Wikipedia

Llonxanu Oeste

(Redirixío dende Vieyu Oeste)

Vieyu Oeste, Antiguu Oeste, Selvaxe Oeste, Alloñáu Oeste o la Frontera (n'inglés Old West, Wild West, Far West o The Frontier) son los términos con que se denomina popularmente a los fechos históricos (colos sos personaxes protagonistes) que tuvieron llugar nel sieglu XIX mientres la espansión de la frontera de los Estaos Xuníos d'América escontra la mariña del océanu Pacíficu.[1][2] Anque la colonización del territoriu empezó nel sieglu XVI cola llegada de los europeos, l'oxetivu d'algamar la mariña oeste debióse principalmente a la iniciativa gubernamental del presidente Thomas Jefferson, tres la Compra de Luisiana en 1803. La espansión de la frontera foi considerada como una busca d'oportunidaes y progresu.

El siux Toru Sentáu (1831-1890) y el cazador de bisontes Buffalo Bill (1845-1917), reconocíos personaxes del popularmente llamáu «Vieyu Oeste» de los Estaos Xuníos.

Esta incesante y enllargada migración de persones escontra l'oeste movió cultures ancestrales y primió a minoríes étniques d'amerindios. En contraste, el periodu amenó importantes meyores na industria, les comunicaciones y l'agricultura, a mariña en munchos casos d'una intensa esplotación de los recursos humanu y natural.

Estos eventos históricos, orixe d'un mitu nacional nos Estaos Xuníos (conocíu como «Mitu de la Frontera»), fueron recreaos por diverses manifestaciones del arte, arrexuntaes sol xéneru western.[1][2] Esti xéneru narra hestories de cowboys, pioneros, «nobles» amerindios, gambusinos, empresarios, etc.; hestories de xentes de variada condición qu'entamaron l'aventura del oeste cola esperanza d'algamar l'ésitu personal, pero qu'acabaron, non poques vegaes, enfrentaes a la xusticia o a la fatalidá del destín. Los estudios actuales consideren que detrás d'esta mitificación escuéndese una realidá más complexa, polo que se tiende a replantegar el papel de tolos actores que participaron naquella coxuntura social, económica y cultural que foi la frontera d'Estaos Xuníos nel sieglu XIX.

La frontera na historia d'Estaos Xuníos

editar
 
American Progress (1872), de John Gast. Nótese cómo animales selvaxes y nativos fuxen ante la meyora de pioneros, ferrocarril, llabradores, etc.. acompañaos estos de la diosa del Progresu que cubre'l territoriu con llinies telegráfiques.

La «frontera» ye un conceutu que, na historia de los Estaos Xuníos, fai alusión a la meyora y la busca d'oportunidaes dientro d'un territoriu desconocíu. En pallabres d'un autor modernu:

La frontera ye aquel llugar onde la civilización puede avanzar a cuenta de lo selvaxe. Ye una delgada llinia xeográfica onde lo vieyo y lo nuevo, lo conocío y lo desconocío atópense y pónense llendes.[3]

A principios del sieglu XIX, l'Oeste yera consideráu un territoriu selvaxe y inhóspito, con escases posibilidaes de ser habitáu.[4] Nesta opinión nun influyía'l feitu de que los pueblos amerindios llevaben dellos milenios viviendo nél. La meyora del Este civilizáu» sobre l'Oeste selvaxe» foi l'alcuentru y el choque ente dos mundos escluyentes. L'apropiación de territorios y el desplazamientu de los nativos xustificar cola doctrina del «destín manifiestu», una ideoloxía qu'afirmaba que toos estos sucesos yeren parte d'un plan divín previstu pa Norteamérica y el mundu.[5] En 1825, un políticu de Missouri llamáu Thomas Hart Benton defendió la colonización alegando que'l so propósitu yera llevar a tolos pueblos grande y maraviyosu beneficios al traviés de la ciencia, los principios lliberales de gobiernu y la verdadera relixón».[5] En 1893, una vegada pasáu'l periodu d'espansión, Frederick Jackson Turner presentó la so tesis Significáu de la frontera na historia de los Estaos Xuníos», más conocida como Tesis de la Frontera (Frontier Thesis) o Tesis de Turner (Turner Thesis). Nella destacó l'amiestu y fusión de races,[3] el llogru de la solidaridá ente les distintes rexones, l'aición del gobiernu al impulsar les comunicaciones y la creación d'una personalidá nacional. Lo más importante, sicasí, foi:

…la promoción de la democracia equí y n'Europa (…) l'individualismu dende l'empiezu hai promovíu la democracia (…) significa'l trunfu de la frontera con tolos sos bonos y malos carreros.[3]

Col tiempu, la frontera convertir nun mitu nos Estaos Xuníos.[6] Tou lo socedío nel oeste bonu o malu— sirvió pa forxar la personalidá del país al traviés de valores como la busca d'oportunidaes, l'aplicación de soluciones práutiques, l'actitú enérxica ante les dificultaes, la capacidá d'innovación y l'esfuerciu empobináu al progresu. En definitiva:

…un escape y un llugar d'esperanza p'aquellos dispuestos y capaces de tomar el futuru nes sos propies manes.[3]


Eventos na espansión del territoriu d'Estaos Xuníos nel sieglu XIX

editar
 
La compra del Territoriu de la Luisiana.

La espansión de la frontera d'Estaos Xuníos foi posible gracies a una serie d'acontecimientos políticos, civiles y militares qu'asocedieron mientres el sieglu XIX. Dalgunos tuvieron respaldu gubernamental. Otros, otra manera, nacieron de la iniciativa individual.

Compra de la Luisiana y espedición de Lewis y Clark

editar
Artículos principales: Merca de la Luisiana y Espedición de Lewis y Clark

A empiezos del sieglu XIX el ríu Mississippi yera la frontera occidental de los Estaos Xuníos. El territoriu qu'había más allá pertenecía a Francia que, de la mesma, adquirir d'España. El ríu Mississippi yera de vital importancia pa los granxeros al oeste de los montes Apalaches y el puertu de Nueva Orleans tenía muncha importancia comercial. Ante la imposibilidá de caltener tan vastu territoriu, el gobiernu francés de Napoleón Bonaparte ordenó la venta de la Luisiana a los Estaos Xuníos por 15 millones de dólares. Tal negociación llevar a cabu'l 30 d'abril de 1803. Estaos Xuníos mercar por razones estratéxiques y de esta forma dobló'l so territoriu de forma súbita. Coles mesmes, empezó l'aventura del Oeste pos había que tomar posesión efectiva del nuevu territoriu. So la iniciativa del entós presidente Thomas Jefferson diose'l primer pasu pa esplorar el territoriu y, con esti fin, entamó una espedición pa llegar a la desaguada del ríu Columbia. Esta misión de reconocencia encamentóse-y al capitán Meriwether Lewis quien de la mesma convidó al teniente William Clark y por eso conozse como Espedición de Lewis y Clark. Tamién pretendía recoyese información avera del númberu d'españoles, franceses y amerindios qu'habitaben la zona, trazar rutes fluviales y otres importantes circunstancies.[7] Amás favoreció l'adquisición del territoriu d'Oregón.[8] Más tarde, en 1819, el gobiernu entamó una esploración pa faer un estudiu del terrén. Esti encargu foi-y dau a Stephen Harriman Long, qu'emitió un informe desfavorable sobre la habitabilidad d'estes tierres. Esta idea caltúvose mientres casi venti años.[4]

Anexón de Texas

editar
Artículu principal: Historia de Texas

A principios de los años 1820, empezaron a llegar a la rexón de Texas numberosos pioneres encabezadures pol abogáu Stephen Austin.[9] Mientres años, la rexón acoyó una continua inmigración procedente de los Estaos Xuníos. En 1824, sicasí, Texas pasó a formar parte de la república mexicana. La población y el gobiernu de Texas queríen l'autonomía y la situación desaguó nun conflictu armáu que se decidió na batalla del Álamu y na decisiva batalla de San Xacintu. En mayu de 1836, roblóse'l tratáu de Velasco que reconoció la independencia de Texas. Dos años dempués, en 1838, Sam Houston (entós presidente de la república texana), propunxo al gobiernu de los Estaos Xuníos l'anexón. Sicasí, yá que el nuevu estáu taba so la llinia del Compromisu de Missouri y la so incorporación daba ventaya a los estaos esclavistes, l'anexón retardar hasta 1845.[10]

 
Imaxe d'un gambusino en California.

Guerra contra Méxicu

editar
Artículu principal: Intervención d'Estaos Xuníos en Méxicu

Les llendes fronterices de la rexón de Texas acabaron per desamarrar otru conflictu armáu. Estaos Xuníos declaró la guerra a Méxicu'l 13 de mayu de 1846. Munchos de los partidarios de la guerra profesaben la doctrina del destín manifiestu» y la so intención yera conquistar Méxicu pa espandir l'ideariu d'Estaos Xuníos. Pa otros, la guerra nun yera namás que un actu de lladroniciu y una agresión innecesaria.[11] El conflictu duró trés años, tres los cualos Méxicu perdió la guerra. El tratáu de Guadalupe Hidalgo, robláu'l 2 de febreru de 1848, reconoció la soberanía d'Estaos Xuníos sobre California y Nuevu Méxicu y establecióse el ríu Bravo como nueva llende fronteriza.

Fiebre del oru

editar
Artículu principal: Fiebre del oru de California

A principios de 1848, espublizóse la noticia del descubrimientu d'oru nos terrenes de John Sutter, en California. Al añu siguiente, en 1849, alredor de 80 000 «buscafortunas», conocíos como forty-niners por causa del añu, llegaron a la zona en busca del preciáu metal.[12] Ente ellos non yá había persones d'Estaos Xuníos, sinón tamién mexicanes, españoles, chines, chilenes, ingleses y peruanes. Esto provocó nel llugar una mezcolanza de cultures que contribuyó de manera decisiva a la formación del Estáu de California. Unu de los aspeutos más curiosos pa los prospectors o mineros foi l'ambiente de llibertá que s'alendaba.[13] A pesar de les noticies que falaben del llogru de fáciles riqueces, bien pocos fixeron fortuna cola minería. Hubo, eso sí, esplotaciones d'oru y plata en Oregón, Nevada, Wyoming, Montana y Colorado;[14] y tamién yera importante la estraición de plomu, cinc y cobre.[15]

Actores principales de la espansión de la frontera d'Estaos Xuníos

editar

Na meyora de la frontera d'Estaos Xuníos participaron numberosos actores que xugaron un importante papel naquellos acontecimientos. Munchos d'ellos fueron representaos pol xéneru western.

Amerindios

editar
 
Fotografía del cheyenne Henry Roman Nose y la so esposa.
Artículu principal: Guerres Indies

Envalórase que los antecesores de les etnies amerindies empezaron a vivir en Norteamérica hai unos 30 000 años.[16] A lo llargo de la so historia, estes tribus llograron distintos graos d'organización. Unu de los más complexos foi la Confederación Iroquesa, constituyida nel sieglu XII poles tribus qu'habitaben la rexón de los Grandes Llagos (América del Norte). Según dellos autores, los Estaos Xuníos basar nesta conferencia pa promulgar el so sistema federal.[17]

La llegada de los europeos nel sieglu XVI rompió l'equilibriu natural d'estos pueblos. La esplotación indiscriminada de recursos y l'espardimientu d'enfermedaes, —ente otros factores—, amenorgaron drásticamente la población nativa.

…paecía qu'esos europeos odiaben tou na naturaleza – los montes, páxaros, animales, les fueyes de yerba, l'agua, el suelu y el mesmu aire.[18]

Dende finales del sieglu XVIII, el congresu del nuevu estáu empezó'l tratu oficial con estos pueblos. Ente 1778 y 1871 robláronse más de 300 trataos,[19] cuntando comités de negociación y nomamientos d'axentes p'asuntos indíxenes. Mientres el siguiente sieglu, empezó l'apropiación de los territorios al oeste de los montes Apalaches, de la que se redactaben disposiciones llegales alrodiu de los nuevos territorios. En 1815 prohibir a toles tribus dexar tierres a otros estaos. En 1823 creóse la Oficina d'asuntos indíxenes. En 1830, ordenar por llei (Indian Removal Act), el desplazamientu de tolos amerindios suriegos escontra l'oeste del ríu Mississippi a una zona que se llamó «Territoriu Indiu» y que foi'l primer precedente del futuru sistema de reserves indies. Según la llei, nenguna persona de piel blanco podía asitiase neses tierres.[20] Sicasí, los problemes dar ente los mesmos aboríxenes al tener que convivir colos pueblos amerindios veníos del este.[21]

En 1851 roblóse'l primeru de los trataos del fuerte Laramie. Esti fuerte surdiera pa defender les rutes de los pioneros que travesaben les grandes llanures camín d'Oregón y Utah, invadiendo de camín territorios pertenecientes a los amerindios. P'asegurar el llibre pasu de les caravanes, comisionados del Gobiernu axuntar a axustar con representantes de les naciones siux, cheyenne, arapaho, crow, arikara, assiniboine y gros ventre. Les tribus comprometer a non hostigar el pasu de les caravanes. A cambéu reconoció a perpetuidad el so derechu sobre eses tierres y comprometióse a dar compensaciones. Col advenimiento de la Guerra de Secesión, el gobiernu federal intentó apoderase de los territorios del oeste, pa lo cual unvió al exércitu.[22] Esto provocó la persecución de los nativos y l'apropiación escomanada de les sos tierres. Cuando l'exércitu retiróse, estes zones fueron ocupaes poles milicies de voluntarios. Estos fechos seríen el preludiu de les llamaes «Guerres Indies», qu'asocedieron mientres los años 1870 y 1880.

L'estermín del búfalo, afaláu pol Gobiernu, causó'l deterioru de les naciones de les grandes llanures. Calcúlase qu'ente 1872 y 1874 fueron aniquilaos cuatro millones d'estos animales.[23] A la fin de la década, los animales muertos llegaben a trenta millones, quedando menos de mil exemplares sobrevivientes.[24]

Los conflictos colos indios asoceder mientres el sieglu XIX y arreyaron a la mayoría d'etnies. Los más importantes fueron l'alianza de Tecumseh, la guerra de Black Hawk, el senderu de llárimes, les guerres contra los navajos y los apaches en Nuevu Méxicu y Arizona y contra los cheyennes y arapaho en Colorado. Hubo otros destacaos conflictos como la guerra de Red Cloud nel territoriu del ríu Powder, la resistencia de los modoc en California, la guerra del oru de los montes sagraos de Black Hills, onde asocedió la batalla de Little Big Horn, etc. En 1890, los nativos —yá bien amenorgaos— recibieron al traviés d'una «Danza de los espíritus» una profecía qu'anunciaba la torna de les antigües costumes. N'avientu d'esi mesmu añu asocedió la masacre de Wounded Knee, que dellos autores establecen como'l final de les «Guerres Indies».[25] Cola muerte de los principales xefes como Caballu Llocu y Toru Sentáu, considerar a los nativos como una raza n'estinción.[26] A los sobrevivientes aplicóse-yos les polítiques d'asimilación. A la fin de la centuria, el cultu al peyote apaeció como una nueva relixón alternativa.[27]

Pioneros

editar
 
Crossing the Mississippi on the ice (‘l'encruz del Mississippi sobre'l xelu'), de C. C. A. Christensen.

L'adquisición del territoriu de Luisiana abrió un horizonte desconocíu pa los habitantes del este del país.[4] La escasez de tierres, les depresiones económiques y la necesidá d'oportunidaes animaron a munchos a emigrar al Oeste. La presencia de los amerindios nun esmolía, pos munchos pensaben que nun yeren más que xabaces.[4] Los llamaos pioneros» dirixíense principalmente escontra la rexón de Texas, al sur, o a la d'Oregón al norte. El camín que llevaba a esti últimu territoriu llamábase ello ye que la «Ruta d'Oregón» (Oregon Trail). Otra ruta qu'algamó gran prominencia pol intercambiu comercial na dómina foi'l camín de Santa Fe.

La mayoría de los pioneros empezaba'l so viaxe en Saint Louis. Yera una travesía duro y lleno de contratiempos, espuesta a enfermedaes como la disentería y el roxura, habitual nos emigrantes y que mató a munchos mientres el camín.[28] El mediu más habitual de tresporte yeren les conocíes carretes o covered wagons, llamaes popularmente schooners, que yeren tiraes por güees o mules. Los trayectos realizar en caravanes (wagon trains), formaes n'ocasiones por más de 1000 persones.[29] Polo xeneral, la migración nun yera un esfuerciu individual, sinón comuñal.[6]

En 1845, alredor de 3000 persones travesaron les rutes d'Oregón y California. Nos siguientes dos años, más de 5000 pioneros mormones dirixir al territoriu del Gran Llagu Saláu.[30] Esta comunidá —a diferencia de la gran mayoría d'emigrantes—, llogró fortalecese económicamente per mediu d'una autoridá centralizada y un fuerte sentíu grupal.[31] Escontra 1862, el congresu aprobó una llei pola cual cualquier ciudadanu podía adquirir 160 acres de tierra pública por 10 dólares (Homestead Act).[32] Dempués de la guerra civil, muncha xente mover a les praderíes (conocíes entós como «el gran desiertu d'Estaos Xuníos») pa convertise en granxeros. Estos pobladores fueron conocíos como homesteaders. Envalórase qu'había ente ellos un cuartu de millón de vilbes, solteres y xente d'otres cultures.[32] Con esta colonización masiva, la rexón de les praderíes camudó les altes yerbes por cultivos y granxes con animales. Col tiempu convertir nuna de les zones agrícoles más importantes del mundu. En California y otres partes del Oeste desenvolvióse l'agricultura a gran escala, conocida como agribusiness. Nos años 1880, el trigu yera'l cultivu más desenvueltu. A la fin de la década empezar a utilizar tractores a vapor y máquines segadores. Rematando'l sieglu, esti cultivu decayó, dando pasu a les frutes de temporada onde trabayaben xente d'orixe chinu y depués d'otres nacionalidaes como xaponeses, hindús y/o mexicanos.[33] Ente los años 1889 y 1890, hubo una importante colonización en Oklahoma, col llamáu Oklahoma land rush.

Representantes de l'autoridá y vixilantes

editar
 
Comisión de paz de la ciudá de Dodge City (1883); sentáu, segundu dende la esquierda, Wyatt Earp.

L'apaición de poblaos, negocios, y demás infraestructures nos territorios del Oeste motivó la necesidá de faer respetar la llei y escorrer a los delincuentes. Les armes abondaben, pos tou aquel qu'emigraba al Oeste diba armáu pa repeler posibles agresiones. Envalórase que mientres la fiebre del oru», cada prospector llevaba una arma.[34] Al Oeste llegaben tamién toa clase de xentes, ente ellos delincuentes y marxinaos potencialmente violentos y bien dispuestos a infringir la llei.[35] A pesar de que la mayor parte de la xente yeren senciellos trabayadores, el crime tuvo tamién el so protagonismu na espansión de la nueva frontera.[35]

Por regla xeneral, les pequeñes poblaciones yeren seles[35] porque los sos habitantes namái queríen asitiase y espolletar. Los foresteros yeren teníos como honestos hasta que la so conducta demostraba lo contrario. La sanción por alteriar la convivencia de la comunidá yera'l despreciu públicu, qu'emburriaba al infractor a colase.[35] El duelu y los tiroteos yeren una forma almitida de solucionar diferencies.[34] Sicasí, disparar por detrás, faelo de lloñe o emboscar, yeren consideraos una cobardía, amás de ser illegales.[34] La xusticia yera distinta dependiendo de si l'esaniciáu yera un mexicanu o un amerindiu.[34] El robu d'un caballu yera consideráu un delitu particularmente grave, pol que'l infractor yera usualmente aforcáu.[36]

La presencia del xérif (comisariu) acompañó la espansión al oeste. Los datos más tempranos mentar nos años 1823 y 1824 na comunidá de San Felipe d'Austin.[36] Los nuevos asentamientos, crecíos alredor de les vetes de mina, tamién riquíen de los sos servicios.[36] El fechu de que'l xérif pudiera ser escoyíu por votu popular dába-y a la eleición una dimensión social que reflexaba los intereses y tensiones de la comunidá.[35] Tamién esistía un cuerpu d'alguaciles (marshals) encargáu d'executar les disposiciones federales.

La duración del emplegu del comisariu yera de dos a cuatro años, según les rexones.[36] Nos sos llabores podía valise d'asistentes, conocíos como deputy. En situaciones especiales o d'emerxencia podía nomar a otros ciudadanos por que lu ayudaren. Esto dependía del llamáu posse commitatus o poder del condáu.[36] En delles xurisdicciones, les sos funciones incluyíen la recaldación d'impuestos y la execución de penes como l'aforcamientu, que podía faese nun patíbulu o so un árbol cualesquier.[36] Xeneralmente nun había preparación pa esti cargu.

En 1860 David J. Cook (qu'exerció nos años 1860 y 1870, como xérif y policía) publicó un llibru llamáu ¡Manes enriba! O venti años de vida como detective nos montes y nes llanures, onde daba dellos conseyos:

Cuando intentes arrestar a un desperado (delincuente), ten el revólver na to mano o apúntate para desenfundarlo (…) la mio lema foi: «ye meyor matar dos homes que dexar a unu matate».
Nunca confíes nel honor d'un prisioneru (…) nueve de diez nun tienen honor.[36]

Les lleendes del oeste dexaron munchos nomes propios, dalgunos d'ellos variaron la so vida ente'l cumplimientu de la llei y la illegalidá (Grattan Dalton, pal casu, antes d'incorporase a una reconocida peada emprestó los sos servicios como marshal).[37]Wild Bill Hickok foi un pistoleru de que la so muerte nun saloon surdió la combinación de póker conocida como La Mano del Muertu. Wyatt Earp foi parte de la policía de Dodge City y protagonista del tirotéu de OK Corral. Amás de nomes propios, hubo tamién organizaciones locales bien renombraes como los Rangers de Texas, axencies de seguridá privada como l'Axencia Pinkerton, grupos locales de ciudadanos llamaos «Comité de vixilancia Vixilantes» como los Bald Knobbers en Missouri. Tamién exercieron justicia personaje folclóricos como'l xuez Roy Bean, etc.

El ranchu, los ganaderos y el cowboy

editar
 
La raza Texas Longhorn, fundamental nel desenvolvimientu de la ganadería d'Estaos Xuníos mientres el sieglu XIX. Naquella dómina llamar a cencielles Longhorn pos la denominación Texas foi-y añadida cuando nel sieglu XX los ganaderos texanos empezaron a criala de nuevu pa salvala de la estinción.

El ranchu d'Estaos Xuníos y la ganadería desenvolviéronse principalmente na rexón de Texas, y algamaron el so apoxéu dempués de la guerra civil. La raza bovina llamada Texas Longhorn apurría carne pal consumu na mariña este y n'Europa. El sistema de crianza, heredáu de les primeres faciendes, consistía en marcar los animales con un fierro ingriente pa identificar al propietariu (branding), dexar llibres a los animales mientres la so crianza y prindalos a lo último per mediu de los conocíos rodeos (roundup) pa la so posterior cincha a les ciudaes ganaderes (cowtowns) y el so despachu per tren hasta los mataderos de la mariña este. La captura de los reses yera realizada polos cowboys. Los reses nacíos en llibertá que se dixebraben de la so madre y quedaben ensin dueñu yeren llamaes mavericks. Cualesquier podía marcales y apoderase d'elles. Cola llegada de los pequeños propietarios qu'apostaben estos reses surdieron numberoses reñedielles y los grandes rancheros utilizaron a los cowboys pa combatir lo qu'ellos consideraben cuatrerismu.[38]

Otra fonte de problemes foi la proliferación de cultivos y la delimitación de les propiedaes con valles d'alambre d'escayu hacia 1880. Adulces los antiguos terrenes llibres tresformar en campos de cultivu. Asocedió tamién qu'hubo iviernos bien duros en Kansas, Coloriáu (1885 y 1886), Montana, Wyoming y Dakota en 1887. Toos estos factores fixeron tornar la era de los grandes ranchos, que sobrevivieron mercando les meyores tierres y camudando los sos sistemes de crianza. El cowboy, pela so parte, siguió siendo emplegáu pa los llabores de ganadería.[38]

Renombraos ganaderos y comerciantes dexaron la so buelga na industria, tales como John Chisum que llegó a axuntar unes 80 000 cabeces de ganáu,[39]Jesse Chisholm, conocíu home de negocios; Joseph McCoy, impulsor de la ciudá d'Abilene; Charles Goodnight, inventor del chuckwagon, etc. Delles muyeres participaron tamién nesta actividá. Ye'l casu de Elizabeth Y. Johnson, que la so cabaña ganadera llegó a valorase nunos 2 millones de dólares.[40]

Cowboy

editar
Artículu principal: Cowboy
 
Según Deadwood Dick nel so llibru: «les más importantes esmoliciones d'un vaqueru son la so pistola y el so caballu.»

Los cowboys d'Estaos Xuníos heredaron el so oficiu de los vaqueros mexicanos qu'habitaben el suroeste y oeste del país, dende Texas a California. Dempués de la Guerra de Secesión, el so llabor cobró puxanza col entamu del tresporte del ganáu dende Texas escontra'l norte del territoriu, dende onde yera depués distribuyíu. Esti llabor precisaba caballeros diestros y resistentes que garantizaren el treslláu del fatáu. Los cowboys formaben un verdaderu brazu armáu al serviciu de los grandes ganaderos o cattle barons, que quedábense cola mayor parte de les ganancies. Yera xente heteroxénea, pos había antiguos soldaos, afroamericanos, mexicanos, etc.; na so mayor parte, nuevos y iletrados.[41]

Les rutes surdíes del tresporte a campu traviés fixéronse llexendaries (en permediu un viaxe cubría alredor de 16 a 24 km diarios),[38] tales travesíes tuvieron plenes de dureces y peligros. Polos sos servicios los vaqueros ganaben alredor d'un dólar al día.[41] Una vegada pagos, la mayoría d'ellos dirixíense a los chamizues, saloons y cases d'apueste de les ciudaes ganaderes. Dende esa dómina'l cowboy tresformar na más prominente encarnación del mitu de la frontera.[42]

Unu de los vaqueros más renombraos de la dómina foi Nat Love ―más conocíu ente los ganaderos como Deadwood Dick―. De raza negra, dexó les sos memories nun llibru llamáu Vida y aventures de Nat Love (en 1907), fechu a la midida de les dime novels (‘noveles de diez céntimos'). La rellación de fechos y personaxes d'esta pequeña obra, amás, fai duldar del so conteníu.[43] Anque, en pallabres del mesmu autor, los fechos son ciertos.[43] A pesar d'esto, los rellatos son reflexu de la vida de los vaqueros nel Alloñáu Oeste, de les sos xeres diaries, les llargues travesíes, les escaramuzas con mexicanos, bandíos, amerindios, etc. Retrata tamién la so personalidá:

Supónse que [el cowboy] nun sabe lo que significa'l mieu y asegúrolos que son pocos los que saben el significáu d'esa pallabra.[44]

Y tamién l'arguyu de selo:

Montáu nel mio caballu favoritu, la mio llarga reata na mano, la mio pistola na mio petrina y les grandes llanures que se extiendian por milles y milles, de les que cada rincón yérame familiar, sentía nesi momentu que podía desafiar al mundu.[45]

Chinos y xaponeses

editar
 
La comunidá china contribuyó en gran midida al desenvolvimientu del oeste d'Estaos Xuníos.

Calcúlase qu'unos 300 000 chinos emigraron escontra los Estaos Xuníos ente 1854 y 1882, fuxendo de la fame y l'inestabilidá política.[46] Una cantidá significativa de los forty niners yeren d'esta etnia. Pa los primeros emigrantes asiáticos, California yera la tierra del monte doráu». Contribuyeron notablemente a la espansión del ferrocarril y al cultivu de frutes. En llugares como San Francisco formaron comunidaes o Chinatowns y asociaciones d'ayuda mutua.

La mayor parte de les llavanderíes d'esa dómina yeren rexentaes por chinos, por cuenta de que los mineros —na so mayoría homes— nun llavaben la so ropa y les muyeres —de quien s'esperaba que fixeren esti llabor— yeren escases nel oeste.[47] La población china taba formada sobremanera por homes porque les muyeres chines teníen prohibida la entrada, probablemente pa evitar la crecedera d'esta etnia.[46] Como en toles comunidaes de presencia mayoritaria d'homes, hubo florecimientu de cases de xuegu y prostitución que dieron mala fama a les chinatowns.

Munchos problemes de la dómina, como'l desemplegu y cayida de salarios, fueron achacaos a los chinos. Esto provocó revueltes en Los Angeles (1871) y San Francisco (1877), polo que munchos d'ellos optaron por abellugar se nes grandes Chinatowns. El conflictu llegó a tal puntu que'l congresu emitió un decretu d'esclusión pa los ciudadanos chinos (chinese esclusión act) en 1882. En dichu decretu prohibía la entrada a tolos chinos, sacante a los profesores, estudiantes, mercaderes, turistes y oficiales.[46] La emigración dende Asia siguió a empiezos del sieglu XX, pero más de Xapón. Alredor de 1900, un 80.7 % de tolos chinos y xaponeses taben asitiaos nel oeste.[46]

Mexicanos

editar

Pela so parte, los mexicanos que permanecieron en Texas tres l'anexón fueron consideraos llegalmente ciudadanos del país, y el tratáu de Guadalupe Hidalgo axustó que les sos posesiones seríen respetaes. Sicasí, la vaguedad de les lleis dexó numberosos fraudes y munchos d'ellos perdieron les sos tierres.[48] La minería atraxo a otros coleutivos de llatinoamericanos, pero fueron movíos por europeos y anglofalantes. Amás fueron gravados con impuestos pa estranxeros y sufrieron discriminación racial.[48]

Nos años 1870, los antiguos pueblos mexicanos convertir en barrios arrexuntaos en redol a una ilesia. Los mexicanos formaron asociaciones benéfiques y tamién de calter políticu. Fundaron amás periódicos n'español. A diferencia de los emigrantes anglofalantes o europeos, los mexicanos yeren despreciaos, vivíen con baxos salarios y taben sometíos a una fuerte presión social p'asimilar la cultura d'Estaos Xuníos.[48] En Texas, anque la mayoría de la población yera d'orixe mexicanu, namái los que teníen dineru podíen oponese al dominiu de la minoría anglofalante. Na década de 1880, surdió una organización estremista llamada les «Gorres Blanques», qu'utilizó la violencia pa defender a los mexicanos d'Estaos Xuníos. La población de llatinoamericanos menguó ente los años 1856 y 1910, pero a empiezos del sieglu XX, conflictos internos en Méxicu causaron nueves emigraciones.[48]

Muyeres

editar
 
Calamity Jane.

Polo xeneral, el papel de les muyeres nos Estaos Xuníos foi bien secundariu mientres el sieglu XIX. Rares vegaes fueron almitíes n'instituciones cimeres d'educación. El so salariu yera la metá del d'un home. Nun teníen derechu al votu, asuntu particularmente conflictivu dempués de la guerra civil. Tampoco teníen pertenencies pos práuticamente tou yera propiedá del home. Nun taba bien vistu qu'una muyer falara y espresara la so opinión.[49] Según el dicir xeneral: «el mundu yera de los homes».[49] Esta discriminación yera sofitada por supuestos espertos» n'educación que dicíen que'l celebru de les muyeres yera más pequeñu que'l de los homes y que, por eso, les moces nun podíen aprender tanto como los mozos.[49]

A pesar d'esto, les muyeres fueron ganando terrenal en distintes árees de la vida económica o cultural. Empezaron a trabayar en fábriques, a escribir en periódicos y delles poques algamaron la enseñanza secundaria. Un fechu particularmente importante foi l'apertura del primer college p'amerindies cheroquis, en 1851: el Cherokee National Female Seminary en Park Hill, Oklahoma.[50] En 1869 nel estáu de Wyoming, sol auspicio de la xueza de paz Esther Hobart Morris foi aprobada una llei que daba'l votu a les muyeres y dexar ser escoyíes pa cargos públicos.[51] La llei nun foi vetada pol gobernador estatal. Luisa Ann Swain, de 70 años, foi la primer muyer n'emitir el sufraxu.[51]

La participación de la muyer na vida del oeste foi un importante factor d'estabilidá. Los cambeos más importantes tantu nos poblaos como nes ciudaes ganaderes provinieron de xentes de clase media (especialmente muyeres) que fomentaron la unidá de la comunidá al traviés d'escueles ya ilesies.[52] Les natives amerindies, pela so parte, fueron fundamentales na vida de les sos families al participar nes actividaes diaries y dar fortaleza y consistencia a los suyos.[53] Amás creíase qu'una muyer yera más indicada pa les actividaes de sanamientu.[53]

Ente les muyeres que dexaron el so nome nel oeste destaquen: Calamity Jane, conocida como'l diañu blancu de Yellowstone»; Annie Oakley, diestra tiradora y famosu personaxe del show de Buffalo Bill; Nellie Cashman, prominente empresaria y activa n'obres sociales; Belle Starr, delincuente; Sarah Winnemuca, voceru de los nativos amerindios; Sacajawea, parte de la espedición de Lewis y Clark; Julia Archibald Holmes, primer muyer n'esguilar el picu Pikes en Coloráu, etc.

Montañeses

editar
 
Jim Bridger, personaxe pintorescu de la frontera.

El montañés (mountain man) foi un aventureru que s'enfusó nel oeste pa la caza y posterior comercialización de pieles d'animales, principalmente de castor. Anque la so imaxe tea arrodiada d'un ciertu romanticismu, en realidá fueron axentes al serviciu del creciente comerciu de pieles. La intención yera nun depender de los amerindios pal so llogru.[54] Esti oficiu cobró notoriedá cuando en 1822 William Henry Ashley propunxo a los montañeses apurri-yos los pertrechos necesarios pa enfusase nos montes en cuenta de la metá de les pieles consiguíes nun añu.[55] El negociu llegó al so final pocu dempués de 1840 cuando los europeos dexaron de vistir sombreros de pieles de castor animal que yá taba casi escastáu—. Tamién pola entrada nel mercáu de la seda asiática, que se convirtió nun productu de luxu nos dos continentes.[54]

La vida d'esti cazadores foi azarosa y solitaria. Diben colo puramente necesario. Comíen lo qu'atopaben, yá fueren frutos monteses o animales. Taben espuestos a peligros diarios, como osos, culiebres, nevaes, hinchentes. Amás teníen que convivir —o enfrentase— colos nativos de la zona. Llevaben el pelo llargu pa demostrar que nun teníen mieu que-yos arrincaren el cueru cabelludo.[55]

Dellos reconocíos montañeses fueron: Jedediah Smith, aventureru qu'encabezó llargues espediciones; James Beckwourth, que fuxó de la esclavitú; Jim Bridger, al cual un historiador llamó «un atles del oeste»;[55]Kit Carson, protagonista de munchos sucesos de la frontera, etc.

Bandíos

editar
 
Billy the Kid.

Les armes fueron un elementu habitual na vida del selvaxe oeste. Colonos, bandíos, militares y servidores de la llei utilizaben fusiles, carabines y revólveres pa defender la tierra y les persones[56] pero tamién pa perpetar delitos. El revólver yera parte del paxellu habitual.[34] Dempués de la Guerra de Secesión, munches persones quitar y avezáu a la violencia llegaron al Oeste.[57] Los delitos más frecuentes yeren el cuatrerismu, l'asaltu de dilixencies, de bancos y trenes, los homicidios y linchamientos, etc. Les ciudaes atraíen a ensame d'empresarios y comerciantes, pero tamién a pistoleros, prostitutes, proxenetes y apostadores. Les ciudaes ganaderes revolucionábense cada vez que llegaben los vaqueros.[58]

Anque l'Oeste pasó a la historia como una dómina selvaxe y violento, hai quien cunta que tratar d'una desaxeración.[59] Delles investigaciones suxeren que los delitos yeren relativamente infrecuentes y que, anque'l permediu d'homicidios yera particularente eleváu, debíase más a la mesma esistencia d'armes y otros factores como'l frecuente consumu d'alcohol y les disputes.[59]

Los llibros, les películes y los dime novels (noveles de diez centavos), dedicaron munches páxines a los criminales o desperados, como se dicía entós. Los titulares de los periódicos, non poques vegaes esaxeraos convenientemente, yeren bien lleíos na Mariña Este. Toa esta lliteratura forxó la lleenda del Oeste como un territoriu brutal y selvaxe, y por cuenta de ello surdió l'epítetu de «selvaxe oeste».[3][35] Munchos malfechores del Oeste pasaron a la posteridá: Joaquín Murrieta que la so muerte xeneró munches especulaciones; Billy the Kid, que tuvo una vida curtia —morrió con apenes 21 años—, foi oxetu de numberoses producciones western; Jesse James foi consideráu como un Robin Hood modernu, anque los sos actos yeren más propios d'un delincuente en busca de fortuna;[60] John Wesley Hardin, a quien se-y atribúin numberoses muertes; Sam Bass, escorríu ensin posa polos Rangers de Texas, etc. Hubo tamién bandes criminales como la de los hermanos Dalton o la de Dodge City, que tuvo nes sos files a homes de la llei.

Militares

editar
 
Soldaos del Exércitu de la Xunión.

Antes de la Guerra de Secesión, los militares de la frontera teníen la misión de protexer a los pioneros del peligru que suponía travesar o asitiase nes tierres de los nativos. La llegada de los pioneros a les tierres ancestrales de los amerindios foi motivu de continuos conflictos. La intromisión periódica de nuevos colonos y prospectors en tierres daes pol Gobiernu, fixo surdir numberoses agarraes nes cualos los militares yeren sofitaos polos colonu. Ente les sos funciones tuvo'l vixilar los caminos establecíos pal pasu de pioneros.

La Guerra de Secesión nun tuvo un impautu direutu nos amerindios del oeste, pero'l Gobiernu aceleró la ocupación d'estos territorios, p'asegurase que tuvieren dientro del sistema políticu de la Xunión. En Arizona, Utah y California, pal casu, había un sentimientu a favor de la causa sureña;[61] polo cual fueron unviaos militares p'asegurar el control de la zona.

Dempués de la Guerra de Secesión, munchos militares pidieron ser tresferíos a la frontera pa poder siguir nel exércitu. Ellí terminaron de formase nos innumberables conflictos contra los nativos.[61] Los pueblos amerindios, pela so parte (principalmente los de les grandes llanures), al traviés de los años fueron adquiriendo caballos y armes, lo que los dotó d'una respetable fuercia militar, anque en munchos casos l'armamentu consistía na so mayor parte d'arcos y fleches. Les campañes entamaes empecipiáronse una vegada que'l Congresu del país dexó l'usu de les tierres de dominiu públicu (nel oeste) pal desenvolvimientu económicu.[62] Dalgunos de los peores escesos cometíos contra los amerindios asocedieron nesti periodu. Por casu, nun llevantamientu siux en Minnesota fueron aforcaos trenta y ocho individuos (1862), la mayor execución pública na historia de los Estaos Xuníos.[61]

Ente los militares que protagonizaron diverses aiciones béliques o de negociación, tán: el xeneral George Armstrong Custer, ganáu col so reximientu na batalla de Little Big Horn; el xeneral George Crook, arteru militar y parte de comisiones gubernamentales; el xeneral Philip Henry Sheridan, al que se-y atribúi la frase «un bon indiu ye un indiu muertu»;[63] el coronel John Milton Chivington, quien al mandu d'un grupu de voluntarios executó la masacre de Sand Creek en Coloráu; el xeneral James Henry Carleton, emplazado en Nuevu Méxicu pa mover de los sos territorios a Apaches y Navajos, etc. Tamién destacó William Tecumseh Sherman, quien aplicara la táctica llamada de la «tierra quemada» nos estaos del sur, mientres la Guerra de Secesión. Anque cruel, creíase que yera indispensable pa llograr la victoria, y que la muerte y el sufrimientu yeren inevitables.[64] Ente otres aiciones, torgárase'l truecu de soldaos prisioneros, solo col fin de menguar el númberu de les tropes enemigues, inda cuando fueren morriendo de fame adulces; hubo desconsideranza escontra los civiles a la de los ataques, destruyendo les sos propiedaes, y amenorgóse ensin considerancia los recursos económicos del enemigu, con graves consecuencies pa la población.

Buffalo Bill

editar
Artículu principal: Buffalo Bill
 
Póster del show de Buffalo Bill (1899).

William Frederick Cody, más conocíu como Buffalo Bill, foi'l promotor d'un famosu espectáculu teatral conocíu como'l Buffalo Bill's Wild West and Congress of Rough Riders of the World que foi exhibíu n'Estaos Xuníos y Europa mientres 30 años, a partir de 1883. Antes d'eso, trabayó como mensaxeru del Pony Express y tamién de scout. Sirvió coles mesmes nel exércitu de la Xunión. Según él, ganóse'l nomatu al haber cazáu 4280 búfalos.[65] Dempués de la guerra, sirvió carne d'esti animal a los trabayadores del ferrocarril de la Kansas Pacific Railroad. La so fama empezó a finales de los años 1860 cuando l'escritor Ned Buntline fíxo-y l'héroe de munches de les sos noveles barates o Dime Novels.[65] Dende 1872 hasta 1883 protagonizó diversos melodrames, principalmente en Scouts of the Plaíns, del mesmu Buntline. Na guerra contra los siux de 1876, atribuyóse la muerte del cheyenne Yellow Hand en combate singular, en Warbonnet Creek.

Esti show, colos sos esaxeraos drames y recreaciones, ayudó en gran midida a crear los estereotipos del vieyu oeste. Nél apaecíen personaxes con nomes propios como'l célebre Toru Sentáu o la tiradora Annie Oakley (unu de los personaxes más recordaos).[66] El mesmu Cody se esmeraba n'encarnar el mitu del oeste ante'l públicu.[67] Les representaciones riquíen cientos de persones, l'escenariu yera xigantescu y les escenes incluyíen caceríes de búfalos, robos de trenes o guerres contra los nativos como la última batalla del Xeneral Custer.[66] Toles escenes teníen de paecer realistes.[66] Una parte importante del show yeren los amerindios, a quien retrató como'l «antiguu enemigu, agora amigu», y amosábalos nos sos pósters n'aparente igualdá.[66] Otru destacáu papel tener el cowboy, que faía gala de la so independencia y arroxu. La so actuación taba un tanto idealizada yá que nun participaben actores de raza negra, quien en realidá sí se dedicaron al oficiu. L'espectáculu de Buffalo Bill algamó proporciones de verdaderu emporiu y llegó a andar a la tema col popular circu de P. T. Barnum.[68] El Wild West Show foi exhibíu en llugares como Roma o Londres. La so influencia nes producciones modernes foi determinante.[67]

Teunoloxía y comunicaciones

editar

La incesante migración de persones escontra l'oeste motivó'l desenvolvimientu de nueves industries, empreses ya infraestructures.

Servicios postales

editar
 
La estampilla contién la imaxe d'un caballeru del Pony Express y el nome de Wells Fargo como emisora del sellu. Dambes empreses dexaron la so buelga nel oeste d'Estaos Xuníos.

El serviciu modernu de mensaxería express foi empecipiáu nel añu 1839 por William F. Harnden.[69] Ente les diverses compañíes que surdieron pa ufiertar esti tipu de servicios, la más famosa foi la que fundaron Henry Wells y William Fargo. Estos dos empresarios empezaron la so actividá en 1844 cola Western Express, un serviciu que cubría les rutes de Buffalo a Chicago y de Cincinnati a Saint Louis per mediu de dilixencies, barcos de vapor y caravanes de carretes. Dempués de formar parte mientres un tiempu de la American Express Company, Wells y Fargo independizáronse y fundaron otra compañía de nome Wells, Fargo & Company abriendo oficines nes ciudaes de San Francisco y Sacramento. Esta empresa xugó un importante papel na espansión de la frontera de los Estaos Xuníos,[69] monopolizando les llinies de tresporte de plata y otros bienes ente Nevada y San Francisco. Un añu dempués, el so negociu algamó un valor d'un millón de dólares al añu.[69]

L'anexón de California en 1850 y la fiebre del oru impulsaron una fuerte migración a esti territoriu, por cuenta de lo cual, el Serviciu Postal de los Estaos Xuníos quedóse pequeñu pa satisfaer la creciente demanda postal ente los pioneros y les sos families. Surdieron por ello empreses privaes qu'ufiertaben estos servicios. Una d'elles, el Pony Express, estableció la ruta St. Joseph (Missouri)-Sacramento (California) que se cubrir con postas de caballos dispuestes aproximao cada 20 km. El serviciu yera tan eficiente que'l cambéu d'animal tardaba dos minutos[70] y la ruta completa alredor de 10 díes.[70] La xera riquía de gran valentía, yá que el caballeru travesaba árees inhóspitas y peligroses frecuentaes por foraxíos. El Pony Express llegó a tener 190 estaciones, 500 caballos y 80 caballeros,[70] ente ellos William Cody, más conocíu como Buffalo Bill. El serviciu duró dieciocho meses (d'abril de 1860 a xunu de 1861, como compañía privada; como ruta de corréu hasta'l 26 d'ochobre de 1861).[71] El so cayente llegó cola espansión del telégrafu y dellos problemes financieros.

Ferrocarril

editar
 
El ferrocarril marcó l'entamu de los «grandes negocios».
Artículu principal: Historia del ferrocarril nos Estaos Xuníos

El tren foi para munchos l'iconu de la crecedera económica. Pa otros, sicasí, foi motivu de medrana.[72] La so apaición dexó'l suministru d'industries (carbón, aceru), y empecipió lo que vieno denominase como'l «gran negociu» (big business). El so progresu foi impulsáu decididamente pol gobiernu.

Sol mandatu del presidente Abraham Lincoln diose l'emburrión final al proyeutu de xunir la mariña este y el Pacíficu. Les primeres llinies fixéronse posibles gracies a una llei de 1862, la Pacific railway Act. Nueve años dempués, en 1871, les llinies del ferrocarril tomaben 128 millones d'acres.[72] La construcción de les infraestructures ferroviaries yera bien costosa, polo que los promotores pidieron ayudes al gobiernu. Col tiempu, la mayoría de les compañíes de ferrocarriles vendieron les tierres primeramente asignaes pol estáu pa recaldar capital y aguiyar otru tipu de negocios, como granxes y nueves poblaciones, p'asina acomuñar cola industria. La ciudá que se tresformó nel centru principal d'esti tipu de negocios foi Chicago, que llegó nos años 1890 a ser la segunda ciudá más poblada de los Estaos Xuníos, namái por detrás de Nueva York.[72]

Cola mentada llei de ferrocarriles de 1862, la Union Pacific Railroad y la Central Pacific Railroad recibieron l'axudicación pa la construcción del primer ferrocarril transcontinental d'Estaos Xuníos. La primera construyó la llinia dende Omaha en Nebraska, y la segunda la llinia dende Sacramento, California. Les obres sufrieron munchos contratiempos, ente ellos la falta de rieles y el problema del so tresporte. Como había escasez de mano d'obra, la Union P. contrató a soldaos y la Central P. a chinos.[73]

Gracies al dineru que pagaba'l gobiernu per cada quilómetru construyíu, la interconexón ente los dos mariñes convertir nuna competición ente los dos compañíes pa ver quien llegaba antes. Les llinies de la Union Pacific y la Central Pacific atopáronse'l 10 de mayu de 1869 en Promontory, Utah, dempués de munches disputes llaborales, enfrentamientos colos amerindios y adversidaes climatolóxiques. Tou ello foi motivu d'una amplia gayola popular. Sicasí, esi prestu xeneral pola construcción del ferrocarril, víase avafada pola medrana a qu'esta industria formara un monopoliu.[73] Colos años surdieron otres víes: la Northern Pacific (completáu en 1883) y la Southern Pacific Line que completó una llinia ente Nueva Orleans, San Francisco y Los Angeles esi mesmu añu.[74]

La espansión d'esti mediu de tresporte incentivó la compra de territorios per parte de les compañíes ferroviaries, con oxetu de fomentar el tráficu de persones y el comerciu. Esto fixo esaxerando les carauterístiques del terrén, p'atraer al posible comprador.[75] Dende 1850 a 1910, apaecieron numberosos pueblos debíu al pasu del ferrocarril, munchos d'ellos de curtia duración, pésima reputación y males condiciones de vida. Sicasí, dalgunos d'ellos como Tacoma, Reno, Fresno y Albuquerque consiguieron espolletar.[76]

Armes

editar
 
Un Colt .45 Peacemaker.

En munches de les árees territoriales, onde la llei y l'autoridá fueron inesistentes, les armes personales sirvieron pa la defensa de los pioneros y como parte integral de la so vida diaria.[77] Ente la variedá d'armamentu personal tuvieron los revólveres, fusiles, carabines y escopetes, igualmente usaos por cazadores, bandíos, actores, militares y la mesma autoridá. Les compañíes sobresalientes de producción yeren les que manufacturaban los revólveres Colt y los fusiles Winchester, a dambes atribúyese-yos el llamátigu de «les armes que conquistaron l'oeste».[77]

El revólver Colt .45 (inventáu por Samuel Colt) foi inmensamente popular a finales del sieglu. Consiguir por 17 dólares n'unviada per corréu.[78] El modelu del añu 1873 (llamáu Single Action, Peacemaker o Frontier) foi usáu pol exércitu en dos diseños: unu pa la caballería y otru pa l'artillería; dambos conociéronse como .45 Long Colt (.45 LC). Pa los civiles fabricaron munchos modelos ente los que variaba'l tamañu del cañón, siendo este de 4 ¾ a 12 pulgaes.[79] Esti revólver foi nuevamente producíu en 1956 pola so demanda nes películes de cine y televisión.[78] Polo xeneral la so aceptación deber pol so diseñu simple y la certidume nes distancies curties, faciéndola una arma ideal pa la defensa personal y la cacería.[80]

Otru inventor, Oliver Winchester, entamó en 1867 lo que foi la Winchester Repeating Arms Company. El so xefe de planta (B.T. Henry) diseñó'l fusil Henry, usáu en pequeñes cantidaes na Guerra de Secesión, que foi'l precursor de los fusiles y carabines Winchester, populares nel oeste. Les qu'algamaron mayor fama fueron los modelos de 1873 y 1894. El primeru d'ellos foi producíu como fusiles y carabines que'l so cañón tenía una llongura que variaba ente 14 y 36 pulgaes.[81] Por cuenta de la so enorme producción convertir nuna arma d'usu común.[82]

En 1883, un vendedor de la compañía enterar del diseñu d'un fusil monotiro manufacturado por un tal John Moses Browning. El modelu foi mercáu y unviáu a la fábrica pa la so revisión, y nun tardó enforma por que la empresa mercara los derechos y encamentara a Browning el diseñu de los fusiles Winchester, dende 1883 hasta 1902.[83] Pela so parte, el modelu de 1894 yera un fusil de cacería bien popular producíu por 110 años consecutivos con un gran númberu de versiones, y primero de la so clase en vender percima del millón de copies.[84] La variante más emblemática d'esta arma ye la de calibre .30-30, al que tamién se -y axudica ser el fusil que más simbolizó'l romanticismu del vieyu oeste.[85]

A pesar de la popularidá del armamentu, les poblaciones y los sos líderes reclamaron un mayor control, pos la so fácil compra nun fixo más que convidar al peligru y la violencia. Escontra la década de los 1880 hubo una mayor protesta, hasta'l puntu de pidir la total prohibición de portación d'armes. Un periódicu de Montana en 1884 opinó asina:

Vemos munchos vaqueros preparar pal trabayu del iviernu y la primavera. Toos piensen que ye absolutamente necesariu tener un revólver. De les más tontes opiniones, esta ye la peor.[86]

Inclusive, una asociación de rancheros de Texas de la dómina torgó a los sos vaqueros portar revólveres. El periódicu Texas Live Stock Journal de 1884 amosó estes pallabres:

El revólver de seis tiros coles sos letales cargues ye una peligrosa compañía pa cualquier home, especialmente si desafortunadamente daquién ta borrachu de güisqui. Los ganaderos tienen de xunise en faer cumplir la llei en contra de portar armes letales.[86]

Otres armes fueron usaes nel oeste pol exércitu nos conflictos contra los amerindios, ente elles el obús, y el fusil Springfield Modelu 1873; tamién la compañía Smith & Wesson foi un importante fabricante d'armes personales, etc.

Caballos

editar
 
El caballu selvaxe entá pue ser vistu en zones de California, Oregón, Idaho, Montana, Wyoming, Utah, Nevada, Arizona, Coloriáu y Nuevu Méxicu.

Antes de la espansión de la frontera, l'usu del caballu taba bien estendíu ente les naciones amerindies de les grandes llanures y al so alredor esistía toa una cultura. El caballu foi introducíu polos europeos nel sieglu XVI y les tribus amerindies prindaron exemplares mientres los enfrentamientos que sostuvieron con ellos. La más significativa foi la rebelión Pueblo de 1680 en Nuevu Méxicu pola que les etnies Ute, Navajos, Apache y Comanches facer con esti animal.[87]

A finales del sieglu XVIII, toles tribus de les praderíes teníen caballos, que llamaben ponies.[88] El so usu favoreció la caza del búfalu, esencial na vida de les tribus. El caballu foi símbolu de prestíu y riqueza, y la maña n'el so manexu tou un distintivu personal. Les téuniques de guerra desenvolver de forma sustancial. La rellación d'estes naciones col caballu foi oxetu de diverses manifestaciones artístiques, incorporándose d'esta forma al romanticismu esistente alredor del oeste d'Estaos Xuníos.[89]

Nel sieglu XIX, los caballos fueron bien importantes pa los pioneros, que los usaron nos sos desplazamientos escontra l'oeste.[90] Los caballos tiraben de les carretes, pero tamién de los vagones y les cinches de llabranza.

Pal vaqueru, el caballu —que yera llamáu Tarascu— yera la so posesión más preciada.[38] Primero dexar analayar llibremente de dos a trés años. Dempués prindar y empezaba a entrenalo pa faer d'él un cow horse, aptu pa la cincha de ganáu. Les llanures taben poblaes de caballos selvaxes que yeren conocíos como mustangs. Dalgunos habíense escapáu, otros fueron abandonaos o nacieron en llibertá. Dellos rancheros soltaben exemplares de ciertes races de caballu pa favorecer l'encruz y la reproducción en llibertá. Cualesquier que los prindara podía quedase con ellos.[87] Llegáu'l momentu, los animales yeren utilizaos nos llabores de cincha de ganáu, o otra riquida.[91]

Cola llegada de los vehículos motorizados, munchos caballos fueron abandonaos. A la fin del sieglu XIX, munchos caballos selvaxes fueron esportaos a les guerres d'Europa y África pal so usu nel campu de batalla. Este foi'l casu de les guerres de los Bóers y el conflictu ente España y Estaos Xuníos.[91] A empiezos del sieglu XX, el mustang, tuvo cerca de la estinción. Esto provocó qu'en 1971 promulgárase una llei pa la so proteición y la del pollín (Wild Free-Roaming Horse and Burru Act).

Carretes y dilixencies

editar
 
Les dilixencies taben tiraes por cuatro o seis caballos distribuyíos en pareyes.

Les carretes (covered wagons), conocíes como schooners, yeren los vehículos que s'utilizaben davezu nes migraciones escontra l'oeste. El vehículu yera de consistencia llixera pa nun escosar a les besties que tiraben d'él.[92] Nel so interior llevábase lo esencial pal viaxe. L'equipaxe típicu d'un pioneru incluyía farina, frijoles, tocín, café, fruta seco, azucre y vinagre; amás del vestuariu, instrumentos de cocina, ferramientes de llabranza, llibros escolares, la Biblia, preseos musicales, medicines y repuestos pal vehículu.[92] Nel so interior viaxaben namái los enfermos y los neños. Una caravana de carretes percorría unos 24 quilómetros diarios (15 milles), per diversos terrenos y paraxes.[93]

Stagecoach, pela so parte (especialmente la conocida como Concord Stagecoach), foi fabricada orixinalmente en 1827. Primero emplegóse con provechu pal tresporte de corréu y dempués pal de persones. En 1857 John Butterfield sr. ganó un contratu pa llevar correspondencia dende Saint Louis a San Francisco en 25 díes.[94] Ente les particularidaes d'esti vehículu taben los correaxes de cueru per debaxo de la estructura, a manera de suspensión, que-y daba cierta comodidá. Antes de la llegada del ferrocarril, la dilixencia yera la forma más importante de tresporte transcontinental.[95] Pal tresporte de valores, la dilixencia yera curiada por homes armaos con carabines o escopetes. Un dichu popular de la dómina dicía qu'éstes «podíen ser cargaes el domingu y ser disparaes tola selmana».[69]

Mientres el viaxe, el conductor faía sonar una trompeta p'avisar de la so llegada en pasaxes estrechos. Según un testimoniu:

Les sos llargues notes (...) provocando ecos al traviés de los montes, sonaben bien romántiques.[93]

Mark Twain escribió avera del vehículu:

El Concord Stagecoach yera como un trubiecu con ruedes.[94]

Con tou, el viaxe faltaba de ser cómodu. La comida nes estaciones yera mala, la folla y el polvu yeren intolerables, y mientres les nueches los viaxeros dormíen en corrolades o al campu.[94] El final de les rutes de dilixencies llegó ente 1900 y 1915 cola inauguración del serviciu d'autobuses.[96]

Ciudaes y pueblos

editar
 
Vista de San Francisco, California, na segunda metá del sieglu XIX.

Nesti periodu, circunstancies tan diverses como aprovechar un recursu natural —minería—, o desenvolver un negociu rentable, faíen apaecer con cierta rapidez asentamientos humanos conocíos como boomtowns. Les ciudaes ganaderes (cow towns o cattle towns), por casu, yeren el destín de les rutes pal despachu del hato escontra grandes ciudaes, y sede tamién d'actividaes rellacionaes cola ganadería. Nes llinies de ferrocarril surdíen ciudaes en cada estación. Hubo grandes metrópolis qu'allugaron florecientes industries o importantes centros financieros. Tou esti desenvolvimientu traxo l'apaición d'agospeos, saloons, cases de xuegu y prostíbulos.

Munchos d'estos asentamientos fueron abandonaos al cesar la so razón de ser. Les llocalidaes mineres, amás, causaron graves daños ecolóxicos al instalase sistemes hidráulicos qu'afararon los recursos naturales de la zona.[97] Dalgunes d'estes urbes sobrevivieron a la posteridá, gracies a la so rica historia: Dodge City yera conocida en tola nación como una ciudá violenta; Tombstone yera llamada «la ciudá demasiáu enérxica pa morrer»; Deadwood surdió de la riqueza minera de Black Hills; Tucson taba alcontrada n'asentamientu bien antiguu; Abilene pasó rápido de ser un villoriu a un importante centru de negocios ganaderos; St. Joseph foi una importante exa comercial nel ríu Missouri, etc.

Nel oeste crecieron ciudaes que anduvieron a la tema colos grandes asentamientos de Chicago y Nueva York nel este. Tal ye'l casu de Saint Louis, que yera'l segundu puertu más importante a mediaos del sieglu,[98] y puntu d'entamu de diverses rutes escontra la mariña del pacíficu. La historia de Saint Louis escurre paralela a la dómina dorada del vapor de ruedes del ríu Mississippi. San Francisco, pela so parte, foi un gran centru industrial, comercial y financieru.[99] Importantes compañíes madereres, mineres y del ferrocarril convertir na so sede, y con ello convirtióse na ciudá más destacada al oeste de los Montes Rocosos.

Fuertes

editar
 
El fuerte Laramie en Wyoming según una pintura de Alfred Jacob Miller.

Los fuertes (forts) taben alcontraos per tol territoriu d'Estaos Xuníos. Les sos instalaciones usábense como allugamientos defensivos, como puntos d'intercambiu comercial, proteición de los pioneros o sedes de negociaciones y firma de trataos ente'l gobiernu y los amerindios. Los reximientos ellí acantonaos teníen tamién la misión de torgar la entrada de colonos nes tierres de los nativos. Una vegada terminada la so necesidá yeren abandonaos.[100]

Los primeros fuertes nun fueron sólidamente alzaos. Dalgunos construyéronse so tierra o con una simple empalizada.[100] A midida que amontáronse les migraciones, l'exércitu acampó nes fortificaciones esistentes, o alzaron otres nueves. Los materiales de construcción variaben según el territoriu onde taba alcontráu'l fuerte: nel desiertu usábase adobe; nos montes, madera; en terrenes cascayosos, piedra.[100] D'últimes, pa ser designáu un sitiu como fortificación, tenía d'haber un contingente asignáu permanentemente nel llugar. Los edificios sobrevivientes de la dómina son calteníos pol so valor históricu y son un puntu d'interés turísticu.

Hubo fuertes bien destacaos. En Wyoming taben: el fuerte Laramie, qu'allugó importantes trataos en 1851 y 1868 ente representantes del gobiernu y amerindios; el fuerte Phil Kearny, abandonáu poles tropes militares y amburáu por cheyennes mientres la guerra de Red Cloud. En Dakota del Norte: el fuerte Abraham Lincoln, consideráu nel so tiempu como'l más grande ya importante al norte de les Grandes Llanures,[101] el fuerte Manden, alzáu mientres la espedición de Lewis y Clark. En Arizona: el fuerte Apache, que tuvo en serviciu hasta principios del sieglu XX; el fuerte Defiance, primer allugamientu construyíu en territoriu de los navajos. En Kansas: el fuerte Dodge, allugáu nes cercaníes de la ciudá del mesmu nome; el fuerte Hays, construyíu pa la proteición de los trabayadores del ferrocarril, etc.

Prostitución

editar

En munches ocasiones, les muyeres que se dirixeron al territoriu oeste de los Estaos Xuníos nun atoparon un futuru prometedor, pos polo xeneral les úniques opciones pa vivir decentemente yeren consiguir —con fortuna— un bon maríu o trabayar como emplegada doméstica en cuenta de un salariu deficiente.[102] La situación agravar cola escasa educación que munches d'elles teníen, ya inclusive col pocu o nulu dominiu del idioma inglés, pos non poques yeren estranxeres. Nestes circunstancies, la prostitución yera l'alternativa más provechosa pa tener unos ingresos económicos altos.[102] Los términos pa referise a una prostituta yeren variaos, tales como «dama de la nueche» (lady of the night), «palombos puercos» (soiled doves), «dama pintada» (painted lady),[103] etc.

A midida que una muyer diba progresando nesta forma de vida, la so estatus nuna llocalidá amontábase.[104] Les que podíen acomuñóse con dalgún magnate o home de negocios y esta rellación ameyoraba enforma la so aceptación nun pueblu. El siguiente pasu formar aquelles que trabayaben n'elegantes cases de cites (parlor houses). Tratábase xeneralmente de moces de 18 a 30 años que taben so la supervisión d'una madam.[104] Nesti llugar podíen pasar el día tranquilamente, pero mientres la nueche esixíase-yos trabayar duru. Munchos de los veceros yeren reconocíes figures del pobláu. Dempués taben los chamizos que variaben ente los más elegantes y los más corrientes.

Nes ciudaes que se fundaben na frontera, la llegada de prostitutes yeren bien recibida polos homes. A midida que l'asentamientu crecía, les cases allugar nel barriu coloráu (red light district). La edá de les moces variaba de 16 a 35 años.[104] Dempués de retirase, el destín d'estes muyeres yera desemeyada. Unes poques llegaben a casase, a formar dalgún negociu o a convertise en madams. La mayoría, sicasí, terminaben los sos díes sumíes nel olvidu, la probeza y l'alcoholismu.[104]

Saloons

editar
Artículu principal: Saloon
 
Interior d'un saloon en Colorado (1897).

Los saloons, o chigres, fueron un importante llugar de xunta nel Alloñáu Oeste. Pueden atopase antecedentes d'estos establecimientos nos chigres mexicanos de territorios como Nuevu Méxicu o nes tiendes de campaña onde se vendía llicor nes nacientes llocalidaes.[105] Col pasu del tiempu, estos establecimientos amoblar colos distintivos polos que fueron dempués reconocíos: llargues barres de caoba, enormes espeyos, escupideres, tubos pa sofitar los pies, etc. Nos saloons consumíase enforma alcohol (principalmente güisqui), y combinaciones estravagantes (dalgunes incluyíen pólvora).[105] Delles bébores teníen nomes interesaos como «zusmiu de tarántula» (tarantula juice).[105]

Estos sitios teníen el so propiu códigu de conducta, como nun refugar nunca una invitación o'l faigo de menos a veceros de minoríes étniques. En dellos pueblos, la xente axuntar nel saloon pero, polo xeneral, les muyeres nun yeren almitíes nun siendo que fueren una baillarina del llugar.[106] Los saloons podíen ser sales de baille, billares, restoranes o agospiar casinos con dados y los naipes. Dalgunos fueron l'escenariu del asesinatu d'importantes personalidaes. Otros fueron alministraos por axentes de l'autoridá o reconocíos pistoleros.

Ente los saloons que pasaron a la posteridá por circunstancies diverses tán el Bird Cage Theatre en Tombstone, onde morrieron unes 26 persones;[107] el Long Branch Saloon de Dodge City; l'establecimientu númberu 10 de Nuttal & Mann's en Deadwood onde foi asesináu Wild Bill Hickok, el de La Mano del Muertu; el Xerséi Lilly onde alministró xusticia'l xuez Roy Bean, etc.

 
Ciudá pantasma en Arizona.

Ciudá pantasma

editar
Artículu principal: Ciudá pantasma

Tres la espansión de la frontera escontra'l Pacíficu, numberoses ciudaes fueron abandonaes.[108] Estos poblaos decayeron una vegada que cesó la causa principal de la so esistencia. Dalgunos d'estos llugares, incluyendo asentamientos amerindios y fuertes militares, fueron reconstruyíos y pueden atopase retruques exactos de les antigües edificaciones. Munchos d'ellos, amás, son puntos d'interés turísticu. Ente los despoblaos meyor calteníos ta'l de St. Elmo, en Colorado. Esta ciudá dependía de les mines de la zona y llegó a allugar a unos 2000 habitantes. A la fin terminó habitada por una sola familia antes del so abandonu definitivu en 1952.[109]

Western

editar
 
L'actor John Wayne nuna escena de la película The Searchers (1956).
Ver tamién: Western

Nun hai nengún otru país que supiera popularizar meyor al traviés del arte los fechos y los protagonistes de la espansión de la so frontera.[110] El xéneru western exhibió les tensiones ente l'individuu y la comunidá, ente rancheros y granxeros; ente l'amerindiu, el colonu y el militar (conocíos nel mediu como pieles coloraes, rostrospálidos y casaques azules), ente l'Oeste agrícola y l'este industrial. Anque non toes yeren de bona calidá, estes producciones cautivaron l'atención del públicu al traviés de los años. Héroes y villanos del Vieyu Oeste fueron alzaos a niveles de lleenda n'Estaos Xuníos y otros países, pos hai lliteratura y cinematografía feches en Francia, Italia, España, Méxicu, República Democrática Alemana, República Checa, Rusia, ya Inglaterra.

Dempués de la guerra d'independencia, la frontera de los Estaos Xuníos taba formada polos actuales estaos de Pennsylvania, Ohio, Kentucky y Tennessee.[110] Yá daquella esistíen producciones lliteraries que representaben les hestories del oeste. Estes primeres obres fueron The Mountain Muse (1813) de Daniel Bryan, The Backwoodsman de James Kirk Paulding y Leatherstocking Tales de James Fenimore Cooper. Esploradores como Daniel Boone, Davy Crockett y la batalla del Álamu alimentaron munches hestories populares. Kit Carson foi'l protagonista de The Prairie Flower d'Emerson Bennet en 1849. En 1872, entraron n'escena escritor como Mark Twain con Pasando fatigues (Roughing It) y Bret Harte con La fortuna de Roaring Camp (The Luck of Roaring Camp). A midida que la frontera espandíase más allá del ríu Mississippi, camudaron los protagonistes y temes d'esti xéneru lliterariu. Cola nueva frontera, los homes de la llei lluchaben contra los villanos, los blancos contra les pieles coloraes, el cowboy y el ranchu; l'amerindiu consideráu como un «noble» selvaxe.[110]

A finales de los años 1850, una firma neoyorquina conocida como The House of Beadle and Adams, llanzó les llamaes Dime Novels o «noveles de diez centavos», llamaes asina porque taben impreses nun papel baratu de mala calidá. La primer serie completa foi Malaeska: La esposa del cazador blancu (Malaeska : The Indian Wife of the White Hunter, 1860). Tuvieron un gran ésitu pos se vendieron sesenta mil copies nun añu.[110] En 1869, Edward Zane Carroll Judson, meyor conocíu como Ned Buntline, fixo famosu a William Cody como Buffalo Bill, héroe de la frontera. Miles de títulos y cientos d'autores caltuvieron la vixencia d'estes publicaciones hasta los años sesenta. Tamién hubo revistes con temes western como Harper's, Atlantic Monthly, Saturday Evening Post y Collier's. Delles vegaes los personaxes taben basaos en personaxes reales como Jesse James, Butch Cassidy, Sundance Kid, y Joaquín Murrieta.

Les hestories incorporaes en llibros apaecieron al entamu del sieglu XX con autores como Zane Gray y Max Brand. Inglaterra llanzó los paperback books en 1935. Mientres l'apoxéu del western, cola llegada de les series televisives nos años cincuenta y sesenta, treslladáronse les estrelles de la pantalla a les historietes. El llaneru solitariu (The Lone Ranger), por casu, caltener hasta 1994.[111]

La cinematografía retomó les hestories reales, romántiques, ficticies y satíriques del vieyu oeste. En 1903 apaecieron títulos como Kit Carson y El gran robu del tren (The Great Train Robbery). Ente los actores más populares d'esta primer dómina atopábense Tom Mix, William Boyd (Hopalong Cassidy) y Harry Carey. Nos años venti y cuarenta, la mayoría de filmes fueron de baxu presupuestu, pero munchos actores convertir en reconocíes estrelles, tales como Maureen O'Hara, Gary Cooper, John Wayne y James Stewart. Nos años trenta apaeció'l vaqueru cantor (singing cowboy) con actores como Gene Autry, Tex Ritter y Roy Rogers. Hasta los años sesenta, les temes preferíes fueron el romance y les escenes de tiroteos,[110] tamién abondaron los musicales, comedies y parodies. Nos años cincuenta, el 34% de los filmes producíos en Hollywood yeren westerns y el so escenariu relativu al Vieyu Oeste.[111]

Películes más sofisticaes y con hestories más complexes y non perbién definíos personaxes bonos y malos, apaecieron nos años 60 col western crepuscular. Dalgunes consideráronse clásicos del xéneru, con John Ford como unu de los principales direutores, ente estes películes tán Stagecoach (Stagecoach, 1939); Duel in the Sun (Duel in the Sun, 1946); The Treasure of the Sierra Madre (The Treasure of Sierra Madre, 1948); High Noon (High Noon, 1952); The Magnificent Seven (The Magnificent Seven, 1960); How the West Was Won (How the West was won, 1962); A Man Called Horse (A man called Horse, 1970); etc. Acompañar el conocíu como spaghetti western, realizáu por cineastes europeos como Sergio Corbucci y especialmente Sergio Leone dende mediaos los años sesenta, quien algamó l'ésitu con películes como Por un puñáu de dólares, Por unos cuantos dólares más (Per qualche dollaro in più, 1965) y El bonu, el malu y el feu (Il Buono, Il Brutto, Il Cattivo, 1966), El ferre y la presa (La resa dei conti, 1966), y Los compañeros (Vamos matar, compañeros, 1970). Destacando los actores Clint Eastwood, Lee Van Cleef y Franco Nero, según les bandes de soníu d'Ennio Morricone. Tamién pa la mesma dómina diose un fenómenu similar nel bloque del Este col Western Coloráu, con figures como Gojko Mitić y películes como Los fíos de la sietestrellu (1966), Llobos Blancos (1969), Armáu y bien peligrosu (1977), Joe Cola-Lloca (1964), o El petroleu, el ñácaru y los transilvanos (1981).

El cine mexicanu tamién empezó a producir nesos años películes del xéneru, particularmente conocíes como Chili western. Con esteriores ideales pal rodaxe como nos estaos de Zacatecas y Durango, onde les mesmes compañíes d'Estaos Xuníos llegaben a filmar, empezaron a desenvolvese col cineasta Alberto Mariscal quien foi reconocíu como'l so precursor.[112] Dellos títulos entienden: Alma grande (1965), Caballeros de la llanura (1966), Tou por nada (1968), Los marcaos (1971), Cinco mil dólares de pagu (1974), L'estrañu fíu del xérif (1982), y Ríu d'oru (2011), ente otres.

Anque yá non cola mesma importante presencia nes carteleres, dende los años ochenta les películes western variaron en xéneros: épiques como Dances with Wolves (Dances with Wolves, 1990); dramátiques como Ensin Perdón (Unforgiven, 1992); o risibles y ciencia ficción como Les aventures de Jim West (The Wild Wild West, 1999) y Lucky Luke (2009); ente les más recién ta The Assassination of Jesse James by the Coward Robert Ford en 2007. Col advenimiento de la televisión, apaecieron les series qu'algamaron el so visu ente 1959 y 1961, con hasta trenta títulos n'antena;[110] esta popularidá perduró hasta mediaos de los años setenta. Ente les más reconocíes: Bonanza, La llei del revólver (Gunsmoke), L'home del rifle (The Rifleman), Rawhide, El llaneru solitariu (The Lone Ranger), The High Chaparral (The High Chaparral), La familia Ingalls (Little house on the prairie), Dr. Quinn, Medicine Woman, etc. La llista de títulos, ente producciones televisives y cinematográfiques, devasen los diez mil.[113] El Western tamién foi representáu na radio con temes moralistes.

Otres espresiones artístiques

editar
 
Retrato de Gerónimo por Edward S. Curtis.

Otres cañes del arte —non necesariamente consideraes dientro del xéneru Western— reflexaron fechos y personaxes al oeste del ríu Mississippi. En pintura, George Catlin amosó les costumes de los nativos na so obra, enforma de lo que se conoz de los antiguos pobladores de les grandes llanures deber a él.[114] Tamién Frederic Remington, creó semeyes realistes de los habitantes de la zona, pos tomó como protagonistes de los sos trabayos a individuos cercanos a la vida al campu, ente ellos vaqueros, soldaos y pioneros.[115] Otros artistes de sonadía fueron: Charles Marion Russell, George Caleb Bingham, James Bama, Thomas Moren, etc.

En fotografía son notables los nomes de William Henry Jackson que los sos trabayos fueron fundamentales pa la creación del Parque nacional de Yellowstone; tamién Edward Xérif Curtis dedicó bona parte de la so vida a fotografiar a los amerindios a principios del sieglu XX, muestres aconceyaes nuna obra llamada L'indiu norteamericanu.

Coles mesmes, en poesía surdió una espresión del ambiente de los vaqueros (cowboy poetry). Apaecía dempués de la guerra civil, foi influyida de distintes manifestaciones culturales de la dómina, poles variaes nacionalidaes y oficios de la xente que pobló'l territoriu; les temes comunes son los relativos a la naturaleza y a personaxes de la dómina.[116] Per otru llau, la llamada «música country» emprestó munches temes y aspeutos del llamáu vieyu oeste», pero la influencia d'esti nun foi direuta, yá que los verdaderos raigaños d'esti xéneru fueron los múltiples apurras de los inmigrantes llegaos a los Estaos Xuníos.[117]

L'autor Dee Brown, resume'l procuru qu'hai que tener a la d'aceptar lo que comúnmente se presenta al públicu como parte del «selvaxe oeste»:

Tenemos De aceptar el fechu de que'l vieyu oeste foi a cencielles un llugar de maxa y maravíes. Mitos y hestories folclóriques formen la base de casi toa saga na lliteratura del Oeste d'Estaos Xuníos. Ellos son el recréu y l'allegría de los realizadores del cine y la televisión. Pero déxennos ser lo suficientemente intelixentes p'aprender la verdadera historia por que podamos reconocer un mitu cuando lu vemos.[118]

Ver tamién

editar

Referencies

editar
  1. ↑ 1,0 1,1 Mark Twain: Roughing it. 1872
  2. ↑ 2,0 2,1 Clark, Jr.; Kett; Salisbury; Sitkoff; Wołoch: La visión duradera: una historia del pueblu d'Estaos Xuníos (páx. 536). Boston/Nueva York: Houghton Mifflin; Boyer (quinta edición), 2004.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Compton's Interactive Encyclopedia (1996), Frontier.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Hakim, Joy (1999), A history of Us, book 5, páxs. 14-15.
  5. ↑ 5,0 5,1 Berkin, Carol, et. al. (2006): Making America, p. 373.
  6. ↑ 6,0 6,1 Berkin, Carol, et. al., op. cit., p. 593.
  7. ↑ Berkin, Carol, et. al., op. cit., p. 228.
  8. ↑ Compton's, Lewis and Clark Expedition.
  9. ↑ Berkin, Carol, et. al., op. cit., p. 365.
  10. ↑ Berkin, Carol, et. al., op. cit, p. 377.
  11. ↑ Hakim, Joy, book 5, p. 66.
  12. ↑ Hakim, Joy, book 5, p. 72.
  13. ↑ Hakim, Joy, book 5, p. 74.
  14. ↑ Hakim, Joy, book 5, p. 76.
  15. ↑ Cliffs Notes. «The Mining Frontier». Consultáu'l 30 de payares de 2016.
  16. ↑ Judith Nies: Native american history (páx. 7), 1996.
  17. ↑ Nies, Judith, op. cit., p. 56.
  18. ↑ Brown, Dee (1970), Bury My Heart at Wounded Knee, p. 7.
  19. ↑ 370 según Nies, Judith, op. cit., páxs. 204-205.
  20. ↑ Nies, Judith, op. cit., p. 245.
  21. ↑ Nies, Judith, op. cit., páxs. 258-259.
  22. ↑ Nies, Judith, op. cit., páx. 265.
  23. ↑ Nies, Judith, op. cit., p. 280.
  24. ↑ Nies, Judith, op. cit., p. 281.
  25. ↑ Hakim, Joy, A History of Us, book 7, p. 89.
  26. ↑ Berkin Carol, et. al., op. cit., p. 588.
  27. ↑ Berkin, Carol, et. al., op. cit., p. 590.
  28. ↑ Hakim, Joy, book 5, p. 31.
  29. ↑ Hakim, Joy, book 5, p. 38.
  30. ↑ Hakim, Joy, book 5, p. 42
  31. ↑ Berkin, Carol, et. al., op. cit., p. 368.
  32. ↑ 32,0 32,1 Hakim, Joy, book 7, p. 69.
  33. ↑ Berkin, Carol, et. al., op. cit., páxs. 584-585.
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 34,3 34,4 Buffardi, Harry C. (1998). «The Gun Culture». The History of Office of Xérif páxs. chap. 12. Consultáu'l 9 d'ochobre de 2007.
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 35,3 35,4 35,5 Buffardi, Harry C. (1998). «The Move West». The History of Office of Xérif páxs. chap. 11. Consultáu'l 9 d'ochobre de 2007.
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 36,3 36,4 36,5 36,6 Buffardi, Harry C. (1998). «Other Issues of Crime». The History of Office of Xérif páxs. chap. 13. Consultáu'l 9 d'ochobre de 2007.
  37. ↑ «Dalton Old West Lawmen» (2008). Consultáu'l 6 de xunu de 2008.
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 38,3 Compton's, Cowboy.
  39. ↑ Banks, Phyllis Eileen (2003). «John Chisum - Cattle King of Pecos» (inglés). Burch Media Inc.. Archiváu dende l'orixinal, el 19 d'avientu de 2007. Consultáu'l 17 d'avientu de 2007.
  40. ↑ Hakim, Joy, book 7, p. 56
  41. ↑ 41,0 41,1 Berkin, Carol, et. al., op. cit., p. 579.
  42. ↑ Berkin, Carol, et. al., op. cit., páxs. 594-595.
  43. ↑ 43,0 43,1 Weiser, Kathy (2006). «Nat Love, aka: Deadwood Dick the Greatest Black Cowboy in the Old West». Consultáu'l 26 d'avientu de 2007.
  44. ↑ Nat Love (1907). «The Life and Adventures of nat Love, Better Known in the Cattle Country as Deadwood Dick» páxs. p. 50. Consultáu'l 26 d'avientu de 2007.
  45. ↑ Nat Love. «op. cit.» páxs. p. 70.
  46. ↑ 46,0 46,1 46,2 46,3 Berkin, Carol, et. al., op. cit., páxs. 587-588.
  47. ↑ Hakim, Joy, book 7, p. 124.
  48. ↑ 48,0 48,1 48,2 48,3 Berkin Carol, et. al., op. cit., p. 590-593.
  49. ↑ 49,0 49,1 49,2 Hakim, Joy, book 5, chap. 22.
  50. ↑ Hakim, Joy, book 7, chap. 27
  51. ↑ 51,0 51,1 Joy HAKIM, llibru 7, capítulu 26.
  52. ↑ Berkin, Carol, et. al, op. cit., p. 578.
  53. ↑ 53,0 53,1 «Native American Women». Consultáu'l 27 d'avientu de 2007.
  54. ↑ 54,0 54,1 Berkin, Carol, et. al., op. cit., páxs. 362-363.
  55. ↑ 55,0 55,1 55,2 Hakim, Joy, book 5, chap. 2
  56. ↑ Hakim, Joy, book 7, p. 49.
  57. ↑ «The Complete List of Old West Outlaws». Consultáu'l 22 d'ochobre de 2007.
  58. ↑ Ver pal casu la historia de la ciudá de Abilene en Kansas
  59. ↑ 59,0 59,1 Mc. Grath, Roger D.. «Violence and Lawlessness on the Western Frontier». Gunfighters, Highwaymen, & Vixilantes: Violence on the Frontier. University of California Press. Consultáu'l 19 de febreru de 2008.
  60. ↑ Weiser, Kathy (2006). «Jesse James» páxs. p. 1. Consultáu'l 23 d'ochobre de 2007.
  61. ↑ 61,0 61,1 61,2 Nies, Judith, op. cit., páxs. 265-266.
  62. ↑ Berkin, Carol, et. al., op. cit., p. 570.
  63. ↑ Anque se-y achacar en realidá dicir: «los únicos bonos indios que vi, tán muertos» (Brown, Dee, op. cit., p. 170).
  64. ↑ Berkin, Carol, et. al., op. cit., p. 445.
  65. ↑ 65,0 65,1 Compton's, Buffalo Bill
  66. ↑ 66,0 66,1 66,2 66,3 Johns, Joshua (1995). «The Cast». Buffallo Bill's Wild West Show. Archiváu dende l'orixinal, el 2007-08-21. Consultáu'l 6 de payares de 2007.
  67. ↑ 67,0 67,1 Johns, Joshua (1995). «Buffalo Bill's Wild West Show». Archiváu dende l'orixinal, el 2007-10-28. Consultáu'l 6 de payares de 2007.
  68. ↑ Johns, Joshua (1995). «The Popular Myth in Text and Image». Archiváu dende l'orixinal, el 2007-11-30. Consultáu'l 6 de payares de 2007.
  69. ↑ 69,0 69,1 69,2 69,3 Compton's, Express.
  70. ↑ 70,0 70,1 70,2 Hakim, Joy, book 5, p. 80.
  71. ↑ «The Pony Express». Archiváu dende l'orixinal, el 8 de mayu de 2009. Consultáu'l 22 d'abril de 2008.
  72. ↑ 72,0 72,1 72,2 Berkin, Carol, et. al., op. cit., p. 498-504.
  73. ↑ 73,0 73,1 Berkin, Carol, et. al., op. cit., p. 581-582.
  74. ↑ van Ophem, Marieke (2007). «The great Race: Other Transcontinentals». The Iron Horse: the impact of the railroads on 19th century American society páxs. p. 14. Department of Humanities Computing. Consultáu'l 18 de payares de 2007.
  75. ↑ van Ophem, Marieke (2007). «Colonizing the West: Land Departments and Bureaus of Immigration». The Iron Horse: the impact of the railroads on 19th century American society páxs. p. 15. Department of Humanities Computing. Consultáu'l 18 de payares de 2007.
  76. ↑ van Ophem, Marieke (2007). «Colonizing the West : Railroad towns» (inglés). The Iron Horse: the impact of the railroads on 19th century American society páxs. p. 16. Department of Humanities Computing. Consultáu'l 18 de payares de 2007.
  77. ↑ 77,0 77,1 «Prefaciu al llibru Guns of the Old West». Archiváu dende l'orixinal, el 2008-06-14.
  78. ↑ 78,0 78,1 1873 Colt Peacemaker
  79. ↑ «Colt 1873 Single Action Army /Peacemaker revolver (USA)». Archiváu dende l'orixinal, el 2004-10-12.
  80. ↑ Choudhury, Anirban Ray (2004). «The Colt – Gun of the Wild West». Consultáu'l 11 de setiembre de 2007.
  81. ↑ Rholes, Tommy. «Model 1873 The gun that won the west». Consultáu'l 11 de setiembre de 2007.
  82. ↑ «Model 1873». Consultáu'l 11 de setiembre de 2007.
  83. ↑ «so=p554.2.150.ip_&tt=2&bt=0&bts=0&zu=http%3A//www.m1911.org/full_browning.htm John Moses Browning (1855-1926)». Consultáu'l 12 de setiembre de 2007.
  84. ↑ Hawks, Chuck. «Winchester Model 1894 Classic Gun Review». Consultáu'l 12 de setiembre de 2007.
  85. ↑ «A history of Winchester». Archiváu dende l'orixinal, el 14 d'ochobre de 2007. Consultáu'l 13 de setiembre de 2007.
  86. ↑ 86,0 86,1 Gun Control and the Old West
  87. ↑ 87,0 87,1 Eddins, O. Ned. «Spanish colonial Horse and the Plains Indian Culture». Archiváu dende l'orixinal, el 18 de xunetu de 2012. Consultáu'l 3 de febreru de 2008.
  88. ↑ Nies, Judith, op. cit., páxs. 189-190.
  89. ↑ Fox, Bayard (2005). «Indian Horse Culture». Bayard and Fox Equitours, Ltd.. Consultáu'l 5 de febreru de 2008.
  90. ↑ Sicasí, nel territoriu d'Estaos Xuníos esistió un caballu prehistóricu, envalórase que s'escastó aproximao fai 10 000 años, ver
  91. ↑ 91,0 91,1 Kerson, Nancy. «Americas's Heritage: Wild Horses». Archiváu dende l'orixinal, el 2008-05-13. Consultáu'l 17 de setiembre de 2007.
  92. ↑ 92,0 92,1 Hakim, Joy, book 5, páxs. 34-35.
  93. ↑ 93,0 93,1 Hakim, Joy, book 5, p. 40.
  94. ↑ 94,0 94,1 94,2 Noyes, Larry (2007). «The Stagecoaches». Goose Flats Graphics. Consultáu'l 20 de payares de 2007.
  95. ↑ Stagecoaches
  96. ↑ Torp, Kim (2006). «Stagecoah History». Consultáu'l 20 de payares de 2007.
  97. ↑ Berkin, Carol, et. al., op. cit., p. 583.
  98. ↑ St. Louis City Plan Comission. «Physical Growth of the City of Saint Louis». Archiváu dende l'orixinal, el 15 de xunetu de 2007. Consultáu'l 29 de payares de 2007.
  99. ↑ Berkin, Carol, et. al., op. cit., p. 585.
  100. ↑ 100,0 100,1 100,2 «Historic Forts of the Old West, Chapter 2». Archiváu dende l'orixinal, el 15 d'avientu de 2007. Consultáu'l 11 d'avientu de 2007.
  101. ↑ «The History of Old Fort Lincoln». Archiváu dende l'orixinal, el 9 de mayu de 2008. Consultáu'l 12 d'avientu de 2007.
  102. ↑ 102,0 102,1 Seagraves, Ann (1994), Soiled Doves, Prostitution in the Early West, p. xvii.
  103. ↑ Ann Seagraves, op. cit., páxs. 167-168.
  104. ↑ 104,0 104,1 104,2 104,3 Seagraves, Ann, op. cit., Chap. 1.
  105. ↑ 105,0 105,1 105,2 Weiser, Kathy. «Saloons of the American West» páxs. p. 1. Consultáu'l 27 de payares de 2007.
  106. ↑ Weiser, Kathy. «Saloons of the American West» páxs. p. 2. Archiváu dende l'orixinal, el 28 de payares de 2007. Consultáu'l 27 de payares de 2007.
  107. ↑ Weiser, Kathy. «The Bird Cage Theatre». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-08-15. Consultáu'l 28 de payares de 2007.
  108. ↑ Esti sitiu fala de siquier 50 000
  109. ↑ Weiser, Kathy. «Haunted St. Elmo». Consultáu'l 5 de xineru de 2008.
  110. ↑ 110,0 110,1 110,2 110,3 110,4 110,5 Compton's, Western.
  111. ↑ 111,0 111,1 Yezbick, Daniel. «mio_g1epc/is_tov/ai_2419101308/print The Western». Gale Group. Consultáu'l 7 de payares de 2007.
  112. ↑ La Xornada (17 de xineru de 2010). «Homenaxen al cineasta Alberto Mariscal, creador del chili western». Consultáu'l 5 d'avientu de 2015.
  113. ↑ Ver al respeutu Internet Movie Data Base
  114. ↑ Compton's, Catlin, George.
  115. ↑ Compton's, Frederic Remington.
  116. ↑ Stanley, David. «On the Trail of Cowboy Poetry». Archiváu dende l'orixinal, el 2008-12-06. Consultáu'l 15 d'abril de 2008.
  117. ↑ «Country Music and the Myth of the American West». Archiváu dende l'orixinal, el 30 d'ochobre de 2007. Consultáu'l 10 de xineru de 2008.
  118. ↑ A Talk with Dee Brown Archiváu el 18 d'ochobre de 2003 na Wayback Machine.

Bibliografía

editar
  • Berkin, Carol, et. al. (2006). Making America. USA: Houghton Mifflin Company. ISBN 0-618-51558-5.
  • Brown, Dee (1970). Bury my Heart at Wounded Knee. USA: Holt. Rinehart & Winston.
  • Compton's (1996). Interactive Encyclopedia. Softkey Multimedia Inc.
  • Hakim, Joy (1999). A History of Us, Book 5. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-512760-9.
  • Hakim, Joy (1999). A History of Us, Book 7. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-512764-1.
  • Nies, Judith (1996). Native American History. USA: The Random House Publishing Group. ISBN 0-345-39350-3.
  • Seagraves, Ann (1999). Soiled Doves. USA: Wessane Publications. ISBN 0-9619088-4-X.

Enllaces esternos

editar


Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Llonxanu_Oeste&oldid=4299248»