de montes, según nes tierres baxes y desiertos montascosos. Los estudios amuesen que'l puma prefier les rexones con vexetación trupa, pero puede vivir con poca vexetación en zones abiertes. El so hábitat preferíu son cañones, escarpes, terrenes rocosos y la selva trupa.[26]

El puma foi estermináu na so gran área de distribución oriental d'América del Norte, cola esceición de la Florida, nos dos sieglos dempués de la colonización europea, y enfréntase a graves amenaces nel restu. Anguaño, atópase na mayoría de los estaos occidentales d'América, les provincies canadienses d'Alberta y Columbia Británica, Canadá y el territoriu de Yukón. Por cuenta de los daños que causa nel ganáu, ye escorríu por granxeros y convirtióse nuna especie amenazada, habitando anguaño en zones grebes.

Aldericáronse llargamente propuestes del so posible reintroducción na rexón oriental d'América del Norte.[36] Les pruebes d'ADN suxirieron la so presencia na parte oriental d'América del Norte,[37] ente que un mapa de avistamientos de puma amuesa numberosos informes, dende les Grandes Llanures occidentales hasta l'este de Canadá.[38] La única población de pumes inequívocamente oriental ye la pantera de Florida, que ta en peligru críticu d'estinción.

Al sur de Ríu Grande, la Xunión Internacional pal Caltenimientu de la Natura y los Recursos Naturales (UICN), alluga'l puma en tolos países centroamericanos y suramericanos.[39][40] Les estadístiques estatal y provincial tán disponibles n'América del Norte, pero sábese muncho menos sobre'l puma más al sur.[41]

La población total de pumes envalorar en menos de 50 000, según cifres de la UICN, con un enclín descendente. A nivel estatal d'Estaos Xuníos les estadístiques son frecuentemente más optimistes, lo que suxer que les poblaciones de pumes repicaron. En Oregón, una población sana informar de 5 000 individuos en 2006, superando la meta de 3 000.[42] California trabayó viviegamente pa protexer el puma y el so númberu envalorar ente 4 000 y 6 000.[43]

Función ecolóxica

editar
 
Craniu y quexal de puma

Amás de los seres humanos, nun hai depredadores pa los pumes adultos na naturaleza. El puma nun ye, sicasí, el depredador principal en gran parte del so territoriu. Nel norte interactúa con otros poderosos depredadores como l'osu pardu y el llobu gris (anque un llobu solitariu nun supón una amenaza pa un puma adultu). Nel sur, el puma tien de competir col xaguar.

 
Buelga de la pata delantera d'un puma. Una buelga d'un machu adultu mide aproximao 1 dm.[44]

Los ecosistemes del Parque nacional de Yellowstone apurren un granible microcosmos pa estudiar la interaición ente depredadores n'América del Norte. De los trés grandes depredadores, l'osu pardu paez ocupar una posición dominante, de cutiu, anque non siempres ye capaz de remanar l'amenaza tantu del llobu gris como del puma. Un estudiu atopó que l'osu negru visitó'l 24 % de los puma muertos en Yellowstone y el Parque nacional de los Glaciares, y namái un 10% comió los sos restos.[45]

El llobu gris y el puma compiten más direutamente poles preses, sobremanera pel hibiernu. Ente que a títulu individual el puma ye más poderosu que'l llobu gris, un solitariu puma puede ser apoderáu una menada de cánidos. Los llobos pueden dacuando robar y matar a los pumes. Un informe describe una gran menada de 14 llobos matando a un puma fema y los sos cachorros. Otra manera, los llobos solitarios atopar nuna situación de desventaxa, y informóse de llobos muertos por pumes.[46] Los llobos afecten de forma más amplia la dinámica de la población de pumes, compiten pol dominiu del territoriu y poles preses, alteriando'l comportamientu del felín. Una investigación preliminar realizada nel Parque de Yellowstone, por casu, punxo de manifiestu'l desplazamientu del puma polos llobos.[47] Un investigador en Oregón señala:[48]

«Cuando hai una jauría de llobos alredor, los pumes nun se sienten cómodos pola so suerte o la de los sos cachorros... Munches vegaes un puma mata a un llobu, pero'l fenómenu de les jaurías camuda tornar.»

Per otra parte, dambes especies son capaces de matar a los depredadores de medianu tamañu, como'l coyote y tienden a reprimir los sos númberos.

Na parte sur, el puma y el xaguar superponen los sos territorios.[49] El xaguar tiende a cazar preses mayores que'l puma ellí onde conviven y ésti puede alimentase d'una gama mayor de preses.[50]

Al igual que cualquier depredador, el puma inflúi sobre la población de les especies que son la so presa. La depredación por pumes venceyóse a les fluctuaciones nes poblaciones de diverses especies de venados d'una rexón. Por casu, un estudiu realizáu na Columbia Británica amosó que la población de ciervo mula, una presa favorita de los pumes, ta menguando, ente que la población de venado de cola blanca, una presa menos apreciada, ta aumentando.[51] La marmota de la islla de Vancouver, una especie endémica en peligru, nuna rexón de trupa población de pumes, vio menguáu'l so númberu, por cuenta de la depredación del puma y del llobu gris.[52]

Estáu de caltenimientu

editar
 
Puma alimentándose

La Xunión Internacional pal Caltenimientu de la Natura (UICN), camudó'l estatus del puma d'esmolición menor a especie casi amenazada, dexando abierta la posibilidá de que pueda ser catalogáu como vulnerable cuando se disponga de más datos sobre la so distribución. El puma ta reguláu nel Apéndiz I de la Convención sobre'l Comerciu Internacional d'Especies Amenaciaes de Fauna y Flora Monteses (CITES),[53] lo que fai ilícitu'l comerciu internacional de especímenes o los sos partes.

Al este del Mississippi, la única población de pumes conocida de manera inequívoca ye la pantera de Florida. El Serviciu de Pesca y Vida Montesa de los Estaos Xuníos reconoz tanto al puma oriental y a la pantera de Florida, a los que garantiza proteición so la Llei d'Especies Amenaciaes.[54][55] Delles autoridaes en taxonomía fundieron dambes denominaciones na de puma norteamericanu, ensin reconocer la entidá de les subespecies oriental o de Florida. El censu más recién de la subpoblación de Florida dio 87 individuos, según informaron organismos de recuperación de la especie en 2003.[56]

El puma tamién ta protexíu en gran parte del restu del so área de distribución. A partir de 1996, la caza del puma ta prohibida en Brasil, Bolivia, Chile, Colombia, Costa Rica, Guayana Francesa, Perú, Guatemala, Hondures, Nicaragua, Panamá, Paraguái, Surinam, Venezuela y Uruguái. Nun s'informó de la proteición xurídica del puma n'Ecuador, El Salvador y Guyana. La caza regulada del puma entá ye común nos Estaos Xuníos y Canadá; ta dexada n'EE.XX. dende los estaos de los Montes Rocosos hasta l'océanu Pacíficu, cola esceición de California. Los pumes son xeneralmente cazaos con jaurías de perros, hasta que l'animal ye acorrexáu. Cuando'l cazador llega a la escena, dispárase-y d'una curtia distancia. El puma nun puede ser cazáu en California llegalmente, salvu en circunstancies bien concretes, como por casu cuando un individuu ye declaráu una amenaza pa la seguridá pública.[43]

Amenaces al caltenimientu de la especie inclúin la persecución por consideralo una amenaza pal ganáu, la degradación y fragmentación del so hábitat y l'escosamientu de les sos preses. Como asocede con cualesquier gran depredador, son fundamentales pa la sostenibilidá de les sos poblaciones corredores d'hábitat y variedá abondes d'árees. Simulaciones demostraron que l'animal enfrentar a un baxu riesgu d'estinción nes zones de 2200 km² o más. Unu a cuatro nuevos animales que s'introduzan nuna población cada década aumenta notablemente la so persistencia, destacando la importancia de los corredores d'hábitat.[57]

Situación en Suramérica

editar
 
Pata de puma

En Suramérica esta especie ye bien escorrida y de forma incontrolada pol ser humanu.

N'Arxentina, la especie atópase estinguida nes provincies d'Entre Ríos, el sur y centru de Santa Fe, el centru de Tucumán y en casi tola provincia de Buenos Aires. Na provincia arxentina de Chubut, onde hai 50 años abondaba, güei ye una especie en peligru d'estinción. Foi ellí onde'l Dr. Nores Martínez creó la raza de perru dogo arxentín, pensada p'ablayar al puma (ente otres especies) en lucha cuerpo a cuerpu ente felinos y perros, nun tipu de caza llamada «caza de Montería» na so versión criolla. Pa esti tipu de caza munches vegaes entrenar a los perros faciéndolos engarrar con pumes en cautiverio, práutica illegal que se sigue realizando de forma clandestina. Esos pumes suelen morrer prematuramente d'ataques cardiacos. Na Provincia de Jujuy ye tamién una especie protexida, polo que la Universidá Nacional de Jujuy (UNJu) encargar de la captura y reubicación d'exemplares denunciaos polos pastores como potenciales predadores de ganáu, polo que nun ye estrañu ver de xemes en cuando dalgún exemplar enxauláu na sede del Rectoráu d'esa casa d'altos estudios. Na Provincia de Mendoza ye monumentu natural, especie protexida, y unu de los sos ámbitos más fráxiles dar na rexón precordillerana de Paramillos de Uspallata. Na Provincia de Córdoba columbráronse exemplares nos montes allugaos a la vera de los ríos Terceru y Carcarañá lo mesmo nos montes y los campos baxos (llamaos cañaes) en cercaníes de les llocalidaes de Saira y de Noetinger nel sureste provincial. Los gobiernos de les provincies patagónicas promueven la so caza como forma de controlar la población. Ellí ye consideráu una plaga polos daños a la ganadería ovina.[58][59]

En Chile fueron comunes ente la Patagonia y l'actual Rexón de Coquimbo hasta la llegada de los españoles, progresivamente foi casi totalmente estermináu de magar, n'especial en tol Valle Central y nes proximidaes de les grandes ciudaes de les rexones del Biobío y l'Araucanía, siendo anguaño infrecuente nes rexones de Los Ríos y Los Lagos. Güei son más frecuentes nes rexones d'Aysén y Magallanes.

En Paraguái na rexón oriental solo queden en montes aisllaos como los de los cordales d'Amambay y Mbaracayú, nos parques nacionales na cordal de San Rafael, y na de Ybycuí, ente que na rexón occidental del Chaco son más abondosos por cuenta de la baxa densidá humana que se rexistra nesi llugar.[60]

N'Uruguái la especie "nativa" atópase estinguida dende va años, anque se suelen atopar de forma esporádica, por cuenta de les incursiones que realicen dellos individuos dende los países estremeros.

== Ataques a los humanos Debíu a la crecedera de les zones urbanes, les poblaciones de pumes se superponen cada vez más coles zones habitaes pol home. Los ataques contra humanos son raros; pal puma la reconocencia de les preses ye un comportamientu aprendíu y, polo xeneral, nun reconocen a los seres humanos como víctimes.[3] Los ataques contra les persones, el ganáu y los animales domésticos pueden asoceder cuando'l puma avezar a los humanos. Rexistráronse 108 ataques confirmaos a humanos con una ventena de muertes n'América del Norte dende 1890, cincuenta de los cualos produciéronse dende 1991.[61][62] L'estáu de California, densamente pobláu, foi testigu d'una docena d'ataques dende 1986 (dempués de namái trés de 1890 a 1985), trés d'ellos mortales. Los ataques son más frecuentes mientres los fines de la primavera y el branu, cuando los pumes xuveniles abandonen a les sos madres y van en busca de nuevos territorios.[44]

Al igual qu'asocede con munchos depredadores, un puma puede atacar si ye acorrexáu, si fuxen d'un ser humanu, si aguiya'l so instintu pa cazar, o si una persona fai la muerta. Pueden estornase si mirar direutamente a los güeyos o glayando en voz alta, pero l'aselu, y cualesquier otra aición que faiga paecer a la persona más grande y más amenazadora, puede faer tamién que los pumes retírense. La llucha contra pumes con palos y piedres, o inclusive manes desnudes, de cutiu ye eficaz pa desactivar l'estímulu d'ataque d'un puma.[3][44]

Como la mayoría de los felinos, cuando'l puma ataca de normal muerde'l pescuezu, tratando d'encaxar los sos dientes ente les vértebres y na migollu espinal. Mancadures nel pescuezu, cabeza y llombu son comunes y, dacuando, mortales. Los neños tán en mayor riesgu d'ataque, y con menos probabilidaes de sobrevivir a un alcuentru. Una detallada investigación de los ataques de pumes antes de 1991 amosó que'l 64 % de les víctimes y casi toles víctimes mortales yeren neños. El mesmu estudiu amosó que la mayor proporción de los ataques producióse na Columbia Británicasobremanera na islla de Vancouver, onde les poblaciones de puma son especialmente trupes.[62]

En Chile hai casos documentaos d'ataques de pumes a ciclistes (más frecuentemente), pescadores deportivos, turistes a cuerpu y conductores de vehículos que baxaron d'ellos.[63]

Conseyos de seguridá frente al puma

editar
 
Cartelu con un protocolu a siguir en casos d'alcuentros con pumes monteses.
  • Esanicie la vexetación baxo y trupo que sirve d'escondite al puma nes árees cercanes a les viviendes.
  • Instale llume esterno con sensores de movimientu.
  • Non dexe sueltos los animales domésticos y nun los dea de comer fora de casa. Sía acordáu al soltar los animales domésticos, sobremanera a l'amanecida y al tapecer.
  • Nun faiga llargues espediciones a cuerpu; ande en grupos con adultos que puedan curiar a los neños.
  • Si atopar con un puma, nun cuerra; esto puede aguiyar el so instintu de caza. Permaneza, otra manera, firme y enfrente del animal, buscando'l contautu visual.
  • Tome a los neños pequeños en brazos, ensin da-y el llombu al puma, si ye posible (cuando son atacaos por un perru, los espertos encamienten nun tomar en brazos a los neños, porque esto pue ser interpretáu como un actu d'ofiensa y dan valor al perru p'atacar. Si esto aplícase al puma o non, ye un discutiniu abiertu).
  • Tome cualquier cosa pa paecer más grande y intimidante, abrir la chaqueta y llance palos y piedres.
  • Nun se siente nin s'escarreñar; esto podría crear la impresión de que se trata d'una presa ordinaria cuadrúpeda, en cuenta de un ser bípedu, que nun ye presa pal puma.
  • Respuenda al ataque si ye atacáu. Del puma puede defendese con piedres, palos, ferramientes de xardinería, con pataes y puñaes; súpose qu'una patada bien dada na ñariz funciona.
  • El puntu más débil onde cutir a un puma ye la so ñariz.
  • Nun engatar a un árbol o a una roca: el puma puede engatar muncho meyor qu'un ser humanu.

Si anda en bicicleta o faciendo aerobismo n'árees monteses, siquier sía consciente de que'l so movimientu puede causar el reflexu «caza y muerte» del animal, polo que la so actividá puede ser particularmente peligrosa. Consulte a l'autoridá o a los guardias forestales locales si esponer a un riesgu al faer deporte nestos llugares.

Híbridos

editar
 
Pumapardo del zoo de Hamburgu, Alemaña (1904).

Esisten híbridos ente distintos subespecies de puma en Florida, onde s'introducieron animales foranos col fin d'aumentar la escasa población de Pantera de Florida, abrasaes años tras pola caza escesiva. Esta midida revesosa, yá que eslee la pureza xenética de l'amenazada subespecie occidental, produció una nueva xeneración de pumes híbridos más brengosos y que se reproducen más rápido que los de pura raza floridana.

A pesar de nun tar estrechamente rellacionaos colos grandes felinos, consiguióse criar híbridos de puma y lleopardu a los que se bautizó como pumapardos. Tamién se conocen híbridos ente pumes y ocelotes, anque nesti casu les críes morrieron pocu dempués de nacer.

Na mitoloxía y la cultura

editar

La gracia y el poder de los pumes fueron llargamente almiraos nes cultures de los pueblos indíxenes de les Amériques. La ciudá Inca del Cuzco foi diseñada cola forma d'un puma. El llagu Titicaca foi nomáu n'honor al puma, titi en llingua aimara, por cuenta de la so forma. Al poner de cabeza un mapa del llagu, nótase la forma de puma. El pueblu moche representa'l puma de cutiu nes sos cerámiques.[64] El dios de los inques Viracocha acomuñóse col animal.[65]

N'América del Norte, apaecieron descripciones de personaxes mitolóxicos del puma nos escritos de la llingua hotcâk («Ho Chunk» o «Winnebago»), de Wisconsin y d'Illinois[66] y la cheyenne, ente otros. Pa los apache y walapai d'Arizona, el puma foi precursor de la muerte.[67]

El puma sigue siendo un símbolu de la fortaleza y del sigilo. Dende helicópteros de combate y vehículos motorizados, como'l Ford Puma, hasta marques d'artículos deportivos PUMA AG Rudolf Dassler Sport (PUMA), pasando por nomes d'equipos deportivos como l'equipu de fútbol profesional de la Universidá Nacional Autonóma de Méxicu, el nomatu de la selección arxentina de rugby, los nomes «Cougar» y «Puma» son llargamente usaos como marques.

La mascota y l'emblema de los deportes realizaos na Universidá Nacional Autónoma de Méxicu ye un puma, ye amás el nome de facto del equipu de fútbol de dicha Universidá.

Referencies

editar
  1. ↑ Caso, A., López-González, C., Payan, E., Eizirik, E., de Oliveira, T., Leite-Pitman, R., Kelly, M., Valderrama, C. & Lucherini, M. (2008). «Puma concolor» (inglés). Llista Roxa d'especies amenazaes de la UICN 2010.4. Consultáu'l 21 de payares de 2010.
  2. ↑ URL de la referencia: http://www.sabencia.net/nomenclator.php.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 McKee, Denise (2003). «Cougar Attacks on Humans: A Case Report». Wilderness and Environmental Medicine (Wilderness Medical Society) 14 (3):  páxs. 169–73. http://www.wemjournal.org/wmsonline/?request=get-document&issn=1080-6032&volume=014&númberu=03&page=0169. Consultáu'l 20 de mayu de 2007. 
  4. ↑ Cougar, Puma and «Xaguar at the Online Etymology Dictionary». Douglas Harper. Consultáu'l 6 d'agostu de 2006.
  5. ↑ Wade, Nicholas (6 de xineru de 2006). DNA Offers New Insight Concerning Cat Evolution. The New York Times. http://www.nytimes.com/2006/01/06/science/06cats.html?ex=1294203600&en=4b75c4da1cdc2167&ei=5090. Consultáu'l 3 de xunu de 2007. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Johnson, W.E., Eizirik, Y., Pecon-Slattery, J., Murphy, W.J., Antunes, A., Teeling, Y. & O'Brien, S.J. (6 de xineru de 2006). «The Late Miocene radiation of modern Felidae: A genetic assessment». Science 311 (5757):  páxs. 73–77. doi:10.1126/science.1122277. http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/311/5757/73. Consultáu'l 4 de xunu de 2007. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Culver, M.; Johnson, W.E., Pecon-Slattery, J., O'Brein, S.J. (2000). «Genomic Ancestry of the American Puma». Journal of Heredity 91 (3):  páxs. 186–97. Archivado del original el 2007-06-16. https://web.archive.org/web/20070616200443/http://www.coryi.org/Florida_panther/Miscellaneous_Panther_Material/Genomic%20ancestry%20of%20the%20American%20puma.pdf. Consultáu'l 2018-02-24. 
  8. ↑ Barnett, Ross; Ian Barnes, Matthew J. Phillips, Larry D. Martin, C. Richard Harington, Jennifer A. Leonard, and Alan Cooper (9 d'agostu de 2005). «Evolution of the extinct Sabretooths and the American cheetah-like cat». Current Biology 15 (15):  páxs. R589-R590. doi:10.1016/j.cub.2005.07.052. http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0960982205008365. Consultáu'l 4 de xunu de 2007. 
  9. ↑ Wozencraft, W. C. (16 de payares de 2005). Wilson, D. E., and Reeder, D. M. (eds): Mammal Species of the World, 3ª, Johns Hopkins University Press, páx. 544–45.
  10. ↑ «Archived copy». Archiváu dende l'orixinal, el 2018-01-09.
  11. ↑ «subespecies_de_Puma_concolor_Linnaeus_1771_Carnivora_Felidae_presentes_en_Chile_en_base_a_informacion_proveniente_de_areas_monteses_protexíes_d'el_pais Revisión de les subespecies de Puma concolor (Linnaeus, 1771) (Carnivora, Felidae) presentes en Chile con base n'información proveniente d'árees monteses protexíes del país». Biodiversidata (4):  p. 61-66. 2016. https://www.researchgate.net/publication/305220243_Revision_de_les subespecies_de_Puma_concolor_Linnaeus_1771_Carnivora_Felidae_presentes_en_Chile_en_base_a_informacion_proveniente_de_areas_monteses_protexíes_d'el_pais. Consultáu'l 12 d'agostu de 2016. 
  12. ↑ Conroy, Michael J.; Paul Beier; Howard Quigley; Michael R. Vaughan (xineru 2006). «Improving The Use Of Science In Conservation: Lessons From The Florida Panther». Journal of Wildlife Management 70 (1):  páxs. 1-7. doi:10.2193/0022-541X(2006)70%5B1:ITUOSI%5D2.0.CO;2. http://www.wildlifejournals.org/perlserv/?request=get-pdf&file=i0022-541X-70-1-1.pdf. Consultáu'l 11 de xunu de 2007. 
  13. ↑ Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes FloridaRecovery
  14. ↑ «Mountain Lion (Puma concolor)». Texas Parks and Wildlife. Consultáu'l 30 de marzu de 2007.
  15. ↑ «Eastern Cougar Fact Sheet». New York State Department of Environmental Conservation. Archiváu dende l'orixinal, el 2007-04-01. Consultáu'l 30 de marzu de 2007.
  16. ↑ «Parque Nacional_Volcn_Isluga_Regin_de_Tarapac Interaición de dos carnívoros, Puma concolor y Conepatus chinga rex, nel Parque Nacional Volcán Isluga, Rexón de Tarapacá.». Biodiversidata (3):  p. 82-85. 2015. https://www.researchgate.net/publication/280922266_Interaccin_de_dos_carnvoros_Puma_concolor_y_Conepatus_chinga_rex_en_el Parque Nacional_Volcn_Isluga_Regin_de_Tarapac. Consultáu'l 12 d'agostu de 2015. 
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 Nowell, K. y Jackson, P.. «Wild Cats Status Survey and Conservation Action Plan». IUCN/SSC Cat Specialist Group. Consultáu'l 27 de xunetu de 2007.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 J. Agustin Iriarte, William L. Franklin, Warren Y. Johnson, and Kent H. Redford (1990). «Biogeographic variation of food habits and body size of the America puma». Oecologia 85 (2):  páxs. 185. Archivado del original el 2020-04-23. https://web.archive.org/web/20200423133456/http://www.springerlink.com/content/nvk62r701822qq17/. Consultáu'l 4 d'abril de 2007. 
  19. ↑ «Cougar». Canadian Wildlife Service y Canadian Wildlife FederationHinterland Who's Who. Archiváu dende l'orixinal, el 18 de mayu de 2007. Consultáu'l 22 de mayu de 2007.
  20. ↑ Weissengruber, GE. «Hyoid apparatus and pharynx in the lion (Panthera leo), xaguar (Panthera onca), tiger (Panthera tigris), cheetah (Acinonyx jubatus) and domestic cat (Felis silvestris f. catus)» páxs. 195–209. Anatomical Society of Great Britain and IrelandJournal of Anatomy. Archiváu dende l'orixinal, el 2013-08-01. doi:10.1046/j.1469-7580.2002.00088.x. Consultáu'l 20 de mayu de 2007.
  21. ↑ Aranda, M. (1994). Diferenciación ente les buelgues de xaguar y puma: un analís de criterios. Acta Zoolóxica Mexicana (nueva serie), (63), 75-78.
  22. ↑ «About Eastern Cougars». Eastern Cougar Foundation. Archiváu dende l'orixinal, el 2019-11-21. Consultáu'l 3 de xunu de 2007.
  23. ↑ «Black cougar more talk than fact». Tahlequah Daily Press (1 de febreru de 2006). Archiváu dende l'orixinal, el 2008-03-29. Consultáu'l 20 de mayu de 2007. «Game Warden: Never in the history of the United States has there ever been, in captivity or in the wild, a documented black mountain lion»
  24. ↑ «Mutant Pumas».
  25. ↑ «Mountain Lion (Puma, Cougar)». Zoolóxicu de San Diego. Consultáu'l 2 d'abril de 2007.
  26. ↑ 26,0 26,1 «Mountain Lion, Puma concolor». Sierra Club. Archiváu dende l'orixinal, el 4 d'agostu de 2007. Consultáu'l 20 de mayu de 2007.
  27. ↑ «Wildlife: Wolves». Parque Nacional Yellowstone. Consultáu'l 8 d'abril de 2007.
    * Holly Akenson, James Akenson, Howard Quigley. «Winter Predation and Interactions of Wolves and Cougars on Panther Creek in Central Idaho».
    * John K. Oakleaf, Curt Mack, Dennis L. Murray. «Winter Predation and Interactions of Cougars and Wolves in the Central Idaho Wilderness».
  28. ↑ Ross, R.; Jalkotzy, MG., Festa-Bianchet, M. (mayu de 1993). «Cougar predation on bighorn sheep in southwestern Alberta during winter». Canadian Journal of Zoology 75 (5):  páxs. 771–75. http://md1.csa.com/partners/viewrecord.php?requester=gs&collection=ENV&recid=4321651. Consultáu'l 8 d'abril de 2007. 
  29. ↑ Bauer, Jim W.; Kenneth A. Logan, Linda L. Sweanor, Walter M. Boyce (avientu de 2005). «Scavenging behavior in Puma». The Southwestern Naturalist 50 (4):  páxs. 466–471. http://www.bioone.org/perlserv/?request=get-abstract&doi=10.1894%2F0038-4909(2005)050%5B0466%3ASBIP%5D2.0.CO%3B2. Consultáu'l 9 de mayu de 2007. 
  30. ↑ 30,0 30,1 Cougar Discussion Group (27 de xineru de 1999). «Utah Cougar Management Plan (Draft)». Utah Division of Wildlife Resources. Archiváu dende l'orixinal, el 2007-06-16. Consultáu'l 2 de mayu de 2007.
  31. ↑ Matthew Hamilton. «Mountain Lions». University of Wisconsin, Stevens Point. Archiváu dende l'orixinal, el 13 de xunu de 2007. Consultáu'l 10 de mayu de 2007.
  32. ↑ Sweanor, Linda; Kenneth A. Logan, Maurice G. Hornocker (xunu 2000). «Cougar Dispersal Patterns, Metapopulation Dynamics, and Conservation». Conservation Biology 14 (3):  páxs. 798–808. doi:10.1046/j.1523-1739.2000.99079.x. Archivado del original el 2018-12-15. https://web.archive.org/web/20181215222231/http://www.blackwell-synergy.com/links/doi/10.1046/j.1523-1739.2000.99079.x. Consultáu'l 2 de mayu de 2007. 
  33. ↑ Biek, Roman; Allen G. Rodrigo, David Holley, Alexei Drummond, Charles R. Anderson Jr., Howard A. Ross, and Mary Poss (setiembre 2003). «Epidemiology, Genetic Diversity, and Evolution of Endemic Feline Immunodeficiency Virus in a Population of Wild Cougars». Journal of Virology 77 (17):  páxs. 9578–89. doi:10.1128/JVI.77.17.9578-9589.2003. http://jvi.asm.org/cgi/content/abstract/77/17/9578. Consultáu'l 22 de mayu de 2007. 
  34. ↑ Mahaffy, James. «Behavior of cougar in Iowa and the Midwest». Dordt College. Archiváu dende l'orixinal, el 2017-05-25. Consultáu'l 11 de mayu de 2007.
  35. ↑ «Mountain Lion (Puma concolor) study on Boulder Open Space». SinapuLetter to the Parks and Open Space Advisory Committee, Boulder, Colorado (22 de marzu de 2007). Archiváu dende l'orixinal, el 16 de xunu de 2007. Consultáu'l 11 de mayu de 2007.
  36. ↑ Marschall, Laurence A.. «Bookshelf». Natural History MagacínNatural Selections. Consultáu'l 6 de mayu de 2007.
  37. ↑ Belanger, Joe (25 de mayu de 2007). «DNA evidence of cougars found in southern Ontario». London Free Press. Consultáu'l 5 de xunu de 2007.
  38. ↑ Board of Directors. «The "Big" Picture». The Cougar Network. Archiváu dende l'orixinal, el 9 de xunetu de 2007. Consultáu'l 20 de mayu de 2007. The Cougar Network methodology is recognized by the U.S. Fish and Wildlife Service.
  39. ↑ https://www.iucnredlist.org/details/18868/0
  40. ↑ http://maps.iucnredlist.org/map.html?id=18868
  41. ↑ «Cougar facts». National Wildlife Federation. Archiváu dende l'orixinal, el 16 de xunu de 2007. Consultáu'l 20 de mayu de 2007.
  42. ↑ «Cougar Management Plan». Oregon Department of Fish and WildlifeWildlife Division: Wildlife Management Plans. Consultáu'l 20 de mayu de 2007.
  43. ↑ 43,0 43,1 «Mountain Lions in California». California Department of Fish and Game. Archiváu dende l'orixinal, el 30 d'abril de 2007. Consultáu'l 20 de mayu de 2007.
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 «Safety Guide to Cougars». Government of British Columbia, Ministry of EnvironmentEnvironmental Stewardship Division (1991). Archiváu dende l'orixinal, el 2018-04-29. Consultáu'l 28 de mayu de 2007.
  45. ↑ COSEWIC. Canadian Wildlife Service (2002). Assessment and Update Status Report on the Grizzly Bear (Ursus arctos). Environment Canada. http://dsp-psd.pwgsc.gc.ca/Collection/CW69-14-166-2002Y.pdf. Consultáu'l 8 d'abril de 2007. 
  46. ↑ Gugliotta, Guy (19 de mayu de 2003). «In Yellowstone, it's Carnivore Competition». The Washington Post. Consultáu'l 8 d'abril de 2007.
  47. ↑ «Overview: Gray Wolves». Greater Yellowstone Learning Center. Archiváu dende l'orixinal, el 2007-12-09. Consultáu'l 9 d'abril de 2007.
  48. ↑ Cockle, Richard (29 d'ochobre de 2006). «Turf wars in Idaho's wilderness». The Oregonian. Archiváu dende l'orixinal, el 28 de setiembre de 2007. Consultáu'l 9 d'abril de 2007.
  49. ↑ Hamdig, Paul. «Sympatric Xaguar and Puma». Ecology Online Sweden. Consultáu'l 30 d'agostu de 2006.
  50. ↑ Rodrigo Nuanaez, Brian Miller, and Fred Lindzey (2000). «Food habits of jaguars and pumes in Jalisco, Mexico». Journal of Zoology 252 (3):  páxs. 373. http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&aid=58851. Consultáu'l 8 d'agostu de 2006. 
  51. ↑ Robinson, Hugh S. (2002). Cougar predation and population growth of sympatric mule deer and white-tailed deer. 80.  páxs. 556–68. doi:10.1139/z02-025. http://rparticle.web-p.cisti.nrc.ca/rparticle/AbstractTemplateServlet?revista=cjz&volume=80&añu=&númberu=&msno=z02-025&calyLang=fra. Consultáu'l 20 de mayu de 2007. 
  52. ↑ Bryant, Andrew A.; Page, Rick Y. (mayu 2005). «Cougar predation and population growth of sympatric mule deer and white-tailed deer». Canadian Journal of Zoology 83 (5):  páxs. 674–82. http://www.ingentaconnect.com/content/nrc/cjz/2005/00000083/00000005/art00006?crawler=true. Consultáu'l 20 de mayu de 2007. 
  53. ↑ «Appendices I, II and III». CITES. Consultáu'l 24 de mayu de 2007.
  54. ↑ «Eastern Cougar». U.S. Fish and Wildlife ServiceEndangered and Threatened Species of the Southeastern United States (The Red Book). Archiváu dende l'orixinal, el 1 de xunetu de 2007. Consultáu'l 20 de mayu de 2007.
  55. ↑ «Florida Panther». U.S. Fish and Wildlife ServiceEndangered and Threatened Species of the Southeastern United States (The Red Book). Archiváu dende l'orixinal, el 8 de xunu de 2007. Consultáu'l 7 de xunu de 2007.
  56. ↑ «Florida Fish and Wildlife Conservation Commission. 2002–2003 Panther Genetic Restoration Annual Report». Archiváu dende l'orixinal, el 2018-11-13. Consultáu'l 5 de xunu de 2007.
  57. ↑ Beier, Paul (marzu 1993). «Determining Minimum Habitat Areas and Habitat Corridors for Cougars». Conservation Biology 7 (1):  páxs. 94–108. http://links.jstor.org/sici?sici=0888-8892%28199303%297%3A1%3C94%3ADMHAAH%3Y2.0.CO%3B2-I&size=LARGE&origin=JSTOR-enlargePage. Consultáu'l 20 de mayu de 2007. 
  58. ↑ Polémica: pagarán por matar a los pumes qu'ataquen el ganáu. Nota diariu Clarin 12-08-10
  59. ↑ gobiernu provincial-pa-la caza-de-pumes-y-foinos/90197 Refuguen "estímulu" del Gobiernu provincial pa la caza de pumes y foinos
  60. ↑ «Puma». salvemoslos.com. Archiváu dende l'orixinal, el 2017-11-08.
  61. ↑ «Confirmed mountain lion attacks in the United States and Canada 1890 — Present». Arizona Game and Fish. Archiváu dende l'orixinal, el 2017-12-13. Consultáu'l 20 de mayu de 2007.
  62. ↑ 62,0 62,1 Beier, Paul (1991). «Cougar attacks on humans in United States and Canada». Northern Arizon UniversityWildlife Society Bulletin. Archiváu dende l'orixinal, el 28 de payares de 2015. Consultáu'l 20 de mayu de 2007.
  63. ↑ zona/ Puma ataca a ciclista en Aysen, Chile
  64. ↑ Berrin, Katherine & Larco Museum (1997). The Spirit of Ancient Peru:Treasures from the Muséu Arqueolóxicu Rafael Larco Herrera. Nueva York: Thames and Hudson.
  65. ↑ Tarmo, Kulmar; Kait Realo (translator). «On the role of Creation and Origin Myths in the Development of Inca State and Religion». Estonian Folclor InstituteElectronic Journal of Folclor. Consultáu'l 22 de mayu de 2007.
  66. ↑ Blowsnake, Jasper. Richard L. Dieterle (ed.): «The Four Steps of the Cougar». The Encyclopedia of Hotcâk (Winnebago) MythologyElectronic Journal of Folclor. Consultáu'l 22 de mayu de 2007.
  67. ↑ «Living with Wildlife: Cougars». USDA Wildlife Services. Archiváu dende l'orixinal, el 16 de xunu de 2007. Consultáu'l 22 de mayu de 2007.

Enllaces esternos

editar
Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Puma_concolor&oldid=4282466»