Wikipedia

Utrera

conceyu de la provincia de Sevilla (España)
Pa ver otros usos d'esti términu, Utrera (dixebra).

Utrera ye un conceyu español, el novenu más estensu de la comunidá andaluza, catalogáu como ciudá honorífica del flamencu, asitiáu na provincia de Sevilla, na comunidá autónoma d'Andalucía. Pertenez a la comarca de La Campiña. Ye cabeza del partíu xudicial al que pertenecen los conceyos d'El Coronil, Los Molares, Los Palacios y Villafranca y Utrera.[2]

Utrera
Alministración
País España
Autonomíasimple Andalucía
Provincia provincia de Sevilla
Tipu d'entidá conceyu d'España
Alcalde de Utrera (es) Traducir Francisco Jiménez Morales
Nome oficial Utrera (es)[1]
Códigu postal 41710
Xeografía
Coordenaes 37°10′57″N 5°46′54″W / 37.1825°N 5.7818°O / 37.1825; -5.7818
Utrera alcuéntrase n'España
Utrera
Utrera
Utrera (España)
Superficie 684.26 km²
Altitú 49 m
Llenda con
Demografía
Población 51 718 hab. (2023)
- 25 161 homes (2019)
- 25 567 muyeres (2019)
Porcentaxe 2.64% de provincia de Sevilla
Densidá 75,58 hab/km²
Más información
Estaya horaria UTC+01:00
utrera.org
Cambiar los datos en Wikidata

Tien un patrimoniu monumental importante, y tol centru históricu ta declaráu Bien d'Interés Cultural en calidá de Conxuntu Históricu-Artísticu dende 2002.[3]

Ye considerada una de los trubiecos históricos del flamencu, y un llugar de referencia nel orixe del toru bravu, esistiendo nel so términu municipal delles ganaderíes famoses.[4] Tamién ye destacable la so cría caballar, qu'apurre yeguaes de reconocíu prestíu.[5]

Situación xeográfica

editar
 
Vista de Utrera a l'amanecida.

Utrera asitiar na Provincia de Sevilla, al sureste de la capital, na contorna de la Campu o tierres baxes del valle del Guadalquivir. Constitúi cabeza comarcal, y so'l so alministración atopen les pedaníes de Guadalema de los Quintero, El Palmar de Troya, el banzáu Torre de la Águila, La Cañada, Traxanu, Pinzón, les estaciones de Don Rodrigo y les Alcantarielles, y otros poblaos que deben el so orixe al Institutu Nacional de Colonización.[6] Ye cabeza del Partíu Xudicial númberu 9 de Sevilla, al que pertenecen Los Palacios y Villafranca, El Coronil y Los Molares.[2] D'antiguo, tamién pertenecíen al partíu xudicial de Utrera los conceyos de Dos Hermanas y Alcalá de Guadaíra.[7]

La ciudá atopar a una altitú de 49 metros sobre'l nivel del mar y tien una estensión superficial de 10 hectárees. El términu municipal abarca na so totalidá 681'34 km², llindáu al norte por Dos Hermanas y Alcalá de Guadaíra; al este por El Arahal, Los Molares y El Coronil; al sur por Espera y Villamartín, yá dambos na provincia de Cádiz; y al oeste por Los Palacios y Villafranca, Las Cabezas de San Juan y La Puebla del Río.[6][8]

Noroeste: Dos Hermanas y Los Palacios y Villafranca Norte: Alcalá de Guadaíra Nordeste: Los Molares
Oeste: Las Cabezas de San Juan y La Puebla del Río   Este: El Coronil y el Arahal
Suroeste: Espera Sur: Villamartín Sureste

El Regueru Calces Anches traviesa la ciudá d'este a oeste, pasando pel centru, anque escurre soterráu al so pasu pela ciudá.[9]

Clima

editar

Gocia de cielos estenos la mayor parte del añu, qu'apurren una gran cantidá d'hores de sol. El tipu climáticu de la zona ye mediterraneu del tipu subtropical —tamién clasificáu como subhúmedo mesotérmico—, y caracterízase per branos templaos y secos, ya iviernos húmedos y templaos. La dómina seca, centrada na dómina braniza, suel durar más de cuatro meses. El 41% de les agües del añu prodúcense na seronda.[10]

La temperatura medio añal de la zona ye de 17,5 °C. Les máximes absolutes tienen un permediu de 41,9 °C, siendo'l mes más calorosu xunetu, onde s'algamar una media de 41,2 °C. Xineru ye'l mes más fríu del añu, y la media de les sos temperatures mínimes absolutes ye de 0,8 °C.[6]

Los vientos predominantes mientres los meses de xineru y febreru son de direición noreste. Mientres el restu del añu destaquen los vientos del suroeste, especialmente ente los meses de mayu y agostu.[6]

Población

editar
Pirámide de población (2008)
% Homes Edá Muyeres %
0,29
 
 85+
 
 0,84
0,61
 
 80-84
 
 1,06
1,17
 
 75-79
 
 1,64
1,56
 
 70-74
 
 1,91
1,60
 
 65-69
 
 1,90
2,21
 
 60-64
 
 2,21
2,51
 
 55-59
 
 2,40
3,24
 
 50-54
 
 2,89
3,68
 
 45-49
 
 3,71
4,17
 
 40-44
 
 4,10
4,19
 
 35-39
 
 3,97
4,43
 
 30-34
 
 4,14
4,40
 
 25-29
 
 4,11
3,77
 
 20-24
 
 3,44
3,29
 
 15-19
 
 3,25
2,89
 
 10-14
 
 2,72
2,92
 
 5-9
 
 2,66
3,14
 
 0-4
 
 2,96


Censu d'habitantes

editar

La población total a fecha 1 de xineru de 2017 yera de 52.701 habitantes, según los datos oficiales del Padrón Municipal revisaos pol Institutu Nacional d'Estadística.[11]

Evolución de la población

editar

La población de Utrera tien el so orixe nes repoblaciones que se llevaron a cabu mientres el sieglu XIII, cuando s'asitió na zona una importante colonia musulmana y xudía. Tres la conquista de les tierres por Fernandu III, a munches de les families musulmanes de la zona dexóse-yos permanecer como mudéxares y siguieron habitando'l llugar, dedicándose fundamentalmente a l'agricultura y a otros oficios manuales. Tiénense noticies de la esistencia d'asentamientos de xitanos na llocalidá dende'l sieglu XV. Esti grupu permaneció dende entós y na actualidá la comunidá xitana de Utrera constitúi un coleutivu dafechu integráu na sociedá utrerana.[12]

A partir de la peste bubónica del sieglu XVII, que supunxo l'entamu d'un drásticu descensu na población que s'enllargó hasta'l sieglu siguiente, realizar na zona delles repoblaciones más, como la que tuvo llugar a lo llargo del reináu de Carlos III, ente 1759 y 1788.

Mientres el sieglu XX, la evolución de la población utrerana foi similar a la d'otres zones agraries de la provincia. Ye destacable amenorgar na población que se produció ente los varones n'edá militar mientres la guerra civil, que provocó una notable variación na distribución por sexos. La crecedera de la población ye nidia hasta la década de los 60, nos que se produz un fuerte retrocesu poblacional por cuenta de la creciente emigración y al descensu de la natalidá. A partir de los 80, col descensu del fenómenu de la emigración tien llugar un estancamientu de la perda d'habitantes y empieza un nuevu periodu de nidia crecedera poblacional.[12]

Utrera: evolución de la población a lo llargo de la serie estadística

Población estranxera

editar

Del total de 50.098 persones censaes en 2008, 1.113 yeren de nacionalidá estranxera. Los inmigrantes censaos na ciudá vienen de tolos continentes, siendo los de nacionalidá rumana (166), marroquina (130), polaca (70), ecuatoriana (64) y boliviana (64), les colonies más numberoses

Procedencia de la población estranxera censada en Utrera (2008)[13]
Continente Países Total por continentes
África Arxelia (28), Marruecos (130), Nixeria (18), Senegal (3) 202
América Arxentina (18), Bolivia (64), Brasil (24), Colombia (52), Cuba (29), Chile (2), Ecuador (64), Paraguay (13), Perú (31), República Dominicana (8), Uruguái (2), Venezuela (7) 376
Asia China (39), Otros países (4) 43
Europa Alemaña (45), Francia (40), Irlanda (1), Italia (8), Polonia (70), Portugal (37), Reinu Xuníu (34), Rumanía (166), Rusia (5) Ucrania (5) 483
Oceanía y apátrides - 10
Total 1.114

Datos socioeconómicos

editar

Históricamente, la llocalidá de Utrera tuvo un papel importante como nuedu de comunicaciones. Esto debe a que, amás de tar bien comunicada per carretera, yera l'enllaz ferroviariu ente les ciudaes de Sevilla, Cádiz y Málaga. Gracies a esto, la ciudá caltuvo un importante númberu d'empleos fixos nel sector ferroviariu. Tres la remodelación del trazáu viario, esti enllaz foi treslladáu a la cercana ciudá de Dos Hermanas.[14]

Tocantes a l'agricultura, ye la olivar la so mayor riqueza, teniendo una variedá de mesa llamada gordal, de gran fama, y que se recoyer manualmente en seronda. El términu municipal de Utrera toma unes 67.687 hectárees, de les cualos 8.465 yeren de regadíu según los datos del añu 2007,[8] númberu qu'añalmente sigue creciendo. Amás, caltién la so producción tradicional d'olivar, xirasol, cebera, llegume, tubérculu, hortoliza, cítricu, algodón y remolacha.[5]

Símbolos

editar
 
Bandera de Utrera, na so versión ensin escudu.

Bandera

editar

La bandera de Utrera ta formada por cinco bandes horizontales: mariella, colorada, blanca, colorada y mariella. L'anchor de les franxes marielles ye de dos décimos del anchu total, les coloraes d'un décimu y la blanca central de cuatro décimos. L'escudu del conceyu suel asitiase nel centru de la bandera, na franxa blanca. Esta bandera foi adoptada en 1986, como resultáu d'un concursu convocáu pol consistoriu, anque se constata —gracies a una serie de documentos del sieglu XVI, nos que se detalla la compra de les distintes teles necesaries pa la so fabricación— que l'antiguu pendón de la ciudá usaba estos trés colores.[15]

Escudu

editar
Escudu tradicional

El Llicenciáu Román Meléndez, racionero de la Catedral de Sevilla, escritor y personaxe pernomáu de la Utrera del sieglu XVIII, describe l'escudu tradicional de la ciudá na so obra Epílogu de Utrera, publicada en 1730:[16]

"Les armes qu'usa Utrera, son un curtiu compendiu de cuanto se dixo nel capítulu antecedente. Nun escudu un castiellu: enriba d'él afaya una muyer de mediu cuerpu enriba coronada con corona imperial na mano derecha, un ramu d'oliva; na esquierda, un cetru. La puerta del castiellu ta cerrada, arreyaos a ella un caballu y un toru; al llau derechu del castiellu una vide, y una olivar; al esquierdu un pinu, y unes espigues; pelo baxo una ponte, y l'arollo de les Salinas. Faen mención d'estes Armes Rodrigo Méndez de Silva y el P. Fray Juan Santos, del Orde de San Juan de Dios; quien aseguren son les más singulares, que tien ciudá, nin villa de toa Europa; tien por remate l'escudu un coronel. La muyer coles sos insinies, significa ser Utrera no antiguo Colonia Romana, como dempués va dicise. Lo demás demuestra los frutos de qu'abonda. El castiellu, la so fortaleza zarrada pa los enemigos, bastando namái pa defendese col so opulencia, y el valor de los sos fíos. Nun convienen estos dos autores del tou, na manera de distribuyir les Insinies, por falta de dalguna noticia. Les lletres qu'ellos ponen nel Escudu, nun se ponen güei: nun sé si en dalguna vegada poner. La corona que tien por remate, (ó coronel) denota ser del Rei y selo siempres: que ye'l mayor blasón de que se glorien los sos vecinos."
Pedro Román Meléndez: Epílogu de Utrera, los sos grandores y fazañes glorioses de los sos fíos. (1730). Llibru primeru, capítulu II
 
Escudo de la provincia de Sevilla, onde puede apreciase una representación del escudu de Utrera en versión simplificada (segundu pela derecha del collar).
Escudu oficial

La esistencia d'errores heráldicos nesti blasón provocó ciertu discutiniu a lo llargo de la última década del sieglu XX. Esti fechu, xuníu a la voluntá d'ameyorar y modernizar el diseñu gráficu de los símbolos municipales, llevaron al gobiernu municipal a alcordar, el 30 de setiembre de 1999, un cambéu del escudu heráldicu y a empecipiar los trámites pa la so aprobación definitiva.[17][18] Sicasí, estos cambeos nun acabaron d'enllantase definitivamente, y el símbolu usáu oficialmente na actualidá ye una interpretación del escudu tradicional de Utrera.[19] Trátase d'un escudo cortáu. El cuartel cimeru ta terciáu en palu. Nel primer terciu represéntase una olivar y a la so esquierda una vide, tou del so color y terrazado de sinople, según la inscripción "Da vinu Baco, da aceite Palas". Nel segundu de los tercios apaez un castiellu sobre'l qu'hai un rei vistíu de gules y coronáu d'oru que porta na so mano derecha un ramu y na esquierda una flecha —d'antiguo representábase una matrona coronada con una caña de lloréu na diestra y un cetru na siniestra—. El postreru de los tercios del cuartel cimeru, col lema "da trigu Ceres, a maderes Cibeles", contién un pinu que'l so tueru presenta una mozqueta de ser hacheado pa baltalo, al so pie y a la izquierda apaez una faxina de trigu. Nel cuartel inferior, en plata, represéntase un caballu blancu pasante y un toru negru paráu, engarraos sobre una ponte de piedra de dos güeyos per debaxo de la cual escurre un regueru del so color. Dambos tán encadenaos a la puerta de la torre del cuartel cimeru por cadenes de sable. Lleva una orla y, nel so esterior, la inscripción "Rica en vaques, oveyes, caballos; arrogante en granos; n'aceite, fértil; en vinu fecunda; criadora de frutes, de sal; en pinos sobeyosa; solo colos tos bienes opulenta". Tou sobre cartela d'oru con lambrequines y corona real abierta.[15]

Representación dientro del escudu provincial de Sevilla

Nel escudo provincial de Sevilla úsase una versión simplificada del escudu tradicional de Utrera. La normativa oficial de la Diputación de Sevilla describe esta simplificación de la siguiente manera:

[...] un escudu cortáu, el primeru con tres cuarteles; nel primeru y tercer cuartel, de plata, una olivar del so color; nel segundu cuartel, d'oru, una torre del so color; na parte inferior, de plata, un caballu blancu y un toru negru engarraos, sobre una ponte so la qu'escurre un ríu (tolos elementos del so color). Los colores son: Plata (blancu), Verde, Negru y Oru (mariellu).[20]

La señal d'identidá d'habitar en Utrera ye'l caballu.

== Historia ==.

Prehistoria

editar

Nun esisten fontes fiables que determinen esautamente los oríxenes de la ciudá. Na so obra «Conventu Xurídicu de Sevilla», Rodrigo Caro asegura que la so fundación data del añu 2637 de la creación del mundu.[21]

Dientro del términu municipal de Utrera, atopáronse numberosos restos arqueolóxicos: ídolos, hachos, puntes de flecha, cerámiques, según diversos instrumentos de piedra que reflexen la presencia del home dende tiempos prehistóricos. Ye destacable l'afayu de monumentos funerarios de la cultura megalítica, que tuvo llugar ente'l Neolíticu y el Edá del Cobre Eneolíticu, estendiéndose hasta la Edá del Bronce —circa 2500 e. C.— y la Edá del Fierro —circa 800 e. C.—.[21]

Nel llugar conocíu como La Piedra Fincada, a unos ocho quilómetros al este del nucleu urbanu, tópase un gran monolitu toscamente llabráu, que probablemente sía una muerte de la esistencia de dalgún tipu de cultura megalítica.[22] Ye especialmente llamativu'l xacimientu atopáu na zona llamada Cruz del Gatu, tamién conocida como Les Arques de Troya, asitiada a unos mil quinientos metros del cascu urbanu en direición noroeste.[23] En 1949, topar en dichu llugar una serie de lloses de xil, y con anterioridá apaecieren dellos hachos apolazaes. En 1950, una serie d'escavaciones realizaes de manera más refecha dexaron al descubiertu un dolmen, o sepulcru de corredor, del que se caltenía una cámara circular de 2,70 metros de diámetru, según un corredor que tendría ente 3,50 y 4,00 metros de llargor. D'esta construcción calteníase intacta una de les parés de lloses, ente que los restos de la otra nun superaba los 2,15 metros de llargu. A unos cuarenta metros en direición oeste atopó otru dolmen de mayor tamañu. Más tarde, dambos fueron retiraos del so llugar orixinal. El primeru foi dafechu destruyíu, y l'otru foi donáu pol propietariu al colexu Salesianu de Utrera y reconstruyíu nos xardinos d'ésti.[24]

Darréu realizáronse una serie d'escavaciones de resultes de la esplotación d'una cantera de cal. Nel intre d'éstes, foise desvelando la esistencia d'una necrópolis neolítica na zona perteneciente a un grupu humanu d'un tamañu significativu. Topáronse numberosos restos humanos, amás d'instrumentos, ente los que destaquen numberosos cuchiellos de xiles, raederes, hachos, restos de vasíes y un platu perfectamente calteníu. Tola cerámica atopada nesta zona ye de folla escuro con partícules de mica brillosa, y nun ta Tornu d'alfareru torniada nin presenta decoración dalguna.[25]

Edá Antigua

editar
 
Semis de bronce acuñáu en Searo.

Hai muertes d'un intensu comerciu na zona mientres el periodu prerromanu. Los afayos más significativos son d'orixe feniciu, tartesiu y turdetanu.[21]

De la dómina romana daten los primeros datos escritos sobre la esistencia de poblaciones importantes na zona. Estrabón, nel llibru III del so Xeografía, rellata:

Poblar soldaos del César que fueron eméritos y veteranos.
Estrabón. Xeografía (Sieglu I e.C.)

La Ponte d'Alcantariella (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión). ye una de les construcciones más destacables que se caltienen d'esta dómina. Trátase d'una ponte de dos güeyos, pela que, según la inscripción que figuraba nel mesmu, escurría la Vía Augusta qu'enllazaba la Bética col norte de la península. Cercanos a la ponte, alzábense dos baluartes defensivos, unu de los cualos foi apocayá restauráu.[26] Ta declaráu Bien d'Interés Cultural y Monumentu Históricu-Artísticu dende 1931.[27]

Dientro del actual términu municipal de Utrera, esistieron distintos asentamientos: Siarum, na zona de la Cañada, que caltién la toponimia de la dómina; Salpensa nel Cuetu del Alcázar —cerca de la carretera d'El Coronil; Alice, cerca del cortixu de Torre Alocaz; y Leptis, una fortaleza reconocío y renombrao nos tiempos de la Guerra del César.

Dientro del cascu urbanu topáronse dos necrópolis romanes. La primera, en Olivar Alto, ta datada ente los sieglos III y II e. C. La otra tópase cerca de la carretera de Los Palacios y Villafranca y cronológicamente asitiar ente los sieglos III y IV de la era cristiana. Reparando estes muertes y teniendo en cuenta que los enterramientos dientro de les poblaciones romanes taben prohibíos pola Lex duodecim tabularum —Llei de les XII Tables—,[28] confírmase que l'actual cascu urbanu de Utrera sería en dómina romana un campu de cultivu, ricu en trigu, vide y olivares. Los pocos y discontinuos restos de construcciones atopaes tuvieron de corresponder a cases de campu o a industries que precisaren de l'agua pal so funcionamientu. Esta hipótesis ta reforzada pola proximidá d'estos restos al cursu d'agua anguaño conocíu como Calces Anches. Esta distribución nun tien de ser considerada estraña, yá qu'en dómina romana esta zona yera una rexón bien rica y taba llarada de faciendes. La población de Hispania raspiaba daquella los dolce millones d'habitantes, y concentrábase especialmente na Bética.[29] Estrabón dexa constancia d'esta romanización nos sos testos, cuando escribe:

Los turdetanos, y sobremanera los más próximos al Betis, adoptaron por completu les costumes romanes, arrenunciando al so idioma nacional y como a munchos de allos concedióse-yos el derechu del Llaciu y a munches de les sos poblaciones convirtióse-yos en colonies romanes, nun ye estrañu que güei día toos sían romanos.[30]
Estrabón. Xeografía, III.2.14

D'estos usos agrícoles deduzse l'orixe del topónimu Utrera, proveniente de utrer, llugar o industria de fudres pa contener aceites y vinos.[21]

Edá Media

editar
 
Informe sobre afayu nel Cortixu de la Figal

Atopáronse restos de sepultures visigótiques de la dómina paleocristiana, como demuestren les llábanes y terracotas, los anagrames de Cristu presentes nos enterramientos, según los símbolos del Antiguu Testamentu y les lleendes alusives a la escatoloxía cristiana.[31]

Nun esisten munchos datos en redol a la Utrera islámica, pero la vaga presencia de la población nos llibros de repartimientu de Sevilla denota que nun esistió una presencia árabe importante. Hai que señalar que los restos arqueolóxicos indiquen qu'esistía una mezquita nel llugar onde anguaño se llevanta la Ilesia de Santa María de la Mesa.

Sí ye posible deducir la presencia islámica na zona de la toponimia árabe de los poblaos del términu municipal: Facialcázar (ciudá romana de Salpensa); Alcantariella, del árabe Al-qantar (ponte), probablemente un puntu defensivu de cierta importancia pa protexer el tráficu, fundamentalmente ganaderu, pola Vía Augusta; y Alhorín, qu'anguaño ye un cortixu qu'entá caltién el so nome árabe.

Los primeros datos de Utrera con rigor histórico atopar a partir de la Reconquista cristiana. En 1253 Alfonsu X lleva a cabu'l repartimientu de les tierres conquistaes na provincia de Sevilla. Mientres la dómina árabe, hai muertes de que Utrera podría ser una simple alquería cola so torre de proteición. Nel periodu cristianu, los repobladores de la zona llevaron a cabu una serie d'obres públiques ente les que s'atopa'l tresformamientu de la torre del puestu avanzáu en castiellu. Ente estos habitantes atopaben una importante comunidá xudía y un grupu importante de colonos qu'acabaron afincándose na población, pol calter fronterizu d'ésta.

A lo llargo de los sieglos XIII, XIV y XV, la ciudá toma un papel destacáu como puntu militar estratéxicu na defensa de la frontera ente'l territoriu musulmán y el cristianu.[21] A principios de la década de los 1470, la fortaleza de Utrera, que dependía del cabildru municipal de Sevilla, pasó a ser controlada por un aristócrata, el mariscal Fernán Arias de Saavedra. Mientres la Guerra de Socesión Castellana esti noble sofitó a Isabel y Fernando frente a Juana pero en 1477, cuando los reis ordenaron que los nobles reintegrasen tolos castiellos sevillanos a la Corona, Fernán Arias negar a obedecer. El 9 de payares de 1477 les tropes isabelines, unos 2.600 homes encabezaos por Gutierre de Cárdenas, punxeron cercu al castiellu, que taba defendíu por ente 40 y 50 escuderos. Finalmente tomar al asaltu'l 29 de marzu de 1478. Los vencíos sufrieron una dura represión: dos tercios fueron degollaos. El mariscal foi declaráu traidor y los sos bienes confiscados pero'l 30 de setiembre de 1478 la reina viose obligada a da-y el perdón ante les protestes de l'alta nobleza andaluza.[32]

Edá Moderna

editar

El sieglu XVI marcó un periodu de gran prosperidá pal pueblu de Utrera, y asina lo denotan les numberoses obres públiques acometíes nesa dómina. Construyéronse conventos, hospitales, ilesies y cases palaciu, urbanizáronse places y cais y realizáronse infraestructures de saneamientu y suministru d'agua. El reináu de Felipe II marcó'l puntu álgido de la bonanza económica de la llocalidá. En 1570, Utrera yera la primer población del reinu de Sevilla dempués de la capital.

En 1649, la peste bubónica afectó con roxura a la población de la ciudá. Esta epidemia y los problemes xeneralizaos derivaos de la política de los austrias menores marcaron el fin de la puxanza económica vivíu por Utrera mientres el sieglu anterior.[21]

A lo llargo del reináu de Carlos III, ente 1759 y 1788, púnxose un especial interés na repoblación de la contorna y lleváronse a cabu importantes trabayos p'ameyorar les infraestructures del pueblu.

Edá Contemporánea

editar
 
«Contorna de Utrera» por García y Rodríguez (Blanco y Negro, 1905)

Mientres la Guerra de la Independencia, les tropes franceses ocuparon Utrera. Esti fechu causó gran perxuiciu tanto a la población como a la so arquiteutura, dexando a la villa nuna difícil situación.

Col mandatu del alcalde Clemente de la Corte (1842), llevar a cabu grandes obres públiques, como'l empedriáu y alcantarelláu de les principales víes de la población, construcción de cases pa obreros, del mercáu, la cárcel, el campusantu y la casa consistorial. Asina mesmu fixeron cases de beneficencia y ameyoróse l'allumáu de les cais. Entós daquella Utrera esperimentó un nuevu ameyoramientu que se consagró col llogru de la considerancia de ciudá en 1877, mientres el reináu d'Alfonso XII.

 
Vista de la plaza de la Pandiella de Utrera a principios del sieglu xx. D'esquierda a derecha: fachada del Casino, fachaes de viviendes del sieglu xviii y capiya de San Francisco (sieglu xvii). Esti conxuntu arquiteutónicu caltiénse intactu na actualidá.

La vida político y social de la población tamién foi reflexu de los movimientos socedíos nesti campu mientres el sieglu XIX. Tuvieron llugar, al igual que nel restu del territoriu nacional, la fuerte oposición ente conservadores y progresistes, les lluches caciquiles, les eleiciones amañaes, los periódicos satíricu-políticos y les protestes y fuelgues.

La Guerra Civil semó la ciudá de sufrimientu y fame. La posguerra tuvo marcada por fuertes tensiones sociales. En gran midida, estes tensiones fueron frutu de les carauterístiques propies de la economía utrerana, eminentemente agrícola y con poques posibilidaes d'industrialización al curtiu plazu.

La historia de Utrera mientres el restu del sieglu XX nun ta marcada por fechos especialmente trascendentes. Ye destacable la gran hinchente de 1962, causada pola llena del Regueru Calces Anches. Tamién son acontecimientos reseñables l'afitamientu de Utrera como primer productor d'algodón a nivel nacional en 1963 y la Coronación canónica de la patrona, la Virxe de Consolación, en mayu de 1964.[21]

Monumentos

editar

Utrera tien un importante patrimoniu monumental. Tol centru históricu de la ciudá ta declaráu Bien d'Interés Cultural, en calidá de Conxuntu Históricu-Artísticu dende 2002.[3][33]

Arquiteutura Relixosa

editar
 
Fachada principal de la Ilesia de Santa María de la Mesa.

Ilesia de Santa María de la Mesa (37°10′46″N 5°46′50″W / 37.17944°N 5.78056°O / 37.17944; -5.78056)

Artículu principal: Ilesia de Santa María de la Mesa (Utrera)

Ta declarada Bien d'Interés Cultural en calidá de Monumentu Históricu-Artísticu dende 1979.[34] Forma parte del paisaxe carauterístico de Utrera, yá que la so torre, al ser la edificación más alta de la ciudá, puede vese dende cualquier puntu altu. Trátase d'un templu medieval que se reformó nel añu 1401 y darréu nel sieglu XVI, perteneciendo a esta segunda fase la portada de los pies y el cruceru. Ye un templu de grandes dimensiones, construyíu en lladriyu, cantería y mampostería, con cinco naves, la central de mayor altor, con seis tramos y cruceru. Dende un puntu de vista artísticu, entemez les formes gótiques y renacentistes. La Puerta del Perdón presenta una rica decoración y un diseñu atrevíu pa los cánones renacentistes conforme a los que ta construyida.[35]

Ilesia de Santiago'l Mayor (37°10′51.5″N 5°46′58″W / 37.180972°N 5.78278°O / 37.180972; -5.78278)

Artículu principal: Ilesia de Santiago (Utrera)

Ye una ilesia parroquial, y ta declarada Bien d'Interés Cultural en calidá de Monumentu históricu-artísticu dende 1977.[36] Ye un templu góticu del sieglu XIV con una llarga historia. Ta allugáu nes proximidaes del castiellu. La so planta de tipu de salón atópase estremada por pilastres fasciculados y cubiertes de bóvedes nervadas de gran guapura. Darréu, les naves viéronse completaes con cúpula renacentista y capiyes barroques y neoclásiques.[37]

Santuariu de Ntra. Sra. de Consolación (37°11′31.5″N 5°46′00″W / 37.192083°N 5.76667°O / 37.192083; -5.76667)

Esti templu ta allugáu nes contornes de la ciudá, y llégase a él per un espaciosu camín, güei día convertíu en paséu, flanqueado pol Parque de Consolación. Nel so interior atopa la patrona de la ciudá, La nuesa Señora de Consolación, destacando amás la so artesonado mudéxar y l'altar mayor barrocu. L'edificiu ye d'estilu barrocu clasicista. Foi construyíu nel primer terciu del sieglu XVII, sobre una ermita del sieglu XVI dedicada a allugar la imaxe de la Virxe de Consolación, que foi treslladada dende'l desapaecíu Conventu de l'Antigua. El 31 de marzu de 1561, la Orde de los Mínimos fíxose cargu de la ermita, llevantaron el so monesteriu amiesto a esta y más tarde la ilesia que se repara na actualidá. Esta consta de nave única con cruceru, con una estructura de murios de carga de lladriyu enfoscáu y pilastres. Los arcos fajones dobles de la nave y el triunfal, son de mediu puntu. La capiya mayor ye cuadrada y les cubiertes de bóveda de cañón con lunetos. Nel cruceru hai una cúpula con llinterna. A los pies de la nave hai una estructura de vigues con artesonado de madera, que se sofita en columnes de mármol blanco. Sobre esta asitia'l coru y una torre de dos cuerpos que ta afatada con azulexos. La portada ye de piedra amarellentada y consta de dos cuerpos.[38] Foi declaráu Monumentu históricu-artísticu en 1982.[39]

 
Ilesia de Santiago'l Mayor, en Utrera.

Conventu de la Purísima Concepción (37°10′50″N 5°46′58″W / 37.18056°N 5.78278°O / 37.18056; -5.78278)

Foi fundáu en 1577 por Francisco Álvarez de Bohórquez y la so esposa Catalina de Coria. Nesti conventu de clausura atopen les monxes de la orde de les Carmelites Descalces. Cuenta con una ilesia de nave única con una rica cubierta de carpintería mudéxar. A los pies de la nave atopa un coru altu zarráu pol artesonado y un coru baxu de planta rectangular cubiertu con bóvedes de cañón con lunetos y arcos con yesería del sieglu XVII. La sacristía ta tres el retablu mayor. A la fin de la nave hai una espadaña de lladriyu.[40] Ta declaráu Bien d'Interés Cultural en calidá de Monumentu históricu-artísticu dende 1979.[41]

Conventu de les Hermanes de La Cruz y Capiya de los Dolores (37°10′40.7″N 5°46′52.2″W / 37.177972°N 5.781167°O / 37.177972; -5.781167)

Foi construyíu nel segundu cuartu del sieglu XVIII. La finalización de la so construcción ta fechada en 1747. Nesti conventu moren les hermanes de la Cruz. Anexu a esti conventu atopa la Capiya de Los Dolores, que la so planta elíptica constitúi unu de los escasos exemplos d'esti tipu na arquiteutura barroca sevillana.

 
Portal del Hospital de la Santa Resurrección.

Hospital de la Santa Resurrección (37°10′52″N 5°46′56″W / 37.18111°N 5.78222°O / 37.18111; -5.78222)

Foi fundáu en 1514 pola vilba de Lope Ponce de León, doña Catalina de Perea. De magar, foi reformáu y ampliáu en delles ocasiones, anque la columnata de mármol blanco con arcos de mediu puntu del patiu central y les pilastres de lladriyu de seición poligonal daten de la dómina fundacional. Tien una pequeña ilesia del sieglu XVII d'una sola nave con bóveda de cañón, falsos lunetos y arcos fajones. La bóveda qu'hai sobre'l presbiteriu ye semiesférica, y ta llevantada sobre pechines. Nel retablu mayor, de finales del sieglu XVII, atópase una escultura de candeleru de la Virxe de la Salú, les imáxenes de San Pedro y San Pablo, y un relieve que representa la Resurrección de Xesucristo. Nesta ilesia caltienen dos sepulcros de miembros de la familia de los Ponce de León, Don Juan y Don Lope. Ye una construcción que'l so estilu allugar ente l'arte góticu y el renacentista.[42]

Capiya de San Francisco (37°10′54.5″N 5°46′50.5″W / 37.181806°N 5.780694°O / 37.181806; -5.780694)

Topar na Plaza de la Pandiella, nel centru de la ciudá. Esta ilesia foi construyida en 1645 polos xesuites nesta zona, qu'entós yera extramuros, col financiamientu de los duques d'Arcos. Foi ocupada polos franciscanos a partir de 1797. La capiya amuesa una única nave cubierta con bóveda y cúpula decoraes con frescos de principios del sieglu XVIII, que narren la historia de la Compañía de Xesús.[43]

 
Vista nocherniega de Utrera dende la Plaza d'España. Apréciense: a la izquierda el Castiellu, detrás la torre de la Ilesia de Santiago y la Ilesia de Santa María de la Mesa a la derecha.

Capiya de Ntra. Sra. del Carmen (37°10′56″N 5°46′40″W / 37.18222°N 5.77778°O / 37.18222; -5.77778)

Ye una antigua capiya carmelita del sieglu XVII. El templu forma parte del Colexu Salesianu de Utrera, el más antiguu de la congregación de San Xuan Bosco n'España, fundáu en 1881.

Capiya de San Bartolomé (37°10′55.5″N 5°46′41.5″W / 37.182083°N 5.778194°O / 37.182083; -5.778194)

Nella venérase la imaxe de Ntro. Padre Jesús Nazarenu, tallada pol escultor Marcos de Cabrera en 1597. Ta xusto enfrente de la Capiya del Carmen, y ye d'enforma menor tamañu qu'aquella. Nel so interior caltién un importante conteníu artístico. Foi construyida nel sieglu XVII, al empar que'l desapaecíu conventu carmelita sobre'l que s'alluga dende 1881 l'actual Colexu Salesianu de Utrera. Mientres el sieglu XVIII llevar a cabu diverses remodelaciones de la capiya y nel sieglu XIX foi añadida una espadaña de factura senciella. Consta d'una nave con bóveda de cañón y de una bóveda sobre pechines sobre l'altar. Los sos trés retablos son barrocos y nellos inxerten talles de los sieglos XVI y XVII.[44]

Capiya de la Santísima Trinidá (37°10′36.8″N 5°46′58.7″W / 37.176889°N 5.782972°O / 37.176889; -5.782972)

Foi construyida ente los años 1719 y 1723. Consta d'una única nave y alluga nel so interior varios altares ya imáxenes, destacando la del Cristu de los Inxemes y la cabeza de San Xacintu. La so portada ye d'un estilu sobriu y ta coronada por una pequeña espadaña con campanariu.

Basílica d'El Palmar de Troya (37°3′22″N 5°48′32″W / 37.05611°N 5.80889°O / 37.05611; -5.80889)

Foi construyida a mediaos del sieglu XX. Ta alcontrada en El Palmar de Troya y ye la sede de la Ilesia palmariana, una organización biforcada de la Ilesia católica.

Arquiteutura Civil

editar

El Castiellu (37°10′51.5″N 5°47′2.5″W / 37.180972°N 5.784028°O / 37.180972; -5.784028)

Atópase sobre un cuetu natural bien próximu a la parroquia de Santiago'l Mayor. Ta declaráu Bien d'interés cultural y Monumentu Históricu-Artísticu dende 1985.[45] Foi construyíu pol Conceyu de Sevilla sobre los restos d'una antigua torre árabe. Apaez citáu en 1264 por Alfonsu X el Sabiu. En 1368 foi destruyíu por Muhammed V de Granada y darréu reconstruyíu a finales del sieglu XIV. Dende finales del XV permaneció abandonáu finales del sieglu XX, nel que se realizaron una serie d'actuaciones destinaes a la so recuperación pa usu públicu.[46]

 
Fachada principal del Palaciu de Vistahermosa (1730), sede actual del Conceyu de Utrera.

Casa Surga (37°11′00″N 5°46′43″W / 37.18333°N 5.77861°O / 37.18333; -5.77861)

Ye una casa señorial d'estilu sevillanu, fechada en 1783, y compuesta d'una casa principal y una casa de llabor. Anguaño ta n'estáu ruinosu y non visitable, debíu al abandonu y continuos espolios. Con anterioridá al so deterioru, fuera declarada Bien d'interés cultural y Monumentu Históricu-Artísticu en 1977.[47] Tien un sobráu en forma de mirador. Tien seis ventanes con ampliu vuelu que sobresalen de la fachada, afataes con guarnición de faxa resaltante. La portada ta ricamente afatada, y llabrada en piedra martelilla bien porosa. Tien un patiu central arrodiáu de columnes de mármol y arcos de mediu puntu. La escalera principal, que conducía a la planta noble, yera una de les carauterístiques más importantes del edificiu.[48]

Casa cuartel de la Guardia Civil (37°10′48.3″N 5°47′5.5″W / 37.180083°N 5.784861°O / 37.180083; -5.784861)

Foi declaráu Bien d'interés cultural y Monumentu Históricu-Artísticu en 1985.[49] Ye una construcción d'estilu castellanu realizada en 1577. Nel so orixe, foi un cuartel de caballería, que foi construyíu pol Cabildru mientres el reináu de Felipe II. Darréu sirvió como casa cuartel de la Guardia Civil. Na actualidá foi restauráu y rehabilitáu pa viviendes.[50]

Casa Consistorial (37°11′00″N 5°46′52″W / 37.18333°N 5.78111°O / 37.18333; -5.78111)

L'antiguu palaciu de Vistahermosa asitiar na Plaza de Gibaxa. La so portada rococó ye de 1730. Nel so interior destaquen los sos salones románticos y historicistes. Anguaño ye la sede del Conceyu de Utrera.

 
Portada del Teatru Municipal Enrique de la Corte.

Teatru Municipal Enrique de la Corte (37°10′58.5″N 5°46′56.2″W / 37.182917°N 5.782278°O / 37.182917; -5.782278)

Foi construyíu ente setiembre de 1885 y xineru de 1887, por orde de don Enrique de la Corte. El costu total de les obres foi de 218.000 reales, una cantidá considerable pa la so dómina. Ye un teatru diseñáu al estilu italianu, de distribución bien permediada ente la sala destinada al públicu y l'escenariu. Foi rehabilitáu en 1993 pa usu públicu, so la direición del arquiteutu Juan Ruesga Navarro. El so escenariu ye unu de los más amplios d'Andalucía y cuenta con equipamientu téunicu que dexa acometer un ampliu abanicu d'especialidaes escéniques. El so aforu ye de 525 places, ente'l patiu de butaques y los palcos.[51] Nel so interior puede visitase el Legáu de los Álvarez Quintero, un fondu museolóxicu nel que s'esponen parte de la biblioteca y los enseres personales d'estos comediógrafos utreranos.[52]

Casa de la Cultura (37°10′48″N 5°46′52″W / 37.18000°N 5.78111°O / 37.18000; -5.78111)

Casar Palaciu d'El Marqueses de Tous, del sieglu XVIII, ta asitiada na cai Rodrigo Caro, n'unu de los rincones más representativos de la ciudá. Ta destinada a usu cultural dende 1990. Ye carauterística la so fachada avitolada, d'estilu barrocu, articulada con grandes pilastres.[53]

 
Pasaxe del Neñu Perdíu, antigua judería, en Utrera.

Neñu Perdíu (37°10′52″N 5°46′49.7″W / 37.18111°N 5.780472°O / 37.18111; -5.780472)

Esti conxuntu arquiteutónicu ye una antigua judería con sinagoga, tresformada a lo llargo del tiempu n'hospital, ilesia, campusantu y casa de expósitos. Anguaño esta zona acueye delles viviendes particulares y un par de chigres de copes, anque sigue siendo unu de los llugares más carauterísticos y representativos del cascu antiguu utrerano.

Cortil Cercada y l'Arcu de la Villa.

En distintes zones del cascu históricu caltiénense dellos restos de la muralla medieval, ente los que s'atopen el Arcu de la Villa, el Portiellu de la Misericordia y delles torres como les de la Plaza de la Constitución, la Plaza de la Pandiella y la cai Álvarez Fazañes. El Arcu de la Villa, apocayá restauráu, yera una de les puertes d'entrada a la ciudá. Na so estructura presenta vanos apuntaos, y una capiya barroca nel pisu altu.[54]

Places.

Destaquen les places de la Pandiella, d'Enrique de la Corte antigua Plaza del Bacaláu—, de la Constitución, de Gibaxa y de Santa Ana. Ente toes, la qu'anguaño alluga una mayor actividá ye la Plaza de la Pandiella, que se configura como centru neurálxicu de la llocalidá. Magar ser apocayá reformada, entá caltién restos de los s. XVII y XVIII, sobremanera en dalgún de los edificios colindantes.

Torres de molín d'aceite.

Son numberoses y distribúyense por tol cascu antiguu. Estes construcciones son un reflexu de la importancia que tuvo la industria olivarero en Utrera. Merecen ser mentaes les que pueden reparase nes cais Vicente Giráldez, Molares, Muyeres, Sacramento, Preciosa y Ponce de León.

Cascu antiguu y cases solariegas.

 
Conxuntu de fachaes de los sieglos XVII y XVIII na Plaza de la Pandiella.

El tipu de casa histórica utrerana presenta como carauterística la humildá de les sos materiales —mampostería d'argamasa, lladriyos, texa árabe y cal— y l'uniformidá de les sos fachaes. El cascu antiguu de Utrera presenta un estilu carauterísticu marcáu pola sobriedá d'estes construcciones. Entá se caltién un conxuntu importante de cases del sieglu XVIII, como les qu'ocupen el lladral norte de la Plaza de la Pandiella, según delles poques que daten de los sieglos XVI y XVII. Amás de estes antigües viviendes, esisten delles cases solariegas d'especial importancia pol so valor arquiteutónicu y históricu, ente les que destaquen la de Román Meléndez, na cai homónima, la Casa Surga, na cai María auxiliadora, casar Palaciu d'El Marqueses de Tous, na cai Rodrigo Caro, casar Palaciu de les Corte, na Plaza Enrique de la Corte y la Casa Riarola, na cai Virxe de Consolación.

Fonte de los Ocho Caños (37°10′35.7″N 5°46′52.9″W / 37.176583°N 5.781361°O / 37.176583; -5.781361)

Ye una antigua fonte restaurada, de planta octogonal y con una cubierta a manera de templete. Ta asitiada a la fin de callar Cristu de los Inxemes, cerca de la puerta medieval del Arcu de la Villa, nel esterior del recintu cercáu. La cubierta ta afatada por paños d'azulexos sevillanos, y sostiense sobre ocho arcos de mediu puntu. So cada arcu tien un cañu que desagua na pila qu'arrodia tola estructura. La so función yera la de suministrar d'agua a los habitantes de la villa y abebentar al ganáu.[55]

Otros llugares d'interés

editar

Salinas de Valcargado (37°5′49″N 5°46′2″W / 37.09694°N 5.76722°O / 37.09694; -5.76722):

Tán asitiaes na zona sur del términu municipal, bien próximes al Banzáu de Torre de la Águila, a unos 60 msnm. Trátase d'unes salines d'interior, n'esplotación artesanal. Al pie de les salines de Coripe, son les úniques d'esti tipu que s'atopen na provincia de Sevilla. El suelu ta formáu por depósitos de margues, magres, y yelsos, que llinden la so capacidá agrícola pol so salín y drenaxe deficiente. Ta alimentada pol regueru de la Salina, que tien un coeficiente de torrencialidad moderáu.[56]

Complexu Endorreico de Utrera (37°2′N 5°47′W / 37.033°N 5.783°O / 37.033; -5.783)

Artículu principal: Complexu Endorreico de Utrera

Esta reserva natural ta formada poles llagunes de Alcaparrosa, de Arjona y de Zarracatín. Asítiase sobre margues y magres del Periodu cuaternariu que configuren un terrén de llombes nidies. Con una superficie de 100 ha, el conxuntu de llagunes endorreicas con vexetación palustre de taraje, xuncos y salicornia, ye una paraxa onde s'abelluguen azulones, porrones comunes, correlimos, zarapatines, ánades rabudos y avocetas.[57]

Banzáu de Torre de la Águila (37°2′38″N 5°44′25″W / 37.04389°N 5.74028°O / 37.04389; -5.74028).

Esti banzáu ye una zona húmeda de vital importancia ecolóxica, tantu pola proximidá al Parque Nacional de Doñana, como por constituyir un llugar de descansu na ruta migratoria de numberoses especies d'aves. Ta asitiáu nuna redolada de llombes con rimaes bien nidies. Les sos agües son salobres con muncha materia orgánico y poca tresparencia. Ye destacable la numberosa fauna qu'habita esta güelga tresformada, onde pueden atopase exemplares de patu malvasía, en peligru d'estinción, según comunidaes d'coríu real, focha común y porrón común. Otres especies presentes son el patu cuyar, reptiles como les culiebres viperina, ciega y bastarda, y peces como'l barbu, la boga y la carpa.[58]

Personaxes utreranos

editar
 
Estatua de Rodrigo Caro (1573-†1647), na plaza de l'Antoxana de Santa María, en Utrera.
Lliteratura *

Rodrigo Caro, poeta, historiador, arqueólogu y abogáu utrerano, coetaneu del Sieglu d'Oru.

Política *

El Ablaya Marchena, ilustráu afrancesáu. Tuvo que exiliase a Francia fuxendo de la Inquisición, país nel que pasaría la mayor parte de la so vida y en que la so revolución tomó parte de manera bien activa.

  • Antonio López Sánchez-Prau. Alcalde republicanu de Ceuta *

Clemente de la Corte Clemente de la Corte y Gibaxa, alcalde de Utrera mientres la Década Moderada, qu'entamó importantes reformes na ciudá.

Belles artes
Arquiteutura *

Fernando de la Corte y Irízar, arquiteutu municipal de Xerez más de 30 años[60]

Música *

Los cantaores Fernanda y Bernarda de Utrera,[61] José Fernández El Perrate, Pepa de Utrera,[62] Curru de Utrera y Gaspar de Utrera. El cantaor El Turroneru nun nació en Utrera, anque vivió siempres na ciudá.

Deporte *

El presidente del Sevilla FC, José Castro Carmona

Toreo *

Los toreros Curru Durán[65] y Joaquín Díaz "Cuqui de Utrera",[66]

Gastronomía

editar
Ver tamién: Gastronomía de la provincia de Sevilla

Platos típicos

editar
 
Mostachón de Utrera.

La gastronomía utrerana ye bien variada, y entiende munchos de los platos tradicionales de la cocina andaluza, como'l gazpachu, la caldereta y los potaxes. Les llegumes, los productos de la güerta, l'arroz, les carnes y l'aceite d'oliva constitúin la base de la cocina más representativa de La Campiña. Ye frecuente atopar guisos de carne ente los sos platos típicos, como'l carauterísticu guisu de cola de toru. Los encurtidos d'aceituna de mesa son un aperitivo o entrante frecuente nos sos chigres o locales de restauración. L'aceituna gordal ye una variedá típica de la zona, y ye bien apreciada pol so tamañu y sabor.[67][4]

Los platos caseros más frecuentes son el potaxe andaluz, el pucheru y la comida con pringá. La comida ye un cocíu de garbanzos, habichuelas blanques o dambes llegumes, guisaes con carne, tocín, morciella y chorizu. La pringá consiste na carne, tocín y embutíos resultantes de la cocción del cocíu o "comida". Sírvese aparte, y cómese entartallando tou con cachos de pan y ayudar d'éstos pa llevala a la boca.[68] El términu pringá tamién s'usa pa llamar a la carne y tocinos del pucheru cuando se comen d'esa forma.[69]

El guisu de cascoxos ye un platu típicu bien apreciáu. Prepárense cocíos, con un condimento qu'entemez delles especies. El so caldu verde escuru, de sabor salao y picante, ye una de los sos principales carauterístiques y de normal bébese dempués, direutamente del vasu o taza onde se sirven los cascoxos.

Dulces típicos

editar

El duce típicu utrerano por antonomasia ye'l mostachón, que ye un bizcuechu esplanáu que se cocina sobre un papel d'estraza en fornu de lleña. Les bizcoteles —d'orixe árabe—, les llingües y palos de nata, los brazos de xitanu y una amplia variedá de dulces y pasteles, constitúin la base d'una llarga tradición repostera qu'apurrió a les confiteríes utreranas reconocencia en tola rexón.[67]

Festexos y eventos culturales

editar

Feria de Consolación

editar

Celébrase por cuenta de les fiestes patronales, n'honor a la Virxe de Consolación. Ta declarada d'interés turísticu, tien llugar en redol al día 8 de setiembre y dura cuatro díes. El día 8 el Santuariu de Ntra. Señora de Consolación permanez abiertu al públicu mientres tol día y la nueche, y son frecuentes les pelegrinaciones dende los pueblos cercanos. Desenvolver nun ampliu recintu ferial anexu al Parque de Consolación, y configúrase de manera asemeyada a la más conocida Feria d'Abril de Sevilla, con casetes entamaes por families, grupos d'amigos o asociaciones. Utrera ye especialmente famosa por ser trubiecu d'importantes artistes del flamencu y na feria prodúcense frecuentes manifestaciones musicales d'esti xéneru.[70]

 
Procesión de Selmana Santa na nueche del Domingu de Ramos utrerano.

Selmana Santa

editar
Artículu principal: Selmana Santa en Utrera

La Selmana Santa que se celebra na llocalidá ta declarada d'interés turísticu. Ye una de les sos fiestes más importantes, xunto a la Feria de Consolación. L'añu 2007 foi declaráu Añu Xubilar pol Papa Benitu XVI, con motivu del V Centenariu de la llegada de la patrona a la ciudá.[71]

Potaxe Xitanu

editar

El Potaxe Xitanu de Utrera ye'l festival flamencu más antiguu d'España.[72] Celébrase l'últimu sábadu de xunu. El so orixe remontar al 15 de mayu de 1957. Surdió mientres la celebración d'una comida de la Hermandá de los Xitanos de Utrera, que foi entamada arriendes de una propuesta de la so mayordomu, Andrés Jiménez Ramírez. Pal actu, el dueñu del Chigre Onuba preparó un potaxe de frijones con munchos ayos y sirvióse vinu tinto como bebida, celebrándose l'eventu na Caseta del Tiru al Platu, nos entamos del Paséu de Consolación. A ella asistieron unos sesenta persones, ente les que taben Diego'l del Gastor, El Perrate, La Cuyar, Gaspar de Utrera, Manuel de Congoxes y José el de l'Aurora —padre de Fernanda y Bernarda—. Acabante comer empecipióse una gran fiesta flamenca, que supunxo l'entamu d'una llarga tradición que consolidó l'eventu como unu de los más importantes del xéneru. Amás de pol aspeutu artísticu, el festival carauterizar por tar dedicáu a personaxes importantes del flamencu y de la cultura polo xeneral. Ente estos homenaxaos, atópense artistes como Pastora Imperio (1967), Lola Flores (1972), Gracia Montes (1976), Rocío Jurado (1979), Cristina Hoyos (2000), Alejandro Sanz (2004), Raphael (2006) o Joaquín Cortés (2007).[73]

Otros eventos

editar

Otres festividaes importantes que se celebren a lo llargo del añu son la Cabalgata de los Reis Magos, el 5 de xineru; el Antroxu, a finales de febreru; la Romería de la Virxe de Fátima, que tien llugar en redol al 13 de mayu; la Verbena de María Auxiliadora, en redol al 24 de mayu, que remata cola procesión de la imaxe de la virxe tallada por Francisco Buiza en 1967 —copia de la que San Xuan Bosco traxo a la llocalidá— que s'atopa nel retablu mayor na capiya de Ntra. Sra. del Carmen; el Corpus Christi, que socede en mayu o en xunu y la Fiesta de San Juan, conocida popularmente como Los Juanes, na que se celebra la llegada del solsticiu de branu, mientres la nueche del 23 al 24 de xunu. Na llocalidá tienen lugar dos feries gastronómiques añales: la Feria de la Tapa en marzu y la Feria del Dulce en febreru.[4]

Ciudaes hermaniaes

editar

La ciudá de Utrera atópase hermanada con dos conceyos:

Comunicaciones y tresporte

editar
Parque vehículos de motor (2007)[76]
Tipu de vehículu Cantidá
Automóviles 19.403
Camiones y furgonetes 4.363
Otros vehículos 9.594
Total 33.360

Parque de vehículos de motor

editar

Utrera cuenta con un parque automovilísticu estensu, con una ratio de 0,67 vehículos per habitante. La variación total de vehículos de motor ente 2003 y 2008 foi de 67,4 %. En 2008, con 33.360 vehículos, ye'l cuartu parque automovilísticu en tamañu de la provincia, por detrás de Sevilla, Dos Hermanas y Alcalá de Guadaíra.[76]

Infraestructures viarias

editar

Utrera ta bien comunicada con Sevilla capital per mediu de l'autovía A-376. Esta vía rápida parte dende Utrera y escurre mientres 25 quilómetros en direición norte, constituyendo tamién un enllaz coles llocalidaes de Dos Hermanas, Alcalá de Guadaíra, el nucleu residencial de Montequinto y les numberoses carreteres de la rede nacional que parten dende Sevilla.

La carretera A-362 xune Utrera cola vecina llocalidá de Los Palacios y Villafranca, onde pueden tomase l'AP-4 o Autopista del Sur, de peaxe, en direición Cádiz, y la N-IV, que ye'l tramu entá ensin desdoble de l'A-4 o Autovía del Sur que xune Madrid con Córdoba, Sevilla y Cádiz.

Escontra l'este, l'A-394 xune Utrera con El Arahal. Nesi puntu enllaza cola A-92 o Autovía d'Andalucía, que constitúi una gran exa llonxitudinal que traviesa Sevilla, Málaga, Granada y Almería. Escontra'l sur, l'A-394 constitúi la principal vía de comunicación cola pedanía d'El Palmar de Troya y ye frecuentemente usada pa tomar la carretera N-IV escontra Cádiz.[77]

Identificador [78]Denominación Itinerariu Rede Llargor (km)
 A-376 
|| Autovía Sevilla - Utrera || Sevilla - Utrera || Rede Básica d'Articulación ||25,470
 A-375 
|| Carretera Utrera - Puertu serranu || Utrera - Los Molares - El Coronil - Montellano - Puerto Serrano|| Rede Básica d'Articulación ||45,140
 A-394 
|| Carretera Arahal - El Palmar||El Arahal (Onde enllaza cola Autovía d'Andalucía) - Utrera - El Palmar de Troya - Ponte Páxares (Enllaz cola N-IV)|| Rede Básica d'Articulación ||38,590
 A-362 
|| Carretera Utrera - Los Palacios|| Utrera - Los Palacios y Villafranca || Rede Intercomarcal ||11
 A-8030 
|| Carretera Utrera - El Torbiscal. Popularmente conózse-y como Carretera de l'Alcantariella.[79]||Utrera - El Torbiscal (Onde enllaza cola N-IV).||Rede Complementaria||11,97
 A-8100 
|| Carretera Utrera - Carmona||Utrera - Carmona||Rede Complementaria||37,13

Ferrocarril

editar

La estación de Utrera ye cabecera de la llinia C-1 de la rede de Cercaníes de Sevilla. A partir d'ésta escontra'l sur el trazáu ferroviariu pasa a ser de vía única hasta que se complete la llinia d'alta velocidá Sevilla-Cádiz, momentu en que va ser íntegramente de vía doble con traviesa polivalente. Amás de trenes de cercaníes, efectúen parada equí dalgunos de los trenes de Altaria y Andalucía Exprés de la llinia A-1.[80][81][82]

Llinies ferroviaries qu'empresten serviciu na estación
orixe/destino < llinia > destino/orixe
Lora del Río
Santa Xusta		 Cantaelgallo   terminal
Santa Xusta Dos Hermanas MD A-1 Las Cabezas Cádiz

Llinies d'autobús

editar
Autobuses urbanos

Los antiguos autobuses urbanos fueron retiraos del serviciu'l 29 de xineru de 2009, tres más de trenta años en funcionamientu. Dende esta fecha, la llocalidá cunta con dos llinies d'autobuses que realicen percorríos complementarios. Los servicios son diurnos y nun esiste llinia sustitutiva peles nueches, salvu en fiestes y eventos especiales.[83][84]

Autobuses interurbanos

Hai una estación d'autobuses inaugurada en 1996.[85]

El conceyu cunta coles siguientes llinies d'autobuses interurbanos:[86]

Ruta Empresa
Utrera-Los Palacios y Villafranca-Las Cabezas de San Juan-Lebrija-Trebujena-Sanlúcar de Barrameda-Chipiona Los Amarillos[87]
Utrera-Los Palacios y Villafranca Los Amarillos[88]
Xerez-El Cuervo-Las Cabezas de San Juan-Utrera-Marchena-Arahal-Écija Los Amarillos[89]
Coripe-Puerto Serrano-Montellano-El Coronil-Los Molares-Utrera-Alcalá de Guadaíra-Sevilla Casal[90]
Utrera-El Palmar de Troya-Guadalema de los Quintero-El Torbiscal-Trabajo-Sacramento-Las Cabezas de San Juan Hermanos Cuchares[91]
Utrera-Alcalá de Guadaíra-Sevilla San Roque
Utrera-Los Molares-El Coronil San Roque
Madrid-Marchena-Arahal-Utrera-Xerez-Pto. Sta. María-Cádiz-San Fernando Socibus/Sercobus[92]

Ver tamién

editar

Referencies

editar
  1. ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
  2. ↑ 2,0 2,1 Consejería de Xusticia y Alministración Pública de la Xunta d'Andalucía. «Partíu xudicial-Utrera». Consultáu'l 5 de xunu de 2009.
  3. ↑ 3,0 3,1 BOJA, nº 49, de 27 d'abril de 2002, páxina 8.414, DECRETO 100/2002, de 5 de marzu, pol que se declara Bien d'Interés Cultural, cola categoría de Conxuntu Históricu, el sector delimitado con esi envís de la población de Utrera (Sevilla) (en HTML). Consultar testu completu. Inclúi fascículu 2 cola descripción detallada de la zona declarada conxuntu históricu-artísticu, páxs. 6.868 a 6.879 (en PDF).
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Escelentísimu Ayto. de Utrera. «Web Oficial del Conceyu de Utrera - Cultura y Turismu en Utrera». Consultáu'l 28 de mayu de 2009.
  5. ↑ 5,0 5,1 Escelentísimu Ayto. de Utrera. «Web Oficial del Conceyu de Utrera - Economía». Archiváu dende l'orixinal, el 23 de xineru de 2010. Consultáu'l 9 de mayu de 2009.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Escelentísimu Ayto. de Utrera. «Web Oficial del Conceyu de Utrera - Xeografía». Archiváu dende l'orixinal, el 23 de xineru de 2010. Consultáu'l 9 de mayu de 2009.
  7. ↑ Institutu Nacional d'Estadística-población. Censu de 1910 por provincies
  8. ↑ 8,0 8,1 Institutu d'Estadística d'Andalucía. Conseyería d'Economía y Facienda. Xunta d'Andalucía. «Sistema d'Información Multiterritorial d'Andalucía. Utrera (Sevilla)». Archiváu dende l'orixinal, el 13 d'avientu de 2009. Consultáu'l 9 de mayu de 2009.
  9. ↑ Ministeriu de Mediu Ambiente del Gobiernu d'España- Secretaría Xeneral pal Territoriu y la Biodiversidá. «Proyeutu d'esviadura del regueru Calces Anches en Utrera (Sevilla)». Consultáu'l 29 de mayu de 2009.
  10. ↑ Web oficial de la Mancomunidá de Conceyos del baxu Guadalquivir. «Utrera - Situación xeográfica». Consultáu'l 2 de xunu de 2009.
  11. ↑ http://www.ine.es/jaxiT3/Datos.htm?t=2895
  12. ↑ 12,0 12,1 Escelentísimu Ayto. de Utrera. «Web Oficial del Conceyu de Utrera - Población». Archiváu dende l'orixinal, el 23 de xineru de 2010. Consultáu'l 12 de setiembre de 2009.
  13. ↑ Institutu Nacional d'Estadística (ed.): «Población por sexu, conceyos y nacionalidá (principales nacionalidaes) (2008) Utrera». Consultáu'l 12 de setiembre de 2009.
  14. ↑ Web oficial de la Mancomunidá de Conceyos del baxu Guadalquivir. «Utrera - Dato socio-económicos». Consultáu'l 8 de xunu de 2009.
  15. ↑ 15,0 15,1 José Manuel Erbez, F.M. García Farrán. «Utrera. Escudu y bandera del conceyu». Símbolos de Sevilla. Publicáu so llicencia Creative Commons-Reconocencia 3.0. Consultáu'l 9 de xineru de 2010.
  16. ↑ Román Meléndez, Pedro (1730). «Cap. II», Epílogu de Utrera, los sos grandores y fazañes glorioses de los sos fíos. (Reimpresión realizada pol Conceyu en 1880, a partir de la edición orixinal, llevada a cabu en 1730 pol Imprentador Mayor de Sevilla, Juan Francisco Blas de Quesada), páx. 7. «De les armes de Utrera»
  17. ↑ Web oficial de la Casa de Utrera en Cataluña. Nuevu Escudu Heráldicu de la Ciudá
  18. ↑ Web oficial de la Casa de Utrera en Cataluña. Escudu tradicional
  19. ↑ «Web oficial del Conceyu de Utrera». Archiváu dende l'orixinal, el 2019-06-29.
  20. ↑ «Manual d'Identidá Corporativa. Normativa escudu provincial. (P. 10)». Xunta d'Andalucía. Diputación de Sevilla. Archiváu dende l'orixinal, el 5 de xunetu de 2012. Consultáu'l 1 de mayu de 2009.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 21,5 21,6 Escelentísimu Ayto. de Utrera. «Web Oficial del Conceyu de Utrera - Historia». Archiváu dende l'orixinal, el 2010-01-21. Consultáu'l 7 d'abril de 2009.
  22. ↑ Morales Álvarez, Manuel (1981). Notes pa la historia de Utrera I. Dos Hermanas: Graf. Rublan, páx. 15. ISBN 84-85057-24-4.
  23. ↑ Consejería de Cultura de la Xunta d'Andalucía. «Conxuntu funerariu Cruz del Gatu, de Utrera (Sevilla)». Base de dato Patrimonio Inmueble d'Andalucía (SIPHA). Consultáu'l 25 de xunetu de 2009.
  24. ↑ Morales Álvarez, Manuel (1981). Notes pa la historia de Utrera I. Dos Hermanas: Graf. Rublan, páx. 17-32. ISBN 84-85057-24-4. «Nel mesmu términu de Utrera, a la derecha de la carretera de Sevilla, a la distancia averada de mil quinientos metros del cascu urbanu, asocedió l'afayu más importante hasta la fecha [...] La Cruz del Gatu (tamién "Les Arques de Troya")»
  25. ↑ Morales Álvarez, Manuel (1981). Notes pa la historia de Utrera I. Dos Hermanas: Graf. Rublan, páx. 20-22. ISBN 84-85057-24-4.
  26. ↑ Consejería de Cultura de la Xunta d'Andalucía. «Ponte d'Alcantariella, de Utrera (Sevilla)». Base de dato Patrimonio Inmueble d'Andalucía (SIPHA). Consultáu'l 25 de xunetu de 2009. «Inscribir nel trazáu de la Vía Augusta, consta de dos arcos idénticos llixeramente peraltados con panal almohadillado en gran parte. Paez que yá foi restauráu na segunda metá del sieglu XVIII. La pila central ye bien gruesa y nun tien tajamar. [...] Presenta restos d'una inscripción romana na que namái se llee güei día "Augustus pontem...au.. oc".»
  27. ↑ Inscritu como BIC, publicáu na Gaceta de Madrid nº 155 páx. 1184 de 4 de xunu de 1931.
  28. ↑ Fatás, G.; —Publicáu na web de la Universidá de Navarra. Departamentu d'Historia. Historia Antigua—. «La Llei de les XII Tables (seleición)». Materiales pa un cursu d'Historia Antigua (1994) (estractu). Santiago de Compostela: Tórculo. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de marzu de 2009. Consultáu'l 9 de mayu de 2009.
    Tabula X
    Hominem mortuum in urbe ne sepelito nieve urito.
    Tabla X
    Que nun se sotierre nin queme cadabre na ciudá.
    Lex duodecim tabularum. Trad. Fatás, G. (1994)
  29. ↑ Morales Álvarez, Manuel (1981). Notes pa la historia de Utrera I. Dos Hermanas: Graf. Rublan, páx. 39. ISBN 84-85057-24-4.
  30. ↑ Morales Álvarez, Manuel (1981). Notes pa la historia de Utrera, (citando traducción de Blázquez, apud. A. García Gallo. "Testos xurídicos antiguos" Madrid, 1949. Páx. 13) I, Dos Hermanas: Graf. Rublan, páx. 42. ISBN 84-85057-24-4.
  31. ↑ Figal I en Patrimoniu Inmueble d'Andalucía
  32. ↑ NAVARRO SAINZ, José María (2004). El conceyu de Sevilla nel reináu de Sabela I (1474-1504). Tesis doctoral. Universidá de Sevilla., páxs.61-66.
  33. ↑ Consejería de Cultura de la Xunta d'Andalucía. «Centru Históricu de Utrera». Base de dato Patrimonio Inmueble d'Andalucía (SIPHA). Consultáu'l 10 de mayu de 2009.
  34. ↑ BOE núm. 85, de 9 d'abril de 1979, páxina 8.414. La Ilesia de Santa María de la Mesa de Utrera (Sevilla) ye declarada Bien d'Interés Cultural en calidá de Monumentu Históricu-Artísticu.
  35. ↑ Consejería de Cultura de la Xunta d'Andalucía. «Iglesia de Santa María de la Mesa, de Utrera (Sevilla)». Base de dato Patrimonio Inmueble d'Andalucía (SIPHA). Consultáu'l 10 de mayu de 2009.
  36. ↑ BOE núm. 25, de 29 de xineru de 1977, páxina 2.223. La Ilesia de Santiago'l Mayor de Utrera (Sevilla) ye declarada Bien d'Interés Cultural en calidá de Monumentu Históricu-Artísticu.
  37. ↑ Consejería de Cultura de la Xunta d'Andalucía. «Iglesia de Santiago, Utrera (Sevilla)». Base de dato Patrimonio Inmueble d'Andalucía (SIPHA). Consultáu'l 10 de mayu de 2009.
  38. ↑ Consejería de Cultura de la Xunta d'Andalucía. «Santuariu de Ntra. Sra. de Consolación de Utrera (Sevilla)». Base de dato Patrimonio Inmueble d'Andalucía (SIPHA). Consultáu'l 10 de mayu de 2009.
  39. ↑ BOE núm. 226, de 21 de setiembre de 1982, páxina 25.696. El Santuariu de Ntra. Sra. de Consolación de Utrera (Sevilla) ye declaráu Bien d'Interés Cultural en calidá de Monumentu Históricu-Artísticu.
  40. ↑ Consejería de Cultura de la Xunta d'Andalucía. «Conventu de la Purísima Concepción». Base de dato Patrimonio Inmueble d'Andalucía (SIPHA). Consultáu'l 10 de mayu de 2009.
  41. ↑ BOE núm. 30, de 3 de febreru de 1979, páxina 2.859. El Conventu de la Purísima Concepción de Utrera (Sevilla) ye declaráu Bien d'Interés Cultural en calidá de Monumentu Históricu-Artísticu.
  42. ↑ Escelentísimu Ayto. de Utrera. «Web Oficial del Conceyu de Utrera - Monumento - Hospital de la Santa Resurrección». Consultáu'l 12 de setiembre de 2009.
  43. ↑ Escelentísimu Ayto. de Utrera. «Web Oficial del Conceyu de Utrera - Monumento - Capilla de San Francisco». Consultáu'l 12 de setiembre de 2009.
  44. ↑ Escelentísimu Ayto. de Utrera. «Web Oficial del Conceyu de Utrera - Monumento - Capilla de San Bartolomé». Consultáu'l 12 de setiembre de 2009.
  45. ↑ Inscritu como BIC, publicáu en BOE nº 155, de 29 de xunu de 1985.
  46. ↑ Consejería de Cultura de la Xunta d'Andalucía. «Castillo de Utrera (Sevilla)». Base de dato Patrimonio Inmueble d'Andalucía (SIPHA). Consultáu'l 28 de xunu de 2009.
  47. ↑ Inscritu como BIC, publicáu en BOE nº 154, páxina 11002 de 29 de xunu de 1977.
  48. ↑ Consejería de Cultura de la Xunta d'Andalucía. «Casa Surga, de Utrera (Sevilla)». Base de dato Patrimonio Inmueble d'Andalucía (SIPHA). Consultáu'l 10 de mayu de 2009.
  49. ↑ Inscritu como BIC, publicáu en BOE nº 155 de 29 de xunu de 1985.
  50. ↑ Consejería de Cultura de la Xunta d'Andalucía. «Casa cuartel de la Guardia Civil, de Utrera (Sevilla)». Base de dato Patrimonio Inmueble d'Andalucía (SIPHA). Consultáu'l 10 de mayu de 2009.
  51. ↑ Escelentísimu Ayto. de Utrera. «Web Oficial del Conceyu de Utrera - Teatru Municipal Enrique de la Corte». Archiváu dende l'orixinal, el 8 d'avientu de 2010. Consultáu'l 10 de mayu de 2009.
  52. ↑ Escelentísimu Ayto. de Utrera. «Web Oficial del Conceyu de Utrera - Mandáu Hermano Álvarez Quintero». Archiváu dende l'orixinal, el 8 d'avientu de 2010. Consultáu'l 10 de mayu de 2009.
  53. ↑ Consejería de Cultura de la Xunta d'Andalucía. «Casa Palaciu d'El Marqueses de Tous, de Utrera (Sevilla)». Base de dato Patrimonio Inmueble d'Andalucía (SIPHA). Consultáu'l 28 de xunetu de 2009.
  54. ↑ Consejería de Cultura de la Xunta d'Andalucía. «Recintu cercáu cola Puerta de la Villa». Base de dato Patrimonio Inmueble d'Andalucía (SIPHA). Consultáu'l 28 de xunetu de 2009.
  55. ↑ Escelentísimu Ayto. de Utrera. «Web Oficial del Conceyu de Utrera - Monumento - Fuente de los Ocho Caños». Consultáu'l 12 de setiembre de 2009.
  56. ↑ Conceyu de Utrera (21 de xunu de 2005). «ESPACIOS PROTEXÍOS.pdf Guía de los Espacios Naturales Protexíos de Utrera. Salinas de Valcargado y otros espacios protexíos.». Consultáu'l 11 de setiembre de 2009.
  57. ↑ Decreto 419/2000, de 7 de payares, de la Conseyería de Mediu Ambiente de la Xunta d'Andalucía, pol que s'aprueben los Planes d'Ordenación de los Recursos Naturales de determinaes Reserves Naturales de la provincia de Sevilla (PDF)
  58. ↑ Conceyu de Utrera (21 de xunu de 2005). «Guía de los Espacios Naturales Protexíos de Utrera. Banzáu de torre de la águila». Consultáu'l 11 de setiembre de 2009.
  59. ↑ Páxina oficial de la Hermandá del Cachorru de Sevilla. «Resumen Históricu de la Pontificia, Real y Pernomada Hermandá del Santísimu Cristu de la Expiración y La nuesa Madre y Señora del Patrociniu». Archiváu dende l'orixinal, el 5 de xunu de 2009. Consultáu'l 13 de setiembre de 2009.
  60. ↑ corte-en-una güeyada El 'Xerez de la Corte', nuna güeyada
  61. ↑ 61,0 61,1 Ayto. de Utrera. «Web oficial del V Centenariu de la Virxe de Consolación. Biografíes». Archiváu dende l'orixinal, el 8 de febreru de 2011. Consultáu'l 13 de setiembre de 2009.
  62. ↑ Manuel Martín Martín (4 de mayu de 2009). elmundo.es (ed.): «Pepa de Utrera, la postrera de la fiesta». Consultáu'l 12 de xineru de 2010.
  63. ↑ Páxina oficial del Atleta José López Reina. «Biografía». Archiváu dende l'orixinal, el 2019-07-09. Consultáu'l 13 de setiembre de 2009.
  64. ↑ Páxina oficial de José Antonio Reyes. «Biografía de José Antonio Reyes». Consultáu'l 13 de setiembre de 2009.
  65. ↑ PortalTaurino. «Curru Durán». Consultáu'l 13 de setiembre de 2009.
  66. ↑ PortalTaurino. «Cuqui de Utrera». Consultáu'l 13 de setiembre de 2009.
  67. ↑ 67,0 67,1 Web oficial de la Mancomunidá de Conceyos del baxu Guadalquivir. «Utrera - Gastronomía». Consultáu'l 2 de xunu de 2009.
  68. ↑ «pringar» nel DRAE.
  69. ↑ lebrija.com. «Gastronomía del baxu Guadalquivir». Archiváu dende l'orixinal, el 21 de febreru de 2009. Consultáu'l 22 d'agostu de 2009.
  70. ↑ Portal Dixital InfoUtrera.com (ed.): «Presentación de los actos y del cartelu de la Feria de Utrera» (20 d'agostu de 2008). Archiváu dende l'orixinal, el 18 de xunu de 2009. Consultáu'l 11 de setiembre de 2009.
  71. ↑ «Web oficial del V Centenariu de la llegada de la patrona a la ciudá». Consultáu'l 9 de setiembre de 2009.
  72. ↑ El País (1 de xunetu de 2000). «El XLIV Potaxe Xitanu de Utrera rinde homenaxe a Cristina Hoyo». Consultáu'l 11 de setiembre de 2009.
  73. ↑ Manuel Peña Narváez. «El Potaxe Xitanu de Utrera. Sitio web oficial. El potaxe al traviés de los años. Cincuenta años de cita flamenca nun esbardie d'arte.». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-03. Consultáu'l 12 de setiembre de 2009.
  74. ↑ Escelentísimu Ayto. de Utrera. «Acta de la sesión estraordinaria celebrada pola Xunta de Gobiernu Llocal el día 24 de febreru de 2006» páx. 8. Consultáu'l 9 de mayu de 2009. «[...] Andalucía, la Orde de 29 d'avientu de 2.005, de la Conseyería de Gobernación, pola que se regulen les subvenciones pa entidaes llocales andaluces que, con cargu al plan de cooperación municipal concede pol procedimientu ordinariu esta Conseyería, y la so convocatoria pal añu 2.006. Qu'esiste un conveniu de hermanamiento ente los conceyos de Utrera y El Vendrell. [...]»
  75. ↑ Otero Campos, José Andrés (2005). Diputación Provincial de Sevilla y Escelentísimu Ayto. de Utrera: La proyeición americana de Utrera. Consolación del Sur. D.L. SE-1498-2002.
  76. ↑ 76,0 76,1 La Caixa (ed.): «Anuariu Económicu d'España 2008 La Caixa (Utrera)». Archiváu dende l'orixinal, el 22 de febreru de 2009. Consultáu'l 9 de setiembre de 2009.
  77. ↑ Google maps (ed.): «Mapa de carreteres de Utrera». Consultáu'l 9 de setiembre de 2009.
  78. ↑ Según Alcuerdu de Conseyu de Gobiernu de 25 de xunetu de 2006 pol que s'aprueba la Rede Provincial a integrar nel Catálogu de Carreteres d'Andalucía, titularidá de los ocho Diputaciones Provinciales nos sos respeutivos ámbitos territoriales. Consejería d'Obres Públiques y Tresporte. Xunta d'Andalucía. «Rede Autonómica de Carreteres d'Andalucía». Consultáu'l 20 d'agostu de 2009.
  79. ↑ Utrempresa.com (3 de marzu de 2009). «La carretera de la "Alcantariella" (A-8030)». Archiváu dende l'orixinal, el 2011-12-09. Consultáu'l 20 d'agostu de 2009.
  80. ↑ Renfe. «Cercaníes. Mapa de Zones de Sevilla». Consultáu'l 6 de mayu de 2009.
  81. ↑ Renfe. «Renfe Media Alloña - Mapa de Zona Andalucía». Consultáu'l 6 de mayu de 2009.
  82. ↑ Renfe. «Renfe Media Distancia». Consultáu'l 6 de mayu de 2009.
  83. ↑ lavozdeutrera.com (ed.): «Presentación de los nuevos autobuses del Tresporte Urbanu» (29 de xineru de 2009). Consultáu'l 12 de setiembre de 2009.
  84. ↑ Escelentísimu Ayto. de Utrera. «Web Oficial del Conceyu de Utrera - Autobuses urbanos». Archiváu dende l'orixinal, el 8 d'avientu de 2010. Consultáu'l 12 de setiembre de 2009.
  85. ↑ J. M. Brazu Mena (22 de xunu de 1996). Utrera. La nueva estación d'autobuses va inaugurar a finales de xunetu. ABC de Sevilla. http://hemeroteca.abcdesevilla.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/sevilla/abc.sevilla/1996/06/22/050.html. 
  86. ↑ Escelentísimu Ayto. de Utrera. «Web Oficial del Conceyu de Utrera - Autobuses interurbanos». Archiváu dende l'orixinal, el 8 d'avientu de 2010. Consultáu'l 12 de setiembre de 2009.
  87. ↑ Autocares Grupo Samar. «Línea 40: Utrera-Chipiona-Utrera». Consultáu'l 9 de mayu de 2009.
  88. ↑ Autocares Grupo Samar. «Líneas regulares cercanías Sevilla. Utrera-Los Palacios». Consultáu'l 9 de mayu de 2009.
  89. ↑ Autocares Grupo Samar. «Línea 19: Jerez-Écija-Jerez». Consultáu'l 9 de mayu de 2009.
  90. ↑ Autocares Casal. «Horarios Puerto Serrano». Archiváu dende l'orixinal, el 16 de mayu de 2009. Consultáu'l 9 de mayu de 2009.
  91. ↑ Autocares Hnos. Cuchares, S.A. «Línea: Las Cabezas - Guadalema- El Palmar - Utrera». Archiváu dende l'orixinal, el 25 de setiembre de 2009. Consultáu'l 10 de mayu de 2009.
  92. ↑ www.elalmanaque.com. «TRANSPORTES SOCIBUS». Consultáu'l 10 de mayu de 2009.

Bibliografía

editar
  • Morales Álvarez, Manuel (1981). Notes pa la historia de Utrera, 2ª I-V, Dos Hermanas: Graf. Rublan. ISBN 84-85057-24-4.
  • Otero Campos, José Andrés (2005). Utrera nel sieglu XIX. Utrera: Siarum Editor. ISBN 84-934228-1-9.
  • Román Meléndez, Pedro (1730). Epílogu de Utrera, los sos grandores y fazañes glorioses de los sos fíos. (Reimpresión realizada pol Conceyu de Utrera en 1880, a partir de la edición orixinal, llevada a cabu en 1730 pol Imprentador Mayor de Sevilla, Juan Francisco Blas de Quesada).

Enllaces esternos

editar


Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Utrera&oldid=4301013»