Wikipedia

Suicidiu
Alvertencia: Wikipedia nun ye un consultoriu médicu.

Si pienses que precises ayuda, por favor, llama al teléfonu 024

(ye anónimu, confidencial, gratuitu y vas ser atendíu por personal especializao)

El suicidiu (en llatín: suicidium, de sui, sí mesmu, y cayéiĕre, matar) ye l'actu pol qu'una persona, deliberadamente, provócase la muerte.[1] Polo xeneral ye consecuencia de desesperación, derivada o atribuyible a una enfermedá mental, como la depresión, el trestornu bipolar, la esquizofrenia, el trestornu llende de la personalidá,[2] el alcoholismu o abusu de sustancies.[3] De cutiu inflúin nél diversos factores estresantes como dificultaes financieres o problemes nes rellaciones interpersonales. Ente les midíes emplegaes pa prevenilo atópense: llindar l'accesu a los métodos, como armes de fueu y venenos, el tratamientu de la enfermedá mental subxacente o del abusu de sustancies y la meyora de les condiciones financieres. Anque son comunes les llinies de crisis, hai poca evidencia sobre la so efeutividá.[4]

Suicidio

Le Suicide d'Édouard Manet.
Clasificación y recursos esternos
CIE-10 X60 – X84
CIE-9 E950
MedlinePlus 001554
eMedicine article/288598
MeSH F01.145.126.980.875
Especialidá psiquiatría
Wikipedia nun ye un consultoriu médicu Avisu médicu 
[editar datos en Wikidata]

Los métodos de suicidiu varien per país y tán parcialmente rellacionaos col so disponibilidad. Los más comunes son el aforcamientu, envelenamientu por plaguicides o manipulación d'armes de fueu. Esta foi la causa de muerte de 842 000 persones en 2013, un considerable aumentu en comparanza coles 712 000 muertes por esta razón en 1990.[5] Polo anterior, el suicidiu ye la décima causa de muerte a nivel mundial.[3][6] Ye más común n'homes qu'en muyeres; los primeres tienen ente trés y cuatro veces más probabilidaes de suicidase que les postreres.[7][8][9] Envalórase que cada añu hai de 10 a 20 millones d'intentos de suicidiu.[10] Los intentos fallíos pueden acarretar mancadures ya incapacidaes al llargu plazu. Pela so parte, los intentos son más comunes en mozos y en muyeres.[11]

La visión del suicidiu foi influyida por diversos temes como la relixón, el honor y el sentíu de la vida. Tradicionalmente, les relixones abrahámiques considerar un pecáu, por cuenta de la so creencia na santidá de la vida. Mientres la era de los samuráis en Xapón, el harakiri yera respetáu como una manera de desquitar un fracasu o como una forma de protesta. El satí, anguaño una práutica illegal, implicaba la inmolación de la vilba na pira funeraria de la so acabante finar home, yá fuera voluntariamente o por presión de la familia o la sociedá.[12]

Anque en diversos países el suicidiu o'l so intentu son consideraos un delitu, na mayoría de los países occidentales nun son punibles. Mientres los sieglos XX y XXI, el suicidiu por aciu inmolación foi utilizáu en delles ocasiones como forma de protesta, ente que el kamikaze y los ataques suicida fueron y son emplegaos como una téunica militar o terrorista.[13]

Definición

editar

El suicidiu ye l'actu de quitar deliberadamente la mesma vida».[14] Ente que l'intentu de suicidiu (tamién llamáu comportamientu suicida non mortal) ye la autoagresión llevada a cabu col enfotu de morrer que, sicasí, nun resulta na muerte del individuu.[15] El suicidiu asistíu consiste na ayuda qu'una persona brinda a otra que desea acabar cola so vida, yá seya per mediu de les conocencies o medios pa faelo.[16] En contraste, na eutanasia la persona qu'ayuda a otra a rematar la so vida xuega un papel más activu, por casu al nun instaurar o al suspender el tratamientu médicu.[16][17] La ideación suicida implica pensamientos sobre suicidase «con diversos graos d'intensidá y ellaboración».[15] En ciertu puntu, l'usu de la pallabra «cometer» al falar de suicidiu implica cierta connotación negativa. El Diccionariu de la Real Academia Española define esta pallabra como «[c]aer, incurrir nuna culpa, erro, falta, etc».

Factores de riesgu

editar
 
El trestornu depresivu mayor y otros trestornos del estáu d'ánimu, como'l trestornu bipolar, pueden amontar hasta 20 vegaes el riesgu de suicidiu.[18]

Ente los factores de riesgu de suicidiu inclúyense: enfermedaes psiquiátriques, abusu de sustancies, l'estáu psicolóxicu, les situaciones culturales, familiares y sociales y la xenética.[19] Frecuentemente coesisten les enfermedaes mentales y l'abusu de sustancies.[20] Otros factores de riesgu son: un intentu de suicidiu previu,[21] la disponibilidad de medios pa llevalo a cabu, hestoria familiar de suicidios o la presencia d'un traumatismu craneoencefálico.[22] Al respective de la disponibilidad d'un mediu, atopóse que les tases de suicidiu son mayores en llares con armes de fueu.[23] Coles mesmes, problemes socioeconómicos como'l desemplegu, la probeza, la indigencia y la discriminación pueden desencadenar pensamientos suicides.[24][25] Ente'l 15 y el 40% de los suicides dexen una nota suicida.[26] La xenética ye la causa d'ente'l 38 y el 55% de los comportamientos suicidias.[27] Per otru llau, los veteranos de guerra tienen un mayor riesgu de suicidiu debíu, en parte, a una mayor incidencia d'enfermedaes mentales y problemes de salú rellacionaos cola guerra.[28]

Enfermedaes mentales

editar

Envalórase que la presencia d'enfermedaes mentales al momentu del suicidiu varia ente'l 27[29] y más del 90% de los casos.[21] De los pacientes ingresaos a unidaes psiquiátriques, el riesgu vitalicio de completar el suicidiu ye d'alredor de 8.6%.[21] La metá de les persones finaes por esta razón podríen carecer un trestornu depresivu mayor. Esta enfermedá y otros trestornos del estáu d'ánimu, como'l trestornu bipolar, pueden amontar hasta 20 vegaes el riesgu de suicidiu.[18] Otres condiciones implicaes son la esquizofrenia (14%), los trestornos de la personalidá (14%),[30] el trestornu bipolar[18] y el trestornu por estrés postraumáticu.[21] Cerca del 5% de les persones con esquizofrenia muerren por suicidiu.[31] Los trestornos de la conducta alimentaria son tamién un importante factor de riesgu.[32]

Un historial d'intentos de suicidiu previos ye'l meyor indicador d'un eventual suicidiu completáu.[21] Aproximao'l 20% de los suicides tuvieron un intentu previu y, d'estos, el 1% suicidar al cabu d'un añu[21] y el 5% al pasu de 10 años.[32] Comúnmente les autolesiones nun tienen motivos suicides y na so mayoría nun representen un riesgu de suicidiu.[33] Sicasí, dalgunos de los que realicen esta práutica suicídense.[33] N'aproximao, el 80% de los suicidios completaos, la persona allegó a un médicu nel añu anterior a la so muerte;[34] 45% facer nel mes previu.[35] Un estudiu atopó que de 5894 finaos por suicidiu, el 83% tuvo contautu colos servicios de salú mental nel añu anterior al so fallecimientu.[36]

Abusu de sustancies

editar
 
Dempués de les enfermedaes mentales, el abusu de sustancies ye'l factor de riesgu más común.[37]

L'abusu de sustancies ye'l segundu factor de riesgu más común.[37] Tán acomuñaos tantu l'abusu crónicu, como la intoxicación aguda.[20][38] El riesgu amonta cuando se combina con problemes personales, como'l duelu.[38] Per otru llau, l'abusu de sustancies ta acomuñáu con dellos trestornos mentales.[20]

La mayoría de les persones atopar so la influencia de drogues sedantes (como'l alcohol o les benzodiazepinas) al momentu de suicidase;[39] el alcoholismu ta presente n'ente'l 15 y el 61% de los casos.[20] Xeneralmente, los países con mayores tases d'usu d'alcohol y mayor densidá de chigres tienen tases de suicidiu más altes.[40] Ente'l 2.2 y el 3.4% de les persones trataes por alcoholismu finen por suicidiu.[40] Comúnmente, los alcohólicos qu'intenten suicidase son homes, mayores ya intentaron suicidase primeramente.[20] Son suicidios ente'l 3 y el 35% de les muertes por consumu de heroina.[41] N'adolescentes con abusu d'alcohol, les disfunciones neurolóxicu y psicolóxicu pueden contribuyir a amontar el riesgu.[42]

L'abusu de cocaína y metanfetaminas tienen una alta correlación col suicidiu.[20][43] Nes persones qu'usen cocaína'l riesgu ye mayor mientres la fase d'astinencia.[44] Naquellos qu'empleguen inhalantes tamién hai un significativu riesgu; 20% de les persones intenta suicidase en dalgún momentu y más del 65% considerar.[20] Coles mesmes, fumar cigarros tamién implica ciertu riesgu de suicidiu.[45] Sicasí, hai poca evidencia de por qué asocede esto; conxeturóse qu'aquellos con predisposición a fumar tamién tienen predisposición al suicidiu, que'l fumar causa problemes de salú que, subsecuentemente, lleven a les persones a poner fin a la so vida y que fumar afecta la química del celebru, causando enclín al suicidiu.[45] Pela so parte, la mariguana (por sigo sola) nun paez amontar el riesgu.[20]

Ludopatía

editar

Comparaos cola población xeneral, los ludópates tienen una mayor ideación suicida y una mayor cantidá d'intentos de suicidiu.[46] Ente'l 12 y el 24% de los apostadores patolóxicos intentaron acabar cola so vida.[47] Nes esposes de los ludópatas, la tasa de suicidiu ye tres veces mayor en comparanza cola población xeneral.[47] Otros factores qu'amonten el riesgu en ludópatas son les enfermedaes mentales y l'abusu de sustancies.[48]

Condiciones médiques

editar

Esiste una asociación ente les tenencies suicides y problemes de salú como[32] el dolor crónicu,[49] el traumatismu craneoencefálico,[50] el cáncer,[51] la insuficiencia renal (con necesidá de hemodiálisis), el sida y el lupus eritematoso sistémico.[32] El diagnósticu de cáncer dobla'l subsecuente riesgu de suicidiu.[51] En Xapón, los problemes de salú son rexistraos como la principal razón de suicidiu.[52]

Per otra parte, trestornos del suañu como'l velea[53] o l'apnea del suañu son tamién factores de riesgu pa depresión y suicidiu. En dellos casos, los trestornos del suañu pueden ser un factor de riesgu independiente pa la depresión.[54] Otres condiciones médiques pueden presentase con síntomes similares a los trestornos del estáu d'ánimu, incluyendo'l hipertiroidismo, el Alzheimer, los tumores cerebrales, el lupus eritematoso sistémico y efeutos adversos de ciertos fármacos (como beta bloquiadores y esteroides).[21]

Estaos psicolóxicos

editar
 
En situaciones cansoses, el suicidiu puede ser emplegáu como un métodu d'escape. Tal foi'l casu de dellos presos de los campos de concentración nazis, que se suicidaron al tocar les valles electrificaes.[55]

Ciertos estaos psicolóxicos pueden amontar el riesgu de suicidiu: esperecimientu, anhedonia, depresión y ansiedá.[18] Tamién inflúi una probe capacidá de resolver problemes, perda de capacidaes que d'antiguo se teníen y pocu control de los impulsos.[18][56] N'adultos mayores, ye importante la perceición de ser una carga pa otres persones.[57] El suicidiu productu d'una «probe integración a la sociedá» denominar «suicidiu egoísta».[58]

Diversos estreses de la vida, como la perda d'un familiar o amigu, d'un trabayu o l'aislamientu social (como'l vivir solo), amonten el riesgu de suicidiu.[18] Coles mesmes, les persones que nunca se casaron tienen un riesgu mayor.[21] Al contrariu, el ser relixosu puede amenorgalo. Lo anterior atribuyóse a les perceiciones negatives de munches relixones sobre'l suicidiu y a la interrellación que la relixón puede aprovir.[59]

Delles persones opten pol suicidiu pa escapar de situaciones como'l acoso escolar o'l prexuiciu.[60] Un historial d'abusu sexual infantil[61] y d'acoyíes temporales son tamién factores de riesgu.[62] Créese que l'abusu sexual contribúi con alredor del 20% del riesgu total.[27] Dende un puntu de vista evolutivu, una esplicación del suicidiu ye qu'esta ayuda a la eficacia biolóxica inclusiva, lo qu'asocede si'l suicida ye una persona que nun puede tener más fíos, polo que, al suicidase, evita robar recursos necesarios a los sos parientes. Una oxeción a esta teoría ye que les muertes d'adolescentes sanos nun ayudar a la eficacia biolóxica inclusiva.[56][63]

La probeza tamién ta rellacionada.[64] La medría de la probeza relativa, en comparanza coles persones qu'arrodien al individuu, amonta'l riesgu.[65] Cerca de 200 000 granxeros na India suicidáronse dende 1997 debíu, en parte, a problemes financieros.[66] En China, el suicidiu ye tres veces mayor nes rexones rurales. Créese ye debíu, parcialmente, a les dificultaes económiques nestes árees del país.[67]

Dellos estudios correlacionan les crisis económiques col aumentu de muertes per suicidiu. Un estudiu atopó que cada puntu d'aumentu nel desemplegu ta acomuñáu con un aumentu del 0.79% nes tases de suicidiu en persones menores a 65 años d'edá.[68] D'alcuerdu a la Organización Mundial de la Salú, los problemes mentales, la ingesta escesiva d'alcohol y el suicidiu amontar mientres les recesiones económiques. El suicidiu ye más común en zones d'alta falta socioeconómica, fragmentación social y desemplegu, polo que la proteición social ye fundamental nel amenorgamientu de los problemes mentales mientres les crisis económiques. Según datos de países europeos, el desemplegu nun amonta les tases de suicidiu si'l gastu añal en programes de bienestar social ye mayor a 190 dólares por persona.[69]

Medios de comunicación

editar

Los medios de comunicación, como'l Internet, son importantes factores de riesgu.[19] La forma en que se describe'l suicidiu, con una prominente y repetitiva cobertoria d'altu volume que lo glorifica ya idealiza, tien un efeutu negativu.[70] Cuando se realicen descripciones detallaes d'un métodu de suicidiu, l'usu d'esti métodu puede amontar na población.[71]

Lo anterior desencadena'l denomináu efeutu Werther, que toma'l so nome del protagonista de la novela Les penes del nuevu Werther de Johann Wolfgang von Goethe, que'l so suicidiu foi emuláu por dellos almiradores del llibru.[72] El riesgu ye mayor n'adolescentes, que pueden tirar a idealizar la muerte.[73] L'efeutu contrariu, el propuestu efeutu Papageno, nel que la cobertoria d'estratexes de afrontamiento efeutives pueden tener efeutos preventivos, basar nel nome del personaxe de La flauta máxica de Wolfgang Amadeus Mozart, que, tarreciendo la perda d'una persona querida, entama suicidase hasta que ye aidáu polos sos amigos.[72] Cuando los medios de comunicación siguen les direutrices encamentaes, el riesgu de suicidiu puede menguar. Sicasí, llograr sofitu de la industria puede ser difícil, especialmente al llargu plazu.[70]

Racionalización

editar

El suicidiu racional ye'l suicidiu «fríamente decidíu por una persona que recibe los fayadizos cuidos paliativos y sofitu moral pa la so enfermedá».[74] L'actu de, deliberadamente, provocase la muerte en beneficiu d'otres persones ye denomináu «suicidiu altruista». Un exemplu ye'l suicidiu d'una persona mayor pa dexar una mayor cantidá d'alimentos a les persones más nueves de la comunidá.[75] En delles cultures esquimales, el suicidiu ye vistu como un actu de respetu, coraxe o sensatez.[76]

Per otra parte, el ataque suicida ye una aición política na qu'unu o dellos atacantes lleven a cabu un ataque violentu contra otros individuos nel entendimientu de que la resultancia va ser la so propia muerte.[77] Dalgunos son motivaos pol deséu de convertise en mártires.[28] Coles mesmes, les misiones kamikaze son llevaes a cabu como un deber a una causa cimera o una obligación moral.[76] El homicidiu-suicidiu ye l'actu nel qu'un homicidiu ye asocedíu en menos d'una selmana pol suicidiu del homicida.[78]

Comúnmente, el suicidiu coleutivu realízase baxu presión social en comunidaes onde los miembros dexen el so autonomía a un líder.[79] Pela so parte, cuando dos persones alcuerden quitar la vida coles mesmes denominar «pactu suicida».[80] En situaciones cansoses, onde siguir cola vida vuélvese intolerable, delles persones opten pol suicidiu como un métodu d'escape.[81] Dellos presos de los campos de concentración nazis suicidar al tocar les valles electrificaes.[55]

Métodos

editar
 
Métodos de suicidiu utilizaos en Llatinoamérica y el Caribe ente 2005 y 2009, según la Organización Panamericana de la Salú.[82]

Los métodos de suicidiu más comunes varien per país. Sicasí, ente los más utilizaos tán el aforcamientu, l'envelenamientu por pesticidas y el disparu con arma de fueu.[83] Créese que les diferencies nos métodos débense, en parte, al so disponibilidad.[71] Nuna revisión de 56 países atopóse que l'aforcamientu yera'l métodu más utilizáu na mayoría,[83] sumando'l 53% de suicidios n'homes y 39% en muyeres.[84]

A nivel mundial, 30% de los suicidios son realizaos per mediu de pesticidas. Sicasí, l'usu d'esti métodu varia marcadamente del 4% n'Europa a más del 50% nel Pacíficu.[85] Tamién ye comúnmente utilizáu en Llatinoamérica, debíu al fácil accesu a los pesticidas nes poblaciones agrícoles.[71] La sobredosis ye motivu d'aproximao dos tercios de los suicidios en muyeres y un terciu n'homes.[86] Munchos nun son entamaos y asoceden mientres periodos d'ambivalencia.[71] Igualmente, la tasa de mortalidá varia según el métodu: arma de fueu 80-90%, afogamientu 65-80%, aforcamientu 60-85%, tubu d'escape 40-60%, saltu 35-60%, quema de carbón 40-50%, pesticidas 6-75% y sobredosis de melecines 1.5-4%.[71] Los métodos más emplegaos pal intentu de suicidiu y pal suicidiu esitosu tamién son distintos; cerca del 85% de los intentos de suicidiu nel mundu desarrolláu realizar por sobredosis.[87]

En China, el métodu más común ye l'envelenamientu por pesticidas.[88] En Xapón, anque inda se practica'l harakiri,[88] el métodu más común ye l'aforcamientu,[89] al igual qu'en Suiza.[90] El saltu dende dalgún altor ye común en Ḥong Kong y Singapur, arreyáu nel 50 y 80% de los suicidios, respeutivamente.[71] N'Estaos Xuníos, el 57% de los suicidios arreya una arma de fueu, métodu un pocu más común n'homes qu'en muyeres, siguíu del aforcamientu n'homes y l'envelenamientu en muyeres.[91]

Fisiopatoloxía

editar

Nun esiste una fisiopatoloxía unificadora de la depresión o'l suicidiu.[21] Sicasí, créese son resultáu de la interacción de factores socioambientales, psiquiátricos y de comportamientu.[71] Los niveles baxos del factor neurotrófico deriváu del celebru (FNDC) tán direutamente acomuñaos col suicidiu[92] ya indireutamente acomuñaos col trestornu depresivu mayor, el trestornu de estrés postraumáticu, la esquizofrenia y el trestornu obsesivu compulsivu.[93] En diverses autopsies atoparon niveles baxos del FNDC nel hipocampu y na corteza prefrontal en persones con condiciones psiquiátriques y ensin elles.[94] Créese que nos suicides los niveles de serotonina atópense baxos, lo que se basa, parcialmente, nel afayu n'autopsies de niveles amontaos de receptores 5-HT2A.[95] Coles mesmes, otres pruebes atoparon niveles amenorgaos d'ácidu 5-hidroxindolacéticu nel líquidu cefalorraquídeo.[58] Sicasí, evidencies direutes son difíciles d'axuntar.[95] Tamién se cree que la epixenética participa na determinación del riesgu de suicidiu.[96]

Prevención

editar

La prevención del suicidiu toma los esfuercios coleutivos empuestos a amenorgar la incidencia del suicidiu per mediu de midíes preventives. Una forma d'amenorgar el riesgu ye llindar l'accesu a ciertos métodos, como les armes de fueu y venenos.[71][97] Otres midíes inclúin: amenorgar l'accesu a carbón vexetal y barreres en pontes y plataformes del metro.[71][98] Tamién puede ser efeutivu'l tratamientu d'adicciones, como al alcohol o a les drogues, enfermedaes, como la depresión, y de persones con intentos de suicidiu previos.[97] Propúnxose amenorgar l'accesu a alcohol como una estratexa preventiva (según amenorgar el númberu de chigres).[20] A pesar de que les llinies de crisis son comunes, esiste poca evidencia que sofite o refute la so efeutividá.[4] N'adultos nuevos con pensamientos suicides, la terapia cognitivu-conductual puede ayudar a ameyorar los resultaos.[99] El desenvolvimientu económicu per mediu de la so habilidá d'amenorgar la probeza puede ser capaz d'amenorgar les tases de suicidiu.[64] Tamién pueden ser efeutives les midíes qu'amonten la conexón social, especialmente n'homes adultos mayores.[100] El Día Mundial pa la Prevención del Suicidiu celébrase cada 10 de setiembre col sofitu de l'Asociación Internacional pa la Prevención del Suicidiu y la Organización Mundial de la Salú.[101]

Enfermedaes mentales

editar
 
El tratamientu con antidepresivos, como la fluoxetina, pue ser efeutivu p'amenorgar el riesgu de suicidiu en pacientes con enfermedaes mentales.

Diversos tratamientos pueden amenorgar el riesgu en persones con problemes mentales. Los pacientes con un mayor riesgu de suicidiu pueden ser ingresaos, voluntaria o involuntariamente, nuna unidá psiquiátrica.[21] Comúnmente son-yos removíes les pertenencies que puedan utilizar pa autolesionarse.[32] Dellos médicos faen que los pacientes roblen un contratu de non suicidiu», per mediu del que se comprometen a non autolesionarse si son daos d'alta. Sicasí, nun hai evidencies que demuestren un efeutu significativu d'esta práutica.[21] Si la persona nun ta n'alto riesgu, pueden llevase a cabo tratamiento psiquiátricos pa pacientes esternos.[32] Coles mesmes, nun se confirmó que les hospitalizaciones al curtiu plazu seyan más efeutives que l'ayuda comuñal en persones con trestornu llende de la personalidá (TLP), que son suicides crónicos.[102][103]

Hai evidencia tentativa que señala que la sicoterapia, específicamente la terapia dialéutica conductual, amenorga l'enclín suicida n'adolescentes[104] y en persones con TLP.[105] Tamién puede ser útil n'amenorgar los intentos de suicidiu n'adultos n'alto riesgu.[106] Sicasí, nun s'atopó evidencia que demuestre un amenorgamientu en suicidios completaos.[104] Hai discutiniu en redol a les ventayes en comparanza colos daños de los antidepresivos.[19] En mozos, los antidepresivos como los ISRS paecen aumentar el riesgu de suicidiu de 25 sobre 1000 a 40 sobre 1000.[107] En contraste, n'adultos pueden amenorgar el riesgu.[21] El litiu pue ser efeutivu p'amenorgar el riesgu en persones con trestornu bipolar y depresión clínica a niveles similares a los de la población xeneral.[108][109] Amás, la clozapina puede amenorgar los pensamientos suicides en dellos pacientes con esquizofrenia.[110]

Epidemioloxía

editar
Ver tamién: Países per tasa de suicidiu
 
Tasa de suicidiu total (homes y muyeres) estandarizada por edá (por cada 100 000 habitantes) d'América Llatina y España en 2012, según datos de la Organización Mundial de la Salú.[111]

Aproximao ente 0.5 y 1.4% de les persones finen por suicidiu, una tasa de mortalidá de 11.6 por cada 100 000 persones cada añu.[6][21] En 2013, el suicidiu foi la causa de muerte de 842 000 persones, en comparanza coles 712 000 que finaron por esta razón en 1990.[5] Principalmente nel mundu desarrolláu,[3] les tases de suicidiu amontáronse un 60% ente la década de 1960 y el 2012.[97] A nivel mundial, ente 2008 y 2009, el suicidiu foi la décima causa de muerte más importante.[3] Per cada suicidiu completáu hai ente 10 y 40 intentos.[21]

Les tases por cada 100 000 habitantes en 2012 fueron: Australia 10.6, Canadá 9.8, China 7.8, India 21.1, Reinu Xuníu 6.2, Estaos Xuníos 12.1 y Corea del Sur 28.9.[111] En 2009, foi la décima causa de muerte nos Estaos Xuníos, con aproximao 36 000 casos añales[112] y con 650 000 ingresos a hospitales per intentu de suicidiu.[21] Pela so parte, Guyana, Corea del Sur, Sri Lanka y Lituania tienen les tases más altes del mundu.[111] Los países colos númberos absolutos más altos son China ya India, con aproximao la metá del toa.[6] En China, el suicidiu ye la quinta causa de muerte.[113] En Llatinoamérica, les mayores tases son les d'El Salvador (13.6), Bolivia y Chile (12.2), Uruguái (12.1), Cuba (11.4) y Arxentina (10.3).[111]

Xéneru

editar
 
Tasa de mortalidá per suicidiu per país (por cada 100 000 habitantes) en 2012.
     Ensin datos      <2.5      2.5-5      5-7.5      7.5-10      10-12.5      12.5-15
     15-17.5      17.5-20      20-22.5      22.5-25      25-27.5      >27.5
 
Homes
 
Muyeres
Tasa de mortalidá per suicidiu por xéneru (por cada 100 000 habitantes) en 2012.

     Ensin datos      <4      4-8      8-12      12-16      16-20      20-24

     24-28      28-32      32-36      36-40      40-44      >44

Nel mundu occidental, los homes finen por suicidiu cuatro veces más que les muyeres, anque les muyeres intentar cuatro veces más que los homes.[6][21] Lo anterior pue ser atribuyíu a que los homes utilicen métodos más letales.[114] Esta diferencia ye inclusive más pronunciada en persones de 65 años o más, onde un décuplu d'homes comete suicidiu per cada muyer.[114] China tien unu los índices de suicidiu femenín más altos del mundu y ye l'únicu onde esti ye mayor al de los homes.[6][21]

Nel Mediterraneu oriental, les tases de suicidiu son casi equivalentes ente dambos xéneros.[6] La mayor tasa de suicidiu femenín ye la de Corea del Sur (22 por cada 100 000 habitantes).[6] En parte por cuenta de la estigmatización y la depresión resultante, les persones que s'identifiquen con un xéneru distintu del que lu asignaron al nacer alcuéntrase n'altu riesgu de suicidiu.[115]

Edá

editar

En munchos países, les tases de suicidiu son mayores na mediana[116] y tercer edaes.[71] Sicasí, el númberu absolutu de suicidios más alto alcuéntrase ente los 15 y 29 años, dada la cantidá de persones pertenecientes a esti grupu d'edá.[6] Nos Estaos Xuníos, la tasa ye mayor nos homes caucásicos mayores de 80 años, anque les persones más nueves intentar más frecuentemente.[21] Ye la segunda causa de muerte más común n'adolescentes.[19] N'homes nuevos nel mundu desarrolláu, el suicidiu ye causa d'aproximao 30% de les muertes.[116] Les tases nos países desenvueltos son similares, pero constitúi una pequeña proporción del total de muertes por cuenta de qu'otros tipos de traumatismos tienen mayores tases de mortalidá.[116] En contraste con otres árees del mundu, nel Sureste asiáticu son más comunes les muertes por suicidiu en muyeres nueves qu'en mayores.[6]

Historia

editar

Na antigua Atenes, les persones que se suicidaben ensin l'aprobación del Estáu nun podíen recibir los honores d'un entierru normal. El suicida yera soterráu ensin asistencia pela redolada de la ciudá, ensin lápida sepulcral o dalgún marcador.[117] Sicasí, el suicidiu yera considerada una forma de caltener l'honor o evitar la humildación.[118] Na antigua Roma, anque foi primeramente dexáu, más tarde, pola so práutica ente los esclavos, foi xulgáu como un crime contra l'Estáu por cuenta de los sos costos económicos.[119] Na Europa Cristiana pasó a ser envaloráu como un pecáu y foi condergáu nel Conceyu de Arles de 452 como una obra de Satanás, amás los suicides yeren escomulgaos.[118] En Francia tomáronse fuertes midíes en rellación al suicidiu: el cadabre del suicida yera abasnáu peles cais, cabeza abaxo y, depués, refundiáu o colgáu d'una pila de basura.[120] Coles mesmes, les pertenencies del fináu yeren confiscadas.[121]

Mientres el Renacimientu, l'actitú contra'l suicidiu empezó a camudar. Biathanatos de John Donne contenía les primeres defenses modernes del suicidiu. Na so obra, Donne suxer que'l suicidiu «nun ye contrariu a les lleis de la naturaleza, la razón o Dios». Amás señala la falta de condena al suicidiu de figures bíbliques ya inclusive presenta delles circunstancies nes que «la razón encamienta'l suicidiu».[122]

La secularización de la sociedá empezó mientres la Ilustración, que cuestionó les actitúes relixoses tradicionales contra'l suicidiu y presentóse una perspeutiva más moderna del asuntu. David Hume negó que'l suicidiu fuera un crime yá que nun afecta a nenguna persona y yera, potencialmente, pa beneficiu del individuu. Nos sos Ensayos sobre'l Suicidiu y l'Inmortalidá de l'Alma de 1777, Hume asegura que «Un home que se retira de la vida nun fai dañu dalgunu a la sociedá; lo único que fai ye dexar de produci-y bien. Y si esto ye una ofiensa, ye, verdaderamente, de la más modesta especie».[123]

Pal sieglu XIX, n'Europa'l suicidiu pasó de considerase causáu por un pecáu a ser causáu pola llocura.[121] Per otra parte, convertir nel oxetivu de comentarios satíricos, como'l de El Mikado, musical de Gilbert y Sullivan, qu'ironizaba sobre la idea d'executar a daquién que se suicidara. En 1879, la llei inglesa empezó a estremar ente suicidiu y homicidiu, anque'l suicidiu resultaba en perda de los derechos hereditarios.[124] En 1882, Inglaterra dexó al suicida recibir un entierru mientres les hores de lluz.[125] Y para mediaos del sieglu XX, se descriminalizó el suicidiu na mayor parte de los países occidentales.

Sociedá y cultura

editar

Llexislación

editar
 
Llegalidá de la eutanasia a nivel mundial:      Eutanasia activa llegal      Eutanasia pasiva llegal      Eutanasia illegal

Na gran mayoría de los países occidentales, el suicidiu nun ye un crime.[126] Sicasí, en dellos países musulmanes, inda ye consideráu como tal.[55] Anque n'Australia el suicidiu nun ye un delitu,[127] ye castigáu l'afalar, aconseyar o aidar el suicidiu d'otra persona. Amás, explícitamente déxase l'usu de «tanta fuercia como seya necesaria» pa evitar que se complete'l suicidiu.[128] Ente 1996 y 1997, nel Territoriu del Norte foi llegal el suicidiu asistíu por médicu.[129]

Na actualidá, nengún país européu castiga'l suicidiu o'l so intentu. N'Inglaterra y Gales se descriminalizó el suicidiu per mediu de l'Acta del Suicidiu de 1961, ente que la República d'Irlanda facer en 1993.[130] Na India, el suicidiu yera illegal y la familia del suicida podía enfrentar problemes llegales.[131] Sicasí, en 2014, el Gobiernu de la India derogó esa llei.[132] N'Alemaña, la eutanasia activa ye illegal y toles persones presentes al momentu del suicidiu pueden ser procesaes por omisión d'auxiliu.[133]

Pela so parte, Suiza llegalizó'l suicidiu asistíu en pacientes enfermos mentales crónicos. La Corte Suprema de Lausana, nun resolución de 2006, garantizó'l derechu d'una persona con un llargu historial de dificultaes psiquiátriques a poner fin a la so vida.[134] Nos Estaos Xuníos, el suicidiu nun ye illegal pero puede acarretar sanciones pa les persones que la intenten.[130] El suicidiu asistíu ye llegal nel estáu de Washington pa persones con enfermedaes terminales.[135] En Oregón, los pacientes terminales pueden solicitar melecines p'acabar cola so vida.[136] A los canadienses qu'intentaron suicidase puede torgáse-yos l'accesu a los Estaos Xuníos. La llei estauxunidense dexa a los guardias fronterizos torgar l'accesu a enfermos mentales y persones con intentos previos de suicidiu.[137][138]

Llatinoamérica y España

editar

N'España y Llatinoamérica el suicidiu nun ye un delitu, pero sí se castiga'l so facilitación o instigación per parte de terceros. L'artículu 143 del Códigu Penal español reza que «[y]l qu'induza al suicidiu d'otru va ser castigáu cola pena de prisión de cuatro a ocho años».[139]

Pela so parte, Bolivia considera illegal l'homicidio piadosu. L'artículu 257 del so Códigu Penal señala que «[s]e va imponer la pena de reclusión d'unu a tres años, si pal homicidiu fueren determinantes los móviles piadosos [...]».[140] Igualmente, en Colombia castigar con dos a seis años de prisión al que «induza a otru al suicidiu» o-y empreste una ayuda efeutiva pa la so realización», ente que «[c]uando la inducción o ayuda tea dirixida a poner fin a intensos sufrimientos» la pena amenorgar a unu o dos años.[141] En Costa Rica, El Salvador, Paraguái y Perú tamién ta penalizáu l'homicidiu por motivos piadosos.[142] En contraste, l'artículu 37 del Códigu Penal d'Uruguái destaca que, en casos d'homicidiu piadosu, «[l]os Xueces tien la facultá de exonerar de castigu al suxetu d'antecedentes honorables, autor d'un homicidiu, efeutuáu por móviles de piedá, por aciu súpliques repitíes de la víctima».[143] Coles mesmes, anque en Méxicu la eutanasia activa y el socatrar o facilitar el suicidiu son illegales, dende 2008 dexar a pacientes terminales refugar medicación o tratamientos médicos que busquen caltenelo con vida —eutanasia pasiva—.[144]

Relixón

editar
 
Los escritos de pensadores como Agustín d'Hipona influyeron na visión cristiana del suicidiu

Na mayoría de les formes de cristianismu, el suicidiu ye consideráu un pecáu, en gran parte por cuenta de los escritos d'influyentes pensadores del Medievu, como Agustín d'Hipona y Tomás d'Aquino. Sicasí, el suicidiu nun foi consideráu pecáu nel Corpus iuris civilis.[145][146] Na doctrina católica, los argumentos en contra básense nel mandamientu «Nun vas matar», según na idea de que la vida ye un regalu de Dios que nun tien de ser refalgáu y que'l suicidiu va contra'l «orde natural» y polo tanto interfier col plan maestru de Dios pal mundu.[147] Créese que les enfermedaes mentales o la medrana al sufrimientu amenorga la responsabilidá del suicida.[147] Sicasí, un gran númberu de suicidios de siguidores de Dios nun son condergaos na Biblia. Nesos pasaxes, nun se paez considerar el suicidiu como un pecáu grave.[148]

Pal xudaísmu, la vida ye sagrada y conderga el fechu d'encurtiar la vida.[149] Pa esta relixón, el suicidiu ye un actu criminal, inclusive los suicides son consideraos como homicidas, y un delitu grave, yá que implica «negar que la vida seya un regalu divín» y porque «constitúi un desafíu a la voluntá de Dios».[150][151] Igualmente, les relixones islámiques son contraries al suicidiu.[55] El Corán prohibir al señalar que «non te vas matar o vas destruyir».[152] Pela so parte, el Hadiz amiesta que'l suicidiu individual ye illegal y un pecáu.[55] Amás esiste un estigma acomuñáu col suicidiu nos países islámicos.[152]

Nel hinduismu, el suicidiu ta, xeneralmente, prohibíu, yá que «ataya la sincronización del ciclu de muerte y renacencia». Sicasí, l'hinduismu acepta'l derechu de les persones a poner fin a la so vida per mediu del ayunu, denomináu Prayopavesa, que nun ye consideráu suicidiu yá que ye una práutica non violenta y natural y aceptada solo so ciertes circunstancies.[153] El satí, la autoinmolación llevada a cabu por viudas, foi una práutica común na sociedá hindú mientres la Edá Media.[154]

Filosofía

editar

Diverses entrugues surdieron en redol a la filosofía del suicidiu, incluyendo qué constitúi un suicidiu, si'l suicidiu puede ser una eleición racional y la permisividad moral del suicidiu.[155] Los argumentos rellacionaos a la aceptabilidad del suicidiu en términos morales y sociales varien dende postures que la consideren intrínsecamente inmoral ya inaceptable so cualquier circunstancia, hasta otres que lo consideren un derechu de cualquier persona que crea que, racional y concienzudamente, tomó la decisión de rematar la vida, inclusive si son nuevos y saludables.

 
En Le Suicide (1897), Émile Durkheim realizó una investigación sociolóxica del suicidiu basada en datos y analises estadísticos.

Ente los oponentes al suicidiu atopen Agustín d'Hipona, Tomás d'Aquino,[155] Immanuel Kant[156] y, podría dicise, John Stuart Mill —l'enfoque de Mill na importancia de la llibertá y autonomía implica'l so refugu a decisiones poles cualos tórguese a la persones tomar futures decisiones autónomes—.[157] Otros filósofos ven el suicidiu como materia llexítimo de les decisiones personales. Quien sofiten estes posiciones sostienen que naide tien de ser obligáu a sufrir, particularmente de condiciones como enfermedaes incurables o mentales y la vieyera. Amás, refuguen la creencia de que'l suicidiu ye siempres irracional, argumentando que pue ser un últimu recursu válidu p'aquellos qu'enfrenten dolor o traumas duraderos.[158] Una postura más fuerte argumentaría qu'a les persones tendría de dexáse-yos escoyer, de forma autónoma, morrer independientemente de si tán sufriendo. Ente quien sofiten esta posición atópense David Hume[155] y Jacob Appel.[134][159]

Socioloxía

editar

El sociólogu francés Émile Durkheim na so obra Le Suicide (1897), señala que los suicidios son fenómenos individuales que respuenden esencialmente a causes sociales. Esti actu defínese como «tou casu de muerte que resulte, direutamente o indireutamente, d'un actu, positivu o negativu; realizáu pola víctima mesma, sabiendo ella que tenía de producir esta resultancia».[160] Pa Durkheim, el suicidiu «ye la resultancia de la fortaleza o la debilidá del control de la sociedá sobre l'individuu».[161]

Durkheim define cuatro tipos de suicidiu:[161][162]

  • Suicidiu altruista: «pidíu pola sociedá, por cuenta de la so cultura, normes y costumes». La persona escarez d'otra opción honorable», polo que siguir viviendo sería una «ignominia». Dar n'individuos «integraos nel grupu pero con falta de individualización».
  • Suicidiu egoísta: l'individuu tien pocos llazos cola sociedá; «son persones que viven soles, nun tienen familia nin grupu social o institución con quien rellacionase». Práuticamente escarez d'esixencies sociales. Dar n'individuos «non fuertemente integraos nel so grupu social»
  • Suicidiu anómico: causáu por una repentina rotura» na rellación ente la persona y la sociedá, por casu, ante la perda de seres queríos, propiedá, prestíu». Esto ye, asocede n'individuos con una integración aburuyada col grupu».
  • Suicidiu fatalista: socede «cuando esiste una reglamentación escesiva, que termina entartallando a los individuos».

Según Rodríguez Pulido et al. (1990), les conclusiones más relevantes de la obra de Durkheim son: que l'individuu suicídase porque la sociedá a la que pertenez perdió la so cohesión y que la relixón «exerz una aición profiláctica sobre'l suicidiu porque constitúi una sociedá». En contraste, los críticos a la so obra señalaron: que la realidá social nun ye independiente de les realidaes individuales, qu'hai un enclín a «estrayer conclusiones por aciu un analís conceptual pa demostrar les coses» y que «[Durkheim] afixo» los datos estadísticos y les idees teóriques pa «demostrar la validez de la so proposición xeneral».[163]

Defensa

editar

Delles cultures y subcultures defendieron el suicidiu. L'exércitu xaponés, mientres la Segunda Guerra Mundial, animó y glorificó los ataques kamikaze, los ataques suicides realizaos por aviadores del Imperiu contra los navíos aliaos. La sociedá xaponesa foi calificada de «tolerante del suicidiu».[164] Al realizar busques n'Internet d'información rellacionada col suicidiu, ente 11 y 30% de les páxines web pueden animar el suicidiu y facilitar métodos pa faelo. Delles persones realicen pactos suicides en llinia, tantu con amigos presistentes o con persones apocayá conocíes en sales de chat o en foros. Sicasí, l'Internet puede ayudar a prevenir los suicidios al aprovir un grupu social a persones aisllaes.[165]

Llugares

editar
 
La ponte de Nankín sobre'l ríu Yangtsé ye'l llugar cola mayor cantidá de suicidios nel mundu. Suma más de 2000 dende la so inauguración en 1968.[166]

Dellos puntos de referencia fixéronse conocíos pa los sos altos niveles d'intentos de suicidiu. Estos inclúin: el metro de Londres, la ponte Nusle de Praga, el cabu Beachy d'Eastbourne, el viaductu Principe Edward de Toronto, el Saltu de Tequendama en Colombia, The Gap en Sydney, les tabayones del Niágara, la ponte Golden Gate en San Francisco, la ponte de Nankín sobre'l ríu Yangtsé y el monte Mihara en Izu Ōshima.[166][167] Pal 2010, la ponte Golden Gate sumaba más de 1300 muertes per suicidiu dende la so construcción en 1937.[168] N'otros llugares construyéronse barreres pa evitar los suicidios, por casu, la Torre Eiffel de París, el Empire State de Nueva York o'l ponte de la badea de Sydney.[169]

Casos notables

editar

Mientres los últimos díes de la batalla de Saipán de 1944, miles de ciudadanos xaponeses suicidáronse, dalgunos al saltar de los cantiles «Banzai» o «Suicide», medrosos de vivir so la ocupación estauxunidense.[170] Daqué similar asocedió al añu siguiente, el 8 de mayu de 1945; ente 700 y 1000 habitantes de Demmin, Alemaña, suicidáronse ante la inminente llegada del Exércitu Coloráu.[171] Tamién mientres la Segunda Guerra Mundial, al mariscal de campu alemano Erwin Rommel, acusáu de participar nel atentáu del 20 de xunetu, foi obligáu a suicidase so l'amenaza d'un xuiciu públicu (onde sería atopáu culpable y recibiría la pena de muerte) y de represaliar a la so familia.[172] El 18 de payares de 1978, 914 miembros del Templu del Pueblu suicidar tres tomar cianuru.[173] Les fuelgues de fame de 1981, lideraes por Bobby Sands, resultaron na muerte de 10 persones. La causa de muerte foi identificada pol forense como «inanición, autoimpuesta» en llugar de suicidiu; la causa foi modificada a a cencielles «inanición» nos certificaos de muerte tres protestes de los familiares de los finaos.[174]

Otres especies

editar
Artículu principal: Suicidiu n'animales

Los científicos fueron incapaces d'esplicar si los animales son capaces d'acabar conscientemente coles sos propies vides.[175] Reparáronse comportamientos suicides en Salmonella que, nun intentu de vencer a les bacteries rivales, activa una respuesta inmunitaria que tamién acaba con una parte d'elles.[176] Les formigues Forelius pusillus tamién lleven a cabu una defensa suicida: cada tarde, un pequeñu grupu de formigues abandona la seguridá del nial y cierra la entrada dende fuera.[177]

Ciertos tipos de parásitos inducen cambeos o inclusive comportamientos suicides nos sos güéspedes.[178] Cuando ye amenaciáu por un coccinélido, el Acyrthosiphon pisum puede esplotar, espardiendo y protexendo a otros de la so mesma especie y, delles vegaes, matando al depredador.[179] Ciertes especies de termites tamién esploten, produciendo una secreción pegañosa a manera de defensa.[180] Anque esisten reportes anecdóticos de perros, caballos y delfines suicides, hai poca evidencia conclusiva.[181] Nesti sentíu, esisten pocos estudios científicos sobre'l suicidiu n'animales.[182]

Ver tamién

editar

Referencies

editar
  1. ↑ «Suicidiu y comportamientu suicida» (inglés). MedlinePlus. Biblioteca Nacional de Medicina. Consultáu'l 19 de setiembre de 2015.
  2. ↑ Paris, Joel (2002). «Chronic suicidality among patients with borderline personality disorder» (n'inglés). Psychiatric services 53 (6):  páxs. 738–742. doi:10.1176/appi.ps.53.6.738. PMID 12045312. http://ps.psychiatryonline.org/doi/pdf/10.1176/appi.ps.53.6.738. Consultáu'l 17 d'abril de 2015. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Hawton, Keith; van Heeringen, Kees (2009). «Suicide» (n'inglés). The Lancet 373 (9672):  páxs. 1372–1381. doi:10.1016/S0140-6736(09)60372-X. PMID 19376453. 
  4. ↑ 4,0 4,1 Sakinofsky, Isaac (2007). «The current evidence base for the clinical care of suicidal patients: strengths and weaknesses» (n'inglés). Canadian Journal of Psychiatry 373 (6, suplementu 1):  páxs. 7S–20S. PMID 17824349. 
  5. ↑ 5,0 5,1 GBD 2013 Mortality and Causes of Death Collaborators (2015). «Global, rexonal, and national age–sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990–2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013» (n'inglés). The Lancet 385 (9963):  páxs. 117–1171. doi:10.1016/S0140-6736(14)61682-2. PMID 25530442. http://www.thelancet.com/pdfs/journals/lancet/PIIS0140-6736%2814%2961682-2.pdf. Consultáu'l 17 d'abril de 2015. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 6,8 Värnik, Peeter (2012). «Suicide in the World» (n'inglés). International Journal of Environmental Research and Public Health 9 (3):  páxs. 760–771. doi:10.3390/ijerph9030760. PMID 22690161. PMC 3367275. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3367275/pdf/ijerph-09-00760.pdf. Consultáu'l 17 d'abril de 2015. 
  7. ↑ Powell, Jane (23 de xineru de 2013) (n'inglés). Suicide is a gender issue that can no longer be ignored. The Guardian. http://www.theguardian.com/commentisfree/2013/jan/23/suicide-rates-men-gender-issue. Consultáu'l 17 d'abril de 2015. 
  8. ↑ Hodgekiss, Anna (19 de febreru de 2014) (n'inglés). Men are now Three times more likely to commit suicide than women - and is the recession to blame?. Daily Mail. http://www.dailymail.co.uk/health/article-2562871/Men-THREE-times-likely-commit-suicide-women-recession-blame.html. Consultáu'l 17 d'abril de 2015. 
  9. ↑ Ríos, Pere (18 d'ochobre de 2010) (n'inglés). Los homes suicídense, les muyeres intentar. El País. https://elpais.com/diario/2010/10/18/sociedad/1287352801_850215.html. Consultáu'l 17 d'abril de 2015. 
  10. ↑ Bertolote, José Manoel; Fleischmann, Alexandra (2002). «Suicide and psychiatric diagnosis: a worldwide perspective» (n'inglés). World Psychiatry 1 (3):  páxs. 181–185. PMID 16946849. PMC 1489848. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1489848/pdf/wpa010181.pdf. Consultáu'l 17 d'abril de 2015. 
  11. ↑ Palacios Delgado, Jorge Raúl; Sánchez Torres, Berenise; Andrade Palos, Patricia (2010). «Intento de suicidiu y busca de sensaciones n'adolescentes». Revista Intercontinental de Psicoloxía y Educación 12 (1):  páxs. 53-75. http://www.redalyc.org/pdf/802/80212393004.pdf. Consultáu'l 17 d'abril de 2015. 
  12. ↑ India wife dies on husband's pyre. BBC. 22 d'agostu de 2006. http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/5273336.stm. Consultáu'l 17 d'abril de 2015. 
  13. ↑ Aggarwal, Neil (2009). «Rethinking suicide bombing». Crisis 30 (2):  páxs. 94-97. doi:10.1027/0227-5910.30.2.94. PMID 19525169. 
  14. ↑ «Suicide» (inglés). Organización Mundial de la Salú. Consultáu'l 17 d'abril de 2015.
  15. ↑ 15,0 15,1 Organización Panamericana de la Salú, 2003, pp. 201
  16. ↑ 16,0 16,1 de Miguel Sánchez, C.; López Romero, A. (2006). escritu en Madrid. «Eutanasia y suicidiu asistíu: conceutos xenerales, situación llegal n'Europa, Oregón y Australia (1)». Medicina Paliativa 13 (4):  páxs. 207-215. Archivado del original el 2015-11-29. https://web.archive.org/web/20151129074623/http://eutanasia.ws/hemeroteca/j23.pdf. Consultáu'l 17 d'abril de 2015. 
  17. ↑ Mishara, 2003, páxs. 1112.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 18,5 Chehil, Sonia; Kutcher, Stanley P. (2012). Suicide Risk Management: A Manual for Health Professionals, 2 (n'inglés), Wiley, páx. 30–33. ISBN 978-1-119-95311-1. Consultáu'l 13 d'agostu de 2015.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 Hawton, Keith; Saunders, Kate Y. A.; O'Connor, Rory C. (2012). «Self-harm and suicide in adolescents» (n'inglés). The Lancet 379 (9834):  páxs. 2373–2382. doi:10.1016/S0140-6736(12)60322-5. PMID 22726518. 
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 20,5 20,6 20,7 20,8 Vijayakumar, Lakshmia; Kumar, M. Suresh; Vijayakumar, Vinayakc (2011). «Substance use and suicide» (n'inglés). Current opinion in psychiatry 24 (3):  páxs. 197–202. doi:10.1097/YCO.0b013y3283459242. PMID 21430536. 
  21. ↑ 21,00 21,01 21,02 21,03 21,04 21,05 21,06 21,07 21,08 21,09 21,10 21,11 21,12 21,13 21,14 21,15 21,16 21,17 Chang, B.; Gitlin, D.; Patel, R. (2011). «The depressed patient and suicidal patient in the emergency department: evidence-based management and treatment strategies» (n'inglés). Emergency Medicine Practice 13 (9):  páxs. :1-23; quiz 23-4. PMID 22164363. 
  22. ↑ Simpson, Grahame; Tate, Robyn (2007). «Suicidality in people surviving a traumatic brain injury: Prevalence, risk factors and implications for clinical management» (n'inglés). Brain Injury (Taylor & Francis) 21 (13-14):  páxs. 1335-1351. doi:10.1080/02699050701785542. PMID 18066936. 
  23. ↑ Miller, Matthew; Azrael, Deborah; Barber, Catherine (2012). «Suicide Mortality in the United States: The Importance of Attending to Method in Understanding Population-Level Disparities in the Burden of Suicide» (n'inglés). Annual Review of Public Health 33:  páxs. 393-408. doi:10.1146/annurev-publhealth-031811-124636. PMID 22224886. 
  24. ↑ Qin, Ping; Agerbo, Esben; Mortensen, Preben Bo (2003). «Suicide Risk in Relation to Socioeconomic, Demographic, Psychiatric, and Familial Factors: A National Register–Based Study of All Suicides in Denmark, 1981–1997» (n'inglés). American Journal of Psychiatry (Asociación Estauxunidense de Psiquiatría) 160 (4):  páxs. 765-772. doi:10.1176/appi.ajp.160.4.765. PMID 12668367. 
  25. ↑ Centros pal Control y Prevención d'Enfermedaes (2013). «Suicide Among Adults Aged 35–64 Years — United States, 1999–2010» (n'inglés). Morbidity and Mortality Weekly Report (MMWR) 62 (17):  páxs. 321-325. PMID 23636024. http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/mm6217a1.htm. Consultáu'l 13 d'agostu de 2015. 
  26. ↑ James, Richard; Gilliland, Burl (2012). «8. Crisis of Lethality», Crisis Intervention Strategies, 7, revisada (n'inglés), Cengage Learning, páx. 215. ISBN 978-1-111-18677-7. Consultáu'l 14 d'agostu de 2015.
  27. ↑ 27,0 27,1 Brent, David A.; Melhem, Nadine (2008). «Familial Transmission of Suicidal Behavior» (n'inglés). Psychiatric Clinics of North America 31 (2):  páxs. 157–177. doi:10.1016/j.psc.2008.02.001. PMID 18439442. 
  28. ↑ 28,0 28,1 Rozanov, Vsevolod; Carli, Vladimir (2012). «Suicide among War Veterans» (n'inglés). International Journal of Environmental Research and Public Health 9 (7):  páxs. 2504–2519. doi:10.3390/ijerph9072504. PMID 22851956. 
  29. ↑ Stickley, Theo; Bassett, Thurstine (2008). Learning About Mental Health Practice (n'inglés). John Wiley & Sons, páx. 348. ISBN 978-0-470-51227-2. Consultáu'l 13 d'agostu de 2015.
  30. ↑ Bertolote, José Manoel; Fleischmann, Alexandra; De Leo, Diego; Wasserman, Danuta (2004). «Psychiatric Diagnoses and Suicide: Revisiting the Evidence» (n'inglés). Crisis (Hogrefe & Huber) 25 (4):  páxs. 147–155. doi:10.1027/0227-5910.25.4.147. ISSN 2151-2396. PMID 15580849. 
  31. ↑ van Nómevos=Jim; Kapur, Shitij (2009). «Schizophrenia» (n'inglés). The Lancet 374 (9690):  páxs. 635–645. doi:10.1016/S0140-6736(09)60995-8. PMID 19700006. 
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 32,4 32,5 Tintinalli, Judith; Stapczynski, J.; John Ma, O.; Cline, David; Cydulka, Rita (2010). Tintinalli's Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide, Seventh Edition, 7 (n'inglés), McGraw Hill Professional, páx. 1940–1946. ISBN 978-0-071-48480-0. Consultáu'l 13 d'agostu de 2015.
  33. ↑ 33,0 33,1 Greydanus, Donald Y.; Shek, Daniel (2009). «Deliberate Self-harm and Suicide in Adolescents» (n'inglés). The Keio Journal of Medicine 58 (3):  páxs. 144-151. doi:10.2302/kjm.58.144. PMID 19826208. 
  34. ↑ Pirkis, J.; Burgess, P. (1998). «Suicide and recency of health care contacts. A systematic review.» (n'inglés). The British Journal of Psychiatry 173 (6):  páxs. 462-474. doi:10.1192/bjp.173.6.462. PMID 9926074. 
  35. ↑ Luoma, Jason B.; Martin, Catherine Y.; Pearson, Jane L. (2002). «Contact With Mental Health and Primary Care Providers Before Suicide: A Review of the Evidence» (n'inglés). The American Journal of Psychiatry 159 (6):  páxs. 909-916. doi:10.1176/appi.ajp.159.6.909. PMID 12042175. 
  36. ↑ Ahmedani, B.K.; Simon, G.Y.; Stewart, C.; Beck, A.; Waitzfelder, B.Y.; Rossom, R.; Lynch, F.; Owen-Smith, A. et ál. (2014). «Health care contacts in the year before suicide death» (n'inglés). Journal of General Internal Medicine 29 (6):  páxs. 870-807. doi:10.1007/s11606-014-2767-3. PMID 24567199. 
  37. ↑ 37,0 37,1 Levin, Jerome David; Culkin, Joseph; Perrotto, Richard S. (2001). «8. Chemical Dependency and Mental Health», Introduction to Chemical Dependency Counseling (n'inglés). Jason Aronson, páx. 150–152. ISBN 978-0-765-70289-0. Consultáu'l 14 d'agostu de 2015.
  38. ↑ 38,0 38,1 Fadem, Barbara (2004). Behavioral science in medicine (n'inglés). Lippincott Williams & Wilkins, páx. 217. ISBN 978-0-7817-3669-5.
  39. ↑ Youssef, Nagy A.; Rich, Charles L. (2008). «Does Reserve Treatment with Sedatives/Hypnotics for Anxiety in Depressed Patients Affect Suicide Risk? A Literature Review» (n'inglés). Annals of Clinical Psychiatry 20 (3):  páxs. 157–169. doi:10.1080/10401230802177698. ISSN 1547-3325. PMID 18633742. http://triggered.stanford.clockss.org/ServeContent?rft_id=info:doi/10.1080/10401230802177698. Consultáu'l 14 d'agostu de 2015. 
  40. ↑ 40,0 40,1 Sher, Leo (2005). «Alcohol consumption and suicide» (n'inglés). Q J Med 99 (1):  páxs. 57–61. doi:10.1093/qjmed/hci146. PMID 16287907. 
  41. ↑ Darke, Shane; Ross, Joanne (2002). «Suicide among heroin users: rates, risk factors and methods» (n'inglés). Addiction 97 (11):  páxs. 1383–1394. doi:10.1046/j.1360-0443.2002.00214.x. PMID 12410779. 
  42. ↑ Sher, Leo (2007). «Functional magnetic resonance imaging in studies of the neurobiology of suicidal behavior in adolescents with alcohol use disorders» (n'inglés). International Journal of Adolescent Medicine and Health 19 (1):  páxs. 11–18. doi:10.1515/IJAMH.2007.19.1.11. PMID 17458319. 
  43. ↑ Darke, Shane; Kaye, Sharlene; McKetin, Rebecca; Duflou, Johan (2008). «Major physical and psychological harms of methamphetamine use» (n'inglés). Drug and Alcohol Review 27 (3):  páxs. 253–262. doi:10.1080/09595230801923702. PMID 18368606. 
  44. ↑ Ayd, Frank J. (2000). Lexicon of Psychiatry, Neurology, and the Neurosciences, 2 (n'inglés), Lippincott Williams & Wilkins, páx. 256. ISBN 978-0-7817-2468-5. Consultáu'l 14 d'agostu de 2015.
  45. ↑ 45,0 45,1 Hughes, John R. (2008). «Smoking and suicide: A brief overview» (n'inglés). Drug and Alcohol Dependence 98 (3):  páxs. 169–178. doi:10.1016/j.drugalcdep.2008.06.003. PMID 18676099. 
  46. ↑ Pallanti, Stefano; Rossi, Nicolò Baldini; Hollander, Eric (2007). «11. Pathological Gambling», Eric Hollander y Dan J. Stein: Clinical Manual of Impulse-Control Disorders (n'inglés). American Psychiatric Pub, páx. 253. ISBN 978-15-8562-664-9. Consultáu'l 14 d'agostu de 2015.
  47. ↑ 47,0 47,1 Magalhães Tavares de Oliveira, Maria Paula; da Silveira, Dartiu Xavier; Araujo Silva, Maria Teresa (2008). «Pathological gambling and its consequences for public health» (n'inglés). Revista de Saúde Pública 42 (3):  páxs. 542-549. doi:10.1590/S0034-89102008005000026. PMID 18461253. 
  48. ↑ Hansen, Marianne; Rossow, Ingeborg (2008). «Pengespill og suicidal atferd» (en noruegu). Tidsskr Nor Legeforen 128 (2):  páxs. 174 – 176. PMID 18202728. http://tidsskriftet.no/article/1642752. Consultáu'l 14 d'agostu de 2015. 
  49. ↑ Manthorpe, Jill; Iliffe, Steve (2010). «Suicide in later life: public health and practitioner perspectives» (n'inglés). International Journal of Geriatric Psychiatry (John Wiley & Sons) 25 (12):  páxs. 1230–1238. doi:10.1002/gps.2473. PMID 20104515. 
  50. ↑ Simpson, Grahame K.; Tate, Robyn L. (2007). «Preventing suicide after traumatic brain injury: implications for general practice» (n'inglés). The Medical Journal of Australia 187 (4):  páxs. 229-232. PMID 17708726. Archivado del original el 2016-03-10. https://web.archive.org/web/20160310081429/https://www.mja.com.au/journal/2007/187/4/preventing-suicide-after-traumatic-brain-injury-implications-xeneral-practice. Consultáu'l 14 d'agostu de 2015. 
  51. ↑ 51,0 51,1 Anguiano, Linda; Mayer, Deborah K.; Piven, Mary Lynn; Rosenstein, Donald (2012). «A Literature Review of Suicide in Cancer Patients» (n'inglés). Cancer Nursing 35 (4):  páxs. Y14–Y26. doi:10.1097/NCC.0b013y31822fc76c. PMID 21946906. 
  52. ↑ Takahashi, Yoshitomo (2008). «2. Japan», Paul S. F. Yip: Suicide in Asia: Causes and Prevention (n'inglés). Hong Kong University Press, páx. 11. ISBN 978-9-622-09942-5.
  53. ↑ Ribeiro, Jessica D.; Pease, James L.; Gutiérrez, Peter M.; Silva, Caroline; Bernert, Rebecca A.; Rudd, M. David; Joiner Jr., Thomas E. (2012). «Sleep problems outperform depression and hopelessness as cross-sectional and llonxitudinal predictors of suicidal ideation and behavior in young adults in the military» (n'inglés). Journal of Affective Disorders 136 (3):  páxs. 743–750. doi:10.1016/j.jad.2011.09.049. PMID 22032872. 
  54. ↑ Bernert, Rebecca A.; Joiner Jr., Thomas E.; Cukrowicz, Kelly C.; Schmidt, Norman B.; Krakow, Barry (2005). «Suicidality and sleep disturbances» (n'inglés). Sleep 28 (9):  páxs. 1135-1141. PMID 16268383. Archivado del original el 2016-02-22. https://web.archive.org/web/20160222070559/http://www.journalsleep.org/Articles/280917.pdf. Consultáu'l 14 d'agostu de 2015. 
  55. ↑ 55,0 55,1 55,2 55,3 55,4 Lester, David (2005). Suicide and the Holocaust (n'inglés). Nova Publishers, páx. 115. ISBN 978-1-594-54427-9. Consultáu'l 15 d'agostu de 2015.
  56. ↑ 56,0 56,1 Joiner Jr., Thomas E.; Brown, Jessica S.; Wingate, LaRicka R. (2005). «The Psychology and Neurobiology of Suicidal Behavior» (n'inglés). Annual Review of Psychology 56:  p. 287-314. doi:10.1146/annurev.psych.56.091103.070320. PMID 15709937. 
  57. ↑ Van Orde, Kimberly; Conwell, Yeates (2011). «Suicides in Late Life» (n'inglés). Current Psychiatry Reports 13 (3):  páxs. 234-241. doi:10.1007/s11920-011-0193-3. PMID 21369952. 
  58. ↑ 58,0 58,1 Vassilas, Christopher A.; Morgan, Gethin; Owen, John; Tadros, George (2007). «Chapter 7. Suicide and non-fatal deliberate self-harm», George Stein y Greg Wilkinson: Seminars in General Adult Psychiatry (n'inglés). RCPsych Publications, páx. 144-145. ISBN 978-1-904-67144-2. Consultáu'l 14 d'agostu de 2015.
  59. ↑ Koenig, Harold G. (2009). «Research on religion, spirituality, and mental health: a review» (n'inglés). Canadian Journal of Psychiatry 54 (5):  páxs. 283-291. PMID 19497160. 
  60. ↑ L. Cox, William T.; Abramson, Lyn Y.; Aporté, Patricia G.; Hollon, Steven D. (2012). «Stereotypes, Prejudice, and Depression: The Integrated Perspective» (n'inglés). Perspectives on Psychological Science 7 (5):  páxs. 427-449. doi:10.1177/1745691612455204. 
  61. ↑ Wegman, Holly L.; Stetler, Cinnamon (2009). «A Meta-Analytic Review of the Effects of Childhood Abuse on Medical Outcomes in Adulthood» (n'inglés). Psychosomatic Medicine 71 (8):  páxs. 805-812. doi:10.1097/PSY.0b013y3181bb2b46. PMID 19779142. 
  62. ↑ Oswald, Sylvia H.; Heil, Katharina; Goldbeck, Lutz (2010). «History of Maltreatment and Mental Health Problems in Foster Children: A Review of the Literature» (n'inglés). Journal of Pediatric Psychology 35 (5):  páxs. 462-472. doi:10.1093/jpepsy/jsp114. PMID 20007747. 
  63. ↑ Confer, Jaime C.; Easton, Judith A.; Fleischman, Diana S.; Goetz, Cari D.; Lewis, David M. G.; Perilloux, Carin; Buss, David M. (2010). «Evolutionary psychology: Controversies, questions, prospects, and limitations» (n'inglés). American Psychologist 65 (2):  páxs. 110-126. doi:10.1037/a0018413. PMID 20141266. 
  64. ↑ 64,0 64,1 Stark, C. R.; Riordan, V.; O'Connor, R. (2011). «A conceptual model of suicide in rural areas» (n'inglés). Rural and Remote Health 11 (2):  páxs. 1622. PMID 21702640. http://www.rrh.org.au/articles/subviewnew.asp?ArticleID=1622. Consultáu'l 14 d'agostu de 2015. 
  65. ↑ «Relative Status and Well-Being: Evidence from U.S. Suicide Deaths» (inglés). Federal Reserve Bank of San Francisco Working Paper Series (setiembre de 2012). Consultáu'l 14 d'agostu de 2015.
  66. ↑ Lerner, George (5 de xineru de 2010) (n'inglés). Activist: Farmer suicides in India linked to debt, globalization. Time Warner. Archivado del original el 2016-03-05. https://web.archive.org/web/20160305100717/http://edition.cnn.com/2010/WORLD/asiapcf/01/05/india.farmer.suicides/index.html. Consultáu'l 15 d'agostu de 2015. 
  67. ↑ Law, Samuel; Liu, Pozi (2008). «Suicide in China: Unique demographic patterns and relationship to depressive disorder» (n'inglés). Current Psychiatry Reports 10 (1):  páxs. 80-86. doi:10.1007/s11920-008-0014-5. PMID 18269899. 
  68. ↑ Stuckler, David; Basu, Sanjay; Suhrcke, Marc; Coutts, Adam; McKee, Martin (2009). «The public health effect of economic crises and alternative policy responses in Europe: an empirical analysis» (n'inglés). The Lancet 374 (9686):  páxs. 315–323. doi:10.1016/S0140-6736(09)61124-7. PMID 19589588. 
  69. ↑ World Health Organization Rexonal Office for Europe (2011). Impact of economic crises on mental health (pdf) (n'inglés), Organización Mundial de la Salú. Consultáu'l 14 d'agostu de 2015.
  70. ↑ 70,0 70,1 Bohanna, India; Wag, Xiangdong (2012). «Media Guidelines for the Responsible Reporting of Suicide: A Review of Effectiveness» (n'inglés). Crisis 33 (4):  páxs. 190–198. doi:10.1027/0227-5910/a000137. PMID 22713977. 
  71. ↑ 71,00 71,01 71,02 71,03 71,04 71,05 71,06 71,07 71,08 71,09 Yip, Paul S.F.; Caine, Eric; Yousuf, Saman; Shu-Sen, Chang; Chien-Chang Wu, Kevin; Chen, Ying-Yeh (2012). «Means restriction for suicide prevention» (n'inglés). The Lancet 379 (9834):  páxs. 2393–2399. doi:10.1016/S0140-6736(12)60521-2. PMID 22726520. 
  72. ↑ 72,0 72,1 Sisask, Merike; Värnik, Airi (2012). «Media Roles in Suicide Prevention: A Systematic Review» (n'inglés). International Journal of Environmental Research and Public Health 9 (1):  páxs. 123-138. doi:10.3390/ijerph9010123. PMID 22470283. 
  73. ↑ Stack, Steven (2005). «Suicide in the Media: A Quantitative Review of Studies Based on Nonfictional Stories» (n'inglés). Suicide and Life-Threatening Behavior 35 (2):  páxs. 121–133. doi:10.1521/suli.35.2.121.62877. PMID 15843330. 
  74. ↑ «Suicidiu racional». Clínica Universidá de Navarra. Consultáu'l 14 d'agostu de 2015.
  75. ↑ Moody, Harry R. (2010). «Basic Concepts II. Aging, Health Care, and Society», Aging: Concepts and Controversies (n'inglés). Pine Forge Press, páx. 158. ISBN 978-1-412-96966-6. Consultáu'l 15 d'agostu de 2015.
  76. ↑ 76,0 76,1 Wendler, Sheila; Matthews, Daryl; Morelli, Paula T. (2012). «Chapter 4. Cultural Competence in Suicide Risk Assessment», Robert I. Simon y Robert E. Hales: The American Psychiatric Publishing Textbook of Suicide Assessment and Management (n'inglés). American Psychiatric Pub, páx. 84. ISBN 978-1-585-62414-0. Consultáu'l 15 d'agostu de 2015.
  77. ↑ Usmani, Zeeshan-ul-hassan; Imana, Eyosias Yoseph; Kirk, Daniel (2010). «Escaping Death - Geometrical Recommendations for High Value Targets», Tarek Sobh: Innovations and Advances in Computer Sciences and Engineering (n'inglés). Springer Science & Business Media, páx. 503. ISBN 978-9-048-13658-2. Consultáu'l 15 d'agostu de 2015.
  78. ↑ Eliason, Scott (2009). «Murder-Suicide: A Review of the Recent Literature» (n'inglés). Journal of the American Academy of Psychiatry and the Law 37 (3):  páxs. 371-376. PMID 19767502. http://www.jaapl.org/content/37/3/371.long. Consultáu'l 15 d'agostu de 2015. 
  79. ↑ Kornblum, William (2011). «Chapter Two. The tools of Sociology», Sociology in a Changing World, 9° (n'inglés), Cengage Learning, páx. 27. ISBN 978-1-111-30157-6. Consultáu'l 15 d'agostu de 2015.
  80. ↑ Campbell, Robert Jean (2004). Campbell's Psychiatric Dictionary (n'inglés). Oxford University Press, páx. 636. ISBN 978-0-195-15221-0. Consultáu'l 15 d'agostu de 2015.
  81. ↑ Kopelman, Loretta M. (1997). «10. Moral problems in psychiatry. The role of value judgments in psychiatric practice», Robert M. Veatch: Medical Ethics, 2° (n'inglés), Jones & Bartlett Learning, páx. 292. ISBN 978-0-867-20974-7. Consultáu'l 15 d'agostu de 2015.
  82. ↑ Organización Panamericana de la Salú (2014). Mortalidad por Suicidiu nes Amériques. Washington D.C.: Organización Mundial de la Salú. ISBN 978-92-75-31843-0.
  83. ↑ 83,0 83,1 Ajdacic-Gross, Vladeta; Weiss, Mitchell G.; Ring, Mariann; Hepp, Urs; Bopp, Matthias; Gutzwiller, Felix; Rösslera, Wulf (2008). «Methods of suicide: international suicide patterns derived from the WHO mortality database [Métodos de suicidiu: comparanza internacional a partir de la base de datos de mortalidá de la OMS]» (n'inglés). Bulletin of the World Health Organization (Organización Mundial de la Salú) 86 (9):  páxs. 726–732. doi:10.2471/BLT.07.043489. PMID 18797649. PMC 2649482. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2649482/pdf/07-043489.pdf. Consultáu'l 19 d'abril de 2015. 
  84. ↑ Windfuhr, Kirsten; Kapur, Navneet (2011). «2. International Perspectives on the Epidemiology and Aetiology of Suicide and Self-Harm», Rory C. O'Connor, Stephen Platt y Jacki Gordon: International Handbook of Suicide Prevention: Research, Policy and Practice (n'inglés). John Wiley and Sons, páx. 34. ISBN 978-1-119-97391-1. Consultáu'l 19 d'abril de 2015.
  85. ↑ Gunnell, David; Eddleston, Michael; Phillips, Michael R.; Konradsen, Flemming (2007). «The global distribution of fatal pesticide self-poisoning: Systematic review» (n'inglés). BMC Public Health 7:  p. 357. doi:10.1186/1471-2458-7-357. PMID 18154668. PMC 2262093. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2262093/pdf/1471-2458-7-357.pdf. Consultáu'l 19 d'abril de 2015. 
  86. ↑ Geddes, John; Price, Jonathan; McKnight, Rebecca (2012). «6. Risk assessment and management», Psychiatry (n'inglés). Oxford University Press, páx. 62. ISBN 978-0-19-923396-0. Consultáu'l 19 d'abril de 2015.
  87. ↑ Tintinalli, Judith Y. (2010). Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (n'inglés). McGraw-Hill, páx. 1940–1946. ISBN 0-07-148480-9.
  88. ↑ 88,0 88,1 Organización Panamericana de la Salú, 2003, pp. 213
  89. ↑ de Leo, Diego (2001). Suicide and euthanasia in older adults : a transcultural journey (n'inglés). Hogrefe & Huber, páx. 121. ISBN 978-0-88937-251-1.
  90. ↑ Lester, David (2009). «14. Culture and Suicide», Sussie Eshun y Regan A. R. Gurung: Culture and Mental Health: Sociocultural Influences, Theory, and Practice (n'inglés). John Wiley & Sons, páx. 301. ISBN 978-1-44-430581-4. Consultáu'l 19 d'abril de 2015.
  91. ↑ Chang, Bernard; Gitlin, David; Patel, Ronak (2011). «The depressed patient and suicidal patient in the emergency department: evidence-based management and treatment strategies». Emergency Medicine Practice 13 (9):  páxs. 1-23. PMID 22164363. http://www.ebmedicine.net/topics.php?paction=showTopic&topic_id=275. Consultáu'l 19 d'abril de 2015. 
  92. ↑ Pjevac, Milica; Pregelj, Peter (2012). «Neurobiology of suicidal behaviour». Psychiatria Danubina 24 (Suplementu 3):  páxs. 336-341. PMID 23114813. http://www.hdbp.org/psychiatria_danubina/pdf/dnb_vol24_sup3/dnb_vol24_sup3_336.pdf. Consultáu'l 15 d'agostu de 2015. 
  93. ↑ Sher, Leo (2011). «The role of brain-derived neurotrophic factor in the pathophysiology of adolescent suicidal behavior» (n'inglés). International Journal of Adolescent Medicine and Health 23 (3):  páxs. 181–185. doi:10.1515/ijamh.2011.041. PMID 22191181. 
  94. ↑ Sher, Leo (2011). «Brain-derived neurotrophic factor and suicidal behavior» (n'inglés). QMJ 104 (5):  páxs. 455-458. doi:10.1093/qjmed/hcq207. PMID 21051476. 
  95. ↑ 95,0 95,1 Meyer, Jeffrey H. (2012). «9. Neuroimaging High Risk States for Suicide», Yogesh Dwivedi: The Neurobiological Basis of Suicide (n'inglés). CRC Press, páx. 166. ISBN 978-1-439-83881-5. Consultáu'l 15 d'agostu de 2015.
  96. ↑ Autry, Anita Y.; Monteggia, Lisa M. (2009). «Epigenetics in Suicide and Depression» (n'inglés). Biological Psychiatry 66 (9):  páxs. 812–813. doi:10.1016/j.biopsych.2009.08.033. PMID 19833253. 
  97. ↑ 97,0 97,1 97,2 «Suicide data» (inglés). Organización Mundial de la Salú. Consultáu'l 15 d'agostu de 2015.
  98. ↑ Cox, Georgina R.; Owens, Christabel; Robinson, Jo; Nicholas, Angela; Lockley, Anne; Williamson, Michelle; Cheung, Yee Tak Derek; Pirkis, Jane (2013). «Interventions to reduce suicides at suicide hotspots: a systematic review» (n'inglés). BMC Public Health 13:  p. 214. doi:10.1186/1471-2458-13-214. PMID 23496989. 
  99. ↑ Robinson, Jo; Hetrick, Sarah E.; Martin, Cathy (2011). «Preventing Suicide in Young People: Systematic Review» (n'inglés). Australian & New Zealand Journal of Psychiatry 45 (1):  páxs. 3-26. doi:10.3109/00048674.2010.511147. PMID 21174502. 
  100. ↑ Fässberg, Madeleine Mellqvist; van Orde, Kimberly A.; Duberstein, Paul; Erlangsen, Annette; Lapierre, Sylvie; Bodner, Ehud; Canetto, Silvia Sara; De Leo, Diego et ál. (2012). «A Systematic Review of Social Factors and Suicidal Behavior in Older Adulthood» (n'inglés). International Journal of Environmental Research and Public Health 9 (3):  páxs. 722-745. doi:10.3390/ijerph9030722. PMID 22690159. 
  101. ↑ «World Suicide Prevention Day - 10 September» (inglés). Asociación Internacional pa la Prevención del Suicidiu. Consultáu'l 15 d'agostu de 2015.
  102. ↑ Paris, Joel (2004). «Is Hospitalization Useful for Suicidal Patients with Borderline Personality Disorder?» (n'inglés). Journal of Personality Disorders 18 (3):  páxs. 240-247. doi:10.1521/pedi.18.3.240.35443. PMID 15237044. 
  103. ↑ Goodman, Marianne; Roiff, Tracey; Oakes, Allison H.; Paris, Joel (2012). «Suicidal Risk and Management in Borderline Personality Disorder» (n'inglés). Current Psychiatry Reports 14 (1):  páxs. 79-85. doi:10.1007/s11920-011-0249-4. PMID 22113831. 
  104. ↑ 104,0 104,1 Canadian Agency for Drugs and Technologies in Health (2010). «Dialectical Behaviour Therapy in Adolescents for Suicide Prevention: Systematic Review of Clinical-Effectiveness» (n'inglés). CADTH Technology Overviews 1 (1):  páxs. y0104. PMID 22977392. 
  105. ↑ Stoffers, Jutta M.; Völlm, Birgit A.; Rücker, Gerta; Timmer, Antje; Huband, Nick; Lieb, Klaus (2012). «Psychological therapies for people with borderline personality disorder» (n'inglés). Cochrane Database of Systematic Reviews (8):  páxs. CD005652. doi:10.1002/14651858.CD005652.pub2. PMID 22895952. 
  106. ↑ O'Connor, Elizabeth; Gaynes, Bradley N.; Burda, Brittany O.; Soh, Clara; Whitlock, Evelyn P. (2013). «Screening for and Treatment of Suicide Risk Relevant to Primary Care: A Systematic Review for the U.S. Preventive Services Task Force» (n'inglés). Annals of Internal Medicine 158 (10):  páxs. 741-754. doi:10.7326/0003-4819-158-10-201305210-00642. PMID 23609101. 
  107. ↑ Hetrick, Sarah E.; McKenzie, Joanne Y.; Cox, Georgina R.; Simmons, Magenta B.; Merry, Sally N. (2012). «Newer generation antidepressants for depressive disorders in children and adolescents» (n'inglés). Cochrane Database of Systematic Reviews (11):  páxs. CD004851. doi:10.1002/14651858.CD004851.pub3. PMID 23152227. 
  108. ↑ Baldessarini, Ross J.; Tondo, Leonardo; Hennen, John (2003). «Lithium treatment and suicide risk in major affective disorders: update and new findings» (n'inglés). The Journal of Clinical Psychiatry 64 (suplementu 5):  páxs. 44-52. PMID 12720484. 
  109. ↑ Cipriani, Andrea; Hawton, Keith; Stockton, Sarah; Geddes, John R. (2013). «Lithium in the prevention of suicide in mood disorders: updated systematic review and meta-analysis» (n'inglés). BMJ 346:  p. f3646. doi:10.1136/bmj.f3646. PMID 23814104. http://www.bmj.com/content/346/bmj.f3646. Consultáu'l 16 d'agostu de 2015. 
  110. ↑ Wagstaff, Antona J.; Perry, Caroline M. (2003). «Clozapine» (n'inglés). CNS Drugs 17 (4):  páxs. 273-280. doi:10.2165/00023210-200317040-00004. PMID 12665398. 
  111. ↑ 111,0 111,1 111,2 111,3 «Suicide rates. Data by country» (inglés). Organización Mundial de la Salú. Consultáu'l 10 de setiembre de 2015.
  112. ↑ M. Haney, Elizabeth; O'Neil, Maya Elin; Carson, Susan; Low, Allison; Peterson, Kimberly; Denneson, Lauren M.; Oleksiewicz, Chandra; Kansagara, Devan (2012). «Suicide Risk Factors and Risk Assessment Tools: A Systematic Review». Evidence-based Synthesis Program. PMID 22574340. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmedhealth/PMH0042005/pdf/PubMedHealth_PMH0042005.pdf. Consultáu'l 10 de setiembre de 2015. 
  113. ↑ Weiyuan, Cui (2009). «Women and suicide in rural China». Bulletin of the World Health Organization 87 (12):  páxs. 888–889. doi:10.2471/BLT.09.011209. PMID 20454475. 
  114. ↑ 114,0 114,1 Sue, David; Sue, Derald Wing; Sue, Diane; Sue, Stanley (2012). Understanding Abnormal Behavior (n'inglés). Cengage Learning, páx. 255. ISBN 978-1-111-83459-3. Consultáu'l 10 de setiembre de 2015.
  115. ↑ Grant, Jaime M.; Mottet, Lisa A.; Tanis, Justin; Harrison, Jack; Herman, Jody L. (2012). Injustice at every turn: A report of the National Transgender Discrimination Survey (pdf) (n'inglés), Washington D. C.: National Center for Transgender Equality and National Gay and Lesbian Task Force. Consultáu'l 10 de setiembre de 2015.
  116. ↑ 116,0 116,1 116,2 Pitman, Alexandra; Krysinska, Karolina; Osborn, David; King, Michael (2012). «Suicide in young men». The Lancet 379 (9834):  páxs. 2383–2392. doi:10.1016/S0140-6736(12)60731-4. PMID 22726519. 
  117. ↑ Stephen Szasz, Thomas (1999). Fatal Freedom: The Ethics and Politics of Suicide (n'inglés). Greenwood Publishing Group, páx. 11. ISBN 978-0-2759-6646-1. Consultáu'l 5 de setiembre de 2015.
  118. ↑ 118,0 118,1 Baena Zúñiga, Alma (2005). «Los trestornos del estáu d'ánimo». Revista Dixital Universitaria (Universidá Nacional Autónoma de Méxicu) 6 (11):  páxs. 1-14. http://www.revista.unam.mx/vol.6/num11/art110/nov_art110.pdf. Consultáu'l 5 de setiembre de 2015. 
  119. ↑ Leming, Michael; Dickinson, George (2015). Understanding Dying, Death, and Bereavement, 8 (n'inglés), Cengage Learning, páx. 306. ISBN 978-1-3055-3761-3. Consultáu'l 5 de setiembre de 2015.
  120. ↑ Pickering, W. S. F. (2000). «6. Reading the Conclusion. Suicide, morality and religion», Durkheim's Suicide: A Century of Research and Alderica (n'inglés). Psychology Press, páx. 69. ISBN 978-0-4152-0582-5. Consultáu'l 5 de setiembre de 2015.
  121. ↑ 121,0 121,1 Jobes, David A.; Luoma, Jason B.; T. Hustead, Lisa Anne; Mann, Rachel Y. (2000). «22. In the Wake of Suicide: Survivorship and Postvention», Ronald W. Maris, Alan L. Berman, Morton M. Silverman: Comprehensive Textbook of Suicidology (n'inglés). Guilford Press, páx. 540. ISBN 978-1-5723-0541-0. Consultáu'l 5 de setiembre de 2015.
  122. ↑ «Suicide» (inglés). Stanford Encyclopedia of Philosophy (18 de mayu de 2004). Consultáu'l 5 de setiembre de 2015.
  123. ↑ García-Huidobro, Rodolfo Figueroa (2008). «Conceutu de derechu a la vida». Ius et Praxis 14 (1):  páxs. 261-300. http://www.scielo.cl/scielo.php?pid=S0718-00122008000100010&script=sci_arttext. Consultáu'l 5 de setiembre de 2015. 
  124. ↑ Paperno, Irina (1997). Suicide as a Cultural Institution in Dostoevsky's Russia (n'inglés). Cornell University Press, páx. 60. ISBN 978-0-8014-8425-4. Consultáu'l 5 de setiembre de 2015.
  125. ↑ Krishna Mehrotra, Palash (27 d'avientu de 2014). Finally the Government has recognised that suicide is not a crime. Daily Mail. http://www.dailymail.co.uk/indiahome/article-2888644/Finally-Government-recognised-suicide-not-crime.html. Consultáu'l 5 de setiembre de 2015. 
  126. ↑ White, Tony (2011). Working with Suicidal Individuals: A Guide to Providing Understanding, Assessment and Support (n'inglés). Jessica Kingsley Publishers, páx. 12. ISBN 978-0-8570-0224-2. Consultáu'l 6 de setiembre de 2015.
  127. ↑ Lanham, David; Wood, David; Bartal, Bronwyn; Evans, Rob (2006). Criminal Laws in Australia (n'inglés). Federation Press, páx. 229. ISBN 978-1-8628-7558-6. Consultáu'l 6 de setiembre de 2015.
  128. ↑ Costa, Michael; Duffy, Mark (1991). «10. Euthanasia, Suicide and Natural Death», Australian HIV/AIDS Llegal Guide (n'inglés). Federation Press, páx. 315. ISBN 978-1-8628-7060-4. Consultáu'l 6 de setiembre de 2015.
  129. ↑ Putnam, Constance Y. (2002). Hospice Or Hemlock?: Searching for Heroic Compassion (n'inglés). Greenwood Publishing Group, páx. 143. ISBN 978-0-8978-9921-5. Consultáu'l 6 de setiembre de 2015.
  130. ↑ 130,0 130,1 McLaughlin, Columba (2007). «2. Contemporary issues in suicide-related behaviour», Suicide-Related Behaviour: Understanding, Caring and Therapeutic Responses (n'inglés). John Wiley & Sons, páx. 24. ISBN 978-0-4705-1241-8. Consultáu'l 6 de setiembre de 2015.
  131. ↑ Desai, Nimesh G.; Schneider, Eric B.; Dogra, Nitish (2012). «13. Mental Health», Nitish Dogra y Sangeet Srivastava: Climate Change and Disease Dynamics in India (n'inglés). The Energy and Resources Institute, páx. 256. ISBN 978-8-1799-3412-8. Consultáu'l 6 de setiembre de 2015.
  132. ↑ Redaición (10 d'avientu de 2014) (n'inglés). Govt decides to repeal Section 309 from IPC; attempt to suicide no longer a crime. Zee News. http://zeenews.india.com/news/india/govt-decides-to-repeal-section-309-from-ipc-attempt-to-suicide-no-longer-a-crime_1512479.html. Consultáu'l 6 de setiembre de 2015. 
  133. ↑ Boyes, Roger (2 de xunetu de 2008) (n'inglés). German politician Roger Kusch helped elderly woman to die. The Times. Archivado del original el 2010-06-01. https://web.archive.org/web/20100601051855/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article4251894.ece. Consultáu'l 6 de setiembre de 2015. 
  134. ↑ 134,0 134,1 Appel, Jacob M. (2007). «A Suicide Right for the Mentally Ill? A Swiss Case Opens a New Alderica» (n'inglés). Hastings Center Report 37 (3):  páxs. 21-23. doi:10.1353/hcr.2007.0035. PMID 17649899. 
  135. ↑ «Chapter 70.245 RCW The Washington Death with Dignity Act» (inglés). Washington State Legislature. Consultáu'l 6 de setiembre de 2015.
  136. ↑ «Oregon Revised Statute. Chapter 127» (inglés). Oregon Health Authority. Consultáu'l 6 de setiembre de 2015.
  137. ↑ Adams, Claude (15 d'abril de 2014) (n'inglés). US border suicide profiling must stop: Report. Global News. http://globalnews.ca/news/1271798/us-border-suicide-profiling-must-stop-report/. Consultáu'l 6 de setiembre de 2015. 
  138. ↑ Bridge, Sarah (9 de setiembre de 2011) (n'inglés). Canadians with mental illnesses denied U.S. entry. CBC News. http://www.cbc.ca/news/canada/canadians-with-mental-illnesses-denied-o-s-entry-1.1034903. Consultáu'l 6 de setiembre de 2015. 
  139. ↑ «Códigu Penal». Boletín Oficial del Estáu. Consultáu'l 6 de setiembre de 2015.
  140. ↑ «Códigu Penal de Bolivia». Oficina de Naciones Xuníes contra la Droga y el Delitu. Archiváu dende l'orixinal, el 2015-10-05. Consultáu'l 6 de setiembre de 2015.
  141. ↑ «Códigu Penal de Colombia». Organización d'Estaos Americanos. Consultáu'l 6 de setiembre de 2015.
  142. ↑ «Legislación Internacional y Estudiu de Derechu Comparáu de la Eutanasia». Cámara de Diputaos del Congresu de la Unión. Consultáu'l 6 de setiembre de 2015.
  143. ↑ «Códigu Penal: Títulu II. De les circunstancies que eximen de pena. Capítulu I. De les causes de xustificación». Asamblea Xeneral d'Uruguái. Consultáu'l 6 de setiembre de 2015.
  144. ↑ Axencia EFE (26 de payares de 2008). Méxicu aprueba una reforma llexislativa que dexa la eutanasia pasiva. El Mundo. https://www.elmundo.es/elmundosalud/2008/11/26/medicina/1227691145.html. Consultáu'l 6 de setiembre de 2015. 
  145. ↑ Holland, Norman N.. «Literary Suicide: A Question of Style» (inglés). CLAS Users. Archiváu dende l'orixinal, el 2015-10-03. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015.
  146. ↑ «A Biblical Perspective of Suicide, Physician-assisted Suicide, & Euthanasia» (inglés). Acu-Cell. Archiváu dende l'orixinal, el 2009-04-18. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015.
  147. ↑ 147,0 147,1 «Catecismu na Ilesia Católica. Tercer parte: La vida en Cristu. Segunda seición: Los diez mandamientos». La Santa Sede. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015.
  148. ↑ «Bible passages dealing with suicide» (inglés). Religious Tolerance. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015.
  149. ↑ «Euthanasia and suicide» (inglés). BBC (21 de xunetu de 2009). Consultáu'l 11 de setiembre de 2015.
  150. ↑ Bernstein, Sid (26 de xineru de 2000). «Stopping a Suicide» (inglés). Aish. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015.
  151. ↑ Jacobs, Louis. «Suicide in Jewish Tradition and Literature» (inglés). My Jewish Learning. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015.
  152. ↑ 152,0 152,1 Gearing, Robin Y.; Lizardi, Dana (2009). «Religion and Suicide» (n'inglés). Journal of Religion and Health 48 (3):  páxs. 332-341. doi:10.1007/s10943-008-9181-2. PMID 19639421. 
  153. ↑ «Euthanasia and Hinduism» (inglés). Religious Facts. Archiváu dende l'orixinal, el 26 d'ochobre de 2006. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015.
  154. ↑ Redaición (22 d'agostu de 2006) (n'inglés). India wife dies on husband's pyre. BBC World News. http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/5273336.stm. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015. 
  155. ↑ 155,0 155,1 155,2 «Suicide» (inglés). Stanford Encyclopedia of Philosophy (18 de mayu de 2004). Consultáu'l 11 de setiembre de 2015.
  156. ↑ Kant, Immanuel (1996). Mary J. Gregor: Kant: The Metaphysics of Morals (n'inglés). Cambridge University Press, páx. 176. ISBN 978-0-5215-6673-5. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015.
  157. ↑ Safranek, John P. (1998). «Autonomy and Assisted Suicide The Execution of Freedom» (n'inglés). The Hastings Center Report 28 (4):  páxs. 32-36. doi:10.2307/3528611. 
  158. ↑ Whiting, Raymond (2002). A Natural Right to Die: Twenty-three Centuries of Alderica (n'inglés). Greenwood Publishing Group, páx. 13-17. ISBN 978-0-3133-1474-2. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015.
  159. ↑ Smith, Wesley J. (5 de xunetu de 2007) (n'inglés). Death on Demand. The Weekly Standard. Archivado del original el 2015-09-14. https://web.archive.org/web/20150914132922/http://www.weeklystandard.com/Content/Public/Articles/000/000/013/831mhugn.asp. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015. 
  160. ↑ Manzo Guerreru, Guadalupe Imelda (2005). «El suicidiu dende una perspeutiva socioeconómica cultural». Cuicuilco (Institutu Nacional d'Antropoloxía y Hestoria) 12 (33):  páxs. 153-172. ISSN 1405-7778. https://revistes.inah.gob.mx/index.php/cuicuilco/article/view/4351/4305. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015. 
  161. ↑ 161,0 161,1 Pérez Barrero, Sergio; Reytor Sol, Francisco (1995). «El suicidiu y la so atención pol médicu de la familia». Revista Cubana de Medicina Xeneral Integral 11 (4):  páxs. 11-18. ISSN 1561-3038. http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0864-21251995000400001. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015. 
  162. ↑ Vega-Piñero, Miguel; Blasco-Fontecilla, Hilario; Baca-García, Enrique; Díaz-Sastre, Carmen (2002). «El suicidiu». Salú Global 2 (4):  páxs. 1-15. Archivado del original el 2016-03-04. https://web.archive.org/web/20160304212448/http://eutanasia.ws/hemeroteca/j79.pdf. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015. 
  163. ↑ Rodríguez Pulido, F.; González de Rivera y Revuelta, J. L.; Gracia Marco, R.; Montes de Oca Hernández, D. (1990). «El suicidiu y les sos interpretaciones teóriques». Pisquis (4):  páxs. 374-380. http://www.psicoter.es/_arts/90_A077_12.pdf. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015. 
  164. ↑ Ozawa-de Silva, Chikako (2008). «Too Lonely to Die Alone: Internet Suicide Pacts and Existential Suffering in Japan» (n'inglés). Culture, Medicine, and Psychiatry 32 (4):  páxs. 516-551. doi:10.1007/s11013-008-9108-0. PMID 18800195. 
  165. ↑ Durkee, Tony; Hadlaczky, Gergo; Westerlund, Michael; Carli, Vladimir (2011). «Internet Pathways in Suicidality: A Review of the Evidence» (n'inglés). International Journal of Environmental Research and Public Health 8 (10):  páxs. 3938–3952. doi:10.3390/ijerph8103938. PMID 18800195. 
  166. ↑ 166,0 166,1 Poisuo, Pauli (4 de xunu de 2013) (n'inglés). 10 Famous Landmarks That Are Creepy Suicide Magnets. Listverse. http://listverse.com/2013/06/04/10-famous-landmarks-that-are-creepy-suicide-magnets/. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015. 
  167. ↑ Ross, Oakland (10 de xineru de 2010) (n'inglés). The fatal attraction of 'suicide magnets'. The Star. http://www.thestar.com/news/gta/2010/01/10/the_fatal_attraction_of_suicide_magnets.html. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015. 
  168. ↑ Webley, Kayla (3 d'agostu de 2010) (n'inglés). Why Is the Bay Area Building a Suicide Barrier?. Time. http://content.time.com/time/nation/article/0,8599,2008158,00.html. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015. 
  169. ↑ Tweedie, Neil (26 de mayu de 2012) (n'inglés). Golden Gate Bridge is the world's most popular site for suicide: 'Just why do they make it so easy?'. The Telegraph. http://www.telegraph.co.uk/news/features/9289970/Golden-Gate-Bridge-is-the-worlds-most-popular-site-for-suicide-Just-why-do-they-make-it-so-easy.html. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015. 
  170. ↑ Warren, Lydia (17 de xineru de 2012) (n'inglés). Hell in the Pacific: Rare World War II photographs show American soldiers' fight for survival in brutal Battle of Saipan. Daily Mail. http://www.dailymail.co.uk/news/article-2087023/World-War-II-photographs-American-soldiers-fight-survival-brutal-Battle-Saipan.html. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015. 
  171. ↑ Doncel, Luis (19 d'abril de 2015). Cuando les madres tiraben al ríu a los sos fíos. El País. https://cultura.elpais.com/cultura/2015/04/17/actualidad/1429293787_627238.html. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015. 
  172. ↑ Watson, Bruce (2006). Exit Rommel: The Tunisian Campaign, 1942-43 (n'inglés). Stackpole Books, páx. 170. ISBN 978-0-8117-3381-6. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015.
  173. ↑ (n'inglés) 1978: Mass suicide leaves 900 dead. BBC News. http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/november/18/newsid_2540000/2540209.stm. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015. 
  174. ↑ O'Keeffe, Terence M. (1984). «Suicide and Self-Starvation» (n'inglés). Philosophy 59 (229):  páxs. 349-363. doi:10.1017/S0031819100069941. 
  175. ↑ (n'inglés) Is Animal Suicide Real Or Is There Another Explanation?. The Huffington Post. 4 d'abril de 2012. http://www.huffingtonpost.com/2012/04/04/animal-suicide-real-or-coincidence_n_1397695.html. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015. 
  176. ↑ Chang, Kenneth (25 d'agostu de 2008) (n'inglés). In Salmonella Attack, Taking One for the Team. The New York Times. http://www.nytimes.com/2008/08/26/science/26obsalm.html?ref=science&_r=0. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015. 
  177. ↑ Tofilski, Adam; Couvillon, Margaret J.; F. Evison, Sophie Y.; Helantera, Heikki; H. Robinson, Elva J.; W. Ratnieks, Francis L. (2008). «Preemptive Defensive Self-Sacrifice by Ant Workers» (n'inglés). The American Naturalist 172 (5):  páxs. Y239–Y243. doi:10.1086/591688. PMID 18928332. 
  178. ↑ Smith Trail, Deborah R. (1980). «Behavioral Interactions between Parasites and Hosts: Host Suicide and the Evolution of Complex Life Cycles» (n'inglés). The American Naturalist 116 (1):  páxs. 77-91. http://www.jstor.org/stable/2460710. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015. 
  179. ↑ O'Hanlon, Larry (10 de marzu de 2010) (n'inglés). Animal Suicide Sheds Light on Human Behavior. Discovery News. http://news.discovery.com/animals/zoo-animals/animal-suicide-behavior.htm. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015. 
  180. ↑ (n'inglés) Life In The Undergrowth. BBC Press Office. 20 d'ochobre de de 2005. https://www.bbc.co.uk/pressoffice/pressreleases/stories/2005/10_october/20/life_horrors.shtml. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015. 
  181. ↑ Nobel, Justin (19 de marzu de 2010) (n'inglés). Do Animals Commit Suicide? A Scientific Alderique. Time. http://content.time.com/time/health/article/0,8599,1973486,00.html. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015. 
  182. ↑ Stoff, David M.; Mann, J. John (2006). «Suicide Research» (n'inglés). Annals of the New York Academy of Sciences 836:  p. 1–11. doi:10.1111/j.1749-6632.1997.tb52352.x. 

Bibliografía

editar

Enllaces esternos

editar



Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Suicidiu&oldid=4303162»